KOŚCIOŁ ŚW. MARCINA W POZNANIUwierzchu, circa medium zepsowany. w nim jest relikwia 11 000 dziewic. Turybularz srebrny wszystek z łańcuszkami srebrnymi; tacka srebrna z łyżką takową; Ampułki srebrne 4. dwie większe, z których jedna wewnątrz złocista, z miseczką dO' nich śrebną, pozłocistą. Hem drugie pomniejsze wewnątrz złociste z miseczką srebrną. Lichtarzy srebrnych 6. cztery większe. dwa mniejsze. Kielichów srebrnych 18, jeden srebrny złocisty z szczerozłotą kuszą z pateną srebrną pozłocistą. Item drugi srebrny wielki złocisty marcarum semiocto z pateną złocistą. od paraf jan, sprawiony. na którym pięć Apostołów cum satvatore in pedet in cuppa autem Apostołów 6. Item kielich wszystek srebrny złocisty cum pede et cuppa Iloryzowaną z pateną. · Item kklich srebrny złocisty wszystek odlewana robota u którego pes y spadek u kuppy z trzema aniołami z pateną. Item kielich wszystek srebrny złocisty z kamyszkami in medio z piątą zepsowaną, spadek u kuppy odlewany. pes y gałka wybijane, u których są kamienie. z pateną. Iłem kielich srebrny złocisty wszystek z pateną. pes odlewany z dwoma herbami Topor i Nałęcz y dwie sztuki sadzone. Hem kielich wszystek srebrny złocisty z pateną ponderis trzech grzywien in pede z pięciu obrazków rzezanych i z herbem. Item kielich srebrny złocisty in pede Jezus na pasji, na bokach ś Marja z ś. Janem y puklami staroświeckiemi, z pateną. Hem kielich srebrny złoty. który X. Gorcionius kanoniki krakowski z pateną sprawił. na ktÓirym herb z Strzałą y trzema gwiazdami. Hem kielich srebrny złocisty wszystek, na którym na kuppie 4 Ewangelistów, in pede effigies Trzech Króli, Passio y Re'Surrectio cum patena. Hem kielich srebrny złocisty z pateną ita którym jest trzeh Aniołów y spadek u C1!PPy trzech Aniołów. Hem! kielich srebrny u ktÓICgO kuppa wewnątrz złor;;s!a, także sp(J'uek u kuppy. pes do połowicy y patena z wierzchu złoc.ista. Hem kielich srebrny u którego cuppa wszystka złocista z pateną. spodek I u cuppy srebrny wybijany w gałce, od spodu P. Jezus stojący, a na niej pięć Aniołów odlewanych srebrnych, pozłocisty wszystek. Hem kielich nowy od Kędzierzyny sprawiony wewnątrz złocisty, patena z wierchu y spodek u kuppy złocisty. u gałków trzech Aniołów złocistych, pes na wybijane złociste. ltem kielich wszystek biały z kuppą wewnątrz złocistą wybijaną 1'0" bolą z paten. Iłem kielich mały wewnątrz złocisty z pateną złoa'

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1929 R.7 Nr1

KRONIKA :MIASTA POZANIAcistą cum nomine Jezus. Item kielich złocisty, w którym waga cztery grzywien, z pateną przez p. Piotra Radzimińskiego 1685 sprawiony. Z tych kielichów jeden jest na pół złamany. Relikwiarz srebrny pozłocisty w grona winne, który waży grzywien S, łutów półszestnasta, W' którym jest relikwia alias ząb ś. Apolonji. Puszka srebrna staroświecka złocista z wieszką, używana ad infirmos. Druga ad infirmos in cimborlo in quo.tidiano usu zostawa, srebrna, złocista, od X. Mikołaja Sremena altarzysty sprawiona. Lampa s-rebrna z wierzcu trochę o.błamana. Gałki srebrne, które do baldachimu używano, 4 odlewane 10catim złociste. Mszał w srebro oprawiony."

DZWONY.

Za wizyty Tholibowskiego 1662 posiadał kościół ś. Marcina trzy dzwony: jeden konsekrowany na cześć iP. Marji 1540 r., drugi mniejszy konsekrowany na cześć Zbawiciela i Marji 15621'.. trzeci najmniejszy kupiony od żołnierzy z Niemiec.

GROBY.

iPod kościołem były cztery groby, tak pełne 1779 r., że ID) trupi zadul'h zapełniał kościół. Na własne w testamencie z r. 16,19 wyrażone życzenie pochowany został Gabryel Wysocki proboszcz rozdrażewski, w kościele świętomarcińskim, klóremu 300 zł. przekazał. 40).

BIBLJOTEKA.

W r. 1662 liczyła bibljoteka dzieł 192, w r. 1779 było. tylko 67, reszta zaginęła. Książki mieściły się w bocznym chórze w przybudowanej izdebce na piętrze. Z powodu lichego stanu chóru przystęp był utrudniony.

KSIĘGI METRYCZNE Z starszych ksiąg posiada kościół ś. Marcina dotychczas: Liber BaptisatoTum 1599-1619, Liber Baptisatorum 16691670, 1674-1675 i 1676-1697 (w jedne księdze), Liber CopulatoTum 1671-1696. Liber Baptisatorum 1698-1741 Copulatorum 169.1741. el ModuQrum 1729-1744 (w jednej księdze), Liber Copulatorum 1671-1696, Liber 'Copulatorum Bapti

39) Wizyta Rogalińskiego, 'o L, 29ftsatorum et Mortuorum 1742-1758 (w jednej księ.dze), Liber Copulatorum, Baptisatorum et Mortuorum 1760-1779 t w jednej księdze), Liber Baptisatorem 1779-1797, Liber Mortuorum 1779-1807, Liber Copulatorum 1779-1817. W XVIII wieku prowadzono księgi kościelne niedokładnie. W księdze chrzconych z lat 1760-1779 znaduje się pod dniem 28 października 1 n1 r. taki zapisek: "Dla tego się to Spacja zostawiły ponieważ podczas attaku miasta Poznania musieliśmy wszyscy z domu uciekać Księża gdy konfederaci aUakowali IPoznań y odstąpili, a my się po Wsiach tułać musieli, więc jeżeli którego chrztu nie dostanie, trzeba świadków się o to pytaĆ' gdyż Wikarjanie na kartkach tylko pisali y poginęły y nasze budynki y cmentarz murowany w proch y perzynę się obrucił:' W Liber Baptisatorum zachodzi 1603 r. taki zapisek: "Dominica 2 post Epiphaniam. J eo Mość X. Przyborowski kanonik poznański chrzcił Władysława, syna Jego Mości pana Adama Sendziwoja, Generała Wielkiej polski na zamku poznańskim za do!Zwoleniem zwierzchności. Ja X. Thomasz pleban Ś. Marciński administrowałem Sakramentami z kościoła mego jako własny pasterz w parochwicy mojej. Krzesnym Jego Mość pan Stanisław Czarnkowski, stary starosta Stawiszyński. Kmoszka Jej Mość pani N. Horężyna poznańska. Dla przestrogi przyśli byli kapłani od. Fary z Krzyzmem, alem ja jako pleban w parochwicy nie dopuścił kłaść Sakramentu na dziecię jedno z mego kościoła". W r. 1604. we wtorek po czwartej niedzieli wielkanocnej św. pleban Tomasz ze Lwowa (Leopoliensis) ochrzcił Annę, córkę tegoż Adama Sędziwoja z 'Czarnkowa. Generała wielkopolskiego starosty pyzdrskiego, a chrzestnymi byli Andrzej Czarnkowski, kasztelan Kaliski, Zofja z F abisztyna. Herburtówna Czarnkowska, kasztelanowa międzyrzecka, starościna Lipneńska itd. Dnia 4 września 1617 r. ochrzcił z przyzwoleniem plebana Tomasza i w obecności Jana z Poznania wikarjusza św. Marcina. ks. Jan Karczewski Jezuita Franciszka Kazimierza. syna Adama z Czamkowa. wojewody łęczyckiego. Generała wielkopolskiego i Katarzyny z Leszna. Chrzestnymi byli ubodzy Jakób i Magdalena z szpitala św. Walentego.

KRONIKA M1AS1'A POZNANIA

FUNDACJE NA MSZE.

(1779) 1) Czynsz od 100 grzywien na Krzesinach przez ur. Stani., sława Krzemińskiego 1592 r. zapisany ks. Maciejowi z Ponica i jego następcom. 2) 'Czynsz od 100 grzywien, na tychże dobrach przez ur.

Piotra Czackiego i Katarzyną Krzesińską 1597 r. zapisany.

Fundator tych czynszów, pleban Maciej Vinasitius (Winiarzewicz) z Ponica, rozporządził 1598 r., aby z nich utworzoną została prebanda dla księdza z rodziny Winiarzewiczów, któi"yby odprawiał co tydzień 2 msze, jedną o św. Macieju lub św. Wojciechu lub św. Marcinie z kolektą, drugą żałobną za księży i dobrodziejów i wiernych zmarłych. Tenże preb€'lldarz miał mieĆ' obowiązek wybieania czynszów, zapisanych przez tegoż plebana Macieja dla szkolników. Nadto darował pleba!l Maciej prebendarzowi grunt z dwoma domami i piecami do wypalania cegieł w pobliżu kościoła na gruncie kanonickim świętomarcińskim. Prawo patronatu prebendy dał pleban Maciej bratUl swemu Adamowi Winiarzewiczowi, a po jego śmierci najstarszemu z rodziny Winiarzewiczów, oprócz zaś owych dwóch czynszów przeznaczył na posag prebendy czynsz od 150 zł. Naramowic. Niewiedzieć z jakiego powodu całe to rozporządzenie do roku 1779 nie uzyskało aprobaty i erekcja nie nastąpiła. Obligacjom w roku 1779 nie działo się zadość.

3) Czynsz od 200 złotych, zapisanych Bractwu ubogich.

4) Czynsz od 260 złotych, zapisanych ołtarzowi św. Krzyża (w r. 1779 suma ta spadła na 130 zł).

(Niewiadomo, jakie były obligacje).

5) Czynsz od 80 złotych na wotywę o św. Janie Chrzcicielu za duszę Jana z Opalenicy. 6) Czynsz od 100 złotych na wotywę o św. Wawrzyńcu. któ1'"a miała odprawiać się co tydzień, w r. 1779 obligacji nie działo się zadość. 7) Czynsz od 30 grzywien na wotywę o św. Annie z kolektą co tydzień za zmarłego księdza i wotywę z kolektą w święto św. Jakóba Apostoła za zmarłego ks. Tomasza. 8) Czynsz od 40 złotych.

9) Czynsz od 200 złotych legatu Agnieszki Pietruszczyny czyli Kaczmarki z r. 1647 na wotywę o św. Andrzeju w dzień

św. Agnieszki i requiem z kolektą za duszę Andrzeja i Agnieszki, w które m całe duchowielistwo uczestniczyć miało. 10) Czynsz od, 300 złotych z (fundacji ks. Stanisława Wybornego) na wotywę o Bożem 'Ciele w czwartek. ;11) Czynsz od 100 zł. fundacji Macieja Bacia na wotywę o św. Macieju. 12) Czynsz od 200 złotych.

13) Czynsz od 300 złotych.

FUNDACJE NA ANIWERSARZE.

1) Czynsz od 100 złotych, legowanych przez ks. Stanisława Wybornego na odprawienie co rok dnia 16. listopada przez całe duchowieństwo mszy żałobnej z wigiliami za duszę ks. Stanisła wa i jego dobrodzieji. 2) Czynsz od 24 złotych na mszę za duszę ks. Adama.

3) Czynsze od rozmaitych sum na msze żałobne za dusze Adama Sokoła, rybaka i ks. Macieja z Pszczewa. Wiele z tych czynszów z biegiem czasu przepadło.

DOCHODY KOśCIOŁA.

W wizycie Zalaszowskiego z r. 1695 wymienione są dochody z rozmaitych domów na Nowej Grobli, Międzymostac'h, Gaskach, Łacinie, które z czasem przepadły, nie dochodziły też czynsze od dr'obnych sum, razem 25 grzywien i 654 złotych (pomiędzy tymi czynsz od 50 złotych legatu Stanisława Machiniewicza, 200 złotych legatu Piotra Czarniejewicza na naprawę kościoła i zbudowanej nowej kostnicy, 300 złotych legatu ur. Jana Dąbrowskiego na kościół z r. 1633). Pobierał zaś kościół czynsz od 300 złolych legatu ks. Stanisława Wybornego na wino, oliwę do lampy nocnej i świece do Grobu Pańskiego w W. iPiątek, od 1200 złotych na lampę nocną przed N. Sakramentem legatu Tadeusza mieszkańca przedmieścia poznańskiego, od 1000 złotych z legatu Franciszka Stoleckiego, garncarza. W r. 1746 miał kościół na Nojewie, własność Franciszka Szczanieckiego - 3000 złp., na Gustowie, wł. Słuckiego, starosty gniewkowskiego - 1000 złp., na Sadach. wł. Józefa GrudzieIskiego, 1000 złp., na Swadzimie, wł. tegoż GrudzieIskiego, 830 złp.. na Napachaniu, wł. Aleksandra Goślinowskiego - 1800 złp. na Pszenicy, wł. Adama Konar Kołaczkowskiego, podkomorzego kaliskiego 300 złp., na Wirach, wł. Augustyna Działyńskiego - 300 złp., na

KRONIKA MIASTA POZNANIA

Jaromierzu i Uściu, wt Grabskiej -" 700 złp., na Żółkowcu, wł.

Kościckiego - 200 złp., na Krajewicach, wt Kaspra i W ojciecha Rożnowskich - 200 złp., na Naramowicach - 150 złp.. na Krzesinach, wł. Jakóba Skrzetuskiego - 100 grzywien. Na mieście Poznaniu - 3100 złp.. na synogodze poznańskiej - 6044 złp. 41).

PATRONAT. JURYSDYKCJA.

Patronem i kolatorem probostwa św. Marcina był kanonik katedralny poznański fundi św. Martini tytułujący się: Dominus haereditarius suburbii seu sortis suae suburbii extra muros Posnanienses sub parochia ś. Martini. Wedle przywileju Władysława Jagiełły, datowanego w środę przed św. Wawrzyńcem 1424 r. miał ów kanonik jurysdykcją w obrębie obszaru, rozciągającego się od przekopu miejskiego po prawej stronie drogi, prowadzącej z Poznania do Buku, wchodząc na górę św. Marcina, proboszcz świętomarciński zaś miał prawo sądzenia i karania w obrębie swoich gruntów.

PARAFJA.

Do parafji świętomarcińskiej należały: Przedmieście św.

Marcina, Zamek poznański, Międzymoście, -Garbary, Grobla, Gaski (za tak zwaną Ciemną bramką, gdzie dziś ulica WW.

Świętych), Piaski (pomiędzy kościołem Bernardynów a Rybakami). Rybaki, Czapniki (gdzie dziś ulica Strzelecka). Stelmachy. Półwieś (za bramą Wroławską). Nowe Ogrody (pomiędzy Półwsią a przedmieściem św. Marcina, Wenetowo (część przedmieścia św. Marcina). Musza Góra (gdzie dziś Bibljoteka Raczyńskich), Glinki (w okolicy starego zamku i poczty) i wszyskie ulice. których granicę tworzyła rzeczka Flisa, wreszcie wsie miejskie Górczyn i Wilda. W obrębie parafji leżały: Kaplica św. tazarza z szpitalem, Kaplica św. Krzyża z szpitalem dla trędowatych. której pierwszym kapłanem był 1422 r. ks. Mikołaj; Kaplica św. Anny przy kościele Bernardynów dokąd 1632 r. biskup Adam Nowodworski przeniósł z kościoła WW. Świętych nabożeństwo dla katolików niemieckich; Kaplica Loretańska prz.y kościele Bernardynów; Klasztór Karmeli

41) Książka dochodów i rozcbodów.

jtów trzewiczkawych przy kaściele ażega Ciała; Klasztór PP. Klarysek, Szpital św. Walentego. na Gaskach i Dam dla zarażanych charabą francuską, także na Gaskach. Za wizyty Ragalińskiega 1779 r. była w parafji świętamarcińskiej: · mężczyzn komunikujących 568 kobiet kamunikujących 667 chłapców 175 dziewcząt 191 1601 dysydentów 295 i ci mieli swaJe aratarjum, cmentarz, szkałę i własnego. pastara. Żyda nie była ani jednego., mieli żydzi tylko. swój cmentarz wabrębie parafji, na którym stały 4 damki, wydzierżawiane katalikam.

DOCHODY PROBOSZCZA.

Dachady prabaszcza twarzyły czynsze ad razmaitych sum) wynaszących razem 30 grzywien i 2300 złp. (pomiędzy temi czynsz ad 100 zł. legatu ks. Stanisława Wybarnega, 100 zł. fundacji Czeskawicza, 12 grzywien legatu Walentego. Bredy z Muszej Góry z r. 1630). Od tych sum pabierał praboszcz w r. 1779 czynsz tylko. ad 1900 złatych, reszta przepadła.

DZIESIĘCINY I MESZNE.

Z falwarku Kałek, należącego. dO' wsi magistratu paznańskiega Górczyna, należały się prabaszczawi 3 kopy żyta, 4 pszenicy, 6 jęczmienia, awsa i 1 tatarki, ze wsi Górczyna ad 4 łanów sałeckich i innych pustych, które uprawiana dla folwarku, araz innych kmiecych 20 ćwiertni żyta i takaż awsa. Z fal warku Wildy, należącego. da magistratu paznańskiega, ad wszystkich ról i innych, które uprawiał magistrat paznański, 20 ćwiertni żyta i takaż awsa; ze wsi Fabianawa ad 2 łanów 2 ćwiertnie żyta i takoż awsa (w r. 1779 prabaszcz nic nie dastawał, ba łany leżały adłagiem). Z szpitala św. Łazarza ad 2 łanów 2 ćwiertnie żyta i takoż awsa, za co. prabaszcz był zabawiązany śpiewać mszą św. w dzień dedykacji kaściała św. Łazarza.

KRONIKA MIAStA POZNANtA

Z Nowych Og'fodów 1 ćwiertnia żyta i takoż owsa l z dziedzictwa Gaj od 5 łanów czyli półtorej huby trzy miary żyta i takoż owsa, ale w r. 1779 nic nie dawano Ze wszystkich młynów od każdego koła 1 ćwiertnia żyta i takoż owsa 1779 r. proboszcz nic nie pobierał, bo wszystkie młyny były zniszczone. Nadto miał proboszcz dochód z kolędy na św. Szczepana z świętopietrza, które pobierał od wszystkich paraf jan w czasie kwadragezymy, z ofiar i od pogrzebów. Proboszcz kościoła WW. Świętych winien 'był dawać rocznie proboszczowi św. Marcina 2 złp. wedle przywileju z roku 1421 142 ). Zydzi zobowiązani byli płacić rocznie z powodu swego cmentarza, w parafji świętomarcińskiej leżącego 16 grzywien, a prócz tego pieprzu, imbieru, cukru po funcie, szafranu i gwożdzików po łucie na św. Marcin i tylez na Wielkanoc i na Przemienienie /Pańskie, oraz kamień (32 funty) łoju na Wielkanoc. Od tej daniny prócz pieniężnej zwolnieni zostali przez komisją państwa 1774 r. Dysydenci w parafji świętomarcińskiej płacili proboszczowi za jura stola e rocznie 80 złp. wedle kontraktu z 28 grudnia 1645 r., ale konslytucja z r. 1768 zwolniła ich od tego podatku.

ROLE PROBOSZCZOWSKIE.

We wsi Gó!'czynie posiadał proboszcz 2 łany, łąkę i plac, na którym w r. 1779 stał dom o jednej izbie i komorze w blochy i sień w lepiankę pod dachem słomianym, stodółka i chlewik. To wszystko razem wydzierżawił proboszcz za 211'6 złotych, prócz tego płacił mu posiadacz w zamian za daniny, które dawniej były w zwyczaju, l'Ocznie 36 złotych. We wsi Wildzie posiadał proboszcz jeden łan czyli płosę (mórg 7, lasek 12, łokci 6%), którą 1754 r. puścił proboszcz Zaydlicz z przyzwoleniem konsystorza prawem em£itentycznem, wziąwszy za okupno tynfów 300 pracowitym: Konradowi, Janowi i !Piotrowi Sznajderom i Piotrowi Wagnerowi, po których i ich dzieci i wnuków zejściu z tego świata miała ta płosa z łąką wrócić do wolnego rozporządzenia koś,::ioła, w czasie posiadania zaś miano płacić 100 złotych ratami na św. Marcin i na Gromniczną, a na św. Marcin dawać 3 kapłony i gęś tuczoną; na

42) L. 213.