IQ

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1988.04/06 R.56 Nr2

Henryk Willakiej Przychodni był tylko 1 ambulans ruchomy, który uległ likwidacji w 1975 r. Stały dynamiczny rozwój przemysłu, wprowadzanie nowych technologii postawiły przed stomatologią nowe zadania i problemy wynikające z obowiązku zapewnienia opieki stomatologicznej nad pracownikami przemysłu. To legło u podstaw szybkiego rozwoju poradni stomatologicznych w zakładach przemysłowych oraz specjalnej organizacji opieki w tych poradniach. Opierała się ona na dokładnie określonych, przystosowanych do konkretnych warunków zakładu czynnościach profilaktycznych i leczniczych, uzależnionych od charakteru przedsiębiorstw, liczby zatrudnionych, składu załogi i oceny jej zdrowotności, liczby stanowisk szczególnego zagrożenia. Duży nacisk kładzie się na oświatę zdrowotną w zakładach przemysłowych. Lekarz-stomatolog poradni przyzakładowej musi znać szkodliwość wpływu środowiska pracy na ustrój ludzki w ogóle, a na narządy jamy ustnej w szczególności. W związku z tym, przeprowadza badania profilaktyczne wstępne i okresowe, wydziela grupy dyspanseryjne, prowadzi leczenie planowe, ocenia stan zdrowotności załogi. Do końca 1970 r. liczba poradni przyzakładowych wynosiła 108, w następnym dziesięcioleciu spadła do 97, by na początku roku 1985 osiągnąć 129. Analizując drogi poznańskiej stomatologii w latach 1945 - 1985 trzeba stwierdzić, że dokonany postęp w zakresie ochrony zdrowia jest wynikiem współpracy organizatorów, lekarzy-stomatologów i dyrektorów zespołów opieki zdrowotnej. Dalsze wysiłki zmierzające do polepszenia świadczeń stomatologicznych, a przez to zapewnienia wyższego poziomu zdrowia ludności naszego miasta i województwa, znajdować się będą w centrum uwagi na najbliższe lata. Do wyjątkowych ludzi - organizatorów opieki stomatologicznej w Poznaniu i województwie należą: dr med. Wielisław Kowalski i dr med. Tadeusz Wiśniewski oraz lekarze stomatologii: Bogumiła Bartkowiak, Krystyna Cyran, Stefania Góralczyk, Halina Hałas, Jerzy Janiszewski, Henryk Kozaczyk, Janusz Kunat, Henryk Kutzner, Krystyna Muszyńska, Cyryla Rojek, Leszek Rosochowicz, Grażyna Sołkowska, Urszula Stankowska, Ryszard Zarzycki i Barbara Żynda. STOMATOLOGIA JAKO JEDEN Z GŁÓWNYCH PROBLEMÓW OPIEKI ZDROWOTNEJ

Aby uzmysłowić sobie, jaki wzrost świadczeń nastąpił w opIece stomatologicznej w Polsce, musimy przytoczyć niektóre liczby. W 1938 r. pracowało 3676 lekarzy-dentystów, głównie absolwentów jedynej wówczas uczelni wyższej, stomatologicznej - Akademii Stomatologicznej w Warszawie. Na koniec 1986 r. dysponowaliśmy w kraju przeszło osiem

\ \nastotysięczną rzeszą lekarzy-stomatologów, a w stosunku do założeń Ministerstwa Zdrowia liczba ta nie zapewniała jeszcze pełnej opieki stomatologicznej ludności. W analogicznym okresie na obszarze woj. poznańskiego zatrudniano ogółem 792, z tego na obszarze Poznania 405 lekarzy-stomatologów, zaś do zapewnienia pełnej opieki stomatologicznej na obszarze województwa brakowało 170 lekarzy-stomatologów. Z liczby 405 lekarzy zatrudnionych w Poznaniu w dzielnicy Stare Miasto pracowało 85, Grunwald - 79, Nowe Miasto - 67, Jerzyce - 54, Wilda · - 48, w Zakładach Metalurgicznych "Pornet" - 26, w Zakładach Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" - 20 a w szkolnictwie wyższym - 26.

Zarejestrowanych lekarzy-stomatologów w woj. poznańskim było 816, z czego w lecznictwie powszechnym pracowało 792, a 140 zatrudnionych zostało w Akademii Medycznej, Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Polskich Kolejach Państwowych. W 489 poradniach różnego typu oraz w 49 poradniach specjalistycznych pracowało 652 lekarzy-stomatologów: Specjalizacja, która została wprowadzona przez ministra zdrowia w 1973 f., dała możliwość wyspecjalizowania się w I stopniu specjalizacji 235 lekarzom oraz w II - 439. Osiągnięcie to uplasowało stomatologię poznańską w czołówce krajowej pod względem specjalistów w poszczególnych dziedzinach stomatologii. Lecznictwo stomatologiczne, podobnie jak inne specjalności medyczne, opiera się głównie na poradniach specjalistycznych, rejonowych, szkolnych, międzyszkolnych, zakładowych, międzyzakładowych, przyzakładowych. W poradniach szkolnych jak i zakładowych prowadzi się leczenie planowe, szeroko pojętą profilaktykę - badania okresowe, dyspanseryzację ze względów ogólnolekarskich oraz stomatologicznych. Wprowadzono integrację protetyczną, która ma na. celu bardziej szczegółowe objęcie opieką protetyczną mieszkańców poszczególnych województw. , Swiadczenia w zakresie opieki stomatologicznej, według "Dziennika Ustaw Ministerstwa Zdrowia" nr 8, poz. 23, z dnia 15 czerwca 1979 r., sprawują: w zespole opieki zdrowotnej specjalistyczne przychodnie stomatologiczne, poradnie przy kliniczne którym powierzono wykonywanie świadczeń w zakresie specjalistycznej opieki stomatologicznej, wojewódzkie przychodnie stomatologiczne \ Nadzór dzielnicy - I stopień - poradnia specjalistycznej opieki stomatologicznej. Każda poradnia posiada następujące zasadnicze działy lecznicze: * Organizacja lecznictwa stomatologicmego na obszarze miasta i województwa opiera się na wytycmych Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecmej, zawartygh w "Dzieni1ikach U ędowych MinisterstwĘl Zdrowia": r. 1974, nr 18 poz. 77. r. 1Y75, nr 1 poz.: 39, 40 I 58; nr 18, poz. 68 I 69; r. 1977, nr 9, poz. 28; f. 1982, nr 11, poz. J7 I nr 12, poz. 61 - 66.

Henryk Willa

1. Gabinet protetyki stomatologicznej, w którym pracują lekarze dokonujący wszelkich czynności klinicznych związanych z uzupełnieniem braków zębowycfr 2. Pracownia stomatologiczna - jej zadaniem jest wykonywanie stosownie do wystawionych zleceń prac protetycznych z dziadziny stomatologii, takich jak: protezy stałe, ruchome, aparaty ortodontyczno-szczękowe, wkłady oraz wykonywanie prac technicznych stosowanych w stomatologii, służących do uzupełniania braków uzębienia tkanek twardych i miękkich jamy ustnej i twarzoczaszki, regulacji zębów i zgryzu oraz innych prac w omawianym zakresie; 3. Stomatologia zachowawcza; 4. Chirurgia stomatologiczna; 5. Parodontologia (schorzenie błon śluzowych I przyzębia); 6. Ortodoncja; 7. Pedodoncja.

Nadzór wojewódzki - specjalistyczny jest aparatem doradczym, opiniodawczym i kontrolnym dla organów administracji służby zdrowia tj. lekarza wojewódzkiego, lekarza miejskiego i Ministerstwa Zdrowia, zorganizowanym dla prawidłowego ukierunkowania i zapewnienia właściwego poziomu podstawowej działalności zakładów służby zdrowia, nadzorowanych przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej. Zadaniem nadzoru jest ocena poziomu udzielanych świadczeń zdrowotnych oraz przekazywanie i wdrażanie osiągnięć naukowych nauk medycznych do praktycznej działalności zakładów służby zdrowia, a także opracowywanie ocen i wniosków zmierzających do usprawnienia opieki zdrowotnej. Jednostkę organizacyjną do sprawowania nadzoru specjalistycznego wyznacza minister zdrowia na wniosek przewodniczącego Krajowego Zespołu Specjalistycznego. Kierownik tejże jednostki organizacyjnej, sprawującej wojewódzki nadzór specjalistyczny, otrzymuje tytuł i stanowisko, sprawując funkcję specjalisty wojewódzkiego w danej dziedzinie nauk medycznych. Zespół specjalistów wojewódzkich jest ciałem doradczym lekarzy miejskiego i wojewódzkiego. Do zadań nadzoru specjalistycznego wojewódzkiego należą: 1. Ocena poziomu fachowego udzielanych świadczeń na terenie sobie podległym; 2. Ocena stanu organizacyjnego i działalności służby zdrowia; 3. Ocena kadry kierowniczej podległych jednostek na terenie zespołu opieki zdrowotnej; 4. Ocena wykorzystania aparatury medycznej; 5. Udział w nadzorowaniu badań epidemiologicznych; 6. Opracowanie wniosków do wojewódzkich programów rozwojowych służby zdrowia;

J3

7. Nadzór szkoleń kierowników jednostek i lekarzy zatrudnionych w placówkach służby zdrowia; 8. Ocena działalności kierowników specjalistycznych poradni stomatologicznych; 9. Składanie sprawozdań z działalności kierowników poszczególnych jednostek; 10. Koordynowanie działalności oraz ogólny nadzór nad organizacją pracy kierowników specjalistycznych poradni stomatologicznych w zespołach opieki zdrowotnej. Wojewódzkie przychodnie stomatologiczne zatrudniają wysoko kwalifikowany personel lekarski, specjalistów II stopnia, przygotowanych zarówno do świadczeń konsultacyjnych, jak i szkolenia oraz prowadzenia specjalizacji lekarzy stomatologów. Zakres konsultacji obejmuje świadczenia z zakresu chirurgii stomatologicznej, stomatologii zachowawczej, parodontologii, chorób błon śluzowych jamy ustnej i przyzębia, protetyki stomatologicznej, ortodoncji, lecznictwa dziecięcego - pedodoncji. Ob ej - muje przede wszystkim to, czego w placówkach leczniczych niższego szczebla wykonać nie można, tzn. trudne i skomplikowane przypadki. Nieco inaczej kształtuje się pomoc stomatologiczna dla ludności wiejskiej, oparta na wiejskich ośrodkach zdrowia. Istnieją obecnie w ramach lecznictwa społecznej służby zdrowia następujące rodzaje poradni stomatologicznych: A - w środowisku zamieszkania, B - w środowisku pracy, C - w środowisku nauki. Nie zaspokajają one jednak w pełni potrzeb ludności wiejskiej, stąd istnieje ciągle jeszcze potrzeba trzeciej formy pomocy lekarskiej poprzez zorganizowanie spółdzielni zdrowia - spółdzielni lekarsko-dentystycznych. Szkoła posiadająca od 600 do 1000 dzieci, winna mieć własny gabinet stomatologiczny. Praca lekarzy w szkole nie należy do łatwych. Zadaniem ich jest takie zorganizowanie planowego leczenia stomatologicznego dzieci, aby każde dziecko opuszczając szkołę miało zdrowe, wyleczone uzębienie. Dzieci, u których stwierdzono zagrożenie próchnicą, wyznacza się do leczenia w pierwszej kolejności, a te, u których stwierdzono nieprawidłowości zgryzowe, lekarz kieruje do lecznia specjalistycznego. Pracujący przez kilka lat w jednej szkole lekarz włącza kolejno dalszych uczniów z wyższych klas do planowego leczenia. Do jego obowiązków należą ponadto prowadzenie oświaty zdrowotnej metodami audiowizualnymi oraz organizowanie akcji mających na celu wdrażanie u dzieci nawyków związanych z higieną jamy ustnej. Nie ma przepisu ogólnego ani dokładnie opracowanych wskazówek, jak należy prowadzić te akcje. Ich powodzenie i poziom zależą przede wszystkim od samego lekarza i jego zaangażowania. Dla dzieci, które w miejscu nauki nie mają gabinetu lekarsko-den

Henryk Willa

tystycznego organizuje się międzyszkolne poradnie stomatologiczne. Zadania tych poradni są podobne do zadań gabinetów szkolnych. Stomatologię dnia dzisiejszego znamionuje tendencja do opierania jej na badaniach naukowych, a tych z kolei na szerokiej bazie współpracy ze specjalnościami teoretyczno-praktycznymi, tzn. z innymi klinicznymi naukami medycznymi, a także dyscyplinami paramedycznymi. Wielkie postępy, jakie poczyniła nauka, zdają się wskazywać że przy użyciu coraz doskonalszych przyrządów i metod badawczych uda się odpowiedzieć na pytanie: kiedy i dlaczego jedni osobnicy wykazują dużą odporność, a inni ulegają któremuś ze schorzeń? Badania w tym kierunku prowadzone są na całym świecie i istnieją nawet międzynarodowe towarzystwa naukowe im patronujące. Także inne działy stomatologii mają odpowiadające im organizacje międzynarodowe. Członkami ich są również nasi naukowcy, biorący czynny udział w wielu pracach: Stefan Flieger, Maria Kobylańska, Kazimierz Stawiński i Stefan Włoch.

Współczesną stomatologię znamionuje także dążenie do wykluczenia bólu w najczęściej stosowanych zabiegach, dokonywanych na samym uzębieniu, bez potrzeby jednak wstrzykiwania płynów znieczulających. Poważnym osiągnięciem, wydaje się prozaicznym, są tu wiertarki szybkoobrotowe. Podobnie jak w całej medycynie, tak i w stomatologii wielki nacisk kładzie się na zapobieganie - profilaktykę. W niej też zresztą widzieć trzeba główny nurt działalności służby zdrowia, obecnie i w przyszłości. Szczególnie duże osiągnięcia mają w tym zakresie ortopedia szczękowa i stomatologia zachowawcza. Poradnie ortodontyczne zatrudniają lekarzy po odpowiednim przeszkoleniu i długim stażu pracy. Ich zadaniem jest udzielanie pomocy specjalistycznej dzieciom z nieprawidłowościami zgryzowo-twarzowymi. Ważnym zadaniem tych poradni jest również prowadzenie wszechstronnej i wczesnej pomocy profilaktycznej i aparatowej. Można obecnie zaryzykować twierdzenie, że spośród wszystkich krajów socjalistycznych Polska ten dział lecznictwa rozwinęła najlepiej, zarówno pod względem fachowym, jak i administracyjnym. O ile poradnie ortodontyczne wiążą się przede wszystkim z lecznictwem dziecięcym, o tyle pracownie protetyki stomatologicznej, organizowane przy przychodniach obwodowych w zespołach opieki zdrowotnej, świadczą głównie usługi ludziom dorosłym. Ortopedia szczękowa rozwinęła się dynamicznie dopiero w ostatnich latach. Przejście na wczesne leczenie, już w okresie uzębienia mlecznego, pozwala na szybkie usunięcie jeszcze niezbyt rozwiniętych zaburzeń czynnościowych i zniekształceń morfologicznych narządu żucia. Z uwagi

J5

na żmudne i często długotrwałe leczenie ortopedyczne, możność wczesnego uchwycenia szkodliwości, które zaburzają prawidłowy rozwój układu twarzowo-szczękowo-zgryzowego, jest szczególnie ważna. Nowy model, tzn. prowadzenie profilaktyki i w ogóle model takiej akcji, wypracowany przez polskich ortopedów szczękowych stanowi wzór dla wielu państw i jest ważnym sukcesem naszej stomatologii. Masowe zapobieganie próchnicy zębów przez fluorkowanie wody wodociągowej oraz profilaktyka indywidualna przez podawanie tabletek (głównie z fluorkiem sodu - Fluodar) i miejscowa aplikacja odpowiednich preparatów drogą szczotkowania i płukania lub wcierania specjalnych roztworów, żelów i past są stosowane na całym świecie. U nas również, różnymi zresztą sposobami, prowadzona jest taka akcja. Doniesienia z innych krajów, gdzie wcześniej rozpoczęto tego rodzaju zapobieganie, są bardzo zachęcające. Jeżeli chodzi o profilaktykę, to należy podkreślić, że w związku z ogólną akcją wczesnego wykrywania nowotworów albo stanów przedrakowych objęto również badaniami jamę ustną. Mając na względzie fakt, że zapadalność na nowotwory znacznie wzrosła stwierdzić należy, iż akcja ta ma wielkie znaczenie społeczne i stanowi odpowiedzialne zadanie dla każdego stomatologa. Skoro mowa o zagadnieniach związanych z zabiegami stomatologi - cznymi, nie sposób pominąć tak ważnego zagadnienia, jakim jest chirurgia stomatologiczna. Trzeba zwrócić uwagę, że dziedzina ta uzyskała w chwili obecnej wysoki poziom, do czego przyczyniły się współpraca z Instytutem Stomatologii i te wszystkie osiągnięcia, z których korzysta chirurgia, jakie przez lata ciężkiej pracy i doświadczenia uzyskała. Protetyka stomatologiczna, mimo wysokiego już poziomu, jeszcze nie całkowicie spełnia oczekiwania pacjentów, zwłaszcza tych zupełnie pozbawionych uzębienia. Pragnęliby oni otrzymać protezy nie tylko zadowalające pod względem kosmetycznym, co jest już możliwe, ale co ważniejsze - silnie utrzymujące się w jamie ustnej. Na podobnych zasadach jak w lecznictwie ogólnym organizowane są poradnie stomatologiczne w zespołach leczniczo-zapobiegawczych przy zakładach pracy. Zobowiązane są one do świadczenia usług stomatologicznych w pełnym zakresie, a ponadto muszą przeprowadzać · - co jest najważniejsze w stomatologii przemysłowej - okresowe badania profilaktyczne pracujących i nowo wstępujących do zakładu pracy. Niezmiernie ważna jest sprawa objęcia populacji pracowników danych zakładów czynnym poradnictwem (tzw. dyspanseryzacją) - zwłaszcza kobiety ciężarne, karmiące dzieci do pierwszego roku życia, młodocianych oraz narażonych na czynniki szkodliwe.

Henryk Willa

PIŚMIENNICTWO

C. B a r a n : Medycyna społeczna. Organizacja ochrony zdrowia. Zadania ogólne.

Gdańsk 1985.

K. C z aj k o w s ki: szawa 1980. J. I n d u l s ki: Organizacja ochrony zdrowia. Warszawa 1975.

T. K i e l a n o w s ki: Etyka i deontologia. Warsza wa 1985 B. K o ż u s z n i k : Problemy medycyny społecznej dla lekarzy praktyków. Warszawa 1973. S. R o g o w i e c : Program rozwoju opieki stomatologicznej w latach 1969-1975.

"Zdrowie Publiczne" r. 1970, nr 1; t e n że: Stan opieki stomatologicznej nad dziećmi i młodzieżą i kierunki jej działania i rozwoju. Tamże, nr 2; t e n że: Rozwój opieki stomatologicznej w XXV-leciu PRL. "Czasopismo Stomatologiczne" r. ,1970, nr 3. S a w i c ki: Elementy statystyki dla lekarzy. Warszawa 1982.

S t a w i ń s ki: Podstawowe elementy stomatologii przemysłowej. "Biuletyn Stomatologiczny" r. 1973. Z i ó l k i e w i c z : Dziesięciolecie poznańskiego oddziału Polskiego Stomatologicznego (1962). "Biuletyn Stomatologiczny" r. 1962.

Odpowiedzialnośćzawodowapracownikówmedycznych.

War

Towarzystwa

ANEKS

KIEROWNICY WOJEWÓDZKIEJ PRZYCHODNI LEKARSKO-DENTYSTYCZNEJdr med. TADEUSZ ROMUALD KAJKOWSKI (1945 - 1950)

organizator, inspektor, twórca Centralnej Przychodni Stomatologicznej; lekarz, który największe zasługi położył przy tworzeniu powojennej służby stomatologicznej w Poznaniu.

\Jdr med. KAZIMIERZ STAWIŃSKI (1950 - 1953)profesor Akademii Medycznej, twórca ambulansów dentystycznych, które docierały do najodleglejszych zakątków Wielkopolski; kontynuator organizacyjnych prac w dziedzinie stomatologii na obszarze całego województwalek. stom. JAN TALIKOWSKI (1964-1975)lekarz-społecznik, pełen godności i sumiennoscl, wzór etyki zawodowej, wierny ideałom - pomocy innym, był wszędzie tam, gdzie zagrożone było życie i zdrowie; do końca swoich dni cierpliwy, dobry i szlachetnydr n. med. HENRYK WILLA U975 - 1985)utworzył lecznictwo stomatologii przemysłowej w całym województwie, wprowadził szkolenie obowiązkowe lekarzy stomatologów z lecznictwa podstawowego, techników dentystycznych i pomocy dentystycznych z całego województwa i miasta; wprowadził opracowany przez siebie regulamin specjalizacji w zakresie I i II stopnia, obowiązujący w latach od 1978 - 1986. Został lekarzem miejskim.

2 Kro nika 2;88 mIm

Henryk Willalek. stom. ANDRZEJ OPPELN-BRONIKOWSKI (od 1985 r.)

st. asystent Chirurgii Stomatologicznej w Wojewódzkiej Przychodni Stomatologicznej (od 1956), kierownik Poradni Chirurgicznej (1984), rozpoczął swą działalność w Przychodni od przeprowadzenia generalnego remontu pomieszczeń chirurgii stomatologicznej.