SYLWETKI BERNARDYKÓW POZNAN'SKICH

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1928 R.6 Nr4

Stąd jesienią r. 1503 wezwał nowego prowincjała Łukasza z RyJzyny 49), Stani"ł?.wa z Słdpy i naszego Szkla'r'ka do Wrocławia, ;aiko deJegatól\v prowilD'cji polsikiej, aby z delegC:1tami czekimi dOlsz:li do po,l1ozumienia Co do spornyc'h zagadnień, Choaziłe o kwe'stę \\r Siewierskiem i Świebodzińsikiem 41) ,gdzie Polacy kwestowali oddawna, chociaż te ziemie Ślązacy uważali za swo;e. Ukłr.,dy toczyły się równocześnie z kapitułą czeską w paczatb.t pź,dziernka. Główny ciężar spoczywał na Stanisławie i S 2'Jkła.rku , p,rl)wLnc<1ł bowiem chorował i nawet niewia-domo. czy m6g1 przybyć do Wrodawia. Jak poprzednie i później'<)ze pe1'1ŁrJk2cj2 VI tej sprawie, i Ów.czesne nie doprowadziły do żadnego pO'zytywnego wyniku. Odtąd tr2.<C1my Szklarka z oczu. Wiadomo, że 0'slta1tnie huta życia slweo przebył w Poznaniu. SpoItykamy go tam dowodnie 1512 (1513). Na,leżał dlQ p'rlzedniejszyd1 oj!c6w prowincji i miał niemałe z,achowanie n dwo'f'U k?rólewskiego, wskutek czego pośrednkzyi: w ważnej "'P'nwie skarb6w po królowej Helenie 42). Wobe,c milc:zenia Ikroniki Komorowskiego trzeba przyJąć, źe nie pia.st,ował s<tanowirsika w za:ł-'ządzie prowincji. Może w tych Ialt-;J,crh c.rlbył pie!lgnymkę do Ziemi św., co się azęs't'O podówczws zdarrz?.ło, chociaż nekrolog jego nie wspomina o tem. PrzeiZnaczająlC mu Poznań na pOlbyiI, niewątpliwie kapituły iiczyłv ię z jego włanem upodobaniem. Zasłużonych OIj'có'W zapytywa.no, gdzieby pragnęli spędzić ostatnie lata żywota, a nawet, jeśli się !'aml nie oświad'czali, przezna'czano im ten koowe!1t, który najbardziej lu.bili, i w którym na9więcej spę

«0) Łukasza z Rydzyny spotykamy jako gwardjana lwowskiegtJ 1'. 1503. Poprzednio był już w Ziemi św. i prawdopodobnie pełnił obowiązki gwardjana poznai1Skiego. Prowincjalstwo sprawował 1503-.(j i 1509-11. Na kapitułach generalnych był w Iantui 150,1" w Rzymie 1506 i w Neapolu 1511. Dał prawdopodobnie inicjatyv.:ę do napisania kroniki Komorowskiemu. Umarł w Poznaniu 15 ierpnia 1512. (Kom. 9-12 i 288 - 304 pas. Kronika Bern. pozn. w KI'. m. P. 1925, 203).

41) Świebodzin (Schwiebus) wówczas jeszcze należał do diecez.ii poznańskiej. Kwestowali tam bracia z Kościana. '\V Siewierskiem, ziemi śląskiej, należącej do biskupa krakowskiego, kwestowali znowu zakonnicy z Bytomia prowincji czeskiej. Spory te zakończyło dopiro powodzenie luteranizmu, pOdcina.iąc prowinc.ip. c7.6ską. 92) Kom. 308.

"

KRONIKA MIASTA POZNANIA

dzi\li życia 4). Mogł'o Szklarkowi i ta w Pozn'aniu być przyjemne, że pl'zedeż niedak-k,o, w T'rzemeiS'znie .sbł jego dom rodzinny. Bądź cobądź, możemy pr'zyjąć za prawdopodobne, że Jan C'slta,tnie IJta życia swego spędził w Poznaniu. Nie wiemy, czy formalInie pdnił tam jakie o,howiązki. T o pewrna. że kazał z wielką gotliwoś:cią. Miał w kaznO'dziejsltwie wielu uczniów. T ak wśró,d ćwiczeń poboinych i gorHwe działalrnośd ka.zl1odziejlSlkie i 'powiednilc:zej ,dolC"zekał się zgonu. P'1"'Zypad 1 ł r. 1515. Z powodu pOlWodzi pogrzeb nie mógł się odbyć w kościele kOlllwenckilll, lcz u ś. M3.rji Magdaleny. Humny był konkur'S ludlu, a rzesze g'orąco o opłakiwa.ły. P.rzed otaJrzem Ś. Anny zn1:'.llazł wiec2ny srplQlC'zynek. Pr.lY grohie je'go cuda się działy. Talk po śmcci ulzldrowił dllr.Jlffią penitentkę. Atoli oficjał poz'll?.ński Jakób Gól1Slk; zabI10nH czvnić ślubów przy g<robie. PT1zez to ouda uls1tały 44).

S!,adelk literacki po Janie S.zlkłarku nie obejmuje nieSltety ż<\Jdine,go z jego kazań. Oprócz Summuli możemy z pewnością przypisać mu jedną jesLlc:ze rzecz. Jes't to krótka r'Ozpr8wka p;ralwincza na tema:!, że Be'rna'rdynom wOlIno pr'zyjmować kosz. towne kielichy i monst.rancje. Rozprawka ta, bez nagłówka zrnajduje się na ezemrpllarzu Kironiki 24 generałów, któl1'Y to egzemplarz Szklarek jako prowincjał dał do użytku lzydo'I'Owi z Konina, ka'zn.")<diziei, zdaje się poznańskiemu, z tern, że późniei ma !!o pozotawić w Kole 45). Ro'zprawkę tę mt1leży załj,azvć do czasu pie:rW'slZego luh drugie'go prowincjadlSltwa J,ana, wszakże dopielf'O po wręczeniu kapelusza kardynad'Slkiego FrY'der)"kcwi. Sikierowa-ł ją Sz!klare!k do brad poznańskij, a pis1ał po dlrodz€'

43) Kom. 291, opisuje to wprawdzie o Władysławie z Gielniowa, "daje się jednak z samego opisu, że był to zwyczaj.

44) Nekrolog prowincji. Arch. Kap. \Vłocł. Bernardyni I IJ.

r. 1515. 45) Rk. Bib!. Zam. 1114. okł. Podobna, znacznie krótsza uwaga, mówiąca o udziale Bernardynów w krucjacie, znajduje się na ost. k. inkunabułu Anioła de Clavasio. Summa Angelica, Venetiis 1499, przechowywanym w Bib!. Sem. Duch. w Włocł. nr. 1C624. Cz, jednak pochodzi istotnie z ręki Szklarka. da się dopi.ero stwierdzić przez porównfl.llie pismapodczal3 wizyity, :z:dążaqąc do WJSlchowy. Świadczy o dJosKonałej znajomoś.ci prawe!. wogÓile, a przywilejów zakonnych w slz'czególnoś,cj, Niezawsze z doslta'tecz!1ą wyrazistością Szklarek występuje na tle 'spółcz.esnego życia zakonnego. Spotykają się okresy jego działalności, o kórych podano nam bardzo mało, są strony, ktÓrY1C1h możemy się tylko domyślać. TUltaj należą sZlczegóły jeg10 prac w Pozln?.niu czy to ja.rko gwardjana, czy po Clzęści nawet jJko mi:tT2a nowic.juSlzy i kaznodziei, ile że o karzaniach jego zachowało się tylko, wspomnienie. Tutaj należy dalej także jeg,f), z,dajjc I.'ię, i:J.tiiJs:zy slto6t1Jnek do dworu k,rÓllew!Sikieg'o, o któtym dowiadujemy dę tyllko z okoHcznoś'Ciowego nwpomknienia. Z tem łączy się nako'11iec talkże, że prze'z ostart'nie lat dwa:naśe::.e nie bierze udzialu w 2?.Jrządzie pl"owincji, objaw zaRadlkowy, podczas dy inni znkom::'lci zwkonnircy do końca życia piastują kien!ące SJtanowirsika. I znowu tylko chyba domyś,lać slię wolno, że wpł}-llę'li na to liczni nie.przyjadele jego w prowincji, o któtyc,h słyslzymy niejeoclrno1krotnie.

Aile i Ihlltlalj nawert. niesposÓ'b powie;dzieć, czy winien był niechęci, co się nagll"omadziła w stosunku do niego, czy winni byli przeciw11lky, cz.y wywołał ją 'tyI,ko ohrót wydalrzeń. WogÓle, jeśrli c7.ynności i p'3.stępowanie Jana rysu)ą się nam jako tako dostrzegalnie: to pohudki działania często po'zosłają w cieniu, a jslzlcze w !!łhszym mr.:Jku ukrywa się kluoz ostateczny, jego psychi!'l:a. Był pobożnym i gorliwym zakonnikiem. co umarł w sławie świętoś'ci. był nalder wymownym na cza1sy swoje kaznodzieją i zn3.:komEtym mis:trrzem nowiciuszy, miał, zdaie się, zdolności pedagogiczne, był uczonym teol'ogiem i kanonistą: oto co możemy o nim powiedzieć. Ale już ważne zagadnienie, czy umiał zarządzIać pl"owincją, uchyla się od odtpowie,dzi, chociaż widzimy go dwtkroltnie jako prowinjała i patrzymy na szere jeg'o czynnoEci administracyjnych. . Z tem. ws,zY'stJkiem, niewątpliwie Szklat'ek należy do najwybrtniej'$:zych Bern2.rdynów na przełomie w. XVI. Poś'ród zakonników wie,LkopoISJkiC'h poczytywamy go za najznakomitszeJ!o. Pochodził z TrZe!11e'5zna. - Z P.oznaniem łączą go związki liczne i częste. Przed powincjaIs'łwem pias:ł'ował gwarcijaństwo raz czy kilkakrotnie i by,ł wikat'ym i mistrzem nowicjuszy. Za,.. 3"

KRONIKA MIASTA POZNANIAkończywszy swoją działalność w zarządzie prowincji, osiadł na dobre w Poznaniu, tam życia dokonał i tam grób jego zasłynął cudami. Nie mid za życia slzczęśda do ludzi, nie miał i po śmiCll'ci. Inaczg, kto wie, czy ten co umarł in odore sanctitatis i po z'g'J:nie działał cuda, nie byłby się znalazł wyniesiony na ołtalrz jako godiny spółbrat i slpÓłczesnk hl. Władysława z GieIniowa.

...

PRZYCZYNKI DO DZIE.JóW BUDOWY KOś2IOŁA POJEZUICKIEGO W POZNANIU.

W 17 w. włoska kultura artystyczna podobnie jak w epoce r.enesansu wywarła silny wpływ na rozwój sztuk plastycmych w Polsce. - Wyrosła ona na podłożu nowych i silnych dążeń relig"jnych, którym między innymi gorliwie służyli Jezuici. Oni to zakładając liczne klasztory i wznosząc przy nich wspaniałe świątyn:e stali się głównymi krzewicielami sztuki barokowej a przedewszystkiem archit.ktury, tak w Rzymie i we Włoszech, jak we wszystkich innych kraj,ach Europy, a więc i u nas. Poznań mimo swego charakteru miasta prowincjonalnego 1) nietylko brał żywy udział w tym ruchu budowlanym ale jeszcze przypada mu zaszczyt posiadania jednego znajpiękniejszych pomników polskiego baroku: Jest nim kościół pojezuicki, pod wezwaniem św. Marji Magdaleny dzisiaj t. zw. Fara. Literatura odnosząca się do tegoż kościoła choć dość liczna jednak nie wyczerpuje tematu. Właściwie jedynem źródłem dla ha,dC'za są niedrukowane dotąd Anna!les Coł!1e,gii Posnaniensis S. J.2).

Rękopis tf.:n znany był zarówno Łukaszewiczowi ) jak i ks.

S1. Załęskiemu 4), ale obaj ci zasłużeni pisarze, jako przedewszystkiem historycy. nie wyczerpali wszystkich zapisków odl)Ehrenberg, K. - Geschichte d. Kunst im Gebiete d. Proviłl' Posen. - Berlin 1893 - str. 96.

2) Annales C. P. S. J. znajdują się dzisiaj w Bibljotece Jagiellońskiej w Krakowie. Dostały się tam wraz z główną częścią bibljoteki Jezuickiej - z koilcem 18 w. po kasacie zakonu.

3) ŁukaEzewicz, Józef: Obraz historyczno - statystyczny miasta Poznania. Tom. II. str. 149-157.

4) Załęski, St. ks. - Jezuici w Polsce. Kraków 1905. .Tom 4 J, str. 136.

KRONIKA MIASTA POZNANIAnoszących się do budowy kościoła pojezuickiego. Było to dla nich czemś drugorzędneni. Dalsz£ wzmianki o Farze oparte czy to na Łukaszewiczu czy na ks. St. Załęskim znaj-clujemv u przygodnych kronikarzy jak Raczyński, Sobieszczański i Mott y lub u hisbryków sztuki i architektów jak Gurlitt, Ehrenberg, Pietzker, Kaemerer i Pajzderski. Zawierają one zwłaszcza u tych ostatnich interesujące analizy stylu i konstrukcji. Nowych wszakże momentów historycznych nie wnoszą. Są zatem rzeczywiście Annales jako źródło dziej'ów Fary poznańs!<iej niewyzyskane. Zestawiamy w niniejszym drobiazgu garść nieznall1y::h dotąd szczegółów. W 'c. 1572 biskup poznański Adam Konarski (t 1574) sprowadził Jezuitów do Poznania 5) ofiarując im w posiadanie klucz składający się z czterech wsi. Do' podtrzymania i wzbogacenia fundacji przykładają dalej ręki bisk. pozn. Stanisław Karnkowski (t 1603), -który między innemi przekazuje klasztorowi swoj'eJ, bibljotekę, dość bogatą (satis amplam) jak mówią akta, bisk. pozn. Łukasz Koścele::ki (-j- 1597), występujący z.e zapisem dwu wsi Januszowic i Słupi.

Wojewoda pozn. Hieronim Gostomski (t 1609) nawrócony w r.

1589, heretyk gorliwy, potem katolik i opiekun zgromadz7nia jezuickiego. dwaj królowie Stefan Batory i Zygmunt III., Andrzej z Bnina Opalińs!.d, Mikołaj Kamieński, Stanisław Kisz£wSiki (opat), Hieronim Roz.drożewski, Wojciech Zajączkowski opat wągrowiecki, Ada.m Karnkowski i Stanisław Kriski scholastyk zakonu jezuitów. Wobec tak możnych protektorów nie dziw, że magistrat poznański dał chętnie miejsce pod rozbudowę kolegjum i :"zkół, mianowicie kaplicę św. Gertrudy i opustoszałe zabudowani<, szpita lne przy dawnym kościele św. Marji Magdaleny ). Spra5) Dla upamiętnienia tego momentu umieszczono tablicę spiżową na wieży zegarowej, prowadzącej na dziedziniec dZi!'iiejszych zabudowań wojewódzkich. - Na środku tablicy znajduje się herb Abdank i napis: Adam Conarski de Cobelin C. D. E. craepus posnan. hoc societatis Jesu Collegium fundavit, extruxit et dotavit. - Ano. Do. M DLXXII.

6) Dawny kościół św. M. Magdaleny stal na terenie dzisie.iszego Nowego Rynku a zniesionym został ostatecznie w r. 1802. - Kohte: Die Kun.stdenkmaler d. Prov. Posen. Berlin 1896. Tom II., str. 85.

:r-':,: b\.. · - < 'i4.1 ;;",fr I f_.?\;" .. , \"', ": 1 i: !..rri lr \ .'- ,-, "..' ...\!' I .' .:<,. " ,::., ":;.__, , , '- . t . , """ :;,:J.' \ .,....., /I.... ''.,.1= ..t I I '. ....,ił', 4'a:.: .i" '-A. .... t...... ,.... I , , . , :"'. V / 't: ... " . ' /. " ..., ' I ' I ' . ''I ' ." J,. I . . i t t -'.:.....'J. / "'A. .f,,'; '..' , 1 ] ' 1 -;- 1 '''''1': ;" ; :' Ifrr . 1 1 1 ., I =". _" ,l. - '? n r " I ! I ; i ::"t-;.:- ,,' ,..5...... '..: J ". "..", ,'.H,"F i ii ' I I ' ij: dl'" -&' ..' h. łt" . ił= : I ' I I ł ł-.1_ " , II( - . - .I ' I I 1 ' 1 :;;. ,.' '..: \ ;. :.:';. ," « ('f..f \i \ ; i, ! I ..... ". /.;; \\ i' · '. ,... I ' I, 1 I .-.'- ..'" . : \. ';' , · 'jl.1 ' " \' ł I .k( , ' f,l: ,I. il '1\ i !t. . ł '. .?!4 iii iii i' ,i I ł : rI ' ; I : '\ .' I . ,ot, ', t '-r, i :111: ::JI3' ! \ I I;'' ' \1", t I " r l! i ... . :;1' l , : ; ... , 1 . 1 1 ' . ::i . 1 " j' :: \ i ł i',:1 \ ; J I" ''':' j. " ::' I I! : 1 ' , I '.

I, i" I j,! ł : >r ,I "I " :'1: 1 ":f, :1.: f i J 'i, li I . "' I ' : ., .- < .. .. T' . ;,,: ,I I' ! f ' I ' , I ' ' . . i . '.

" 'ł b ,I, ' . '........-;:=IIiI:;...- .-- I I 'i' : 1 ' I",' '.':, I '.4''* 1 "E' . .- 3 " ,I I ,t. ,,1.

t .,.,' W',.! ,v I I".' ,. " II I : i I t' . ! , !--=- ,i:,. :- 'l'i<I.;iJ.1 ,H - - ,ij.. :.... 'Jj' " , , 1 "_ !f -....- 'n [ 6' . ..,:"'7.:;! .. ,....li' .

__,.... ,....,;.'.. l......... \ .',..-,i) "e -;t"_ ł...S_ , ,_" .. , .... _-::= ,- -:..:. - . - ' -:::1',. . - .''1. _..' ..... -. .......... ,? ł -r .."".. I " . ... ..... . '''";lo , J. ' .}." ,._ . . .

--;:.i' _ ',tą.:. . \:.

t If ;. .fji;

---- -:-; - -.. - - -== - -.:.;.

. - . ,,-..,. f.

",-. ,-ł. ...- -3-""""""" . _. . Q:1o - .-" '" T"""' ''' .''. t ,t, "' "'.i'f l1 .

. . , ," .

\Vn<;h'7C' kn.<ciola pojey.llickipg'o W P07mmill.

. g<. > - .-.... ,-. . ,,"" .....'L_,. '.,. ... " ir < 'I ,\ ' , . ,. t . . '. , . jt... '

} \ , I' : rJb : :.: r --;. .! P/ ;.- _ Ą , .

I ;-: <,r ... -. < (i.( __...._ ..":: .'" '.' ... łW- .- . ..... ',. '. - Ił · ... ...:' t'. d ; ..::::::... . . f. Ił' -, .':" .t"" -""--::;;;- - '" '..<.

....:.-=-'. :... iJ . ,. ;.-'- .e' "'.' , . -.;yJ \, ---= '-'''' """'7 /f"'.....;.\. ',' '..,' .. " 6 '1',. .:.; , ,, --<4)',:-_,". . .....,...... . ";:'" '," ,..., ...:... .

'. .4 -, -).. ,_'i/I:," "- j '\"'rP' .... -' .1:.-: " ,"''' ", .-,.. .

[. !>\' '{ YL I ", - ..,. -" __ , .,

. .

t \ ...

; I :"'ł

..

Płaskorzeźba ..mieI{- św. Stanisława Kostki" w koś£'. po.ipznick.

w Poznanin.

.-. :'f- :

. .... . 3:r;,- ..'_ .,. . '.' . ,,<,:/, . .. .

... ł .;..7, ,-- "-.'-:;,' ... '. .

. :'.' I Jf .. .. - 1- f? .

" '." \ i 1 "........;(: ;::1,:';:,:. . .. . '., I lJ ' ;,,\-" . ff\j..:, ", >1 ;_' ?;, 1 :-;, ! ł...,.. <'ił -:<'. ' ,. f: \ .. .-P. .M _. . /"___,,.... ... >" - .-.. :" . '::;; .f,' (... "a,.'-,;' "' 1 . ', --= -\.' '-, 4":"łr; . I ":. -r'-" ,; ':'t,ł -;).' .,..:,_;. r o" :u'.. ', ł\- ;.ł.-; '4p" ...' )}:. ł. "ł.

'ar. . ;.:'1:D ; _-....,.f . ."

Rzeźby tjukowe na wielkim ołtarzu w kośc. pojezuick.

w Poznaniu.