TOWARZYSTWA MIŁOSNIKOW MIASTA POZNANIA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1988.07/09 R.56 Nr3

Czas czytania: ok. 4 min.

Jjmfcn'm-t"Vi

KOPIEC WOLNOŚCI NA MALCIE

Po zakończonym zwycięsko Powstaniu Wielkopolskim w 1919 r. poznaniacy natychmiast przystąpili do przywracania miastu wszelkich zewnętrznych cech polskości. Przede wszystkim spolszczono nazwy ulic, placów, urzędów i godła instytucji publicznych. W Poznaniu wszystkimi pracami z tym związanymi kierowała specjalna komisja utworzona w łonie Rady Ludowej Miasta Poznania. Zajęła się ona także usunięciem pruskich pomników i stawianiem polskich. Postanowiono wtedy wystawić pomniki Karolowi Marcinkowskiemu, Tadeuszowi Kościuszce, Juliuszowi Słowackiemu, Zygmuntowi Krasińskiemu i Przemysłowi I. Najoryginalniejszy był pomysł usypania wielkiego pomnika ziemnego, kopca, na wzór Kopca Kościuszki w Krakowie. Postanowiono go nazwać Kopcem Odrodzenia, bowiem - jak powiedział delegat Konfederacji Polskiej na uroczystości poświęcenia kamienia węgielnego pod jego budowę - stanąć miał: "Ku chwale Ojczyźnie, na trwogę Niemczyźnie:: i miał być: "Polskości Strażnikiem, Potomności Pomnikiem - Wolności Zarania, Polski Zmartwychwstania".

Najlepszym miejscem dla jego usypania okazały się tereny projektowanego w tajemnicy przed zaborcami już w 1917 r. wielkiego Parku Narodowego na Malcie, gdzie miały się znaleźć: "boiska" domy gimnastyczne, łazienki, stawy sztuczne, teatr latowy i zimowy, wreszcie kilkanaście domów wypoczynkowych i wakacyjnych dla robotników i młodzieży pracującej w kupiectwie, rzemiośle i przemyśle". W okresie rozbiorów Malta była najpopularniejszym miejscem wycieczkowym polskiej ludności Poznania. Chodziło się tam wtedy głównie dlatego, że na prawym brzegu Warty ludności niemieckiej było niewiele, a ziemia ta pełna była historycznych pamiątek świadczących o dawnej politycznej i narodowej niezawisłości.

18*

HfW

Ocwiat-; mmip

Odezwa Społecznego Komitetu Odbudowy Kopca Wolności w Poznaniu

Warto przytoczyć słowa wypowiedziane przez księdza prałata Stanisława Łukomskiego, inicjatora budowy i prezesa Komitetu Wykonawczego Kopca, wypowiedziane podczas inauguracji jego sypania: "Myśl założenia parku polskiego zawdzięczamy dzieciom naszym polskim. Patrząc bowiem na ich upośledzenie i prześladowanie w szkole i poza szkołą, w obawie o wykrzywienie ich ducha narodowego i obniżenie siły zdrowotnej, postanowiliśmy otoczyć je opieką, skupić je z dala od groźnego oka władz nienawistnych, budzić w nich narodowe ideały, wzmacniać organizm i tym wszystkim wychować je na dzielnych ludzi i Polaków. Wyprowadzaliśmy je więc tutaj do tego lasku, tutaj budziliśmy w ich sercach miłość do Ojczyzny, uczyliśmy je pieśni polskich, a równocześnie wśród gier i ćwiczeń wzmacnialiśmy ich organijm". Uroczystość rozpoczęcia sypania Kopca związana była z rocznicą 3 Maja, obchodzoną po raz pierwszy w Wielkopolsce jako święto na PAFfUIABZ

rodowe. Całe miasto przybrało odświętny wygląd, a liczne imprezy patriotyczne i artystyczne odbywały się od 2 do 5 maja. Do sypania Kopca wyruszył z centrum miasta w dniu 3 maja 1919 r.

wielki pochód. Wśród tysięcy ludzi zobaczyć można było reprezentantów licznych towarzystw, cechów, bractw i związków, ze sztandarami i w strojach organizacyjnych. Nie zabrakło ułanów wielkopolskich, kompana strzelców Straży Ludowej, skautów. Szli "posłowie i goście, organizacje wszystkie poznańskie ze sztandarami, młodzież i starsi, robotnicy, włościanie i szlachta w nie kończącym się szeregu. Nie brakło też naszych bamberek w odświętnych, malowniczych strojach". W ówczesnej prasie pisano, że była to '"żywiołowa manifestacja, głośna w swojej powadze i ogromie, i głęboko wzruszająca. Płakali ludzie z radości i ściskali się wzajemnie. Co chwila odzywały się okrzykiNiech żyje wolna, zjednoczona Polska! - Niech żyje Sejm Polski! - Niech żyją posłowie polscy! A ci odpowiadali: Niech żyje naród! - Niech żyją dzielni Wielkopolanie!" Podczas wmurowywania kamienia węgielnego były liczne przemówienia, deklamacje i śpiewy patriotyczne. Manifestowano wielką radość z odzyskania niepodległości. Kopiec usypano rękami całego społeczeństwa polskiego które zbiorowo i indywidualnie przybywało z naj dalszych zakątków kraju. Ten pomnik, jak żaden inny, pokazał wówczas emocjonalny stosunek naszego społeczeństwa do odrodzonego państwa. Sypanie Kopca było manifestacją patriotyzmu i wielkiej nadziei na przywrócenie silnego, niezależnego państwa. Po wkroczeniu do Poznania w 1939 r. Niemcy natychmiast przystąpili do rozbiórki Kopca. Widać z tego, jak bardzo ta "góra piasku" na" przedmieściu kłuła ich w oczy. Od 1945 r. Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze i Towarzystwo Miłośników Miasta Poznania podjęły kilka nieudanych prób odbudowy Kopca. Dopiero starania Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w 1981 r. doprowadziły do konkretnych działań rokujących nadzieje na odtworzenie tej narodowej pamiątki. Decyzją prezydenta Poznania z dnia 17 maja 1984 r. utworzono Społeczny Komitet Odbudowy Kopca Wolności, z ówczesnym prezesem Zarządu Wojewódzkiego Polskiego Towarzystwa Turystyczno- Krajoznawczego prof. drem hab. Jerzym Boguckim na czele. Komitet podjął energiczne starania o środki finansowe, umożliwiające podjęcie prac i wspomaganie społecznych akcji, deklarowanych przez liczne instytucje organizacje i osoby prywatne. Założono własne konto, wydrukowano i rozesłano apel o wpłaty pieniężne, pozyskano i ustawiono w kilku punktach miasta skarbony wydrukowano serię "cegiełek" o wartości 5, 10, 50, 100, 500 i 1000 zł Prowadzono akcję propagandową w prasie, radiu i telewizji. Wygłaszano prelekcje i organizowano wycieczki. Równocześnie zajmowano się sprawami techniczno-projektowymi Wykonano wszystkie niezbędne do rozpoczęcia budowy prace projektowe oraz przeprowadzono szczegółowe badanie gruntu. Uzyskano zgodę

P AFITJJAPZ

MAOC

M »*.i>4<OPCAWOLNOŚCI

T*1»1? J$fc

Cegiełka pięćsertzłotowa. Projektował Stanisław Mrowiński

Wydziału Urbanistyki i Architektury Urzędu Miejskiego na budowę. Zastępstwo inwestycyjne przekazano Poznańskiemu Ośrodkowi Sportu i Rekreacji. Oficjalne zlecenie na realizację zadania złożono z datą 27 czerwca 1985 r. W sierpniu 1986 r. większość robót związanych z sypaniem i formowaniem Kopca została zlecona Zakładowi Zadrzewień, Zieleni i Rekultywacji Ligi Ochrony Przyrody.

Do końca 1987 r. przygotowano teren budowy, usunięto warstwę humusu i nawieziono niezbędną warstwę żwiru, stanowiącą podstawę Kopca. Niestety, rozpoczęte prace zostały niemal zupełnie zahamowane z powodu braku niezbędnych środków finansowych. Zebrane dotąd pieniądze wystarczyły tylko na opłacenie dotychczas zrealizowanych prac, minio że wiele z nich wykonano w czynie społecznym. Obecnie zbierane środki nie pozwalają na normalną, zaplanowaną odbudowę. W tak trudnym dla gospodarki narodowej okresie, nie można też liczyć na dalszą pomoc administracji państwowej. Po ukształtowaniu podstawy Kopca za pomocą sprzętu zmechanizowanego, przewiduje się dalszą jego budowę przede wszystkim poprzez szerokie włączenie się społeczeństwa do jego sypania. Na obecnym etapie realizacji przedsięwzięcia Społeczny Komitet Odbudowy Kopca zwraca się z wielkim apelem do wszystkich o pomoc w zebraniu niezbędnych funduszy, umożliwiających odtworzenie tej wielkiej, narodowej pamiątki.

Stefan Anioła

Powyższy artykuł jest częścią publikacji Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1988.07/09 R.56 Nr3 dostępnej w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku. Właścicielem praw jest Wydawnictwo Miejskie w Poznaniu.
Do góry