MAREK BROJERSKI

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1988.01/03 R.56 Nr1

Czas czytania: ok. 18 min.

SIEĆ HANDLU DETALICZNEGO W POZNANIU W 1985 R.

I PERSPEKTYWY ZMIAN DO 1990 R.

Siec handlu detalicznego w Poznaniu (podobnie jak i w każdym innym mieście), jako jeden z elementów infrastruktury, warunkuje prawidłowość procesu wymiany towarowej. Wynika to głównie z faktu, że spełnia ona istotne zadania w zakresie koordynacji podaży i popytu. Problemy roli sieci handlu detalicznego i jej funkcji zostały w literaturze przedmiotu wystarczająco opisane, celem zaś tego opracowania jest możliwie pełna charakterystyka branżowa, przestrzenna i relatywna (w odniesieniu do liczby mieszkańców) sieci handlu detalicznego w Poznaniu, a także ocena perspektyw jej zmian do 1990 r. Analizą sieci handlu detalicznego objęto wyłącznie sklepy, pomijając sieć punktów sprzedaży drobnodetalicznej , czyli wszelkiego rodzaju kioski, stragany oraz sezonowo uruchamiane punkty sprzedaży detalicznej. Zebranie prezentowanego tu materiału statystycznego za lata wcześniejsze jest niezwykle trudne, albowiem miasto po utracie statusu miasta wydzielonego i włączeniu w administrację województwa poznańskiego, przestało być jednostką statystyczną stopnia wojewódzkiego i traktowane jest na równi z każdą gminą i miastem w randze pierwszego stopnia. Dopiero w 1985 r. wznowione zostało zbieranie danych dotyczących handlu w przekrojach branżowych i przestrzennych (dzielnicowych) wewnątrz aglomeracji poznańskiej, co umożliwiło przedstawienie niniejszej analizy.

STRUKTURA BRANŻOWA I PRZESTRZENNA SIECI DETALICZNEJ

Mając na uwadze przede wszystkim preferencje konsumentów, w analizie struktury branżowej sieci zastosowano klasyfikację branżową towarów uprofi10wanych pod kątem rodzajów zaspokajanych potrzeb. Preferencje te uwzględnia zastosowana klasyfikacja, która wydziela całe kom

Marek Brojerski

Tabela l

STRUKTURA HANDLU DETALICZNEGO W DZIELNICACH W 1985 R.

(w procentach)

Artykuły częstego zakupu Dzielnice Ogółem nieżywnośrazem żywność ciowe pozostałe Grunwald sklepy 100,0 67,2 54,4 12,5 0,3 powierzchnia sprzedaży 100,0 63,5 53,4 9,9 0,2 zatrudnienie 100,0 68,7 59.4 9,2 0,1 obroty 100,0 63,4 56,2 7,1 0,1 1 Jeżyce l sklepy 100,0 63,6 51,2 10,1 2,3 powierzchnia sprzedaży 100,0 64,7 55, l 9,1 0,5 zatrudnienie 100,0 67,6 57,3 9,7 0,6 obroty 100,0 65,9 58,9 6,4 0,6 Nowe Miasto sklepy 100,0 73, l 63,2 9,3 0,3 powierzchnia I sprzedaży 100,0 80,2 73,0 6,9 0,3 zatrudnienie 100, O 83, l 76,9 6,0 0,2 obroty 100,0 81,2 75,6 4,6 1,0 Stare Miasto sklepy 100,0 49,8 36,0 13,4 0,4 powierzchnia sprzedaży 100,0 48,5 38,3 10,0 0,2 zatrudnienie 100,0 46, l 36,5 9,5 0,1 obroty 100,0 45,8 38,6 7,0 0,2 Wilda sklepy 100,0 63,6 49,5 14,0 0,1 powierzchnia sprzedaży 100,0 65,6 54,4 11, l 0,1 zatrudnienie 100,0 66,2 56,4 9,7 0,1 obroty 100,0 64,2 58,0 6,1 0,1 Ogółem sklepy 100,0 60,7 47,9 12,3 0,5 powierzchnia sprzedaży 100,0 60,1 50,4 9,5 0,2 zatrudnienie 100,0 60,0 50,8 9,1 0,1 obroty 100,0 58, l 51,3 6,6 0,2

25'

Tabela 2:

STRUKTURA HANDLU DETALICZNEGO W DZIELNICACH W 1985 R.

(w procentach)

Artykuły okresowego i epizodycznego zakupu Dzielnice wyposaże- niekon - razem odzież nie miesz- sport i tu- sump- pozostałe kań rystyka cyjne Grunwald sklepy 32,8 15,4 4, l 8,7 1,5 3,1 powierzchnia sprzedaży 36,5 12,7 12,8 8,0 1,1 1,9 zatrudnienie 31,3 14,8 15,8 7,0 1,2 2,5 obroty 36,6 11,5 13, l 8,8 1,3 1,9 Jeżyce sklepy 36,4 16,3 3,5 10,1 2,3 4,2 powierzchnia sprzedaży 35,3 13,7 7,7 8,6 2,1 3,2 zatrudnienie 32,4 13,7 4,3 9,3 1,8 3,3 obroty 34,1 11, l 7,9 9,8 3,0 2,3 Nowe Miasto sklepy 26,9 11,0 2,7 10,0 2,2 1,0 powierzchnia sprzedaży 19,8 9,7 1,9 5,1 1,2 1,9 zatrudnienie 16,9 8,0 1,7 4,7 1,5 1,0 obroty 18,8 6,5 3,0 5,6 1,4 2.3 Stare Miasto sklepy 50,2 23,4 3,4 16,5 1,5 5,4 powierzchnia sprzedaży 51,5 17,3 4,0 14,1 1,1 15,0 zatrudnienie 53,9 20,6 3,0 11,4 1,2 17,7 obroty 54,2 19,4 6,7 14,9 1,4 11,8 Wilda sklepy 36,4 18,5 4,3 12,0 1,1 0,5 powierzchnia sprzedaży 34,4 18, l 4,9 10,4 O 7 0,3 zatrudnienie 33,8 18, l 4,8 9,4 1,2 0,3 obroty 35,8 10,8 12,2 10,1 2,5 0,2 - Ogółem sklepy 39,3 16,8 3,6 12,1 1,7 5,0 powierzchnia sprzedaży 39,9 13,2 . 5,9 10,4 1.2 9,2 zatłu dnienie 40,0 15,7 3,8 10,6 1,3 8,6 ! obroty 41,9 13,5 8,2 11,4 1,7 7,1

Źródło: Sprawozdanie H -4 Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego (1985). Przeliczenia własne.

.26

Marek Brojerskip1eksy branżowe. Stosując tę klasyfikację uwzględniono cztery mierniki (liczbę sklepów i zatrudnionych, sprzedaż roczną oraz powierzchnię sprzedaży). Dane dotyczące omawianego zagadnienia w układzie dzielnicowym przedstawione zostały w Tabeli 1. Wielkości tam podane wskazują na podobny udział badanych wielkości w strukturze branżowej sieci poszczególnych dzielnic (z wyjątkiem dzielnicy Stare Miasto) ze strukturą branżową sieci w całym Poznaniu, jeśli przyjmiemy, iż udział sklepów z artykułami częstego zakupu wynosi średnio w Poznaniu ok. 63% (w tym z artykułami żywnościowymi ok. 50%). Natomiast w kompleksie sklepów z artykułami okresowego i epizodycznego zakupu, udział sklepów z artykułami związanymi z ubiorem wynosi ok. 17%; z wyposażeniem i wykończeniem mieszkań - ok. 3,5%; z artykułami zaspokajającymi potrzeby związane ze sportem, turystyką i wypoczynkiem - ok. 11 %; natomiast z artykułami nie konsumpcyjnymi - ok. 1,7%.

Znacznie odbiegająca od struktury branżowej sklepów przyjętych jako ogólnomiejskie jest struktura sieci detalicznej zlokalizowana w dzielnicy Stare Miasto, gdzie proporcje udziału sklepów z artykułami powszechnego i trwałego użytku kształtują się w sposób zasadniczo odmienny. Przyczyny takiej lokalizacji sklepów są dosyć oczywiste .centrum handlowe, znacznie większa koncentracja zakupów ludności miasta i pożarniejscowej itp. Dla przykładu można podać, że udział sklepów z artykułami powszechnego i trwałego użytku w dzielnicy Stare Miasto wynosi 49,8%, a np. na Jeżycach - 63,9%, na Grunwaldzie - 67,2%; natomiast udział drugiej grupy wynosi na Starym Mieście 50,2%, na Jeżycach - 36,4%, na Grunwaldzie - 32,8%, na Wi1dzie - 36,4%.

Prawidłowość ta zauważalna jest również przy analizie pozostałych zastosowanych wskaźników. I tak w grupie artykułów częstego zakupu udział zatrudnienia wynosi w dzielnicy Stare Miasto 46,1 %, a obrotów 45,8%, ogółem w Poznaniu odpowiednio - 60% i 58,1%, na Grunwaldzie - 68,7% i 63,4%; w grupie artykułów trwałego użytku odpowiednio na Starym Mieście - 53,9%: i 54,2%, w Poznaniu 40,0% i 41,9%, na Grunwaldzie - 31,3% i 36,6%.

W dzielnicy Stare Miasto najniższy jest również wskaźnik udziału sklepów z artykułami żywnościowymi - 36,9% (Poznań - 47,9%, Jeżyce - 51,2%, Grunwald - 54,4%). Najwyższe wskaźniki struktury procentowej można odnotować w odniesieniu do sklepów wyodrębniających z kompleksu artykułów towary okresowego i epizodycznego zakupu. U dział sklepów związanych z ubiorem (odzieżą) na S tarym Mieście wynosi 23,4%, zatrudnienia w tym kompleksie urbanistycznym'- 20,6%, a obrotów - 19,4%' (Poznań odpowiednio 16,8%, 15,7% i 13,5%, a dzielnica Grunwald - 15,4%, 14,8% i 11,5%). Podobnie sytuacja kształtuje · się w grupie branżowej związanej z zaspokajaniem potrzeb w zakresiesportu, turystyki i wypoczynku oraz w grupie branż wyszczególnionych jako pozostałe. Niższym udziałem w dzielnicy Stare Miasto charakteryzują się przyjęte mierniki w grupie branż z artykułami niekonsumpcyjnymi. Wynika to z faktu, iż grupa ta obejmuje itowary masowe, artykuły do produkcji rolnej, środki ochrony roślin itp., a takie sklepy lokalizuje się z reguły na obrzeżach miasta. Niepokojący jest natomiast niski tu wskaźnik udziału sklepów z artykułami związanymi z wyposażeniem i wykończeniem mieszkań, który dla Starego Miasta wynosi 3,4% i jest wyższy jedynie od analogicznego dla Nowego Miasta. Takie same proporcje kształtują się również w zakresie udziału zatrudnienia (Stare Miasto - 3,0%, N owe Miasto - 1,7%), powierzchni sprzedaży (analogicznie 4,0% i 1,9%) oraz udziału obrotów (6,7% i 3%). Podczas gdy np. w dzielnicy Grunwald wskaźniki są inne (udział sklepów - 4,1 %, zatrudnienia - 5,8%, powierzchni sprzedaży - 12,8% i obrotów - 13,1%). Można na tej podstawie wnioskować, iż w tej najludniejszej dzielnicy, w której zlokalizowane jest centrum handlowo-usługowe, występuje nie tylko brak sklepów, ale również istniejące, ze względu na swą niewielką powierzchnię, nie są w stanie w pełni zaspokoić potrzeb konsumentów związanych z wyposażaniem i wykańczaniem mieszkań. Ta odmienna niż w całym mieście proporcja pomiędzy udziałem branż z artykułami częstego i okresowego zakupu wynika z faktu, iż częścią składową dzielnicy Stare Miasto jest obszar śródmieścia wraz ze zlokalizowanym tam centrum handlowo-usługowym. Właśnie w obrębie śródmieścia zachodzić powinny przemiany w ramach pełnionych przez centrum funkcji. Ich ewolucja powinna przebiegać w kierunku utraty znaczenia jako ośrodka zakupów powszechnego użytku, a wzrostu atrakcyjności wraz z poszerzeniem asortymentu oferowanych artykułów o znacznej wybieralności, zapewniających szczególnie korzystne warunki dla tzw. zakupów problemowych. Uznając konieczność preferowania w śródmiejskim centrum handlowym sieci handlowej o charakterze ponadpodstawowym, należy jednak sobie zdać sprawę z konieczności pełnej obsługi handlowej mieszkańców dzielnicy. Z tego też względu, konieczne jest zapewnienie odpowiedniej liczby sklepów takich branż jak ogólnospożywcza, nabia10wo-piekarnicza, warzywno-owocowa, mięsno-wędliniarska, garmażeryjna, chemiczno-drogeryjna, pasmanteryjno-galanteryjna, papierniczo-zabawkarska itp., czyli sklepów z kompleksu branż z artykułami częstego zakupu. N ajwiększy udział wszystkich zastosowanych mierników (sklepów - 73,1%. powierzchni sprzedaży - 80,2%, zatrudnienia - 83,1% i obrotów - 81,2%) w kompleksie branż z artykułami powszechnego, codziennego użytku występuje w dzielnicy Nowe Miasto; tu również najwyższe

Marek Brojerski

Tabela 3

PRZECIĘTNA WIELKOŚĆ SKLEPÓW USPOŁECZNIONYCH W 1985 R.

(według wyodrębnionych kompleksów branżowych w m 2 )w tym Sklepy Sklepy u N z artyku- z artyku- l j , Dzielnice łami czę- łami żyw- I .0 o <l) S-i stego nościo- S fi. <l) (j) ......--I .,...., o ro 'fi o .,...., o zakupu wymi r:/J ..q ;...., ro ;...., o ro .,...., (j) a r:/J r:/J o .D (]Y ;...., o., -o .,...., ro <l) ro ;::j 60 S .8 ......--I .,...., r:/J o ro 0.,1 Grunwald 107 113 830 93 93 55 54 Jeżyce 104 110 1061 94 88 54 87 N owe Miasto 199 212 1052 92 96 33 Stare Miasto 149 169 1525 82 103 49 101 Wilda 101 109 830 105 101 71 61 Ogółem 132 143 1212 92 96 54 79.

są wskaźniki w zespole branż z artykułami żywnościowymi. Jednakże do naj niższych należą wskaźniki udziału w strukturze branżowej sklepów z artykułami nieżywnościowymi. W podobny sposób przedstawia się struktura branżowa sklepów w pozostałych dzielnicach (Tabela 3). Analiza struktury branżowej sieci sklepów przeprowadzona tylko w przekrojach dzielnic stwarza możliwość wyciągnięcia jedynie ogólnych wniosków, wynikających z zestawienia najczęściej średnich i procento

Tabela 4 PRZECIĘTNA WIELKOŚĆ SKLEPÓW USPOŁECZNIONYCH W 1985 R.

(według wyodrębnionych kompleksów branżowych w m 2 ) w tym z artykułami Sklepy z artykułami związanymi z .,...., ;::j ;...., ro' Sklepy z arS o., o ;::j r:/J ro I ...... tykułami o r:/J Dzielnice ro OJ) S nie kono N ;...., .,...., Q) oN Q) ;::j u o <l) o .,...., .,...., OJ) ...... sumpcyj'r:/J OJ) o <l) <l) Q) , .,...., r:/J ;::j S oN ro S nymi o ;...., ...... o <l) ro Q) .,...., r:/J N <l) r:/J <l) u ;...., o r:/J ...... oN <l) o ;...., <l) ;...., .,...., S 'r:/J .,...., o., Q) o .D .,...., .,...., o S o., o ;::j ...... ;::j r:/J Grunwald 82 123 1 96 330 103 101 Jeżyce 87 104 86 189 110 113 N owe Miasto 120 156 614 157 116 100 360 S tare Miasto 112 165 2298 118 159 133 149 Wilda 72 106 99 176 101 117 Ogółem 96 140 2017 109 J 207 117 162

wych wielkości. Należy jednak pamiętać, iż wnioski wyciągnięte na podstawie materiału statystycznego dotyczącego całych dzielnic ogółem mogą okazać się nie w pełni prawdziwe w odniesieniu do niektórych mniejszych jednostek przestrzennych, wyodrębnionych wewnątrz dzielnic. Nie są to przecież obszary jednorodne. Swą powierzchnią obejmują zarówno tereny silnie zurbanizowane, o dużej gęstości zaludnienia, jak i peryferyjne, które w większości charakteryzują się niską zabudową lub znacznym rozproszeniem niewielkich skupisk ludności (np. Jeżyce). Wpływ gęstości zaludnienia na wielkość sieci i jej branżową strukturę wydaje siię nie ulegać wątpliwości. Na obszarach o stosunkowo małej gęstości zaludnienia uzasadniona jest przewaga sklepów z artykułami zaspokajającymi naj częstsze i podstawowe potrzeby mieszkańców. Powstawanie sklepów o wyższej specjalizacji, bądź z artykułami o trwałym użytkowaniu, rzadziej nabywanymi, uzasadnione jest tylko w większych skupiskach ludności, zapewniających odpowiednie rozmiary popytu. Wiąże to bezpośrednio strukturę branżową ze strukturą przestrzenną, czyli rozmieszczeniem sieoi sklepów na obszarze miasta.

STRUKTURA BRANŻOWA I PRZESTRZENNA OBROTÓW

Silny wpływ asortymentu towarowego na wysokość obrotów zaobserwować można w branży alkoholowej, w której miesięczny obrót na jednego zatrudnionego jest prawie siedemdziesiąt razy wyższy niż analogiczny wskaźnik dla całego kompleksu sklepów z artykułami żywnościowymi i prawie dziewięćdziesięciokrotnie wyższy od obrotów przypadających na jednego sprzedawcę w sklepach ogólnospożywczych. Drugą grupę branżową, w której średni miesięczny obrót ha jednego zatrudnionego jest bardzo wysoki (22,1 min zł) stanowią sklepy z artykułami związanymi z wyposażaniem i wykańczaniem mieszkań. Kompleks ten obejmuje m. in. sprzęt radiowo-telewizyjny, urządzenia gospodarstwa domowego, meble i artykuły dekoracyjne. Wpływ asortymentu towarowego na wysokość obrotów występuje też wyraźnie w branżach, w których średni miesięczny obrót na jednego zatrudnionego jest szczególnie niski. Dla zbadania wpływu koncentracji popytu najwłaściwsze wydaje się porównanie dwóch wskaźników: obrotów na m 2 powierzchni sprzedaży i liczby ludności na m 2 tejże powierzchni, bądź też posłużenie się ich ilorazem, czyli wskaźnikiem obrotów na jednego mieszkańca w układzie terytorialnym, ogółem i dla wybranych grup branżowych (Tabela 5). Na podstawie wskaźników zestawionych w Tabeli 5 stwierdzić można występowanie znacznych różnic pomiędzy poszczególnymi dzielnicami.

WSKAŹNIK OBROTÓW USPOŁECZNIONYCH SKLEPÓW DETALICZNYCH W 1985 R.

(na l mieszkańca, w min zł)

Sklepy z artykułami

Dzielnice O.

3 M N o OS tu

.0 <D 60 . S

Grunwald Jeżyce N owe Miasto Stare Miasto Wilda N O 3 u 86,6 54,9 110,3 72,7 70,9 57,5 236,6 108,3 87,7 56,4 121,8 j 70,8 I

Ogółem >.

is ,0 'o 't/l o fi » .N 48,8 64,9 53,6 91,4 50,9 62,5

'u c 6 .N V 'S 6,1 7,0 3,3 16,6 5,4 » ?

31,7 37,6 13,3 128,3 31,4

8,0 I 51,0 I

Branże

Ta be

.>w tym z artykułami związanymi Z M (],) S S >.

1::: O O (/'j ....... ro u (/'j S O ...... >.

ro N (/'j (],) "-' ....... (],) ....... S (],) ;:j ........ o 00 "3 g

1,6 21,3

9,9 12,3 4,6 46,0 9,5 16,5

11,4 8,8 2,1 16,0 10,7 10,0

5,2

Ź ród ł o: Sprawozdanie 4- H Wojewódzkiego U rzędu Statystycznego (1985) Obliczenia własne.

.e ff N SIro' S (/'j (],) ....... "-' ;:j ........ >.

N "' U S O ........ o.. 1::: >.

O o.. (/'j ....... S ;:j (/'j O .s ....... S ;:j >.

.

"-' u o..

1,1 3,3 1,0 3,4 2,2 2,1

Najwyższa koncentracja popytu wszystkich wymienionych grup branżowych zaznacza sdę w dzielnicy Stare Miasto. Obok przyczyny nie zaspokajania popytu mieszkańców innych dzielnic na swoich obszarach zamieszkania ze względu na niedostateczną gęstość sieci, wymienić trzeba jeszcze takie jak: specyfika struktury ludnościowej (np. duże osiedla akademickie), niewytworzenie się zwyczaju zakupowania w dzielnicy, bliskość innej dzielnicy o lepiej rozwiniętej, wyspecjalizowanej sieci oraz dokonywanie zakupów przy okazji powrotu z miejsca pracy do domu. Wydaje się, że ta ostatnia przyczyna jest spowodowana z kolei przez niedostateczne rozwinięcie sieci w miejscu zamieszkania oraz nie odpowiadające potrzebom mieszkańców zaopatrzenie sklepów. Należy się też liczyć z tym, że w wielu wypadkach takie ciążenie dzielnic, a szczególnie rejonów o rozproszonej zabudowie, w których nie ma warunków dla tworzenia lokalnych skupisk sieci, wyrażające się w zaspokajaniu popytu ludności w dzielnicy Stare Miasto (głównie w centrum handlowym), wyposażonej w silnie rozwiniętą branżowo sieć, jest zjawiskiem trwałym i trudnym do zniesienia nawet w stosunku do artykułów częstego czy wręcz codziennego zakupu. Można przyjąć, że 58% popytu mieszkańców na artykuły okresowego i trwałego użytku, zaspokajanego przez sieć sklepów uspołecznionych, realizowane jest w sklepach dzielnicy Stare Miastots E 'S tu .N ca Vi o o.

7,6 10,8 4,0 35,2 8,9 13,9

Jak silnie wpływa zjawisko koncentracji popytu na koncentrację obrotów w sklepach najlepiej świadczą wskaźniki obrotów na m 2 powierzchni sprzedaży, które w porównaniu ze wskaźnikiem obliczonym dla miasta ogółem wynoszącym 719,6 tys. zł kształtowały się dla dzielnicy Stare Miasto na poziomie 759,9 tys. zł, Wildy - 732,3 tys. zł a dla Nowego Miasta - 491,3 tys. zł. Należy oczywiście przyjąć, że na przedstawioną wyżej koncentrację obrotów wpływają także różnice w strukturze branżowej, jednakże decydujący wpływ wywiera tutaj koncentracja popytu.

OCENA STANU SIECI DETALICZNEJ MIASTA W 1985 r. ORAZ PERSPEKTYWY JEJ ROZWOJU DO 1990 r.

W celu dokonania oceny stanu sieci handlu detalicznego miasta posłużmy się najistotniejszym wskaźnikiem - tzw. wskaźnikiem urbanistycznym (relacja pomiędzy ogólną powierzchnią użytkową sklepów a liczbą mieszkańców). Wskaźnik ten charakteryzuje obciążenie zarówno danego sklepu jako danej jednostki handlowej, jak i jego powierzchni użytkowej (Tabela 6). Miernik ten wskazuje na bardzo ubogi stan wyposażenia Poznania w sieć detaliczną. W całym mieście przypada bowiem zaledwie 351 m 2 powierzchni użytkowej sklepów na 1000 mieszkańców. W województwie poznańskim wskaźnik ten wynosi 358 m 2 , a w miastach województwa osiąga wartość aż 408 m 2 . Niższy też jest niż w wielu innych wielkich miastach: Katowicach - 459 m 2 , Wrocławiu - 453 m 2 , Warszawie - 399 m 2 i Łodzi - 371 ni 2 , ale wyższy niż w: Krakowie - 308 m 2 , Szczecinie - 307 m 2 i Gdańsku - 294 m 2 . W świetle przytoczonych danych, miasto dysponuje relatywnie skromną siecią handlową. Stąd też wynikają piętrzące się itrudności w obsłudze lokalnych i przyjezdnych konsumentów, trudne zwłaszcza do pokonania podczas imprez handlowych, takich jak Międzynarodowe Targi Poznańskie lub Targi Krajowe. Do tego rozmieszczenie sieci sklepów w dzielnicach jest nieprawidłowe, występuje ich zatłoczenie w śródmieściu, a głównie w jego centru.i, gdzie skupienie sieci handlowej jest

Tabela 6 POWIERZCHNI UŻYTKOWA SKLEPOW OGOŁEM W DZIELNICACH

Wyszczegól- Ogó- Grun- Nowe Stare nienie lem wald Jeżyce Miasto Miasto Wilda Powierzchnia użytkowa sklepów na 351 251 287 286 626 251 1000 mieszkańców

Źródło: Sprawozdanie 4-H Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego 1985 r. Przeliczenia własne.

Marek Brojerski

znacznie większe. Odnosi się to również do sklepów z artykułami częstego zakupu, w tym także sklepów spożywczych. N ormatyw urbanistyczny przewiduje 250 m 2 powierzchni użytkowej sklepów na 1000 mieszkańców w sieci podstawowej, handlującej głównie towarami codziennego zakupu, oraz dodatkowy narzut, w przypadku większych aglomeracji miejskich (do których bezsprzecznie zalicza się Poznań), w wysokości 224 m 2 powierzchni użytkowej dla sieci ponadpodstawowej, czyli łącznie 474 m 2 na 1000 mieszkańców l . Aktualny wskaźnik dla Poznania, wynoszący 351 m 2 , jest niższy od normatywu urbanistycznego o 123 m 2 , czyli o prawie 26%. Jest to znaczny niedobór sieci, zauważalny wyraźnie na nowych osiedlach mieszkaniowych - na Winogradach i Piątkowie. Jeśli weźmiemy nadto pod uwagę szczupłą sieć handlową w strefie podmiejskiej, to stwierdzimy, że niedostatek placówek handlowych jest tu rażąco duży. Jednakże Uak to wynika z oceny funkcjonowania sieci handlowej przeprowadzonej w 1985 r.) nie tylko zbyt szczupły stan sieci handlowej jest przyczyną wielu zarejestrowanych nieprawidłowości i niedomagan w obsłudze handlowej konsumentów 2. Do naj częstszych przykładów lekceważenia zasad i obowiązków w działalności handlowej w Poznaniu, najdotkliwiej odczuwalnych przez konsumentów, zaliczyć należy: - niewłaściwą organizację pracy placówek detalicznych - niemal powszechne są sytuacje wadliwego przygotowania sal przed otwarciem placówek: wykładanie towarów po rozpoczęciu sprzedaży, uruchamianie zbyt małej liczby kas, nieprawidłowe magazynowanie, a niekiedy zaleganie opakowań na powierzchni sprzedaży, uniemożliwiające klientom dostęp do towarów; - nie zadowalające tempo przywracania sprzedaży samoobsługowej i preselekcyjnej; - brak operatywności kierowników placówek w rozładowywaniu kolejek klientów w godzinach szczytu. Nadal kierownictwa organizacji handlowych nie potrafią rozwiązać problemu przemieszczania personelu pomiędzy sklepami i stoiskami; - częste niedostosowanie godzin otwarcia placówek do potrzeb okolicznych mieszkańców; - zbyt liczne przypadki zamykania i skracania czasu pracy sklepów z różnych powodów np.: remontów, modernizacji, urlopów i chorób per

1 Zarządzenie Nr 9 Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 29 I 1974 r. 2 Ocena stanu i funkcjonowania sieci handlowej, gastronomicznej i uslugowej tu Poznaniu. Materiały Wydziału Handlu, Drobnej Wytwórczości i Usług Urzędu Miejskiego Poznania, 1985.

sonelu, absencji osób materialnie odpowiedzialnych, inwentaryzacji, deratyzacji, przyjęć towarów itp.; - zbyt wiele placówek zamykanych jest już w godzinach wczesnopołudniowych wbrew zaleceniom, aby w dni powszechne prowadzić działalność co najmniej 3 godziny od zakończenia pracy zawodowej przez okolicznych mieszkańców. Niezadowalający jest również stan sanitarno-porządkowy wielu placówek handlowych. Wskazać tu należy na niedostateczną dbałość o czystość i porządek, brak higieny przy sprzedaży artykułów żywnościowych, brud w salach sprzedaży, brudne szyby i okna wystawowe, nie staranną ekspozycję towarów w sklepach i witrynach. Wrażenia estetyczno-wizualne wywoływane przez wiele placówek handlowych są antyreklamą prowadzonej tam działalności. Zanotowano także brak dostatecznego nadzoru i kontroli nad placówkami sieci hand, lowej ze strony przedsiębiorstw. Swiadczą o tym wyniki kontroli zewnętrznych, wykrywających wiele nieprawidłowości, które powinny być dostrzegane i likwidowane przez aparat przedsiębiorstwa. Już ta syntetyczna ocena funkcjonowania wykazuje, że w samym handlu tkwią znaczne rezerwy i możliwości wydatnej poprawy poziomu · obsługi i zmniejszenia uciążliwości zakupów poprzez usprawnienia pracy podstawowych jednostek obrotu. Według prognoz Wydziału Handlu, Drobnej Wytwórczości i Usług Urzędu Miejskiego, rok 1986 miał być przełomowy w dokonywaniu zasadniczych zmian zmierzających do wyeliminowania przytoczonych negatywnych zjawisk złej pracy i przywracaniu poznańskiemu handlowi dawnego wysokiego poziomu i rangi. Ponadto rok 1986 przynieść miiał powiększenie sieci placówek handlowych o 21 nowych sklepów, o łącznej powierzchni 7250 m 2 . Miały to być obiekty uzyskane w ramach spółdzielczego budownictwa towarzyszącego, m. in. na Osiedlach Czecha, Lecha i na Pdątkowie oraz pawilony przy ul. Andrychowskiej, Bodawskiej i Pilotów 3 . Przyrost ten był jednakże niewielki i niedostateczny w stosunku do potrzeb mieszkańców. Nie zniwelował on również istniejących dysproporcji między ważniejszymi ciągami handlowymi poszczególnych dzielnic, a stanem na ich peryferiach, gdzie brak podstawowych placówek będzie nadal odczuwany. Jak wynika z założeń pięcioletniego planu pracy handlu w mieście Poznaniu, obejmującego lata 1986 - 1990, w roku docelowym w mieście funkcjonować będzie 2246 placówek uspołecznionego handlu detaliczne

3 Porównania wielkości planowych przewidzianych do osiągnięcia w 1990 r.

dokonane były z wielkościami wykazanymi w sprawozdaniu 4-H Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego za rok 1985.

3 Kronika 1/88

Marek Brojerskigo, O ogólnej powierzchni użytkowej 223 285 m 2 . Liczba sklepów wzrosnąć ma więc o 756, czyli o 33,7% w porównaniu z 1985 r. (1490 sklepów). Przyrost powierzchni użytkowej sklepów w porównaniu z 1985 r. wynieść ma 21 680 m 2 , czyli 9,7%. Natomiast wskaźnik powierzchni ogólnej sklepów na 1000 mieszkańców wzrosnąć ma w tym okresie o 5,6%. Planowania do osiągnięcia wartość wskaźnika urbanistycznego, która w 1990 r. wynosić ma 372 m 2 powierzchni sklepów na 1000 mieszkańców, nie osiągnie jednakże poziomu przewidzianego normatywem urbanistycznym dla większych aglomeracji miejskich. Będzie ona więc, nawet w roku docelowym planu, niższa w Poznaniu o 102 m 2 na 1000 mieszkańców, czyli o 21,5 % . Z porównania wartości wskaźnika urbanistycznego dla Poznania, jaka ma być osiągnięta w 1990 r., z analogicznymi wskaźnikami dla innych dużych miast, liczonymi w 1985 r., wynika, iż nawet w sytuacji osiągnięcia zaplanowanego przyrostu, i to w sytuacji, gdy wskaźnik dla innych miast będzie się w tym okresie charakteryzował przyrostem zerowym, stan wyposażenia Poznania w sieć detaliczną nie ulegnie żadnej znaczą. .

ceJ popraWIe. Zestawienie wielkości dotyczących rozwoju sieci detalicznej Poznania, zawartych w planie handlu, dokonano w Tabeli 5. Ze względu na rozbieżność pomiędzy wielkościami charakteryzującymi stan sieci detalicznej w 1985 r. ujętymi w planie handlu sporządzonym przez Urząd

Tabela 7 LICZBA SKLEPÓW, ICH POWIERZCHNIA OGÓLNA ORAZ WARTOŚCI WSKAŹNIKA URBANISTYCZNEGO W POZNANIU ZAWARTE W PLANIE HANDLU NA LATA 1986 - 1990

Przewidy- Plan na rok 1985* wane wyWyszczególnienie konanie 1986 1987 1988 1989 1990 1985 r.

Liczba sklepów uspołecznionych 1490 2 169 2 190 2 204 2 235 2 243 2 246 dynamika 100,0 101,0 101,6 103,0 103,4 103,6 dynamika 100,0 147,0 147,9 150,0 150,5 150,7 Powierzchnia sk1epow w nr 201 605 199 269 203 929 208 633 216 654 219 992 223 285 dynamika 100,0 102,3 104,7 108,7 110,4 112,1 dynamika 100,0 101,2 103,5 107,5 109,1 110,8 Powierzchnia sk1e, 2 1000 pow w m na mieszkańców 351,0 344,7 350,5 355,9 366,8 369,6 372,1 dynamika 100,0 101,7 103,2 106,4 107,2 107,9 dynamika 100,0 99,8 101,4 104,5 105,3 106,0

Źródło: Plan handlu miasta Poznania na lata 1986 - 1990, Urząd Miejski w Poznaniu (część opisowa).

* Dane Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego. Przeliczenia własne.

Miejski a danymi uzyskanymi z Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego, dynamikę badanych zjawisk obliczono przyjmując raz za podstawę dane Urzędu Miejskiego, drugi raz - wielkości wykazane w sprawozdaniach 4-H Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego.

J ak wynika z danych zawartych w Tabeli 7, aby osiągnąć planowaną na 1990 r. liczbę sklepów, przyrosty ich liczby musiałyby być w poszczególnych latach znacznie wyższe niż założone w planie. Z porównań wielkości zawartych w planie z wielkościami uzyskanymi z Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego, dotyczącymi powierzchni ogólnej sklepów i wskaźnika urbanistycznego, wynikałoby, iż w tym względzie planowane wielkości zostały przekroczone. Jeżeli więc za podstawę obliczeń weźmiemy wartość kolumny 1 Tabeli 7, to przy założeniu, iż celem jest osiągnięcie planowanej na 1990 r. wartości obu tych wskaźników, ich dynamika może być niższa od planowanej. Jeżeli jednak, biorąc za podstawę te same wielkości, zachowana zostałaby planowana dynamika przyrostów obu tych mierników, to w 1990 r. powierzchnia ogólna sieci wynosiłaby 225 999 m 2 , a więc o 2714 m 2 więcej niż zaplanowano, a wartość wskaźnika urbanistycznego wynosiłaby 379 m 2 na 1000 mieszkańców (o 7 m 2 więcej niż zakładano w planie). Należy jednak podkreślić, iż nawet realizacja najkorzystniejszego wariantu założeń planowych nie przyniesie generalnej poprawy w wyposażeniu miasta w sieć detaliczną. Zakładane bowiem do osiągnięcia w perspektywie wielkości nie odpowiadają wymaganiom stawianym wobec handlu już dziś, a przecież przyjąć należy, iż wraz z postępem technicznym i wzrostem zamożności społeczeństwa wymagania te będą nadal rosły. Ponadto, ze względu na sposób ujęcia realizowanego tematu, relacja nabywca - konsument musi mieć charakter zbiorowości, która pod pewnymi względami nie zawsze może być uznana za zbiorowość statystyczną4, a zwłaszcza z punktu widzenia interesującego nas w tej pracy, na pewno nie stanowi ona zadowalającej statystyki w pełni jednorodnej zbiorowości. Trzeba dodatkowo podkreślić, że korzystanie przez nią z usług sieci detalicznej jest niejednolite. Ze względu na odczuwane potrzeby i możliwości ich zaspokajania i mankamenty struktury, rozmieszczenia czy funkcjonowania sieci wykazane w naszych rozważaniach mogą w odczuciu pewnych grup konsumentów mieć jeszcze szerszy i bardziej nasilony charakter.

4 Dotyczy to głównie różnic w strukturze wieku ludności, w sytuacji rodzinnej, a także różnic dotyczących zamożności.

Powyższy artykuł jest częścią publikacji Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1988.01/03 R.56 Nr1 dostępnej w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku. Właścicielem praw jest Wydawnictwo Miejskie w Poznaniu.
Do góry