TADEUSZ ŚWITAŁA
Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1984.01/06 R.52 Nr1/2
Czas czytania: ok. 78 min.SESJA ABSOLUTORYJNA MIEJSKIEJ RADY NARODOWEJ (22 MARCA 1984 R.)
W sali sesyjnej Wojewódzkiej Rady Narodowej przy al. Stalingradzkiej odbyłą się w dniu 22 marca 1984 r. ostatnia w VII kadencji sesja Miejskiej Rady Narodowej. Uczestniczyło w niej stu czterech radnych oraz: Stanisław Piotrowicz - sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Bronisław Stęplowski - wkewjewoda poznański, Andrzej Wituski - prezydent Poznania i wiceprezydenci: Zbigniew Habel, Zbigniew Kmieciak i Łucjan Majewski, Jerzy Sabiniewicz - prze\vodniczący Miejskiego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego, Marek Lugowski - sekretarz Miejskiego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, płk mgr inż. Zbigniew Gracz, płk Wa
Wid:Jk na salę posiedzen. Na planie, od rewej: . płk Wacław Boruck:i, płk Zbigniew Gracz, wicewojewoda Bror.isław Stęp,}owsk,i. VV rzędzie drugim - W1ic€iP 1r ezydent łJLH:jan Maje,wskii
..:........:.
:x.
';.C.t--'!.
ftt ,:h'_ . .,.. .
\Y'
... t:i.
l; ,; . '. ., 1tI;.' . .: ,..;. ". '. "'$'. :,:.
I'O .. -' \ \ ... f "h_O ""
,,";.ł.
ł.- ,;,; I\ó... x<.
: - . ;: 'i
,\'\
6.\
;.,-.
t.: 'N:
'>.>" i ..... ';1 ,_;
:.:::'. .?
,\ł .
:.'
., "\""... 1li i;
:::::/=..<:
Ii.,
\;)
""'T" ..;.
......
. -i _;:;" "-"
.....* ,,,, ..
".,..{ "'. $ .
">,, ;.i'.; ','
:. ! <
:*""n
Jf' "i' c
.'
'41.'
I!:-.
..
\j
-
..... .
\.} T;',.';'
>, '.,,'ł'" .,\.:<n""" .
>,.:'-:.
c..
: .,
: Y>'"
Tadeusz Switalacław Borucki, Bronisław Ratajczak - wiceprezes Sądu WOJewódzkiego, Wojciech Kłos - prokurator wojewódzki, Jan Wystrach - szef Rejonowego Urzędu Spraw Wewnętrznych, Lucyna Łuczak - dyrektor Wydziału Zdrowia i Opieki Społecznej Urzędu Wojewódzkiego, Kazimierz Zbl1cki - dyrektor Zarządu Rozbudowy Miasta. Jerzy Kuraszyński - dyrektor Wojewódzkiego Zarządu Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej. Bousław Hołderny - dyrektor Zarządu Gospodarki Komunalnej, Ryszard Ćmielew.3ki * - dyrektor Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Mieszkaniowej, Andrzej Komosiński - I sekretarz Komitetu Zakładowego Polskiej Zjednoczonej Partii RobotnicZ€j w Zakładach Przemysłu Metalowego "H. Cegiebki", sekretarze komitetów dzielnicowych partii, dyrektorzy i kierownicy jednostek organizacyjnych Urzędu Miejskiego, przewodniczący. komitetów osiedlowych, przedstawiciele redakcji lokalnej prasy i radia. Otwarcia sesji dokonał oraz obradom przewodniczył radny Stanisław Antczak.
Zasadniczym tematem dbrad sesji było sprawozdanie z działaln-ości Rady za okres od 5 lutego 1978 L do 22 marca 1984 r. Jednakże Stanisław Antczak przedstawił wniosek o włączenie do porządku obrad projektów uchwał w sprawach: przekazania Radzie i prezydentowi Poznania niektórych spraw należących do właściwości wojewody poznańskiego; rozgraniczenia zadań pomiędzy miejską a dzielnicowymi radami narodowymi; wykoaystania nadwyiki budżetowej z roku 1983. Rada jednomyślnie zatwierdziła porządek obrad, obejmujący projekty tych uchwał oraz informację o realizacji wniosków i postulatów wyborców zgłoszonych w toku kampanii wyborczej do rad narodowych. w 1978 L, sprawozdanie z działalności Rady za okres od 5 lutego 1978 r. do 22 marca 1984 r., informację prezydenta Poznania o stanie spoleczno-gospodarczym miasta na koniec kadencji Rady, podjęcie uchwały w sprawie oceny działalności Rady i jej organów w latach 1978 - 1984 oraz przedłożenie zadań i problemów Radzie VIII kadencji. Radny Stanisław Antczak poinformował, iż zgodnie z uchwałą Rady z dnia 21 lutego 1984 r. w sprawie Podziału miasta na dzielnice, Wojewódzka Rada Narodowa powinna przekazać Radzie kompetencje ustawowo zastrzeżone dla szczebla wojewódzkiego, a umożliwiające kierowa11ie całokształtem społeczno-gospodarczego i kulturalnego rozwoju miasta, wraz ze środkami niezbędnymi do ich realizacji. Z uwagi na brak ostatecznej decyzji ze strony Rady Państwa, prezydium Rady uznało za celowe przygotowanie projektu uchwaly w tej sprawie. Projekt ten przedstawił radny Antoni Pietrzy"kowski, najpierw jednak przypomniał o celach. jakie przyświecały Prezydium Rady przy jego opracowywaniu. Prezydium Rady postanowiło bowiem VII kadencję zakończyć przy
I'gotowaniem kompletu dokumentów związanych z wyposażeniem Rady we właściwe kompetencje, z ich uprawomocnieniem oraz sfinalizowaniem wieloletnich starań o reaktywowanie dzielnic. "W danej chwili - podkreślił radny Antoni Pietrzykowski - istnieje bowiem tylko jedna decyzja, tj. o powołaniu na obszarze Poznania - z dniem 1 czerwca 1984 r. -' dzielnic. Pociąga ona za sobą konieczność uregulowania kompetencji Miejskiej Rady Narodowej i rad dzielnicowych. Projekt uchwały stanie się na pewno podstawowym dokumentem w nowej kampan,ii wyborczej do rad narodowych".
Wnioskuje się o powierzenie Miejskiej Radzie Narodowej nadzoru nad dzielnicowymi radami narodowymi, stosownie do treści art. 143, ust. 2 Ustawy o syst-emie rad narodowych i samorządu terytorialnego oraz o powierzenie prezydentowi miasta Poznania i dyrektorom wydziałów Urzędu Miejskiego nadzoru i kierownictwa odpowiednio nad naczelnikami dzielnic i kierownikami wydziałów urzędów dzielnicowych, zgodnie'z art. 149 powołanej wyżej Ustawy.
W celu zapewnienia Miejskiej Radzie Narodowej możliwości kierowania całokształtem społecznego, gospodarczego i przestrzennego rozwoju miasta oraz zaspokojenia potrzeb jego mieszkańców, wnioskuje się o przekaząnie Miejskiej Radzie Narodowej i prezydentowi miasta Poznania następujących zadań spełnianych dotąd przez Wojewódzką Radę Narodową i wojewodę poznańskiego: 1. Ustalanie lokalizacji inwestycji przemysłowych, handlowych i i usługowych na obszarze miasta. 2. Opracowywanie programów i planów inwestycyjnych dla gospodarki komunalnej, infrastruktury społecznej; podejmowanie decyzji inwestycyjnych w zakresie globalnie przyznawanych nakładów inwestycyjnych. 3. Uzgadnianie i opracowywanie programów i planów budownictwa mieszkaniowego wraz z budownictwem towarzyszącym; powierzenie funkcji koordynatora budownictwa mieszkaniowego na obszarze miasta. 4. .Uchwalanie planu ogólnego zagospodarowania miasta.
5. Nadzorowanie przychodni ogólnych i specjalistycznych oraz szpitali miejskich, zakładów pomocy społecznej i reha:bilitacji zawodowej, wykonywanie nadzoru farmaceutycznego, organizowanie i prowadzenie żłobków.
Tadeusz Switala
6. Wykonywanie nadzoru nad szkolnictwem zawodowym; sprawy kształcenia ustawicznego. 7. Gospodarowanie Funduszem Gospodarki Wodnej oraz Funduszem Ochrony Środowiska, orzekanie w zakresie ochrony atmosfery oaz gospodarki wodno-ściekowej. 8. Sprawowanie nadzoru nad dobrami kultury oraz pracami konserwatorskimi. 9. Sprawowanie nadzoru nad Przedsiębiorstwami Energetyki Cieplnej oraz Wodociągów i Kanalizacji. 10. Prowadzenie spraw orientacji i poradnictwa zawodowego.
Proponuje się dokonanie następującego podziału zadań między Miejską a dzielnicowymi radami narodowymi:
1. ZADANIA MIEJSKIEJ RADY NARODOWEJ Ustalanie rocznych i wieloletnich zadań do planów społeczno-gospodarczego rozwoju miasta w zakresie: a. zaopatrzenia miasta w WOGę, energetyki cieplnej, zakładania terenów zielonych i wypoczynkowych, ogrodów działkowych, odprowadzania ścieków i ich oczyszczania, organtzowania wysypisk, cmentarzy komunalnych, ogrodu zoologicznego, komunikacji miejskiej, budowy ulic, placów i dróg miejskich oraz oświetlenia ulicznego; b. budownictwa mieszkaniowego; c. budowy i utrzymania przychodni ogólnych, specjalistycznych, szpitali miejskich, domów pomocy społecznej, ośrodków rehabilitacji zawodowej, żłdbków; d. budowy szkół podstawowych, ponadpodstawowych, przedszkoli, placówek wychowania pozaszkolnego, modernizacji i utrzymania szkół ponadpodstawowych; e. budowy i utrzymania obiektów sportowych i rekreacyjnych; f.' budowy i utrzymania placówek i instytucji kultural,nych oraz szkolnictwa artystycznego I i II stopnia; g. budowy i utrzymania _ urządzń melioracyjnych. Stanowienie prawa miejscowego.
Stanowienie o podatkach, opłatach i świadczeniach.
Ustalanie lokalizacji inwestycji przemysłowych, handlowych i uslugowych przewidzIanych do realizacji na terenie miasta. Uchwalanie i realizowanie planów ogólnych i szczegółowych przestrzennego zagospodarowania miasta. Realizowanie planów zagospodarowania przestrzennego w zakresie inwestycji jednostek gospodarki uspołecznionej. Nadzorowanie przedsiębiorstw i innych jednostek komunalnych.
Gospodarka terenami, geodezja.
Organizowanie i nadzorowanie placówek otwartej służby zdrowia)szpitali miejskich, zakładów pomocy społecznej, rehabilitacji zawodowej i żłobków, sprawowanie nadzoru farmaceutycznego. Realizowanie zadań zapewniających ochronę środowiska.
Sprawowanie nadzoru nad szkolnictwem ponadpodstawowym, specJalnym i placówkami wychowania pozaszkolnego. Programowanie i nadzorowanie działalności teatrów, instytucji muzycznych, bibliotek publicznych, ośrodków kultury, muzeów i innych placówek kulturalnych, dysponowanie Miejskim Funduszem Kultury. Zapewnienie rozwoju sportu, turystyki i rekreacji, organizowanie imprez sportowych, turystycznych i rekreacyjnych o charakterze ogólnomiejskim, nadzorowanie Poznańskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji. Koordynowanie działalności przedsiębiorstw handlowych i usługowych w zakresie zaopatrzenia rynku i zaspokajania potrzeb w dziedzinie usług i gastronomii; ustalanie kierunków rozwoju rzemiosła i prywatnego handlu. Realizowanie zadań związanych z rozwojem produkcji rolnej i zwierzęcej, ochroną gruntów rolnych, zaopatrzeniem produkcji rolniczej, gospodarką gruntami rolnymi oraz nadzorem nad Miejskim Zakładem Weterynarii. Zapewnienie rozwoju i sprawnego funkcjonowania komunikacji miejskiej; organizacja ruchu drogowego. Ustalanie i realizacja polityki zatrudnienia.
Gospodarowanie lokalami użytkowymi przez jednostki gospodarki uspołecznionej; postępowanie przymusowe w sprawach lokalowych.. Zapewnianie utrzymania porządku i bezpieczeństwa publicznego; sprawy orzecznictwa karno-administracyjnego, zgromadzeń, zbiórek publicznych, stowarzyszeń, obywatelstwa i kartoteki ewidencyjno-adresowej. Ewidencjonowanie zdarzeń stanu cywilnego.
2. ZADANIA DZIELNICOWYCH RAD NARODOWYCH
Ustalanie rocznych i wieloletnich planów dzielnicowych w zakresie: a. remontów, modernizacji i konserwacji budynków mieszkalnych; b. remontów i utrzymania szkół podstawowych i przedszkoli; c. remontów bieżących dróg, ulic i placów; d. bieżącej konserwacji i eksploatacji terenów zielonych; e. eksploatacji oświetlenia ulicznego; f. zadań realizowanych- w ramach czynów społecznych; g. utrzymania 'porządku i czystości. Opracowywanie, uchwalanie i realizowanie budżetu dzielnicy tworzonego z dotacji ogólnych i celowych. Realizowanie szczegółowych planów zagospodarowania przestrzennego na rzecz osób fizycznych; nadzór budowlany.
Tadeusz Switala
Sprawowanie nadzoru nad służbami komunalnymi działającymi w dzielnicach oraz przedsiębiorstwami budownictwa komunalne. Ustalanie czynszów i opłat za lokale mieszkalne.
Inicjowanie, organizowanie i nadzorowanie czynów społecznych.
Zapewnianie utrzymania porządku i czystości w dzielnicy, koordynowanie działań administracji budynków i przedsiębiorstw, zakładów oraz instytucji w tym zakresie. . Organizowanie i nadzorowanie przedszkoli, szkół podstawowych; zapewnienie realizacji zadań związanych z opieką nad dzieckiem, sprawowanie nadzoru nad zespołem ekonomiczno-administracyjnym szkół. Pode'jmowanie działań na rzecz poprawy zaopatrzenia placówek handlowych i zaspokajanie potrzeb mieszkańców w zakresie usług i gastronomii; przebranżawianie, modernizacje i remonty sieci handlowej, usługowej i gastronomicznej; kontrola funkcjonowania handlu i usług, wydawanie zezwoleń na działalność handlową i usługową; rozdzielnictwo materiałew budowlanych; zagospodarowywanie surowców wtórnych i odpadów pokonsumpcyjnych. Inicjowanie i organizowanie masowych form sportu i rekreacji, współdziałanie z samorządem mieszkańców w zakresie upowszechniania masowego sportu i rekreacji. Zabezpieczenie prawidłowego zasiedlania mieszkań w ramach realizacji zadań, wynikających z przepisów o szczególnym trybie najmu lokali mieszkalnych, dysponowanie lokalami użytkowymi na rzecz jednostek gospodarki nieuspołecznionej. Zapewnienie wykonania obowiązków dotyczących ewidecji ludności, prowadzenie spraw wojskowych. W spółdziałanie z organami samorządu mieszkańców, udzielanie pomocy w realizacji ich zadań. Wnioskuje się o zapewnienie przez Wojewódzką Radę Narodową i wojewodę poznańskiego środków niezbędnych dla przejęcia przez Miejską Radę Narodową zadań, o których mowa w 1 i 2 niniejszej uchwały oraz dla utworzenia dzielnicowych rad narodowych. Zobowiązuje się Prezydium Miejskiej Rady Narodowej do niezwłocznego przekazania niniejszej uchwały Prezydiu Wojewódzkiej Rady Narodowej. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.
W dyskusji nad projektem uchwały, w której nie brakowało elementów polemicznych, zabierali głos radni: Stanisław Antczak, Marianna Kempara-Polcyn, Eugeniusz Korwel, wicedyrektor Biura Organizacyjno-Pr.awnego i Kadr Urzędu Miejskiego Anna Krzymień-Bieszka, radny Antoni Pietrzykowski, sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Stanisław Piotrowicz i radny Zbigniew Sobczak. Stanisław Piotrowicz wyraził m. in. pogląd, iż zakres zadań proponoWO!łny w 3 (pkt 1 a) jest zbyt rozległy, zaś jeśli chodzi o nadwyżki budżetowe - winny wypracowywać je dzielnicowe rady narodowe. Zadaniem Rady Miejskiej byłoby dzielenie nadwyżek w interesie ogólnomiejskim. Anna Krzymień-Bieszka wyjaśniła, iż zadania, które zostały ujęte w 3 projektu uchwały są Katalogiem spraw, co do których Rada chciałaby posiadać zdolność samodzielnego stanowienia w ramach globalnie przyznanych środków finansowych. Sprawy kwestionowane w dyskusji, jak m. in. odprowadzanie ścieków, organizacja wysypisk śmieci, są przypisane Miejskiej Radzie Narodowej w Ustawie o systemie rad narodowych i samorządzie terytorialnym, która obowiązywać będzie od dnia 17 czerwca 1984 r. Natomiast finansowanie budżetów dzielnicowych rad narodowych jest sprawą wyboru i tutaj możliwe są różne rozwiązania. W projekcie uchwały wybrano rozwiązanie, które.na obecnym etapie jest najprostsze, dające np. w zakresie nadwyżki budżetowej możliwość sprawiedliwego jej podziału. Marianna Kempara-Polcyn zaproponowała wprowadzenie do projektu uchwały zobowiązania dzielnic do udziału w wytwarzaniu nadwyżki budżetowej w takim stopniu, jak to jest możliwe. W tym miejscu Zbigniew Sobczak zgłosił wniosek o (Jowołanie komisji redakcyjnej projektu uchwały, która rozpatrzyłaby zgłoszone w czas dyskusji wątpliwości i uwagi, oraz zaproponował ponowne omówienie projektu uchwały pod koniec obrad. Przewodniczący obrad, radny Stanisław Antczak, przychylając się do wniosku Zlbigniewa Sobczaka, zaproponował, aby w przerwie obrad komisja projektu uchwały, pod przewodnictwem radnego Pietrzykowskiego, zastanowiła się nad głosami z dyskusji. Następnie Stanisław Antczak poinformował, iż projekt uchwały .w sprawie wykorzystania nadwyżki budżetowej z 1983 r. w wysokości 394228 000 zł został zaopiniowany na posiedzeniu Prezydium Rady w dniu 21 stycznia 1984 r. Podział nadwyżki jest zgodny z kierunkami jej wykorzy.otania, zatwierdzonymi uchwałą Rady z dnia 26 stycznia .
1984 r. W wyniku głosowania jawnego, Rada jednomyślnie podjęła uchwałę w sprawie wykorzystania nadwyżki budżetowej. Na mocy tej uchwały postanowiono zwiększyć wydatki na pokrycie potrzeb w następujących działach:
Tadeusz Świtala
G O s p O d ark a k o m u n a l n a (dział 70) o kwotę 17258000 zł jako uzupełnienie dotacji dla Wielkopolskiego Ogrodu Zoologicznego (6 758 000) oraz dla Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego na ustawienie 46 wiat przystankowych (5500000), jak również na wydatki związae z utrzymaniem zieleni komunalnej. K u l t u r a i s z t u k a (dział 83) o kwotę 35 000 000 zł jako dotacja z budżetu dla Funduszu Rozwoju Kultury na częściowe pokrycie niedoborów. Kwota ta pozwoli na zrealizowanie zadań nie posiadających pokrycia w środkach, a odpowiadających inicjatywom i potrżebom o charakterze miejskim, jak m. in.: program "Śródmieście", działalność nowo uruchomionych letnich punktów imprezowych (muszla koncertowa w Parku im. Marcina Kasprzaka i dziedziniec Pałacu Kultury), wyposażenie nowych filii Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Edwada Raczyńskiego. K u l t u r a f i z Y c z n a i s p o r t (dział 87) oraz T u r y s t Y k a i w yp o c z y n e k (dział 88) w kwocie 5000000 zł, która pozwoli na realizację wielu imprez związanych z upowszechnianiem sportu, rekreacji i turystyki w mieście. Planuje się takie imprezy, jak: - "Lato z radiem" wraz z międzynarodowym maratonem "Wpław przez Kiekrz", WOJewódzkie Igrzyska Młodzieży Pracującej, blok imprez z okazji Międzynarodo-wego Dnia Dziecka i Tygodnia Kultury Fizycznej, XI Centralna Spartakiada Młodzieży. Administracja państwowa (dział 91) o kwotę 1700000 zł, która wykorzystana zostanie na: ekspertyzy stanu technicznego obiektów zagrożonych katastrofą budowlaną oraz w zakresie ochrony środowiska i gospodarki wodnej. I n w e s t y c j e i r e m o n t y k a p i t a l n e (dział OO) o kwotę, 335270000 zł, która przeznaczona zostanie na: utworzenie autobusowego przystanku zbiorowego "Podwale"; budowę wodociągu w Krzesinach; przygotowanie wysypiska śmieci w Biedrusku; sfinansowanie kosztów wymiany armatury i kompresatorów sieci cieplnej' na Osiedlu Dębiec; czyny porządkowe w ekspozyturach; sfinansowanie kapitalnych remontów m. in. fontanny w Parku im. Marcina Kasprzaka, stawu w rosarium na Cytadeli; remontu ulic Witosa - WołyńSka oraz Dolna Wilda; finansowanie czynów społecznych i kapitalnych remontów w jednostkach oświaty; kontynuację prac przy Jeziorze Maltańskim. W tym miejscu radny Zygmunt Sokołowski zgłosIł wniosek, aby z uwagi na brak ostatecznej decyzji ze strony Rady Państwa w sprawie kompetencji Miejskiej i dzielnicowych rad narodowych oraz w związku z tym, że projekt uchwały w sprawie przekazania Radzie i prezydentowi Poznania niektórych spraw należących do właściwości wojewody poznańskiego je:;t tylko wnioskiem opracowanym przez Prezydium Rady, poddać projekt pod głosowanie w wersji, w jakiej został przedstawiony.
W tej sytuacji przewodniczący obrad poddał pod głosowanie wnioski radnych Zbigniewa Sobczaka i Zygmunta Sokołowskiego. W wyniku głosowania, zaakceptowany został wnisek radnego Sokołowskiego. Następnie Rada zwykłą większością głosów (69) podjęła Uchwał w sprawie przekazania Miejskiej Radzie Narodowej i prezydentowi Poz.nania niektórych spraw należących do właściwości wojewody poznańskiego oraz rozgraniczenia zadań pomiędzy Miejską a dzielnicowymi radami narodowymi. Z kolei rozpatrywano informację wiceprezydenta Poznania Łucjana Majewskiego o realizacji wniosków i postulatów wyborców, zgłoszonych w toku kampanii wyborczej do rad narodowych w 1978 r., dostarczoną radnym przed rozpoczęciem obrad i którą Rada przyjęła do wiadomości. Radny Stanisław Antczak oznajmił, iż informacja była omówiona na posiedzeniu Prezydium Rady w dniu 14 marca 1984 r., na 'którym podkreślano, iż do nie zrealizowanych należą w większości wnioski dotyczące nowych inwestycji. Spowodowane to zostało sytuacją społeczno-gospodarczą kraju. Wszystkie nie zrealizowane dotąd wnioski wyborców rozpatrywane będą przy opracowywaniu projektów plap.ów społeczno-gospodarczego rozwoju miasta na kolejne lata. Sprawozdanie z działalności Rady za okres od dnia 5 lutego 1978 r.
do 22 marca 1984 r. przedstawił radny Stanisław Antczak. [Zamieszczamy je w całości w aneksie]. Prezydent Poznania Andrzej Wituski zaprezentował natomiast "Informację o stanie społeczno-gospodarczym miasta na koniec kadencji Rady":
Wysoka Rado! Szanowni goście! Nawiązując do wystąpienia przewodniczącego Rady, obywatela Stanisława Antczaka, który w sposób szczegółowy nakreślił działalność Rady w okresie najdłuższej i najtrudniejszej kadencji w czterdziestoleciu Polski Ludowej, pragnę wystąpienie swoje skoncentrować na efektach działań gospodarczych oraz aktualnym stanie społeczno-gospodarczym naszego miasta. Działanie bowiem Urzędu jest w przeważającej mierze pochodną uchwał sesyjnych i postanowień Prezydium Rady. Trudna i złożona sytuacja społeczno-polityczna i gospodarcza kraju, nie pozostała bez wpływu na kształtowanie poziomu i kierunków dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego Poznania. Stąd działania nasze skierowane zostały przede wszystkim na realizację podstawowych celów społecznych oraz poprawę pogarszających się warunków funkcjonowania miasta i sytuacji bytowej mieszkańców. Ludność Poznania w latach 1978 - 1983 zwiększyła się o 35000 osób
Tadeusz Świtała
} :...::.';k:_"":":'
!ił;!!
. .. ,.
:,;';<. . f"
;',.,
"f"=.
.I .. :.;. ... ".1:.'.
7.
.::-.... . .:
.. I
<:,., , " :: \\,:':":, ',' ."" '. i:":., ,£,' l' -..I ') , '""" <->" 'i,,:: :.' '.'.'.;S ; .
;
. ','
, .
......,
':,.-..
-'.,;
''''''.l
.
4'" .. ,
",\ '.'."
i':-:..
'-'-:
.;: ....1
Przemówienre wygłasza prezydent Poznania Andrzej Wiltus-kL Za stołem proezyd:a;nym - radni-członkOiWie Prezydium: Józef Dobo'Sz. Jerzy Baurna i Irena KdnonoWliczi wynosiła na koniec 1983 r. 571 000. Zwiększył się udział Poznania w stanie ludności Polski z 1,!W" w 1978 r. do 1,6"/0 w 1983 r. oraz w ludności województwa poznańskiego z 44,2"/0 do 44,4"/0 w analogicznym okresie. Poznań skupia dzisiaj 1,8 % krajowego potencjału przedsiębiorstw przemysłowych oraz 4,7% przedsiębiorstw budowlano-montażowych. W wyższych uczelniach naszego miasta kształci się 8,8% ogółu st.udentów. Miasto posiada 210000 gospodarstw domowych, 170000 mieszkano W tym mieście pracuje 260 000 ludzi. Godną podkreślenia jest zaswność poznańskiej rodziny: przeszło 838/" rodzin posiada w domu odbiorniki telewizyjne, 910/0 rodzin - odbiorniki radiowe, 1t)o/0 - ogrody działkowe, co trzecia rodzina posiada samochód osobowy. Stan oszczędności na mieszkańca wynosi ponad 26 000 zł. W kadencji Rady 1978 - 1984 na rozwój społeczno-gospodarczy miasta skierowane zostały nakłady inwestycyjne rzędu 142 miliardów zł (w warunkach porównywalnych), w tym na inwestycje rad narodowych - 19 mld zł. W warunkach obniżallla: się udziału inwestycji w dochodzie narodowym, istotne znaczenie miało racjonalne i naj:bardziej efektywne wykorzystanie postawionych do naszej dyspozycji środków. Stąd preferencją objęte zostały podstawowe dziedziny, warunkujące prawidłowe funkcjonowanie organizmu miejskiego, a także realizację budownictwa
Sesja absolutoryjna Miejskiej Rady Narodowej
15.
mieszkaniowego wraz z budownictwem towarzyszącym. Kierując się tymi zasadami, przeznaczono ok. 14 mld zł, tj. 73 % nakładów rad narodowych, na inwestycje komunalne. Zostały one skierowane przede wszystkim na realizację tych zadań, które determinowały rozwój budownictwa. mieszkaniowego, a więc na budowę sieci magistralnych oraz uzbrojenie terenów w podstawowe urządzenia techniczne. Środki te Urząd w' pełni wykorzystał. W zakresie zaopatrzenia w wodę, oczekiwane społecznie efekty zapewniły rozbudowa ujęcia wody w Mosinie, budowa nowego ujęcia wod w Radzewicach-Krajkowie, a takźe rozbudowa stacji uzdatniania wody w Mosinie do 150000 m 3 na dobę. Pozwoliło to na zwiększenie globalnych zdolności produkcyjnych wody. Uzyskaną skalę poprawy wymownie potwierdza wzrost zużycia wody na jednego mieszkańca do 180 l na dobę, tj. o 18% w porównaniu z 1878 r. Rok bieżący dzięki uzyskaniu pełnych efektów z ujęcia wody w Radzewicach-Krajkowie, przyniesie dalszą poprawę, chociaż przyszłość nie napawa optymizmem. Tak jak i odnośnie do realizacji budowy zbiorników wody czystej w Moraskiej Górze, w ramach budowy obiektów drugiej strefy zasilania, oraz innych planowych przedsięwzięć. W dążeniu do poprawy warunków ekologicznych miasta jako za<łanie szczególnie ważne uznano zakończenię w bieżącym roku realizacji pierwszego etapu budowy centralnej oczyszczalni ścieków w Kozichgłowach. Przewidujemy niebawem rozruch technologiczny i przejęcie ścieków z obszaru prawobrzeżnej części -miasta. W efekcie masa mechanicznie oczyszczonych ścieków wzrośnie z 32,8 % w 1978 r. do 50 ft /o. W dziedzinie zasilania miasta w energię cieplną istotne znaczenie ma kontynuowana budowa Elektrociepłowni Karolin. Przekazano dotąd do eksploatacji jeden blok ciepłowniczy BC-50, co pozwoli na uzyskanie pewnej poprawy na okres najbliższych dwóch sezonów grzewczych. Uzyskane dotąd efekty pozwoliły na przekazanie na cele ogrzewcze budynków mieszkalnych o 63 % energii cieplnej więcej niż w 1978 r. Aktualnie z centralnego ogrzewania korzysta 70 % mieszkań, a do miejskiej sieci cieplnej podłąc2;one są wszystkie nowo wybudowane osiedla: Winogrady, Rataje, Piątkowo, Dębiec i Kopernika. Tworzeniu nowych i rozbudowie istniejących urządzeń produkcyjnych towarzyszyła budowa magistrali wodociągowych i ciepłowniczych oraz kolektorów kanalizacyjnych. Od 1978 tr. W mieście naszym uzyskaliśmy przyrost sieci wodociągowej o 63,1 km, kanalizacyjnej - o 69,7 km, ciepłowniczej - o 34,4 km i gazowniczej - o 117 km. Skorzystali .z tego głównie mieszkańcy nowych osiedli mieszkaniowych: Piątkowa, Naramowic, Rataj i Winograd. W uzbrojenie terenów pod budownictwo jednorodzinne znaczący u
Tadeus:: Świtaladział wnieśli mieszkańcy zainteresow,anych ulic i osiedli poprzez realiza cję czynów społecznych. Wartość kosztorysowa zrealizowanych w latach 197>8 - 193 czynów społecznych o charakterze inwestycyjnym wyraża ę kwotą ok. 630 mln zł (w warunkach porównywalnych), a ich efektem m.in. były: 60 km sieci gazowej, 25 km - kanalizacyjnej, 10 km wodociągowej, 2:3 km - cieplnej. O poważnym zaangażowaniu społeczeństwa w realizację czynów społecznych świadczy powstanie i działalność 176 społecznych komitetów budowy, a także ich wartość na statystycznego mieszkańca, która w ubiegłych dwóch latach wykazała trend wzrostowy i za rok 1983 wynosiła .ok. 315 zł, podczas gdy w 1978 r. - tylko 98 zł.
Inwestycje i czyny społeczne podporządkowane były jednemu z podstawowych celów społecznych - budownictwu mieszkaniowemu. Ogółem w latach 1978 - 1983 z wszystkich form budownictwa przekazaliśmy 25 300 mieszkań, w tym w budownictwie wielorodzinnym - 23 200 mieszkań. W tej formie budownictwa zakłady pracy dla swoich za.łóg sfinansowały wykonanie 2300 mieszkań. Budownictwo to koncentrowane było głównie na dużych osiedlach mieszkaniowych, jak: Piątkowo-Naramowice, Winogrady, Rataje, Żegrze, Kopernika i Winiary. Mieszka tam dzisiaj 236 000 poznaniaków. Ale efekty budownictwa mieszkaniowego były nie wystarczające w stosunku do potrzeb. Jakkolwiek wskaźnik zagęszczenia na jedną izbę uległ pewnemu .obniżeniu, to jednak o skali problemu świadczy fakt utrzymującego się nadal wysokiego wskaźnika mieszkań wspólnych (1,28 gospodarstw domowych na 1 mieszkanie). Poziom tego wskażnika jest najwyższy spośród ośmiu dużych miast Polski. Wypada zaakcentować, że w okres zawierania związków małżeńskich wstępują ostatnio roczniki powojennego wyżu demograficznego. Przeciętnie rocznie zawiera się ok. 5000 nowych małżeństw. Sytuacja ta w istotny sposób powiększa skalę nie zaspokojonych potrzeb mieszkaniowych. W poznańskich spółdzielniach oczekuje na przydział mieszkań 27000 pełnoprawnych członków oraz 65 000 pełnoletnich kandydatów, z pełnym wkładem finansowym. W celu rozgęszczenia mieszkań niesamodzielnych, a także przemieszczenia rodzin zamieszkałych w obiektach niemieszkalnych potrzeba nam już dziś ok. 45000 mieszkań. Oto rozmiary naszych najpilniejszych pótrzeb w tym zakresie. Nie udało nam się w minionej kadencji podjąć komunalnego budownictwa mieszkań. Jednak trwały praoe przygotowawcze związane z ustaleniem lokalizacji i opracowywaniem dokumentacji. W wyniku tego, w bieżącym roku rozpoczniemy budowę jednego budynku o 50 mieszkaniach w są:siedztwie ul. Wyłom. W warunkach ograniczonych możliwości budownictwa wielorodzinne:go, większą uwagę skierowaliśmy na kształtowanie warunków sprzyja
jących zdynamizowaniu budownictwa jednorodzinnego przez udo3tępnienie terenów oraz ich uzbrajanie w podstawowe urządzenia komunalne, a także pomoc w uzyskaniu materiałów budowlanych. Tej formie budownictwa sprzyjają powołane już spółdzielnie mie.>zkaniowe pomocy w budownictwie jednorodzinnym. Te nowe jedno.>tki organizacyjne cieszą się w pełni naszym poparciem, niemniej pomocy finamowej, materiałowej i sprzętowej winny udzielić im przede wszystkim zakłady pracy. Ogółem w mijającej kadencji Rady wybudowanych zostało ok. 2100 budynków jednorodzinnych, a udział ich w globalnych efektach mieszkaniowych wynosił8,60f0. W roku bieżącym udział tej formy budownictwa wzrośnie do 15,3°/0, bowiem w budowie znajduje się dalszych 2730 domków. Jest to dobry progno.>tyk, chociaż na działki budowlane czeka jeszcze ok. 3500 mieszkańców Poznania. Najlepiej budownictwo jednorodzinne rozwija się na Ławicy, Junikowie, Podolanach, Świerczewie, w Naramowicach i Antoninku. W tych też dzielnicach będzie ono kontynuowane. W warunkach ograniczonych możliwości inwestycyjnych poważnym imperatywem stała się troska o lepszą ochronę istniejącej substancji mieszkaniowej. Na remonty gruntowne budynków mieszkalnych przeznaczono w latach 1978 - 1983 z budżetu miasta ok. 1,9 mld zł (w warunkach porównywalnych), obejmując nimi ok. 1200 obiektów. Pozwoliło to jedynie na skromną poprawę sytuacji, gdyż potrzeby wyrażają się liczbą 4600 budynków mieszkalnych. Remonty kapitalne domów staną się zapewne jednym z głównych kierunków działalności w następnej kadencji Rady. Budownictwo mieszkaniowe w osiedlach coraz bardziej oddalonych od centrum miasta wymaga rozwoju masowej komunikacji miejskiej. Służyły temu zarówno rozbudowa linii tramwajowych i autobusowych, jak również powiększenie środków komunikacyjnych. Wybudowana została nowa linia tramwajowa od ul. Zamenhofa do Górnego Tarasu Rataj; przedłużono linię tramwajową na Wini ara ch (od ul. Wołyńskiej do Piątkowkiej). Ogółem długość czynnych tras tramwajowych zwiększyła się o 5 km i wynosiła na koniec 1983 r. 55 km, a tras autobusowych o 72 km, tj. do 425 km. Rozpoczęta została budowa Poznańskiego Szybkiego Tramwaju do Piątkowa. Na ten cel poniesiono dotąd nakłady rzędu 0,5 mld zł. W bieżącym roku przewidujemy przekazanie do użytku ponad 4 km trasy tramwajpwej w ciągu ul. Hetmańskiej i Jedności Słowiańskiej (do osiedla Zegrze). Zaakcentowania wymaga to, że w bieżącym roku Miejska Rada Narodowa po raz pierwszy przeznaczyła z nadwyżki budż,etowej na budowę zaplecza komunikacji miejskiej środki w wysokości 110 mln zł. Pozwoli to na pewne złagodzenie trudnej sytuacji, nie rozwiąże jednak
:I Kronika m. poznania
Tadeusz Switala
całkowicie problemu poważnego braku miejsc postojowych taboru tramwajowego i autobusowego oraz zaplecza naprawczego. Z rozwojem masowej komunikacji i podnoszeniem poziomu motoryzacji ściśle powiązane były modernizacje układów komunikacyjnych i tras przelotowych. Należy tu wymienić m. in.: modernizację i przeoudowę Trasy Chaliszewskiej i ul. Garbary, Swierczewskiego, Przybyszewskiego, 27 Grudnia, Marchlewskiego, Dąbrowskiego, Swięcickiego, Dworcowej i J arochowskiego. Oddano do użytku odcinek modernizowanej trasy przelotowej ul. Wawrzyńca - Niestachowska - Serbska wraz z rozrządem na skrzyżowaniu z al. Polską. Pozostały jeszcze do wykonania roboty w ciągu ul. Serbskiej na odcinku ul. Obornicka - Rakoczego. Wykonanie tego zadania pozwoli na lepsze połączenie południowo-zachodnich dzielnic miasta z rejonem Winograd. Będzie to z prawdziwego zdarzenia połączenie międzydzielnicowe. . Podniesieniu przelotowości i technicznej sprawności dróg służyły również dokonane modernizacje ulic: m. in. Serbskiej - Naramowickiej - Mostu Lecha; Dolnej Wildy z wjazdem w Trasę Hetmańską; Arciszewskiego - Sciegiennego. Dla zwiększenia bezpieczeństwa i bezkolizyjności ruchu drogowego istotne znaczenie miała również przebudowa dziewięciu ważnych skrzyżowań w różnych punktach mia"ta. W konsekwencji długość jezdni w mieście zwiększyła się od 1978 r. o 16,8 km. Osiągnięto istotne zmiany w strukturze ulic; udział jezdni o ulepszonej nawierzchni wzrÓsł z 49,1°/0 w 1977 r. do 66,2% w 1983 r. Nakłady na remonty kapitalne dróg osiągnęły wysokość 7,6 mld zł. W 1983 r. Rada po raz pierwszy przeznaczyła na ten cel również środki z nadwyżki budżetowej w wysokości 100 mln zł, natomiast w roku bieżącym kwota ta wyniesie 350 mln zł.
Wysoka Rado! Rozwój demograficzny miasta, a także kierunki jego przestrzennego rozwoju stawiały przed władzami miej_kimi poważne zadania w rozbudowie urządzeń infrastruktury społecznej na nowych osiedlach, w celu zapewnienia mieszkańcom znośnych warunków bytowania. Uzyskane w tej dziedzinie wyniki nazywamy budownictwem towarzyszącym. Nie udało się niestety zapewnić kompleksowej i równoległej realizacji tych inwestycji, co wpłynęło ujemnie na warunki bytowania, a jednocześnie obniżyło sprawność funkcjonowania istniejących placówek socjalno-bytowych. Podkreślić należy, że okres mijającej kadencji Rady nie sprzyjał rozwojowi bazy handlowo-usługowej, a głębokie niedobory w zaopatrzeniu poważnie obniżyły poziom wykorzystania istniejącej sieci. W celu lepszego zaopatrzenia mieszkańców nowych osiedli, a także rejonów peryferyj
nych W podstawowe artykuły i usługi przekazaliśmy do użytku 17 nowych pawilonów handlowo-usługowych, o powierzchni 25 000 m 2 . Niemniej zaległości obejmują 15 obiektów. Zmniej.szeniu uległa baza gastronomii (o ok. 1200 miejsc konsumenclcich). Niezależnie od wyłuszczonych tu zaległości, wskaźnik powierzchni handlowej plasuje Poznań na piątym miejscu wśród wielkich miast i kształtuje się poniiej średlllej krajowej. Rozwój bazy ochrony zdrowia skierowany został przede wszystkim na lecznictwo otwarte. Do użytku mieszkańców przekazano 9 rejonowych i przyzakładowych przychodni lekarskich. Liczba łóżek w szpitlach zwiększyła się o 177 i wynosiła na koniec 1983 r. - 5421. W rozbudowywanym Wojewódzkim Zespole Onkologicznym oddany został do użytku pawilon radioterapii. W 1981 r. podjęto budowę Szpitala Zespołu Opieki Zdrowotnej Nowe Miasto na 650 łóżek przy ul. Majakowskiego, jednak efektów tej inwestycji oczekiwać należy dopiero w 1990 r. Dla najmłodszej grupy mieszkańców miasta istotne znaczenie miał uzyskany w drodze inwestycji towarzyszących przyrost 5 żłobków i 5 przedszkoli. Jednak również i w tej dziedzinie wy"tępują zaległości, wyrażające się liczbą co najmniej 12 przedszkoli. W cel poprawy sytuacji dokonano adaptacji mieszkań i obiektów wolnostojących, uzyskując dodatkowo 115 miejsc w źłobkach oraz ok. 2200 miejsc w przedszkolach. Baza szkolnictwa pod..>tawowego zwiększyła się o 7 obiektów, a szkolnictwa średniego i zawodowego - o 2. Pozostało do zbudowania 8 budynków szkolnictwa podstawowego. Zaległości te wywołały poważne pogorszenie się warunków nauczania. Wskaźnik zmianowości osiąga na Osiedlach Sobieskiego i Chrobrego - 2,2, a na Osiedlu Kosmonautów - powyżej 2,5. Skromny zakres posiadała rozbudowa bazy kultury i sztuki. Powiększyła się ona o 6 placówek bibliotecznych, w tym Muzeum Henryka Sienkiewicza. W najbliższym czasie mieszkańcom Poznania udostępnione zostanie Muzeum-Pracownia Ignacego Kraszewskiego. Nadto uruchomiono Muzeum Armii "Poznań" w tzw. Małej Śluzie na Cytadeli.
Poznań jest jednym z głównych centrów kultury i sztuki, zajmuje czołową pozycję w życiu muzycznym Polski. Tu aktualnie uruchamiany jest ogólnopolski ośrodek sztuki dla dziecka, który zajmie się promowaniem wszelkich poczynań twórczych adresowanych do najmłodszych odbiorców i do młodzieży. Znaczący jest również udział Poznania w rozwOju sztuki plastycznej, a także w życiu literackim i wydawniczym. W koordynacji i profilowaniu działalności jednostek kultury istotną rolę odgrywa powołana w ubiegłym roku Rada Kultury. Po latach przerwy przywrócone zostały Nagrody Kulturalne Miasta Poznania. Rozwojowi kultury fizycznej i sportu służy 7 zbudowanych sal gim
..
Tadeusz Switala
nastycznych oraz stadion sportowy na 30 000 miejsc przy ul. Bułgarskiej. Mimo złożonej i trudnej sytuacji ekonomicznej, udało się podjąć wiele zaległych zadań, wielokrotnie postulowanych przez obywateli radnh. M. in. przystąpiono do remontu ośrodka przywodnego "Rataje", modernizowane jest Jezioro Maltańskie, czego efektem - poza podniesieniem czystości wody - będzie uzyskanie toru regatowego o wymaganych parametrach międzynarodowych. Tu też przewiduje się budowę kąpieliska oraz zagospodarowanie odkrytych źródeł termalnych. Podjęte zO..>taly prace przygotowawcze, zmierzające do ochrony naturalnych walorów Jeziora Kierskiego, w rejonie którego przewiduje się budowę oczyszczalni ścieków dla zlokalizowanych tam ośrodków wypoczynkowych. Wśród zaległych spraw znajduje się również odbudowa i modernizacja zieleni miejskiej. Godzi się podkreślić, że wśród dużych miast kraju; Poznań posiada najwyższy wskażnik powierzchni terenów zielonych na 1 mieszkańca, wynoszący 19,5 m 2 . Ujemnie oceniamy fakt, że dysponując tak poważnymi terenami zielonymi nie zdołaliśmy dotąd opracować programu rekonstrukcji i rozwoju urządzeń zieleni miejskiej. Dopiero w bieżącym roku przy"tąpiono do jego opracowania, włączając do prac zespół naukowców i specjali"tów-praktyków. Mówiąc o zieleni pragnę poinformować, że w latach 1978 -1983 wysadzonych zostało ponad 148000 krzewów oraz ok. 7000 drzew, jako przeciwstawienie ubytkom naturalnym i inwestycyjnym. Przeprowadzany jest również remont i rozbudowa palmiarni. Od 1980 r. przeprowadzane są prace remont{)we na Cmentarzu Zasłużonych. Zagospodarowane zostało Wzgórze Św. Wojciecha, na którym wzniesiono monumentalny pomnik, upamiętniający zbrojny czyn Armii "Poznań". Zrekonstruowany zo"tał pomnik 15. Pułku Ułanów przy ul. Ludgardy, a na lotnisku ł...awica od.>łonięto pomnik lotników. Spośród innych zaległości wymienić należy rozpoczęte w 1979 r. prace nad rewaloryzacją Starego Rynku. Poniesione dotąd nakłady w wysokości ok. 50 mln zł pozwoliły na wykonanie m. in. remontów dachów. w tym wszystkich domków budniczych, ponadto 13% budynków objętych zostało robotami elewacyjnymi.. Prace te będą kontynuowane. Ochronie walorów zabytkowych miasta służyć będzie również rekonstrukcja muru obronnego przy ul. Ludgardy. W opracowaniu znajduje się dokumentacja projektowo-kosztorysowa na rekonstrukcję hotelu "Bazar". Podjęto remonty kapitalne Teatru Wielkiego i Teatru Polskiego.
Listę wielokrotnie interpelowanych tematów uzupełniają: rozwiązanie spraw formalnoprawnych dotyczących roszczeń właścicieli działek objętych wtórnym podziałem nieruchomości na Winogradach; wyjednanie zgody Rady Narodowej w Suchym Lesie na budowę wysypiska śmieci w Biedrusku; przygotowanie do realizacji w bieżącym roku lokalnego wo
dociągu dla Krzesinek oraz udostępnienie studni głębinowej w Krzesinach dla celów gospodarczych.
Wysoka Rado! Liczne spośród wymienionych tu zadań będą wymagały angażowania sił i środków również w okresie najbliższych lat. Jesteśmy przekonani, że działania nasze, w okresie nowej kadencji Rady skierowane zostaną na poprawę warunków mieszkaniowych ludności, a zatem na przyspieszenie budownictwa mieszkaniowego, zwłaszcza na zintensyfikowanie budownictwa jednorodzinnego. Dla budownictwa wielorodzinnego przygotowywane jest tzw. pasmo północne, obejmujące tereny Moraska i Owińsk, o chłonności ok. 150000 mieszkańców. Podstawowemu celowi społecznemu, jakim jest poprawa sytuacji mieszkaniowej naszego miasta podporządkowana będzie realizacja inwestycji komunalnych, zwłaszcza realizacja drugiego etapu budowy ujęcia wody Krajkowo-Radzewice, budowa stacji uzdatniania wody w Sowinkach, a także rozpoczęcie drugiego etapu budowy centralnej oczyszczalni ścieków w Kozichgłowach. Dla zaop:łtrzenia nowych osiedli mieszkaniowych w energię cieplną kontynuowana będzie rozbudowa Elektrociepłowni Karolin. Rozważy się z pewnością sprawę budowy nowej elektrociepłowni. Realizacji tych inwestycji towarzyszyć będzie budowa dalszych magistral wodociągowych i ciepłowniczych oraz kolektorów sanitarnych i deszczowych. Poprawa funkcjonowania miasta wymagać będzie dalszej modernizacji i 'przebudowy układów komunikacyjnych, a także usprawnienia komunikacji miejskiej. Najpoważniej.:;zą inwestycją w tym zakresie jest kontynuacja i zakończenie budowy linii Poznańskiego Szybkiego Tramwaju do Piątkowa. Wszystkie te tematy zawarte zostały w Raporcie o stanie społeczno-gospodarczym Poznania. Będziemy je sukcesywnie weryfikować, i w miarę możliwości usuwać uciążliwości życia mieszkańców.
Wysoka Rado! Wykonane przez nas zadania wymagały zaangażowania poważnych środków budżetowych i racjonalnego gospodarowania. Do najważniejszych zadań, jakie finansowano, należały: oczyszczanie miasta; rozbudowa ulic, placów, mostów i wiaduktów; zieleń miejska, oświetlenie ulic; kounikacja oraz gospodarka mieszkaniowa i szkolnictwo, ha które wydatki wzrosły czterokrotnie. Kilka zdań o sytuacji finansowej miasta. Na gospodarkę budżetową wpływ miała trudna sytuacja gospodarcza i finansowa kraju. Stąd budżety uchwalone przez Wysoką Radę nie były - co zawsze podkreślano -
Tadeusz Switalabudżetami naszych życzeń. Wprawdzie, porównując pierwszy i ostatni rok kadencji WY.:5okiej Rady, stwierdzić należy, że środki finansowe w tym okresie znacznie wzrosły w kwotach bezwzględnych, ale wzrost ten spowodował dwie przyczyny: pierwsza to zwiększenie się zadań miasta, polegające na przejęciu pod nadzór prezydenta niektórych przedsiębiorstw, co pociągnęło za sobą przyznanie wyższych środków finansowych, a drugą - to wzrost cen na wszelkiego rodzaju materiały i usługi, który spowodował, że podniosły się koszty utrzymania podległych jednostek. Mając te dwie sprawy na uwadze, należy z dużą ostrożnością patrzeć na porównanie wielkości budżetów w minionych sześciu latach. W okresie tym budżet miasta sy"tematycznie wzra",tał, i w roku 1983 osiągnął wielkość 9 581 462 000 zł, tj. pięciokrotnie wyższą niż w roku 1978. Podkreślić też trzeba wzrost udziału w dochodach budżetu dochodów własnych. Udział ten w 1978 r. wynosił 41,9%, a w 1983 r. - 45..5% ogółu dochodów. Dzięki temu z roku na rok wypracowywano wyższe nadwyżki budżetowe. W latach 1978 - 1981 ich wielkość kształtowała się w granicach od 13 mln zł do 62 mln zł. W ostatnich dwóch latach nastąpił ich znaczny wzrost. W 1982 r. nadwyżka wyniosła ponad 626 mln zł, a w 1983 r. - 931345000 zł. Nadwyżki budżetowe znacznie złagodziły niedobór środków na wykonanie ważnych zadań niezbędnych dla rozwoju miasta. Oceniając ogólnie - mimo ogromnych napięć, wykonanie budżetu przebiegało prawidłowo i pozwoliło na realizację zamierzeń wytyczonych w planach społeczno-gospodarczych. Każda złotówka była po poznańsku zagospodarow,ana.
Wysoka Rado! W 1975 r. mia"to utraciło status miasta wojewódzkiego. Konsekwencja Miejskiej Rady Narodowej, długotrwałe starania władz m1ejskich w ciągu ostatnich lat kadencji doproadziły do istotnych zmian w kompetencjach miasta. W latach 1981 - 1982 pod nadzór prezydenta miasta przekazanych zostało siedem przedsiębiorstw komunalnych, Zarząd Dróg i Mostów, Dyrekcja Rozbudowy, osiem przedsiębiorstw budownictwa komunalnego i Poznański Ośrodek Sportu i Rekreacji. Dalsze poszerzenie kompetencji dotyczyło dziedziny planowania przestrzennego i budownictwa. Utworzone z dniem l stycznia 1983 r. Miejskie Biuro Planowania Przestrzennego przejęło opracowanie planów szczegółowych oraz decyzje realizacyjne w sprawach budownictwa jednostek gospodarki uspołecznionej. W bieżącym roku przejęliśmy Pracownię Inżynierii Ruchu. Oczekujemy, iż w związku z reaktywowaniem dzielnic, nastąpi dalsze zwiększenie uprawnień władz miejskich, w szczególności w zakresie rze
czywistego oddziaływania na kształt uchwalanych corocznie planów społeczno-gospodarczych i budżetu, a ponadto poprzez powołanie w Urzędzie Miej"kim nowych służb - Wydziału Zdrowia oraz Wydziału Ochrony Srodowiska.
Wysoka Rado! Dzisiejsza sesja k<?ńczy działalność Miejskiej Rady Narodowej siódmej kadencji. Podejmowane przez Wysoką Radę uchwały, a także zgłaszane przez obywateli radnych wnioski i interpelacje, były realizowane przez Urząd rzetelnie i konsewentnie. Efektem tego są zaprezentowane przeze -mnie wyniki społeczno-gospodarcze, uzyskiwane w niezmiernie trudnych warunkach, warunkach czę.sto bez precedensu w historii miasta. Za tę kilkuletnią, twórczą i konstruktywną współpracę - realizowaną w imię dalszego rozwoju miasta i dobra jego mIeszkańców - pragnę w imieniu Urzędu przekazać wyrazy serdecznego podziękowania obywatelowi przewodniczącemu Rady Stanisławowi Antczakowi oraz całemu Prezydium.
Szczególnie wysoko ceniliśmy i cenimy to, że obywatele radni w warunkach trudnej sytuacji społeczno-g03podarczej kraju, umieli \>liskie każdemu z poznaniaków nie łatwe problemy miasta rozstrzygać w sposÓb wyważony, z zachowaniem właściwej hierarchii potrzeb. Jednocześnie Wysoka Rada przez cały okres kadencji konsekwentnie dążyła do przywrócenia miastu należnej mu rangi. Stąd pozwólcie, że wspólnie dzielimy satysfakcję z reaktywowania dzielnicowych rad narodowych oraz wzro.stu kompetencji Rady Miejskiej i jej organu. Słowa podziękowania kieruję pod adresem przewodniczących i członków komisji Rady oraz wszystkich działaczy społecznych biorących udział w naszych sesjach, za inspirowanie wielu działań, częstokroć słuszną krytykę, u której podstaw widniały zawsze najlepsze intencje, intencje, by Poznań był mia.>tem, o którym wszyscy marzymy. Dziękuję każdemu z obywateli radnych za poniesione trudy. Jednocześnie wyrażam w mieniu rzeszy pracowników administracyjno-państwowych życzenia, by wielu obywateli radnych mogło swoją przedstawicielską funkcję społeczną kontynuować w nowej kadencji. By chodząc po ulicach Poznania widzieli zmiany na lepsze, a w tych zmianach cząstkę swojej osobistej pracy. Dziękuję za uwagę. Jeszcze raz serdecznie dziękuję za wsp6łpracę.
Rada przyjęła do wiadomości informację o stanie społeczno-gospodarczym miasta Poznania, wygłoszoną przez Andrzeja Wituskiego. Z kolei sekretarz KomItetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robo
Tadeusz Switalatniczej Stanisław Piotrowicz złożył podziękowanie Radzie za działalność w kadencji. Była to kadencja bardzo trudna, bowiem występowały nawet próby podważania autorytetu Rady. Zdaniem Stanisława Piotrowicza, Rada wyszła z nich zwycięsko, ukoronowaniem kadencji zaś jest Uchwała o przekazaniu Radzie i prezydentowi Poznania niektórych spraw należących do właściwości wojewody poznańskiego oraz rozgraniczenie zadań pomiędzy Miejską a dzielnicowymi radami narodowymi. Jest to Uchwała historyczna, świadcząca o autorytecie, samodzielności i dojrzałości Rady. Stanisław Piotrowicz złożył radnym najlepsze życzenia sukcesów w pracy zawodowej, a tym, którzy będą kandydowali w nowych wyborach _ powodzenia w nich. W trakcie jawnego głosowania, Rada jednomyślnie podjęła Uchwałę w sprawie oceny działalności Rady i jej organów w latach 1978 - 1984 oraz przedłożenia zadań i problemów Miejskiej Radzie Narodowej ósmej kadencji. Radny Stanisw Antczak - zamykając sesję absolutoryjną - złożył jeszcze raz wyrazy głębokiego szacunku i podziękowania za ofiarną i zaangażowaną działalność społeczną w Radzie, w tej niełatwej i długiej kadencji. "Bogate doświadczenie obywateli radnych w pracy społecznej służyć będzie nadal aktywnej działalności na rzecz rozwoju miasta" - podkreślił Stanisław Antczak na zakończenie. Zamknięcie obrad nastąpiło o godz. 11.50.
ANEKS
SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOSCI MIEJSKIEJ RADY NARODOWEJ W POZNANIU ZA OKRES OD 5 LUTEGO 1978 DO 22 MARCA 1984 R., WYGŁOSZONE PRZEZ RADNEGO STANISŁAWA ANTCZAKA
Wysoka Rado! Najdłuższa w Polsce Ludowej kadencja rad narodowych dobiega końca. Na charakter i czas jej trwania wpływ miały przede wszystkim znane nam wydarzenia w życiu społecznym i poJity.cznym całe:o kraju, które w la,tach 19-80- 1981 omal nie doprowadziły do nadwerężenia filarów ustrojoWy,eh państwa. Dziś możemy już stwierdzić, iż Miejska Rada Narodowa z tego okresu zawikłań i zagrożeń ustroju wyszła obronną ręką. Działalność Miejskiej Rady Narodowej \v tej długiej :i trudnej .kadencji można podzielić na dwa etapy. W pierw.3zym okresie, w latach 1978 -1980, dały o sobie znć konsekwencje wynikające z Ustawy z 28 maja 1975 r. () dwustopniowym podzia,le administracyjnym państwa, które z jednej strony scentralizowały wszystkie przedsięwzięcia podejmowane w łnie naszej Rady jako podstawowego ogniwa systemu rad narodowych, z drugiej zaś strony, brak d.Js.tate:::znie szerokich upraw.nień do decydowania w sferze pods,tawowej działalności, ograniczył możliwości w tworzeniu planu społeczno-gospodarczego i budżetu oraz oddziaływaniu na ustalanie zadań planowych dla ponad pięćsettysięcznego miasta. Stąd już w pierwszym okresie pJjawiła się konieczność i dążenie do rozszerzenia uprawnień Miejsk,iej Rady Narodowej i prezydenta Poznania do stanowienia i koordynowania działań o charakterze ogólnomiejskim. Z satysfakcją możemy dziś
Przemawia przew0dniczący Miejskiej R31dy Narodowej Slta'nisław Antczak
..,.
: f, on \ ..-.
,.
, :" , "-'.': "T. '9L% , c:a.£. _.. .. .
._:
..
... .
\::¥"'ft' .., -
,:. .- ..... ...;.:
.. :.. ".. !
.-:..">;
Tadeusz Switala
odnotować, iż dążenia te zostały UW1enczone powodz,eniem, bowiem władze centralne l. wojewódzkie zaaprobowały uworzenie w naszym mieście dzielnicovfych rad narodowych i Miejskiej Rady Narodowej, przyznają,c im status rad narodowych stopnia podstawowego z odpowiednimi uprawnieniami, s,twarzającymi możliwości koordynowania działań w ponad półmilionowym mieście. W drugim okresie - burzliwych latach osiemdziesiątych - Miejska Rada Narodowa zdała z powodzeniem trudny egzamin próby czasu i narodowego wrzenia, za,chowując swój stabi,lny charakter ciała przedstawicielskliego, pracującego nieprzerwanie, systematycznie i bezkolizyjnie. Kon<;ekwentnie us.talane i realizowane plany działania, regularnie odbywane sesje, po.siedzenia Prezydium i komisji, wzmożone działania kontr,olne stanowiły odpowiedż na przejawy zagrożenia, anarchii i naruszania prawa. Bezpośrednia, stanowcza reakcja radnych na próbę destrukcji działania Rady podczas jednej z sesji, przyczyniła się do zachowania autorytetu organu przedstawicielskiego, a nawet można chyba stwierdzić, iż przyczyniła się do skonsolidowania naszy,ch szeregów, wzmożenia działań ,na rzecz pilnych poltrz,eb naszego społec.zeństwa. Spuścizną t,ego trudnego okresu były zmiany osobowe w F'rezydium i złożenie rezygnacji z piastowania mandatu przez niektórych radnych naszej Rady. Zmalała zatem w obecnej kadencji liczba radnych ze stu pięćdziesięci.l w 1978 r. do stu czterdziestu dwóch w chwili obecnej. W trakoie kadencji odnotowaliśmy również wiele zmian strukturalnych organów naszej Rady. W 1978 r. powstał - mocą Uchwały Rady z dnia 1 września 1978 r. - Miejski Komitet Kontroli Społecznej, któremu powi,erzono koordynację działań kontroLnych. Uchwałą z dnia 26 lutego 1981 r. Miejsk& Rada Narodowa postanowiła wyodrębnić nową Komisję Rolnictwa, Gospodarki Zywnościowej i LeśIIIictwa, dla umożliwienia pełniejszej koordynacji spraw w tej znaczącej w naszym mieście gałęzi gospodarrczej. Tendencje do przywrÓcenia stTuktur dzielnicowych w naszym mieście oraz do utrzymania ściśłejszej więzi ze społeczeństwem spowodowały zainicjowanie działalności dz;ielnicowych zespołów radnych. Wszyśtkie te działania organizacyjne świadczą o potrzebie zdec,entralizowania uprawnień Rady na rzecz podejmowania zadań w bezpośredniej więzi ze środowiskami naszego wielkomiejskiego społeczeństwa. Ta'k więc w naszej działalności coraz wyraźniej konstruowała się myśl o usprawnieniu struktury organów przedstawicielskich w naszym mieście, by zapewniała społeczeństwu szerszy udział w samorządnym gospodarzeniu. Odpowiedzialność radnych, wynikająca z powierzonych mandatów przedstawicielskich, za realizację najpilniejszych potrzeb socjalno-bytowy,ch i gospodarczych ,społecz,eństwa naszego miasta była wyznacznikiem kierunków działalności Rady w obecnej kadencji. Z tego względu, dyskusje na sesjach nad projektami rocznych planów społeczno-gospodarczych Pow ania i budżetów, jako pods,tawowy,ch dokumentów wyznaczających kierunki działania go<;poda'rczeg'o, społecznego i kulturalnego wszystkich jednostek państwowych, spółdzielczych d społecznych, należały do naj żywszych, zarówno wśród organów samorządu mieszkań'ców, zespołów radnych, jak i podczas posiedzeń komisji Rady. Poza dyskusjami nad planem społeczno-gospodarczym i budżetem, Rada podejmowała wiele newralgicznych problemów miasta, z których kilka najistotniejszych należy wymienić: program rozwoju masowej kultury f;izycznej i turystyki oraz organizacji wypoczynku i rekreacji mieszkańców do 1980 r.; ocena stanu bezpieczeństwa i higiooy pracy oraz warunków socjalno-bytvwych załóg poznańskich z!:lkładów pracy i ustalenie programu działania do 1980 r.; ocena stanu komunikacjli miejskiej w aspekcie zagwarantoWlania dojazdów do pracy i miejsc zamiesz
kania; ocena stanu inwes'tycji gospodarki komunalnej, ze szczególnym uwzględnieniem inwestycji dotyczących komunikacji, a także uz}J[-ojenia terenów pod budownictwo mieszkaniowe; realizacja zadań roLnictwa oraz perspektywy jego rozwoju; węzłowe problemy ochrony Środowiska człowieka w latach 1981 - 1990; ocena aktualnego stanu porządku i bezpieczeństwa publicznego; rapoJ"t o aktualnej ,Sytuacji społeczno-gospodarczej Poznania; program budowniotwa mieszkaniowego na lata 1983 - 1985 oraz założenia do roku 1990 w oparciu o zmiany planu zagospodaDowania pr,zestrzennego i uwarunkowania j.ego realizacji; realizacja przez przedsiębiorstwa miasta Poznania zadań mających znaczenie w zaspokajaniu potrzeb ludności i wdrażaniu reformy gospodarczej; realizacja prog'ramu zamierzeń oszczędnościowych na lata 1983 - 1985; realizacja planów w zakresie modernizacji i remontów kapitalnych starej substancji mieszkaniowej za lata 1982 - 1983.
Szanowni Radnil Tak bogaJta tematyka działań Rady spowodowała konieczność zwiększenia częstotliwości obrad - zarówno sesji Rady, jak i posiedzeń komisji - Co podkreśla intensywność działań Rady w tak niełatwej kadencji. in tej kadencji odbyliśmy tI1ZYdzieśc.i pięć sesji, a niektóre komisje Rady odbyły ponad sześćdziesiąt pO'siedzeń, w atmosferze żywych dyskusji i podejmowania wniosków. Na skutec.ziności naszych działaiY - należy to z obiektywną szczeroś,cią stwieTdzić - zaciążyły warunkU strukturalne i kompetency.jne organów przedstawicielskIch w naszym mieście. Realizacja wielu naszych uchwał napotykała trudności wynikające z koncentracji uprawnień i możliwości realizacyjnych w rękach organów i instytucji wojewódzkich. Nie wymienię wszystkich efektów i osiągnięć społeczno-gospodarczYch uzyskanych w Poznaniu w bieżącej kadencji, ponieważ dokona tego zapewne prezYdent miasta. Nie spo,sób jednak pominąć bardzo i.stoinych i odc,zuwalnych przez społeczeństwo posunięć, będących rezultatem realizacji zadań wytyczonych przez uchwały Rady, których podjęto w obecnej kadencji sto dziewiętnaście, a problematyka ich obejmowała następujące dziedziny: rozwój społeczno-gospodarczy i gospodarka finansowa - pięćdziesiąt uchwał; kierunki rozwoju wybranych dziedzin życia społecznego i gospodarczego - czternaście uchwał; zmiany w nazewnictwie ulic i osiedli - osiem uchwał; wybór organów kolegialnych oraz zwięk.szenie uprawnień Rady i prezydenta - osiem uchwał.
Doniosłym wydarzeniem w pracach Rady było zotbowiąza,nie prezydenta miasta do opracowania Rapo,rtu o aktuaZnej sytuacji społeczno-gospoc1arczej Poznania. Półroczna prawie dyskusja Rady nad Raportem skupiła wysiłk.i do ujawnienia barier hamujących rozw6j miasta, przyczyn zjawisk kryzysowych w mieście i zaiP{}bieżenia dalszej dekapitalizacji niekt6rych elementów infrasuuktury komunalnej. Przytoczyć należy również inspiracyjne efekty rzeczowe wynikające z podjętych uchwał, a mianowicie: wprowadz,enie do planu inwestycyjnego Woj,ewódzkiej Spółdzielni Spożywców "Społem" budowy dziesięciu pawilonów handlowych w rejonach peryferyjnych miasta; wznowienie budownictwa rad naJ"odowych; zwiększenie nakładów na ratowanie starej substancji mieszkaniowej; przyspieszeńie budowy szpitala na Ratajach; w dziedzinie ochrony środowiska - działania w zakresie zmniejszenia emisji dwU'tlen'ku siarki przez zakłady przemysłowe; ograniczenie" przekazywania gTuntów rolnych na cele nierolnicze oraK przeprowadzenie rekultywacji 133 ha gruntów; wydłużenie niek,tórych linii tramwajowych; ułożenie i wy.remontowanie 330000 m2 nakładek asfaltobetonowych; rozszerzerrie sieci wodociągowej, kanalizacyjnej i gazowej; budowa zaj,ezdni tramwajowej przy ul. Fortecznej; budowa centralnej oCzYszczalni ścieków.
Tadeusz Swttala
Te wymierne efekty są odpowiedzią na głosy krytyczne o naszej działalnści, zamykające się w twierdzeniu o "bezradności radnych". Zawsze byliśmy świadomi, że w tych trudnych warunkąch nie wszystko uda się nam zrealizować. Dlatego kładliśmy również nacisk na kontrolę realizacji naszych uchwał. Dokonywaliśmy okresowej jej oceny, przed.itawiając Wysokiej Radzie informacje w tej sprawie, a we wrześniu 19'83 r. dokonaliśmy kompleksowej oceny realizacji uchwał podjętych od początku kadencji. Szczególną rolę w oTganizowaniu działań Rady odgrywało PJ"ezydium, które - poświęcając wiele uwagi realizacji uchwał, wniosków samorządu mieszkańców, umacnianiu. więzi organów władzy ze społeczeństwem - podejmowało szereg kroków zmierzających do konsolida.cji radnych, ich aktywizacji wokół problemów ważnych dla społe.czeństwa naszego miasta. Oprócz swoich działań kooa-dynacyjnych w organizowaniu pracy Rady, Prezydium zajmowało się na swoich siedemdziesięciu ośmiu posiedz.eniach takimi problemami, jak: zaotpaltr1)enie miasta w wodę i w pods.tawowe artykuły spożywcze; realizacja list przydziału pomieszczeń zastępczych; stan porządku publicznego w mieści-e; funkcjonowani-e szkolnictwa podstawowego i ponadpodstawowego' oraz pO'r,adni specjalistycznych i ochrony zdrowia. Więcej miejsca poświęciło Prezydium zwiększeniu uprawnień Miejskiej Rady Narodowej i jej organów oraz prezydenta miasta, dążąc do zainspirowania takich kroków, ktÓTe pozwoliłyby przywrócić Radzie i prezydentowi właściwe miejsce w decydowaniu o życiu miasta. Odbyliśmy w tych sprawach wspólne posiedzenia z Prezydium Wojewódzkiej Rady Na'rodowej, znajdując tam poparcie w staraniach o uporządkowanie struk,tur organów przedstawicielskich i administracyjnych w Poznaniu. Wśród podjętych stu dwudziestu sześciu pos'tanowień Prezydi.lm, na uwagę zasługują starania o: wyegzekwowanie od jednostek posiadających ośrodki wypoczynkowe nad Jeziorem Kierskim udostępnienia pasa przyb1"zeżnegp do ogólnego użytku; ochronę substancji mieszkaniowej w starym budownictwie czynszowym; zorganizowanie przy Szpitalu Onkologicznym hotelu dla pacjentów przybywających na badania specjalistyczne, zagwarantowanie dla pragnących wypoczynku i rekreacji mieszkańców odpowiedniej liczby sal gimnastycznych oraz ich pełne wyposażenie; zagospodarowanie użytków rolniczych pod ogrody działkowe; zaniechanie wyburzeń budynków, które. znajdują się jeszcze w dJbrym stanie technicznym; pr.zebudowanie domu opieki społecznej; podjęcie walki z narkomanią. Prezydium inspirowało też zakłady i instytucje do paprawy jakości pracy, zwiększenia produkcji wyrobów na rynek, tworzenia lepszych warunków pracy i dyscypliny społecznej. Podkreślenia wymaga fakt, że w świetle dotychczasowej Ustawy Prezydium nie posiadało podstaw prawnych do pełnego egzekwowania wszystkich zamierzeń Rady, nawet w stosunku do podporządkowanych Radzie i terenowemu o:rganowi administracji przedsiębiorstw i instytucji. W tych warunkach trudno jest dokonać oceny pełnej efektywności i skutecznoŚci działań podejmowanych przez Radę czy jej Prezydium. To co udało się uzyskać w obecnej kadencji, zawdzięczać możemy naszej wspólnej, konsekwentnej .i skonsolidowanej postawie w realizacji zadań wynikających z powierzonego mandatu. W tym miejscu pragnę więc, w swoim imieniu i całego Prezydium, przekazać obywatelom radnym, szczególnie tym, którzy nie szczędzili stara!l i wysiłku w realizacji swoich zadań, wyrazy uznania i podziękowania. W tak bogatej i intensywnej działalności Rady swój udział posiadały komisje, za pośrednictwem których Rada mogła sprawować swe koordynacyjne, in<;piratoJ"skie i kontrolne fwnkcje. Łącznie siedem komisji Rady, odbywając średnio po sześćdziesiąt posiedzeń w kadencji, podjęto bogaty wachlarz problematyki i zagadnień
wiążących się bezpośrednio z tematyką sesji Rady, przygotowując w tym zakresie szczegółowe opinie i wnioski, w sprawach niezwykle pilnych i ważkich społecznie, w określonych wyspecjalizowanych dziedzinach życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego naszego miasta. Przykładowo można wymienić niektóre znaczące problemy rozpatrywane przez komisje Rady. I tak: główne kierunki działania w zakresie dalszej poprawy zaspokajania potrzeb socjalno-bytowych ludności zamieszkującej peryferyjne rejony miasta; zabezpieczenie potrzeb terenowych pod budownictwo spółdzielcze, kom.marne i indywidualne na lata 1983 - 1990; organizacja słutb komunalnych w związku z reformą gospodarczą; zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych ludności; zaopatrzenie mieszkańców w podstawowe artykuły spożywcze i tekstylne; rozwój usług 10katoQ'skich; inwestycje i remonty obiektów służby zdrowia; dos,tępność świadczeń specjaJistycznych w lecznictwie otwartym; przeciwdziałanie zjawisku narkomanii wśród młodzieży; stan i perspektywy szkolnictwa specjalnego; stan przygotowań zapasów zim;>wych warzyw i owoców; zaopatrzenie rolników w środki produkcji, materiały budowlane opałowe oraz pasze; ocena ładu i porządKU w mieś,cie; przyczyny i rozmiary przestępczości wśród nieletnich. Należy ponadto podkreślić, iż Rada Uchwałą z dnia 29 marca 1978 r. przekazała komisjom niektóre rodzaje spraw wchodzących w zakres działałności sesyjnej Rady, stwarzając im w ten sposób możliwość większej samodzielności' w podejmowaniu tematów z życia społecznego w danej dziedzinie i możliwość kompetentnego udziału w decydowaniu f) sprawach miasta. Przyczyniło się to do nawiązania bezpośredniego kontaktu z organem administracji państwowej, co miało znaczenie dla treści i walrunków podejmowania decyzji przez ten organ. Bezpośredni udział w posiedzeniach komisji wiceprezydentów, dyrektorów wydziałów, dyrektorów jednostek podporządkowanych Radzie i prezydentowi - pozwolił na pełniejsze omawianie problemów gospodarczych i społecznych z korzyścią dla ,ich realizacji. Działalność kontrolna komisji, przy nIedosycie działań wyspecjalizowanych jednostek kontrolnych, pozwoliła na uchwycenie istotnych zjawisk negatywnych, które w życiu gospodaa:czym i społecznym wywoływały tendencje kryzysowe, a którym zapobieżenie stało się pilną potrzebą wynikającą z syt _ acji gospodarczej, rynkowej i społecznej, szczególnie w latach 1980 - 1984. Znane są społeczeństwu naszego mi!lsta działania kontrolne radnych w przedsięwzięciach antyslPekulacyjnych, w dziedzinie funkcjonowania reglamentacji, stanu zaopatrzenia w podstawowe artykuły spożywcze i pierwszej potrzeby, w dziedzinie funkcjonowania służb komunalnych i komunikacji, placówek służby zdrowia i opieki społecznej, w dziedzinie stanu bezpieczeństwa na drogach publicznych. Komisje Rady d;>konały w okresie kadencji 173 kontroli i w wyniku tej działalnośd pod.ęły 571 wniosków, zmierzających do skutecznego wyeliminowania zjawisk patologii spolecznej i gospodarczej. Obrazując działalność komisji,nie sposób pominąć ich fLlnkcje opiniodawcze, bez których działalność organów administracji w wybranych dziedzinach byłaby bezprzedmiotowa. Komisje wydały 296 opinii, m. in. w sprawach: weryfikacji planu zagospodarowania przestrzennego miasta do roku 1990; zapewnienia realizatorom czynów społecznych środków i materIałów; rozmieszczenIa sieci punktów sprzedaży alkoholu; zapewnienia opieki zdrowotnej w zakresie badań kardIologicznych; powołania Wydziału Zdrowia i Opieki Społecznej przy Urzędzie Miejskim; propozycji repertuarowych instyt.1cji artystycznych; utworzenia miejskiego fUndszu rozwoju kultury; sposobu załatwiania skarg i wniosków obywateli; politykI zatrudnieni!! wobec os6b uchylających się od pracy; przeznaczenia gruntów na cele nie:rolnicze.
Działalność komisji w oka:esie sprawozdawczym można i należy uznać za
Tadeusz Switalaefektywną, mimo wielu trudn<>ści w realizacji ich przedsięwzięć. Spraw)", których .Ide udało się zała 1 twić, mimo wielu starań, w tej kadencji, na pewn<> znajdą się w polu działania organ6w przyslZłej rady narodowej. .. W minionej kadencji, w naszej Radzie działał także Miejski Komitet Kontroli Społecznej, któremu powierzono zadania związane z koordynacją działań kontrolnych. Zakres tych działań i szerokość upraWlIlień przyznanych Komitetowi zmierzały do wyeliminowania błędów popełnianych w tej dziedzinie, a mianowicie po_ wielania czynności kontrolnych przez wiele ogniw i instytucji, bez uogóLniania wniosków z nich wypływających, a także usySltematyzowania uprawnień kontrolnych tych instytucji i ukierunkowania ich dŻiałaJ.ności .na aktualne warunki i zjawiska w realizacji potrzeb społecznych i gospodarczych. Należy podkreślić, iż nasz Miejski Komitet Kontroli SpQłecznej wykazał duże zaangażowanie i aktywnQść w działaniach kontrolnych. Zbyt szerokie uprawnienia i nieprecyzyjne określenie zadań Komitetu Kontroli Spolec.znej spowodowały, iż oprócz działań koordynacyjnych w zakresie kontroli, musiał on zajmować się realizacją indywidualnych skaJ"g i wniosków obywateli, oczek.lją,cych od tego organu załaiwienia spraw, k,tórych organy administracji nie mogły .zrealizować lub nie posiadały odpowiednich kompetencji. Ciężar i ogrom spraw incydentalnych zadecydowały o kierunkach i charakterze działania Komitetu. Stał się on jedną z wyspecjalizowanych jedno3tek koJlltr<>Lnych. Miejskiemu Komitetowi Kontroli Społecmej należą się słowa u=ania i podziękowania za wypełnianie zadań w tej eksperymentalnej :misji.
Wysoka Rado! Charak,terystyczną cechą działalności Rady w obeonej kadencji była, jak już wspomnialem, wysoka odpowiedzialność radnych za wypełnianie obowiązk6w wynikających z powierzonego mandatu przedstawi-cielskiego. W ciąg.! minionej kadencji obywatele radni zgłosili na sesjach Rady oraz w okresac,h między se3jami ogółem 1049 wniosk6w oraz 184 interpelacje. Godny odnotowania jest fakt, że przeważająca część złożonych interpelacji i wniosków dotyczyła spraw o charakterze spolecznym, stanowiących czynnik inspiracyjny dla orgaal6w administracj,j państwowej i innych jednostek organizacyj.nych. Ze spraw, których najczęściej interpelacje dotyczyły, można przykładowo wymienić: konieczność opracowa,nia szczegółowych planów zag03porlarowania miasta; poprawę zaopatrzenia mieszkańców w wodę; czystość i porządek w mieście; właściwy podział działek na Wino,gradach i Cytadeli; doprowadzenie sieci ciepłowniczej; właściwe funkcjonowanie komunikacji miejskiej. Należy podkreślić, iż realizacja spraw poru.szanych w interpelacjach i wnioskach składanych przez radnych była w zasadzie terminowa i wnikliwa. Stounkowo niewielki procent negatywnie załatwianych kwestii dotyczył w większości przypadków odnos>zących się do wprowadzenia do planu nowych inwestycji, .b0wiem w tej dziedzinie nastąpiły znane ograniczenia, a możliwości realizacyjne dopuszczały jedynie inwestycje już rozpoczęte. Do nielicznych nałeżały przypadki nietermin:Jwego udzielania odpowiedzi lub realizacji interpelacji i wniosków, czego przyczyną była czasochłonność i konieczność wnikliwego p<rZeprowadzenia postępowania administracyjnego. Z trybuny sesyjnej wielokrotnie jednak słyszeliśmy o zbyt dł Igim okresie wyczekiwa.nia na odpowiedż i działania .ze strony niektórych wydziałów Urzędu Miejskiego, na sprawy i postulaty indywidualnie zgłoszone przez radnych do tychże wydział6w. Zmianę w tej dziedzinie dało się odczuć wyraźnie po dokOlJlaniu kontroli i inspekcji przez wojskowe grupy operacyjne, których ocenę działalności Urzędu usłyszeliśmy na jednej z sesji.
Radni, poza li'cznymi obowiązkami wynikającymi z piaSltowania mandatu, utrzymywali również ścisłą więż z wyborcami, poprzez przyjmowanie składanych przez nich skarg, wniosków i postulatów w czasie pełnienia w tym celu dyżurów. Ta forma diałalności radnych to bardzo istotny element zdobywania zaufania i szacunku wyborców. W omawianym okresie radni odbyli 335 dyżurów, w czasie których przyjęli 340 spraw. Najczęściej, bo aż w 144 przypadkach, były to sprawy przydziału pomieszczeń zastępczych, lokali mieszkalnych lub przysiPiesenia przydziału mieszkania spółdielczego. KoleJną formą utrzymywania więzi radnych z wyborcami były organizowa!l1e z inicjatywy Prezydium ich - spotkania. W czasie całej kadencji spotkania takie odbyły się ośmiokrotnie w siedzibach i rejonach działania komitetów osiedlowych samorządu mieszkańców. Ich tematyka obejmowała: realizację wniosków z kampanii wyborczej; konsultacje projektu kOdeksu postępowania. administracyjnego; dyskusje nad projektami planów społeczno-gospodarczych, raportem o stanie gospodarczym Poznania, planach zagospodarowania przestrzennego; realizację wniosków zgłoszo.n.ych przez samorząd mie3zkańców; działalność handlu i służby zdrowia. Na początku kadencji Prezydium zleciło stu trzydziestu dziewięciu radnym współpracę z pięćdziesięcioma siedmioma komit,etami samo.rządu mieszkańców. Bezpośrednie funkcje w ogniwach samorządu mieszkańców pełniło dW.ldziestu dwóch radnych. Współ,praca radnych z ogniwami samorządu przybrała charakter bezp<>średniej indywidualnej więzi, polegającej na bieżącym uczestnictwie w codziennych pracach samorządu. W wyniku tej współpracy 98 wnio'sków samorządu zostało zrealizowanych dzięki nadzo.rowi i kontoli ich realizacji przez radnych. Zrealizowano 530 wniosków ze spotkań radnych z wy1borcami i samorządem mieszkańców. Ponadto Rada na trzech sesjach dokonywała oceny działalność samorządu mieszkańców, wyznaczając jednocześnie jej kierunki. Działacze samorządu zapraszani byli do uczestnictwa w każdej sesji Rady. Prezydium dwukrotnie podejmowało zagadnienia zwią.za,ne z realizacją wniosków samOJ"ządu mieszkańców i informacJą o współdziałaniu prezydenta miasta i jego wrzędu z ogniwami samorządu. Samorząd mies.zkańców uczestniczył również w konsultacjach nad projektem ustawy o radach narodowych i samorządzie mieszkańców, nad raportem o stanie ł;niasta, o planach jego zagospodarowania przestrzennego i planach społeczmo-.gospJdarczych. Komisje Rady zapraszały na swoje posiedzenia i do udziału w kontroJach działaczy samorządu mieszkańców, uwzględniały ich opinie i wnioski. Rada w swojej działalności przywiązywała wielką wagę do fU!I1kcjonowania samorządu mieszkańców w naszym mieście, czego dGwodem były pozyrtywne oceny tej współpracy, dokonane m. in. przez FronJt Jedności Na<fodu i wojskowe grupy operacyjne. Także na ubiegłorocznej sesji Rada wyraziła uznanie ogniwom sa 4 morządu mieszkańców oraz ich działaczom za ich postawę i służebną funkcję wobec społeczeństwa, szczególnie w okresie stanu wojennego. Podczas obecnej kadencji, radni utworzyli w swoim gronie dziewięć zakładowych zespołów radnych, trzy zespoły partyjne radnych oraz Zespół Młodych Radnych. Syslematycznością działania i Lnspiratorską funkcją wykazały się Zespoły Partyjne Radnych oraz dwa Zakładowe Zespoły Radnych w Zakładach Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" i Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego. które dzięki swojej liczebności mogły sprostać swym zadaniom. OJ:>raz działaJ.!l1ości Rady nie byłby pełny, gdybyśmy pominęli społecznikowską pasję części naszych radnych, którzy oprócz funkcji mandatowych peŁnili wiele zadań i funkcji społecznych w mieście, w specjalistycznych komisjach i zespołach oxaz organizacjach społeczno-polity'cznych: w Radzie Społeczno-Gospodar
Tadeusz Switalaczej przy Sejmie, społecznych komisjach mieszkaniowych, Komisji do spraw Rozdziału Samochodów dla Inwalidów, Społecznej Komisji Telekomunikacji, Zespole do spraw Polityki Socjalnej przy Prezydende Po,znania, Radzie Kultury przy Prezydencie P:Jznania, Komisji do spraw Ustanawiania Nagród Miasta Poznania w Dziedzinie Upowszechniania Kultury i SztJki, Komisji Opiniodawczej do spraw Nazewnictwa Ulic, Społecznym Komitecie Budowy Szpitala na Ratajach.
Wysoka Rado! Z przedstawionego sprawozdania wYcr1ika, że Rada i jej organy podejmowały działania zmierzające do jak najlepszego wypełniania swoich koordynacyjnych, inspiratorskich i kontrolnych uprawnień dla zabezpieczenia realizacji zadań zawartych w planach społeczno-gospodarczych miasta oraz zaspokojenia potrzeb socjalno-bytowych jego mieszkańców. Nie sposób w krótkim sprawozdaniu ocenić tę realizację zadań. W niektórych sprawach odczuwamy pewien niedosyt, z niektórych możemy być dumni. Status miasta, o który czyniła starania nasza Rada od 1976 r., oraz Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej Poznania mo:ilemy uznać za osiągnięcia mające niebaga telne znaczenie dla rozwoju naszego miasta. Plrzyszlej Radzie proponJjemy pozostawić do dalszej realizacji kilka ważnych problemów, takich jak: rozwój budownictwa mieszkaniowego, spółdzielczego i jednorodzinneso; prawidłowe i pełne zaopa,trzenie mieszkańców w wodę oraz prawidbwe funkcjonowanie sieci ciepłowniczej; ochrona środowiska i zlikwidowanie jego zagrożeń; rozwój sieci iplacówek oświatowych i wychowawczych. Ich realizacja wymaga długotrwałego i uporczywego działania, wielu uregulowań prawnych i organizacyjnych. Szczególnej trosce nowej Rady pragniemy powierzyć te uchwały o znaczeniu długofalowym, które Rada obecnej kadencji podJęła z myślą o przyszłości miasta. Szanowni obywatele radni! Pozwólcie na zakończenie, :ile w waszym, wszystkich organów naszej Rady i swoim własnym imieniu złożę władzom wojewódzkim i miejskim, partyjnym i administracyjnym serdeczne podziękowania za poparcie i współpracę w realizacji zadań tej zaszczytnej sl.1żby dla naszego pięknego miasta i znanego w kraju z pracowitości i gospodaTności społeczeństwa. Szczegól,ne słowa uznania i podziękowania pragnę wyrazić w imieniu nas wszystkich prezyde:1bwi Poznania AndrzejoWi Wituskiemu za osobisty, twórczy i inspiratorski udział w utrzymaniu i pomnażaniu dorobku społec:zmego, gospodarczego i kulturalnego naszego miasta oraz zrozumienie naszych trosk i dążeń, współpracę w wypełnianiu przedstawicielskich funkcji społecznych. Wszystkim obywatelom radnym pragnę złżyć wyrazy uznania i podziękowania za wytrwałość, konsekwencję i . aktywny udział w działalności naszej Rady. Pragnę wyrazić przekonanie, że z wypełnienia obowiązków radnego w tej trJdnej kadencji możemy odczuwać satysfakcję. Zyczę jednocześnie wszelkiej pomyślności i 03iągnięć w życiu społecznym, za wodowym i osobistym. Dziękuję za wyrazy zaufania i poparcia w niełatwej funkcji przewodniczenia Miejskiej Radzie Narodowej.
Pamiąkowa fotografia na s,tqpniacl1 weJSCla do Urzędu Wojwódzkiego (z ul. Kościus2Jki). Na planie, od lewej radni: StanilSŁaw Pa:s(temalk, Serweryn IVlajc:hrzark, Eugenmsz Ko, r,wel Zldzisław W.i,e,ezorek, Maria Zajczyk, TVUeCiZy,sław Juchaoz, Hieronim K..alinar. Ryszard Uta, Urszula P.oreda, ZO£'1a Smajder i Kazimi'erz Widerski .c......." "' .
c. . ,.--" 'J' t : . "'r J':,.. :' i) .
.:- ki 17 ' . ::.:.... ...:-:.. .'1 ...-_. .-;,:,. .
t't:{9.; '\. ...-....".' , -..w. '\ ::.
AR1YKUŁY
BOHDAN GRUCHMAN, HALINA NOWAK, KAZŁMIERZ ZAWISNY
POZNAŃ NA TLE INNYCH DUŻYCH AGLOMF$ACJI POLSKICH W PROCESIE KONCENTRACJI PRZEMYSŁU
OGOLNA OHiARAKTERYSTYK:A PR00E1S0W KONCENTRACJI
Procesy koncentracji najbardziej były widoczne w przemyśle. gdzie uległy szczególnemu nasileniu w ostatnich kilkunastu latach. Można je było wszakże prześledzić również w innych dziedzinach gospodarki. jak budownictwo, handel i transport, rolnictwo. a także w sferze tzw. infrastruktury społecznej. W przemyśle procesy koncentracji przebiegały z odmiennym nasileniem w różnych gałęziach. Wystąpiły naj silniej w tych. które były szczególnie uprzywilejowane przy podziale środków inwestycyjnych (zwłaszcza przemysł maszynowy. hutnictwo, przemysł chemiczny i środki transportu). Koncentracj.a przejawiała się głównie w budowie dużych. nowych zakładów przemysłowych lub w znacznej rozbudowie niektórych istniejących. Z drugiej strony gałęzie niedoinwestowywane znacznie wolniej podn-osiły .stopień koncentracji produkcji. Obecnie istnieje w Polsce podwójna dychotomia: między stopniem koncentracji produkcji gałęzi uznawanych za priorytetowe, a tymi, które nie były uprzywilejowane przez dysponentów środków oraz w ramach poszczególnych gałęzi - między zakładami nowo wybudowanymi lub znacznie rozbudowanymi - a zakładami starymi, często tylko w małym stopniu i powoli modernizowanymi. W warunkach ograniczoności środków inwestycyjnych, proces koncentrpcji przemysłu miał w wielu gałęziach oblicze organizacyjne: przebiegał drogą łączenia niezależnych jednostek w duże przedsiębiorstwa. Koncentracja organizacyjna często nie szła w parze z racjonalną koncentracją produkcji. Ta forma koncentracji wystąpiła w szczególnie wy
3 Kronika m. Poznanianaturzony sposób po reformie administracyjnej kraju w 1975 r., kiedy to prawie cały drobny przemysł terenowy został wcielony do tzw. przemysłu kluczowego. Powojenny rozwój przemysłu stanowił najistotniejszy czynnik wzrostu i przekształceń sieci urbanistycznej. Sieć ta również podlegała procesowi koncentracji. Najszybciej wzrastała ilościowo ludność największych ośrodków miejskich, najwolniej zaś liczba mieszkańców małych miast. i miasteczek. Wiele z tych ostatnich zatrzymało się w rozwoju lub nawet zmniejszyło pod względem liczby mieszkańców. Przy całej zależności pro':'cesu urbanizacji od procesu uprzemysłowienia, proces koncentracji sieci urbanistycznej posiadał również swoje specyficzne uwarunkowania. Na skutek dużej deficytowości środków, wysoka kapitałochłonność infrastruktury technicznej miast i budownictwa osiedlego wymuszała koncentrację inwestycji w tym zakresie w stosunkowo ograniczonej liczbie miast. W ostatnich kilkunastu latach dodatkowym silnym bodźcem koncentracji stała się technologia "wielkiej płyty" i, w związku z tym, konieczność budowy fabryk domów. Przez cały czas powojennego rozwoju Polski działały znaczące siły przyciągające ludność do dużych miast. Na skutek funkcjonowania jednolitegó dla całego kraju systemu cen i płac oraz czynszów, zmalała różnica w kosztach utrzymania między dużymi miastami i mniejszymi osie"':. dlami. . Przeniesienie się do dużego miasta nie wiązało się ze znaczącym podwyższeniem się tych kosztów, 'natomiast znaczn1e poprawiało warunki bytowania dzięki dostępowi do zdywersyfikowanego rynku, lepszego zaopatrzenia i możliwości korzystania ze znacznie rozszerzonej gamy usług oświatowych, zdrowotnych i kulturalnych. W miarę rozrastania się, większe miasta stawały się szczególnie dogodnymi centrami, przyciągającymi nowe zakłady przemysłowe, szukające tzw. korzyści zewnętrznych lub zorientowane na zaspokajanie miejscowego rynku. W ten sposób procesy industrializacyjne i urbanizacyjne wzajemnie się zasilały w słabo kontrolowanym łańcuchu przyczyn i skutków, powodując generalnie nienadążanie infr,astruktury miast i budownictwa mieszkaniowego za potrzebami. Procesy koncentracji w przemyśle, osadnictwie, a także w innych działach gospodarki i życia społecznego posiadały zróżnicow,ane oblicze przestrzenne. Stosunkowo największy wpływ na przemiany struktury przestrzennej kraju w układzie regionalnym miały procesy rozwoju i koncentracji przemysłu. Spowodowały one wyraźny spadek udziału z,atrudnienia przemysłowego w najbardziej uprzemysłowionych województwach, a systematyczny jego wzrost w województwach słabo uprzemysłowionych. Jednakże trzeba tu przypomnieć, że w liczbach absolutnych różnice w uprzemysłowieniu poszczególnych województw są nadal znaczące, a do
tychczas osiągnięte rezultaty w przebudowie struktury przemysłowej kraju ocenia się jako daleko niewystarczające. Procesy koncentracji w innych działach gospodarki miały .stosunkowo niewielki wpływ na przemiany struktury regionalnej kraju. Były natomiast istotnymi czynnikami współkształtującymi, razem z przemysłem, wewnętrzne układy 'przestrzenne województw. Wszystkie te zjawiska przebiegały szczególnie intensywnie w największych aglomeracjach miejskich, w tym również w aglomeracji poznańskiej 1.
KONCENTRACJA PRZEMYSŁU W AGLOMERACJI POZNAŃSKIEJ
Ogólna analiza powojenngo rozwoju przemysłu w aglomeracji poznańskiej (mierzonego przyrostem zatrudnienia) pozwala stwierdzić, że przemysł ten wprawdzie przyrastał pod względem absolutnym, ale jego dynamika - zróżnicowana wyraźnie w poszczególnych okresach - w sumie była znacznie niższa od dynamiki przyrostu w całym kraju. W latach 1960 -1974 przyrost zatrudnienia w przemyśle Poznania wynosił 29,7%, gdy tymczasem analogiczny wskaźnik dla całego kraju kształtował się na poziomie 55,7fI/o. Również w innych dużych aglomeracjach dynamika rozwoju przemysłu była niższa od przeciętnej krajowej. Dla porównania: przyrost zatrudnienia w latach 1960 -1974 w przemyśle Warszawy wynosił 37,1 % , Krakowa - 46%, a Łodzi - tylko 12,8%. Tempo nieznacznie wyższe od średniej krajowej osiągnął jedynie przemysł Wrocławia (58"/0 przyrostu).
Poznań odznaczał się szczególnie wysoką dynamiką rozwoju przemysłu w.latach czterdziestych i pięćdziesiątych. Na skutek tego osiągnął na początku lat sześćdziesiątych najwyższy, poza Łodzią, stopień uprzemysłowiema (mierzony stosunkiem liczby zatrudnionych w przemyśle do ogółu zatrudnionych w gospodarce narodowej). W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych stopień ten malał szybciej niż w innych aglomeracjach, osiągając w 1974 r. poziom najniższy (poza Warszawą); natomiast tempo spadku niższe niż Poznań posiadała jedynie Łódź. Taki obraz rozwoju uprzemysłowienia to rezultat z jednej strony bardziej ekstensywnego rozwoju przemysłu w Poznaniu w latach 1945 - 1960, a z drugiej - niższych nakładów inwestycyjnych na rozwój przemysłu w latach późniejszych. W ostatnim okresie, podobnie jak i w innych aglomeracjach, zafrudnienie przemysłowe wzrastało nieznacznie (o 6 % w latach 1970lOSzczegółowszą analizę omawian'ch tu zagadnień w oparciu o dane za okres ctternast..l lat zawiera opracowanie Ocena roli procesów koncentracji w ksztaltowaniu gospodarki przestrzennej Polski ze szczególnym uwzględnieniem największych aglomeracji miejskich, w'.konane dla Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Polskiej Akademii Nauk w 1982 J".
3
Bohdan Gruchman. Halina Nowak i Kazimierz Zawisny
-1980), przy znacznym przyroście produkcji przemysłowej (o 99"/0). Na skutek specyfiki struktury gałęziowej przemysłu wartość produkcji J1rzypadająca na 1000 mieszkańców jest w Poznaniu niższa niż w woj. wro.cławskim. miejskim krakowskim i łódzkim. Stosunkowo nieznacznie przekracza natomiast średnią wartość dla całego kraju (1980). W aglomeracji poznańskiej, podobnie jak we wszystkich wymienio.nych poprzednio aglomeracjach, najbardziej dynamicznie w latach 1960-1974 wzrastało zatrudnienie w przemyśle elektromaszynowym. Jednak w żadnej z tych aglomeracji nie osiągnęło ono średniej krajowej dyna.miki tego przemysłu (101,90/0 przyrostu). Przyrost zatrudnienia w przemyśle elektł-omaszynowym Poznania wynosił 41,30/0 i w porównaniu z innymi aglomeracjami był najnzy. Np. dla Wrocławia - charaktery-zującego się najwyższą wśród omawianych miast dynamiką zatrudnienia przemysłowego - wskaźnik ten wynosił 78,4%, Warszawy - 61,2 tJ /o, Krakowa - 43,90/0, Łodzi - 70,00/0. W innych gałęziach przemysłu Poznania dynamika wzrostu zatrudnienia była o wiele niższa niż w prze.myśle elektromaszynowym i wynosiła: w przemyśle chemicznym 25,40/0 przyrostu, spożywczym - 17,2 % , lekkim - 11,4 % (wskaźniki te dla Polski wynosiły odpowiednio: 80,5%, 45,{)O/0 i 38,70/0).
Pomiar przemian w gałęziowych wielkościach zatrudnienia w porównaniu z analogicznymi przemianami w całym przemyśle (według metody przesunięć E. S. Dunmi) wykazuje, że ogólny rozwój przemysłu w Poz-naniu nie odbiegał od rozwoju w innych aglomeracjach i odbywał się .głównie pod wpływem dynamiki gałęziowej. Natomiast tzw. czynniki re.gionalne, które w odniesieniu do samego miasta można z pewnym uproszczeniem utożsamiać z czynnikami aglomeracji, wpływały hamująco na przyrost zatrudnienia przemysłowego. Można sądzić, że dziaały tu czynniki deglomeracji. Oddziaływanie to było jednak stosunkowo słabe, jakkolwiek w stosunku do inych aglomeracji należało do większych.. W udokumentowanym statystycznie okresie (1960 -1974) stopień uprzemysłowienia Poznania, mierzony udziałem zatrudnionych w przemyśle w ogólnej liczbie zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej, wykazywał do 1-9'70 r., pewną stabilność, a 'Potem tendencję malejącą. Po.do'bne zjawisko występowało również w innych aglomeracjach. Jedynie .w Warszawie stopień uprzemysłowienia wzrastał aż do roku 1970, by potem również ulec redukcji. Jeżeli uznać zmniejszanie się odsetka zatrudnionych w przemyśle za proces prawidłowy w rozwoju dużych miast, to można ocenić, że proces ten w aglomeracji poznańskiej, podobnie zresztą iak w innych dużych aglomeracjach polskich, wystąpił stosunkowo późno. Przyrost zatrudnienia przemysłowego nie stanowi jednak dosta1ecznie pełnej charakterystyki rozwoju przemysłu w aglomeracjach.
W szczególności nie daje należytego obrazu przyrostu wolumenu produk
Tabela I
Produkcja Zatrudnienie Aglomeracje globalna 1970= 100 1970= 100 j Polska 206,3 115,7 .
Województwa: katowickie 187,7 111,6 stołeczne warszawskie 218,3 100,0 , miejskie łódzkie 164,3 92,6 miejskie krakowskie 162,0 107,5 poznańskie 199,0 106,1 wrocławskie 207,3 107,8
PRZYROST PRODUKCJI I ZATRUDNIENIA W LATACH 1970. 1980
Źródło: ..Rocznik Statystyczny" 1981 r.. .. 263.
cji i zjąwisk Z nim związanych (zużycie energii, wody, obciążenie układów transportowych itd). Ma jedynie ten plus, że bez większych trudności może być obliczany w dłuższych zakresach czasowych. Trudniej dostępne są dane o produkcji, a te dane, które mogą być.
wykorzystane, dotyczą dyskusyjnej kategorii produkcji globalnej. Przy całej wadliwości liczenia produkcji globalnej, jej dynamika w zestawieniu z zatrudnieniem dobrze ilustruje różnice pomiędzy rozwojem agIo-. meracji poznańskiej a innych (Tabela 1). I tak, przyrost zatrudnienia przemysłowego w woj. poznańskim o 1% przyniósł w latach 1970 - 1980 16,2°/0 przyrostu produkcji globalnej. Wskaźnik t,en jest nacznie wyższy od średniej krajowej, gdzie przyrost zatrudnienia w przemyśle o 1°1o dawał w tym samym okresie przeciętnie 6,8°10 przyrostu produkcji global-. nej. Jest on równieź wyższy od analogicznego wskaźnika dla woj. katowickiego (7,fJO/o), krakowskiego (8,3°/0) oraz wrocławskiego (13,8"/0). Ina-. czej natomiast kształtują się te wielkości dla woj. miejskiego łódzkiego,. gdzie. produkcja globalna powiększyła się o 64,3°/0 przy równoczesnym spadku zatrudnienia o 7,4°10 oraz woj. stołecznego warszawskiego, gdzierozmiary zatrudnienia nie uległy zmianie, a produkcja globalna uległa podwojeniu. Rozmiary osiągniętego uprzemysłowienia oraz różnice pomiędzy aglomeracją poznańską a innymi aglomeracjami w pewnym stopniu obrazująmierniki zatrudnienia i produkcji na 1000 mieszkańców (Tabela 2). Zatrudnienie w przemyśle na 1000 mieszkańców było w woj. poznańskim w 1980 r. najniższe. Podobnie kształtowała się sytuacja w zakresie produkcji globalnej przypadającej na 1000 mieszkańców. Wskażnik niższy od woj. poznańskiego posiadało jedynie woj. warszawskie. Porównując mierniki zatrudnienia i produkcji (na 1000 mieszkańców) w poszczególnych aglomeracja&. z odpowiednimi miernikami w Polsce zauważamy, że jedyniew woj. katowickim oraz miejskim łódzkim w sposób istotny odbiegaj , one w górę od średnich krajowych. W pozostałych aglomeracjach, a szcze-.
Bohdan Gruchman. Halina Nowak i Kazimierz Zawisny
Produkcja I globalna na 1000 mieszkańców w tys. zł
Tabela 2
Aglomeracje
Zatrudnienie I w przemyśle I na 1000 miesz-I kańców i w osobach I
ZATRUDNIENIE I PRq,DUKCJA W 1980 R.
Polska Województwa; katowickie stołeczne warszawskie miejskie łódzkie miejskie krakowskie poznańskie wrocławskie 132 230 126 117 140 78 118 99 82 96
Źródło: "Rocznik Stały" styczny" 1981, s. LX.
gólnie W woj. poznańskim oraz warszawskim, różnice te nie są tak znaczące, jak można by tego oczekiwać od dużych aglomeracji przemysłowych.
SKUTKI ROZWOJU PRZEMYSŁU W AGLOMERACJI POZNAŃSKIEJ
Skutki rozwoju przemysłu w aglomeracjach można podzielić na bezpośrednie i pośrednie. Do pierwszych' zaliczyć trzeba przede wszystkim zanieczyszczenia środowiska człowieka (głównie powietrza i wody) oraz degrad.ację gruntów. Należą do nich również trudne do wyodrębnienia statystycznego, ale nie mniej istotne, obciążenia sieci energetyczne], komunalnej i komunikacyjnej. Do skutków pośrednich zaliczyć można szeroką sferę zjawisk i procesów wynikających z faktu istnienia dużego skupiska zatrudnienia przemysłowego i dynamiki jego rozwoju. Wpływają one na pogorszenie warunków bytowych ludności miasta w zakresie mieszkalnictwa, obsługi komunalnej, patologii społecznej itd. Tufaj wyraźne rozgraniczenie wpływu przemysłu i pozostałych dziedzin gospodarki miejskiej jest trudne. Wraz z rozwojem przemysłu, w dużych miastach wzrastało zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego gazami i pyłami. W woj. poznańskim emisja pyłów do atmosfery wzrosła w latach 1975 - 1980 o ok. 25%, przy przeciętnym wuoście w całym kraju wynoszącym 5%. W stosunku do innych aglomeracji, stopień zanieczyszczenia atmosfery pyłami przemysłowymi jest w woj. poznańskim bardzo mały. W 1980 r. ilość pyłów emitowanych do atmosfery wynosiła tu 14,3 tys. ton; dla porównania: ilość ta w woj. krakowskim była ok. 10 razy wyższa, łódzkim - ok. 3 razy, warszawskim - ponad 7 razy, wrocławskim - 2,5 raza. Najgorzej przedstawiała się sytuacja w tym zakresie w woj. katowickim, gdzie
ilość zanieczyszczeń pyłowych była dwukrotnie większa niż we wszystkich wymienionych wyżej aglomeracjach razem wziętych. Pod względem ilości emitowanych do atmosfery gazów, sytuacja aglomeracji poznańskiej wyglądała również najkorzy.stniej. Istniejące (od 19.75 r.) porównywalne dane statystyczne wskazują, że ilość gazów ulatniających się do atmosfery nie uległa tu w latach 1975 - 1980 większym wahaniom i kształtowała się na poziomie ok. 42 000 ton rocznie. W 1980 r. ilość ta wynosiła 41400 ton. Podobną ilość miało tylko woj.
wrocławskie (42600 ton), inne natomiast - znacznie wyższą (np. woj. warszawskie - 87600, łódzkie - 63200, zaś krakowskie - 844700 ton). Ilość gazów emitowanych do atmosfery mogłaby być w woj. poznańskim jeszcze mniejsza, gdyby poprawie uległa efektywność działania filtrów przeciwpyłowych. Zatrzymują one mniej wytwarzanych pyłów 75,30/0 - niż w innych aglomeracjach, gdzie wskaźnik ten wynosił od 87,1% (woj. warszawskie) do 93,8% (woj. wrocławskie).
Przemysł w poważnym stopniu zanieczyszcza również środowisko aglomeracji przez zrzuty nie oczyszczonych ścieków (Tabela 3).
Tabela
ZRZUTY SCIEKÓW NlEOCZYSZCZONYCH W LATACH 1976 - 1980
1 Odsetek ścieków Ścieki w mln n 3 I Aglomeracje oczyszczonych oczyszczone I nieoczyszczone I 1976 I 1980 1976 I 1980 1976 I 1980 Województwa: poznańskie 51,5 49,5 50 49 47 50 katowickie 73,3 68,2 621 656 226 305 miejskie krakowskie 5,7 15,9 21 54 345 285 miejskie łódzkie 7,3 6,7 12 13 152 180 I 90,8 109 11 I wrocławskie 92,5 99 8 sloleczne warszawskie 17,1 12,2 44 51 213 140
Źródło: "Rocznik Statystyczny" 1981 r., .0 20, 1977 r.,.. 15.
Wreszcie przemysł swą działalnością degraduje grunty rolne na znacznych obszarach aglomeracji. Pozycja woj. poznańskiego jest w tym zakresie szczególnie wymowna. W 1975 r. ilość gruntów rolnych zdegradowanych przez przemysł wynosiła tu 1103 ha, zaś w 1980 r. - 2348 ha. Tak dużego przyrostu zdegradowanych gruntów (112,9%) nie notujemy w żadnej innej wielkiej aglomeracji. Wyniosła ona tam bowiem w latach 1975 i 1980 odpowiednio: woj. stołeczne - 700 i 605 ha, krakowskie - 961 i 1302 ha, łódzkie - 407 i 354 ha, wrocławskie - 1897 i 2064 ha.
Ne. zakończenie charakterystyki bezpośrednich skutków rozwoju przemysłu w aglomeracjach trzeba jeszcze wskazać na problem dojazdów do pracy. Wywołany on został szybkim rozwojem przemysłu, za którym nie
Bohdan Gruch1'114n, Halina Nowak i Kazimkrz Zawisny
Tabela 4
DOJEŻDŻAJĄCY I WYJEŻDŻAJĄCY DO PRACY W ł973 R.
(w tys. osób)
Aglomeracja I Dojeżdżający I Wyjeżdżający I Dojeżdżający w % ogółu zatrudnieni I dojeżdżający Polska 1307,6 1307,6 29,2 46,0 Województwa: katowickie 244,0 225,1 30,9 53,3 stołeczne warszawskie 98,1 74,2 32,7 39,6 miejskie łódzkie 31,5 21,1 11,4 51,4 miejskie krakowskie 30,8 33,5 21,8 38,7 poznańskie 38,6 35,9 26,4 45,4 wrocławskie 25,9 24,3 17,8 46,8
Źródło: T. Lijcwski: Uprzemyslowienie Polski 1945-1975. R. 1978, {wg ..Statystyki.Województw" 1975,.. 34-31)
nadążało budownictwo mieszkaniowe w miejscowościach, gdzie zlokalizowane zostały nowe' obiekty przemysłowe lub rozbudowane istniejące. Zjawisko to w skali woj. poznańskiego oraz innych wybranych aglomeracji ilustruje ta'bela 4. Chociaż wymienione aglomeracje nie wyróżniają się szczególnie dużymi rozmiarami problemu na tle niektórych innych województw w kraju, to jednak jego skupienie wokół jednego ośrodka (z wyjątkiem woj. katowickiego) powoduje znaczne natężenie zjawiska, które w takim stopniu trzeba uznać za niepożądane. Skutki pośredniego oddziaływania przemysłu są spowodowane głównie mnożnikowym wpływem przemysłu na inne dziedziny gospodarki i sfery życia wielkich aglomeracji przemysłowych. W dużej mierze to mnożnikowe oddziaływanie dokonuje się poprzez znaczny przyrost osób utrzymujących się z pracy w przemyśle. Szczególnie wyróżniającą się dziedziną takiego zjawiska jest obszar szeroko pojętej gospodarki miejskiej, obsługującej wszystkich mieszkańców miasta. Obliczono zależność funkcyjną pomiędzy wielkością zatrudnienia w przemyśle a wielkością zatrudnienia w trzech działach gospodarki miejskiej: handlu, gospodarce komunalnej i mieszkaniowej oraz transporcie i łączności (wg danych na latach 196.0 -1974). Z obliczeń tych wynika, że w Poznaniu oraz innych aglomeracjach występow,ała wysoka korelacja pomiędzy wielkością zatrudnienia w przemyśle a zatrudnieniem w wymienionych trzech działach gospodarki. W parze z przyrostem zatrudnienia w przemyśle, stosunkowo największe przyrosty zatrudnienia widoczne były w handlu. Wśród omawianych aglomeracji Poznań charakteryzuje się najwyższym względnym przyrostem zatrudnienia w handlu. Przeciętnie w latach 1960 - 1974 wzrostowi zatrudnienia w przemyśle Poznania o 1000 osób towarzyszył wzrost zatrudnienia w handlu o 430 osób. Podobnie wysoki współczynnik posiadały Łódź, gdzie wzglę
Ta bela S ZALE:tNOŚĆ FUNKCYJNA POMIĘDZY LICZBĄ LUDNOŚCI W MIASTACH (ZMIENNA y - W TYS.) A WIELKOŚCIĄ ZATRUDNIENIA W PRZEMYŚLE (ZMIENNA x - W TYS.) w LATACH 1960-1975
Wyszczegółnienie I Warszawa I Kraków I Łódź I Poznań I Wrocław Średnia arytmetyczna I zmiennej x (x) 219,90 106,80 214,20 89,32 90,67 zmiennej y (y) 1274,73 557,07 749,53 453,80 498,53 Odchylenie standardowe zmiennej x (S,,) 19,23 11,76 8,13 5,59 10,85 zmiennej y (S) 74,78 57,27 21,02 28,95 41,62 Współczynnik korelacji (r) 0,94 0,94 0,90 0,88 0,98 Równanie- regresji y=3,66x+ y=4,58x+ y=2,33x+ y=4,56x+ y=3,76x+ +469,9 +67,93 + 250,44 +46,50 + 157,61
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego.
dny przyrost zatrudnienia w handlu wynosił 410 osób, oraz Warszawa (390 osób), zaś Kraków i Wrocław miały dużo niższy, wynoszący odpowiednio 260 i 250 osób. Bardzo wyrównany był natomiast względny stosunek zatrudnienia w gogspodarce komunalnej i mieszkaniowej. Kształtował się on na poziomie 250 - 260 osób, jedynie w Poznaniu był on dużo wyższy i wynosił 350 osób na 1000 osób przyrostu zatrudnienia w przemyśle. W transporcie i łączności przyrosty zatrudnienia we wszystkich aglomeracjach wynosiły od 140 osób (w Krakowie) do 250 osób (w Poznaniu). \ W tabeli 5 przedstawiony został związek pomiędzy wielkością zatrudnienia w przemyśle danej aglomeracji, a liczbą. jej ludności. Wynika z niej, że wśród porównywalnych tu aglomeracji zatrudnienie przemysłowe było najsilniejszym bodźcem przyrostu liczby mieszkańców w Krakowie oraz w Poznaniu. W tym ostatnim przyrost zatrudnienia w przemyśle o 1000 osób "spowodował" wzrost ogqlnej liczby mieszkańców miasta o 4560 osób; dla porównania analogiczny wskaźnik dla Warszawy wynosił 3660, Krakowa - 4580, Łodzi - 2330 a Wrocławia - 3760. Na skutek relatywnie szybkiego wzrostu aglomeracji przemy.słowrch,.
rozwój gospodarki miejskiej wymagał znacznego doinwestowania we wszystkich podstawowych dziedzinach. Ocenia się, że rezerwy w tym zakresie, o ile gdziekolwiek istniały i stanowiły korzyści zewnętrzne lokalizacji, wyczerpały się już w latach sześćdziesiątych. Inwestowanie w urządzenia miejskie, odbywające się w trybie przydziałów ze szczebla centralnego (a nie niejako automatycznie w procesie oddziaływania mnożniko«rego w układzie poziomym), było dalece niewystarczające w stosunku do potrzeb inwestycyjnych gospodarki miejskiej. Powstały w ten sposób "progi" rozwoju miast, które nadal istnieją i poważnie ogranicza
Bohdan Gruchman. Halina Nowak i Kazimierz Zawisny
Dlugość linii komU-I Długość "<ci gaz Miasta nikacyjnyCh wej 1960 11975/ % t 1960 119741 % wzros u wzrostu Warszawa 924 1787 193 519 1086 209 Kraków 233 874 375 241 585 243 Łódź 400 948 237 238 432 182 Poznań 295 852 289 289 481 166 Wrocław 331 573 173 579 891 173
Tabela 6
LINIE KOMUNIKACYINE ( SIEC GAZOWA (w km)
Źródło: "Rocznik Statystyczny" 1974, 1975 oraz "Statystyka Miast i Osiedli" 19451965.
ją normalne funkcjonowanie organizmow aglomeracji miejskich w dziedzinie budownictwa mieszkaniowego i uzbrojenia terenów pod budownictwo, ujęć wody i systemów zaopatrzenia miast w wodę, oczyszczalni ścieków i kanalizacji, transportu miejskiego itd. Nie oznacza to, że nie czyniono wysiłków, by sytuację poprawić na wielu omawianych tu odcinkach. Oto, dla ilustracji, dane dotyczące rozwoju linii komunikacyjnych i sieci gazowej w Poznaniu oraz innych -dużych aglomeracji (Tabela 6). .. Mamy tu do czynienia ze znacznymi przyrostami absolutnymi, które w efekcie spowodowały wzrost zagęszczenia sieci komunikacyjnej miast na..! km 2 powierzchni. Zagęszczenie to jest niewątpliwie wyrazem zwiększonej dostępności komunikacyjnej obszaru miasta. Z drugiej. jednak strony przekroczenie przez nie pewnej - innej dla każdej aglomeracji - granicy powoduje wyrażne pogorszenie się jakości świadczonych usług komunikacyjnych. W Poznaniu w latach 1960 -1975 zagęszczenie sieci komunikacyjnej, .mierzone długością linii komunikacyjnych przypadających na 1 km 2 obszaru miasta, wzrosło prawie trzykrotnie. W 1975 r. wynosiło ono 3,7 km/km 2 , podczas gdy w 1960 r. wskaźnik ten miał wartość 1,3 km/km 2 . W innych aglomeracjach wzrost ten był mniejszy, zagęszczenie wynosiło tam bowiem (lata 1960 i 197'5): w Warszawie - 2,1 i 4,0, w Krakowie - .1,0 i 2,7, w Łodzi - 1,9 i 4,4 a we Wrocławiu - 1,5 i 2,0; dodajmy, że przeciętna gęstość sieci komunikacyjnych dla miasta wynosiła w Polsce 0,03 w roku 1960 oraz 0,08 w roku 1975. Analizując drugi z podstawowych mierników gęstości sieci komunikacyjnych przypadającą na 1000 mieszkańców miasta, dostrzegamy, że największe zagęszczenie w roku 1975 miał Poznań (1,7), najmniejsze zaś - Wrocław (1,0); w pozostałych aglomeracjach wskaźnik ten wynosił: w Warszawie - 1,2, w Krakowie - 1,3, w Łodzi - 1,2.
Jeżeli współzależność między przyrostem ludności i sieci komunikacyjnej utrzyma się na poziomie lat ubiegłych, wówczas ta druga powinna się rozwijać w tempie, które obrazuje tabela 7.
Tabela 7
Miasto I Przyrost liczby mieszkańców o:.. 1000 I 10000 -, 50 000 I 100 000 Warszawa 2,87 28,7 143,5 287,0 Kraków 2,62 26,2 131,0 262,0 Łódź 7,08 70,8 354,0 708,0 Poznań 4,10 41,0 206,0 410,0 Wrocław 1,73 17,3 86,5 173;0 -
PRZEWIDYWANY PRZYROST D1..UGOSCI SIECI KOMUNIK.I\.CYJNEJ W ZALEŻNOŚCI OD PRZYROSTU LICZBY MIESZKAŃCÓW (w km)
Ź ród ł o: Obliczen ie własne na podstawie danych Głównego Urzedu Statystycznego.
Tabela 7 zawiera swoistą prognozę ostrzegawczą: przy istniejącym jz wysokim zagęszczeniu sieci komunikacyjnej (ŁÓdż, W,arszawa, Po"znań), tak dUże jej przyrosty, niezbędne przy dalszym zwiększaniu się liczby ludności, mogą się okazać niemożliwe do uzyskania bez zasadniczych przemian w miejskich systemach komunikacyjnych (jest to. głównie problem metra albo szybkiej kolei miejskiej). To zaś będzie się łączyło ze znacznymi nakładami kapitałowymi. W sferze zagadnień społecznych obraz aglomeracji poznańskiej na. tle innych jest dosyć jednoznaczny. Można powiedzieć, że w latach 1975- 1980 poziom "nasycenia" jej w zakresie infrastruktury społecznej był na ogół niższy od przeciętnego dla wielkich aglomeracji, a w wielu przypadkach najniższy z pięciu porównywanych województw. Wskazywałoby to na pewne niedoinwestowanie w tym względzie aglomeracji poznańskiej. . I tak, w zakresie warunków mieszkaniowych sytuację trudniejszą od poznańskiej ma jedynie aglomeracja krakowska. W woj. poznańskim w 1975 r. zagęszczenie izb mieszkalnych - mierzone przeciętną liczbą oso b przypadających na jedną izbę - wynosiło 1,18; dla porównania: w woj.. stołecznym wskaźnik ten wynosił 1,12, łódzkim - 1,14, wrocławskim - 1,16 oraz wspomnianym już krakowskim - 1,24. W 1980 r. różnice te uległy zmniejszeniu i miernik zagęszczenia izb kształtował się w granicach od 1,03 (łÓdzkie) do 1,14 (krakowskie); woj. poznańskie, ze wskaźnikiem 1,08, w dalszym ciągu pozostawało na drugim miejscu pod względem zagęszczenia izb mieszkalnych. Potwierdza. to również inny, syntetyczny miernik sytuacji mieszkaniowej. W 1980 r. przeciętna liczba gospodarstw domowych przypadających na 100 mieszkań wynosiła w Poznaniu 120 (w miastach woj. poznańskiego - 122,2). Wyższy wskaznik J11'ało tylko woj. wrocławskie (121,2). Dodajmy, że w latach 1970 - 1975 wskaznh. :':'D \Ii aglomeracji poznańslciej był najwyższy. Przykładowo: w 1970 r. w PoznanIu na 100 mieszkań przypadało przeciętnie 137 gospodarstw domowych. Z wyjątkiem Wrocławia, gdzie wskaźnik ten miał wartd!3ć 131, w innych aglomeracjach był on wyraźnie niższy i wynosił: w Warszawie - 114,5, w Łodzi - 113,5 oraz w Krakowie - 124,8. W innej te,ż dziedzinie, jaką jest ochrona zdrowia, woj. poznańskie
Bohdan Gruchman, Halina Nowak i Kazimierz Zawisny
Aglomeracje I Lata 1975 11976 I 1977 11978 11979 1 1 980 Województwa: stołeczne warszawskie 41,1 41,6 42,3 43,2 44,1 43,8 miejskie krakowskie 30,4 30,1 30,2 31,5 32,2 32,0 miejskie łódzkie 32,1 32,5 32,9 33,4 34,3 28,5 poznańskie 24,5 24,8 24,9 25,5 25,7 26,2 wroclawskie 27,2 27,5 27,7 28,0 28,0 29,3 Polska 17,0 17,4 17,7 18,3 18,8 19,0 I
Tabela 8
LICZBA LEKARZY PRZYPA.
DAJĄCYCH NA 10 TYS. MIESZKAŃCóW
Źródło: ..Roczmk Stały.tYCzny" 1977 r., s. LVI, 1978 r., l. LVIJJ, 1979 r., s. LX, 1980 r., s. LXVIIJ, 1981 r., s. LXVIJI.
- wg wartości podstawowego miernika, tj. liczby lekarzy na 10000 mieszkańców - zajmuje ostatnie miejsce wśród wybranych do porównania aglomeracji. W latach 1975 - 1980 na każde 10000 mieszkańców przypadało tu średnio ok. 25 lekarzy, przy przedętnej dla wszystkich. aglomeracji wynoszącej ok. 32 lekarzy. Szczegółowe dane na ten temat zawiera tabela 8. Niewiele korzystniej przedstawia się sytuacja w aglomeracji poznańskiej pod względem liczby miejsc w szpitalach ogólnych na 10000 mieszkańców. W 1975 r., przy przedętnej w omawianych aglomeracjach wynoszącej 70,6 miejsc, w woj. poznańskim było \ch 61,8 (gorszy wskaźnik miało tylko woj. krakowskie - 60,4). W 1980 r. woj. poznańskie, obok wrocławskiego, należało do tych, w których względna liczba miejsc w szpitalach w porównaniu z 1975 r. uległa poprawie (w pozostałych aglomeracjach zanotowano niewielki spadek tej wielkości). Nie był to jednak wzrost na tyle duży, aby mógł zmienić w tym względzie pozycję woj. poznańskiego z roku 1975. Inny przykład z zakresu infrastruktury społecznej dotyczy liczby miejsc w żłobkach oraz w przedszkolach (Tabela 9). _ Wynikałoby z niej - przy poprzednim założeniu - że w latach 1975 oraz 1980 najmniejszą względną ilością miejsc w żłobkach, jak i w przedszkolach, dysponowały woj. krakowskie oraz poznańskie. W rzeczywistości sytuacja w tym zakresie była w aglomeracji poznańskiej o wiele lepsza, gdyż posiadała ona relatywnie niski stopień zagęszczenia w żłobkach i przedszkolach. Przykładowo: w 1975 r. przeciętnie na 100 miejsc w żłobkach przypadało tu 210 dzieci z niego korzystających; w innych aglomeracjach wskaźnik ten był wyraźnie wyższy i wynosił: w Warszawie i Wrocławiu - 240, w Łodzi - 230 oraz w Krakowie - 260 dzieci. N a z,akończenie podajemy wartośc>i dwóch jeszcze wskaźników wyrażających stan aglomeracji poznańskiej. Pod względem Hczby książek w bibliotekach publicznych przypadających na 1000 mieszkańców woj. poznańslkie plasuje się powyżej średniej dla wielkich agl,omeracji polskich.
Tabela 9
LICZBA DZIECI W PRZEDSZKOLACH I ŻLOBKACH (w procentach)
Źródło: "Rocznik Statystyczny" 1981 T., 6. LXVI.
Stosunek liczby Stosunek liczby dzieci w przed- dzieci w żlobAglomeracje szkolach do kach do ogółu ogółu dzieci dzieci 3 - 6 lat O - 3 lat 1975 I 1980 1975 I 1980 Województwa: stołeczne warszawskie 56,0 58,5 8,8 6,3 miejskie krakowskie 45,1 49,3 3,9 3,5 miejskie łódzkie 58,8 59,4 16,3 14,1 poznańskie 48,0 52,5 5,4 4,2 wrocławskie 51,2 54,7 12,5 11,5 Polska 44,1 48,8 4,9 5,2
W 1975 r. wskaźnik ten miał wartość 1984. tzn. niecałe dwie książki na jednego mieszkańca, zaś w 1980 r. wzrósł do 2439. Dla porównania: w roku 1980 wskaźnik najniższy miało woj. krakowskie (2013). a najwyższy - wrocławskie (2667). Drugi ze wskaźników dotyczy miejsc w kinach przypadających na 1000 mieszkańców i potwierdza tezę o względnym niedoinwestowaniu aglomeracji poznańskiej. W latach 1975 -1980 relatywnie najmniejszą liczbę miejsc w kinach posiadały woj. poznańskie oraz krakowskie. W 1980 r. wskaźnik ten wynosił w nich odpowiednio 9,4 oraz 9,6 i był znacznie niższy niż w innych aglomeracjach (woj. warszawskie - 14,6. łódzkie - 13,1. wrocławskie - 15,2) oraz od średniej krajowej, wynoszącej 14 miejsc na 1000 ludności.
UWAGI K:OŃCOWE
Zawarty wyżej, w dużym stopniu przetworzony materiał statystyczny wskazuje, że procesy koncentracji przemysłu w aglomeracji poznańskiej, podobnie jak w innych rozpatrywanych tu wielkich aglomeracjach polskich, miały skutki wieloaspektowe. Wiele z nich, zwłaszcza z zakresu zagadni€ń społecznych, trudno jest ująć w bezpośrednim związku przyczynowym z rozwojem przemysłu aglomeracji; dodatkowo na przeszkodzie stoją tu nieporównywalne, bądź niezbyt dokładne, dane statystyczne. Dlatego też natężenie tych problemów w aglomeracji poznańskiej przedstawiliśmy na tle innych aglomeracji, rezygnując z poszukiwań siły ich powiązań z rozwojem przemysłu. Przedstawiona tu analiza wykazuje również, źe przy wielu wspólnych dla wielkich aglomeracji prawidłowościach ogólnych (np. stopień wpływu rozwoju przemysłu na inne działy gospodarki), procesy koncen
Bohdan Gruchman, Halina Nowak i Kazimierz Zawisnytracji oraz ich skutki są odmienne w każdym mieście. Wobec każdego z nich należy prowadzić oddzielne badania empiryczne oraz podejowac specyficzne kroki na rzecz usunięcia powstałych barier. Przykładowo: jako jedne ze skutków rozwoju przemysłu wymieniono tu duże obciążeni.e sieci komunikacyjnej Y" poszczególnych aglomeracjach. Bazując tylko na materiale statystycznym, trudno jest orzec, czy obciążenie to osiągnęło w Poznaniu pewien próg, po przekroczeniu którego niezbędne są Jakościowe zmiany w systemie komunikacji. Wymaga to bowiem wieI 0okresowych szczegółowych badań empirycznych, dotyczących m.in. częstotliwości korzystania ze środków komunikacji miejskiej, stanu taboru, przeciętnej szybkości na poszczególnych trasach, możliwości zwiększenia przepustowości na odcinkach i skrzyżowaniach, będących wąskimi gardłami itd. Z drugiej strony, badania nad poszczególnymi aglomeracjami i mia'stami winny posiadać wspólne dla wszystkich podstawy teoretyczne" i me:. todologiczne. Dostarczyć ich powinna przede wszystkim ekonomikt( miast, która w Polsce jest jeszcze w powijakach 2. Równocześnie koniecz--'ne są obecnie badania nad wpływem parametrycznego sterow.ania przedsiębiorstwami na procesy koncentracji w przestrzeni.
,LITERATURA
B. G r u c h m a n: Ocena roli procesów koncentracji w kształtowaniu go.spodark! prz;estrze.nnej Polski (tezy dO dyskusji). "Biuletyn Komitetu Przest,rzennego Zagospodar-owania Kraju Polskiej Akademii Nauk", z. 116/1981, s. 156 - 163. Tamże b1Wiografia niektórych poruszanych tu zagadnień. B. G r u c h m a n, H. N o w a k, K. Z a w i s a1 y: Ocena roli procesów koncentracji W ksztaltowaniu gospodarki przesttzennej Polski, Ze szczególnym uwzględnieniem największych aglomeracji miejskich. Komitet Przestrzenneg-o Zagospodarowania Kraju Polskiej Akademii Nauk. Wa;rszawa 1982, maszynopis,' s. 42. B. G r u c h ID a n: Regwnal Development Pol'icies in Poland. W: A. Kuk l i ń s k i and J. C. L a ID b o y [eds]: RegiOnal Palkies at the crossroads. Vol. 12. UNRIDS (Series, Moutan, The Hague - Berlin - New York - Amsterdam) J983 r., s. 421 - 434.
H. K u l e s z a: Geografia niezaspokojonych potrzeb mieszkaniowych. "Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowa,nia Kraju POlskiej Akademii Nauk", z. 118/1001, s. 84 - 127. T. L i j e w s k i: Uprzemyslowie1tie Polski w latach 1945 - 1975. Przemiany struktu.
ralne i przestrzenne. Warszawa 1978. J. R e g u l s k i: E}konomika miasta. Warszawa 1982.
z Pierwszą książką w Polsce z tego zakresu jest praca J. R e g u 1 s k i e g o: Ekonomika mwsta. Warszawa 1982.
"::-'- t . '., -., . "II , - -::.;.-,, - , -' . . Iw,\. "'II; / ".
, . f . _t-. 00:' '-l. I
MA TER lAŁY
IRENEUSZ KOWALSKI
POZNAŃSKA ORGANIZACJA POLSKIEGO CZERWONEGO KRZYŻA w LATACH 1945-1948
'. .
.1: POWSTANIE ODDZIAŁU MIEJSKIEGO POLSKIEGO CZERWIONEG,O KRZYŻA
Momentu odrodzenia się miejskiej organizacji Polskiego Czerwonego.
Krzyża szukać należy w okresie styczniowych walk o miasto w 1945 r; W licznej grupie polskich ochotników, biorących udział obok żołnierzy radzieckich w walkach o wyzwolenie Poznania, znajdowali się także członkowie miejskiej organizacji Polskiego Czerwonego Krzyża z 1939 r. Z inicjatywy tych ludzi zaczynały tworzyć się pod znakiem czerwonego krzyża grupy sanitarne, .które niosły pomoc rannym żołnierzom, polskim ochotnikom i ludności cywilnej. Równolegle powstawały w różnych częściach miasta punkty sanitarno-opatrunkowe, w których udzielano pierwszej pomocy medyczno-pielęgniarskiej rannym, kontuzjowanym i chorym. Pierwszy z takich punktów zorganizowany został w dniu 27 stycznia 1945 r. w gmachu przed- . wojennego Gimnazjum im. Juliusza Słowacki.ego, przy ul. Marszałka Focha na Łazarzu. Datę tę należy przyjąć za dzień powstania miejskiej organizacji Polskiego Czerwonego Krzyża w Poznaniu 1. W toku walk o miasto, powstawały kolejno placówki na Osiedlu Warszawskim, na Głównej, na Dębcu i w Krzyżownikach. Rolę j-ednak wyjątkową w niesieniu pierwszej pomocy odegrał punkt sanitarny na Łazarzu. Już w pierwszym dniu do pracy w placówce tej zgłosiło się ok. dwudziestu osób, w tym lekarze Konrad Dzięgi.elewski i Eleonora W ęsław, siostry Aniela Kijewska, Felicja Rowińska, Danuta Lotyczewska, sanitariusze Feliks Czajka i Janusz Strabel. W dniach następnych kadrę tę zasili okresowo lekarze Lucjan Tyczewski i Marian Chylewski. Per
1 Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Poznaniu, Zarząd Wojew6dzki Polskiego Czerwonego Krzyża. sygn. 99. k. 164. Historia powstania PCK w P07JllaiIliu. Załąc:zmik nr 2.
Ireneusz Kowalskisonel placówki od pierwszych dni walk o miasto niósł pomoc rannym; .ciężej' poszkodowanych znosiło się do naprędce zOJ:'ganizowanej ".izby .chorych, gdzie w warunkach wysoce prymitywnych dokonywano nawet skomplikowanych zabiegów chirurgicznych. Wokół tej placówki skupiło się liczne grono ochotników, które przystąpi10 do tworzenia struktur administracyjno-gospodarczych Oddziału Polskiego Czerwonego Krzyża. W dniu 1 lutego 1945 r. przy ul. Marszałka Focha uruchomione zostało biuro personalne Stowarzyszenia, pod kierownictwem Stelli Stroińskiej, 6 lutego utworzono dziesięcioosobowe drużyny sanitarne i wyznaczono stałe dyżury sióstr, a od 13 lutego pra,cownicy powstającej placówki otrzymali kontrolne książeczki pracy. Tym,czasowe kierownictwo tworzącego się Oddziału objął energiczny działacz, Zdzisław Jaskólski 2.
Ochotnicy spod znaku czerwonego krzyża przystąpili do zabezpieczeDia porzuconego majątku Niemieckiego Czerwonego Krzyża, leków; gromadzili środki sanitarne, zabezpieczali ważne obiekty. z których korzy.stano podczas bieżących akcji niesienia pomocy. Dużego wsparcia udzieliły powstającej organizacji Milicja Obywatelska oraz delegatura Ministerstwa Pracy. Opieki Społecznej i Zdrowia na województwo poznańskie, pod kierownictwem dra Kazimierza Neymana. Powoli powstał podstawowy szkielet organrrzacyjny Oddziału MiejEkiego Polskiego Czerwonego Krzyża. Merytoryczna strona działalności skupiała się w dwu referatach: Sanitarno-Opiekuńczym oraz Informacji j Poszukiwań. Pierwszy odpowiedzialny był za działalność leczniczo-sanitarną, opiekę pielęgniarską, sprawy farmaceutyczne. prowadzenie skład.nicy leków i ich rozdzielnictwo oraz za ćałokształt działalności opiekuńczo-społecznej. Drugi - prowadził ewidencję osób poszukiwanych, dostarczał informacji o zaginionych. Dwa pozostałe referaty zapewniały .działalność stowarzyszenia od strony administracyjnej i gospodarczej.
Wyjątkową funkcję pełnił Referat Finansowo-Gospodarczy. Pracownicy tej komórki odpowiedzialni byli za prowadzenie magazynu żywnościowego, kuchni szpitalnej, mag,azynu bielizny, parku samochodowego. Całością prac kierował pełnomocnik Oddziału, powoływany przez pełnomocnika Oddziału Wojewódzkiego. Funkcję pełnomocników Oddziału Miejskiego pełnili kolejno:. emery-towany ppłk Wojska Polskiego Tadeusz Holnicki-Szulc (25 V 1945 - :31 I 1946), dr Zdzisław Pukacki (l II 1946 - 10 X 1947). mjr Stanisław Hrycek (od 13 X 1947). Funkcję naczelnego lekarza powierzono dr Eleonorze Węsław, a kierownictwo Oddziału od początku spoczywało w rękach inż. Stefana Sucheckiego Il! Tamże, sygn. 99, k. 165. a Tamże, sygn. 132, k. 79 - 80; sy,gn. 96, k. 22. Ift/:};F
[" .. ' .;D.a . ' " , . ... . . . ".<,., " .
... u....... J..,,;<:;.. 'ul. :';Sltll ci;"'hfp1$iek:zatuOllY2h wP#C Ki , !
.aJl 1:,e El
Na z .w i' $. k'Q" . X" ID :i e a'
.-..;
. .... .
,.rr. We$la
:r. Suw.ala1d Dr .:tdy r. Pziegilewek1 ')".5:;.e.o' ,frr. .Ki;mt!"e Jr,'Maluj ;):r., ;'{m:nia.Jr
Dr ,l.u..1{nCld.
i.Dr;; '.EwiatkoweJqi
.Jr
.FolaczJr(i'leki l,ezen,skA "Ghfirct
. ł..:nr' .
).1: . -,YDloralsJrl
£::lęonora {naóI?HittI.Yfl>t:u."l\an, 'ladeusZj)fru.rg ,'Ot a.ryng. Kcn:roo.'.?1Sia" AntQ.ri11nEikolog Dogdnn F()$?()!!i'ę-" TacJ.aw " fi
JJ.łtsande1' Zd:tlelllw .jf8clawa
:-_.łt
ul.
1'rt1.SR:' A -,,:a.
l:ate,fk1'- 6
..
"Rze!)eckieg67a ..G:rUmr.aldzka41 8 Grodzis 2Ę' - :Sukow .15 :'.. :$ 5n1adecklch 4 2 loJa 3 łtielzyns1dgO ";S .Grottgera }.-} Polna -Klinika Przęc%n1ca 3 - 1 U1elzyna1dego 3
..
'Mnij.ta' pogotQ'f110
:'W
..
..
.-;.
_"
fI._
lO
Fotokopia oryginaLnego ,StpiSIU lekarzy zatrudnionych w pOZJnań,slkim oddziale Polskiego Czerwonego KI1zyża w dniu 5 lipca 1945 r. Spr,s sporlząd:wno na maszynie do pisania z czcionką bez poLskich akcentów, stąd błędy w nazwiskach. W.inno bowiem .bYĆ Węsław a nie Wesław itd. Poprawna wersja w aneksie
..
Zadania, jakie nakładane były, na Oddział i jego agendy, limitowały stan zatrudnienia personelu administracyjno-gospodarczego i lekar.:,ko-pielęgniarskiego. W pierwszych miesiącach po powstaniu stowarzyszenia, angażowano do pracy znaczną liczbę ochotników, którzy pełnili społecznie wiele funkcji. W miesiącach następnych, po ukształtowaniu się podstawowych struktur organizacyjnych, pracę Oddziału oparto na aparacie etatowym. Ilustracją rozwoju Oddziału i j.ego agend miejskich jest 'poziom zatrudni€nia pracowników. W€dług stanu z dnia 1 września 1945 r., zatrudnionych było w.e wszystkich placówkach podległych Oddziałowi 150, w tym 14 lekarzy. W styczniu 1947 r. liczba .etatowego personelu spadła do 109 osób, aby po rozwiązaniu Oddziału Poznań-Powiat (1 IV 1947) i włączeniu jego ogniw do miejskiej organizacji wzrosnąć okr.esowo do 120 pra
4 Kronika m. Poznania
.---ł:
II
..
.. "
Ireneusz Kowalskicawników 4. Odtąd, wraz z likwidacją kalejnych zakładów i pl,acówek prawadzanych w Paznaniu, malała liczba etatawega personelu. Ił Zasady .organizacyjne i zakres abawiązkÓw stawarzyszenia w pierwszyc!I miesiącach .określał Tymczasowy Regulamin Polskiego Czerwonego Krzyża z 31 marca 1945 r., z wprawadzonymi da niega zmianami w dniu 29 sierpnia tegaż raku. W pażdzierniku przyjęty zastał i zatwierdzany przez Wydział Prac Parlamentarnych Biura Prezydialnega Krajowej Rady Naradawej Statut stawarzyszenia. Przyjęte akty prawne, .określające zadania Palskiega Czerwanega Krzyża w nawych warunkach spałeczna-palitycznych, nawiązywały da razstrzygnięć z .okresu międzywajennega (1927 - 1928). Utrzymana została zasada padporządkawania Palskiega Czerwanega Krzyża reśartawi .obrany naradowej. Fakt ten podnosił prestiż .organizacji i ułatwiał działalnaść merytaryczną. Zarówna Tymczasowy Regulamin, jak i przyjęty przez Krajawą Radę Narodawą Statut stawarzyszenia .określały z,adania .organizacji czerWanakrzyskiej bardza szeroka. W czasie wojny Pabki Czerwany Krzyż zobawiązany zastał da .opieki nad żałnierzami i niesienia pamacy tym, którzy ucierpieli na zdrawiu wskutek działań wajennych. Obawiązek ten razciągnięty zastał także na jeńców wajennych. Stawarzyszenie zobawiązane została do prowadzenia ewidencji 1rat: paległych, rannych i zaginionych w czasie działań wajennych. Statut nałażył na Pal ski Czerwany Krzyż abawiązek współdziałania z .organami wajskawej służby zdrawia, wreszcie abawiązek niesienia pamocy ludnaści cywilnej, datkniętej skutkami wojny w każdej postaci. W czasie pakaju główne zadania ukierunkawane zastały na niesienie pamacy ludnaści cywilnej datkniętej klęskami żywiaławymi, epidemiami itp. .oraz na razwijanie wszelkich farm współpracy z władzami państwawymi i samarządawymi nad podnoszeniem stanu zdrawatnego spałeczeństwa. Dla ludnaści wyczerpanej wajną i .okupacją aspekt leczniczej działalnaści nabierał dużega znaczenia. Terenawe jednastki stawarzyszenia przystąpiły zgodnie z tą dyrektywą da uruchamiania i prawadzenia przychodni lekarskich, szpitali, punktÓw i stacji sanitarnych, punldów .odżywczych, schranisk, tworzenia drużyn sanitarnych. Do zadań trudnych i odpawiedzialnych w warunkach pawszechnej pauperyzacji spałeczeństwa i słabaści ekanamicznej państwa zaliczyć należy .obowiązek gramadzenia środków finansawych i zasabów materialnych, z przeznaczeniem na własną działalnaść statutawą. Ponadta terenawe placówki zabawiązane zastały da prawadzenia akcji propagandawej i werbunku człanków, organizawania kursów sanitarnych, prawadzenia przeszkalenia tearetycznego i praktycznega ochatniczega persanelu sanitarnega .oraz pielęgniarskiega. Tak szeraka zakreślany katalog zadań i obowiązków wymagał ad pazł Tamże, sygn. 13, k. 6; sygn. 111, k. 26.
..tuz "i dt! li3óp ;,'c4.. il94!i.
1.1.1.. nhatlcli.it ;1"] i:,'!-
, ,kIn. .!nfjrC(ZYĄ ' .j6}.rll k; , '"':w 1I'::=b9dł;n1titćlid W1&lkQi,ólSk16.i)ri....c.H1ii:3.R'ąds:ic)i;le. .. tlrQ:łeciłrmtwv r..ł.fUHt . łnmotNt'Ptelochoc.o..j'jr..Y$t;pUo dO;.a.Q'ćtęiiiL m1e:n1JWn8!flcwe(!1 wrortil.f()nl.ęCly.n;yC9qg,ynnuZ1,;:"'.'... .... \Ii.tym.C)r&'n.YtIt. '.. .... ..' .ną)'lde równie. trupaoB6'btłih(c:;.,fł,..:.
:i:1lt<k1e$H::C).!t;V:!II¥ . J:*Y!dO'lW. dł,).e.;o .' 1;,"::' . .'. ". . . ,', V'boon1.eo3m/ p;,cystł'WiodQ.łmr;nnlt.,ył:ih''ł'1;j{dw;£:atónt;lwao-w .,j' ,...... ..t #O$Po!łłv.iłIl\W:Wrj.oż(;lI!I: dtłtlfi!.t1nnnsQ\Vym;" .." ," " j;>.'C..; K..uwrzę.I,1J'J!eflłJ... D!8jB<t' sptltrz.bf1B, U..łpa;oaCł<{tnUa':r"l ue .v.w.oWJ'\o 'i.» .tO¥";;:6QbY!'. 'kta1\nie..oetłJ.nitl"nl.lI'ł1łoc:m1iit:,.nw&1:'t&.,; ..... . .'Pt3ft].t11lowt!:P:y.p.x. mC6lł:'" JfH'.d:.echc £\..8.d&lll}non'I""b 1'4 .ił.
1ł tbt13}jJraaOVfM:li!la dobrtltł'Cr..;.,z 'tmr-1:a 1 9!10Uw.nJ."JednbJU$1 .
'; .111.e .,.' 'Uif.tlenlJt<ł$ut!IIJi r>:ł', y . pł¥tpej"-'prioCy1' tym:,;#» n iJJ'z;ys-ł!JBuJ, 1at;'odn5ne'Ja"tiwa !!Io1¥ec.NK.;; ". j'." .,.\..,:;,'" ZfJ.i10łtJhq1! . horioru,", wYS1U::.1 'Wy raio.Ji'.,S; ;;"1t..$%)'et.g1.Jliikt6r >114161:a.l1 'pt;,otel"ęn1e' ł'CJCj"'<3&r51eozne JOdidękowlItJ.1«." ".;;,:,;.:,J, ..0 ..... ..."&.rQtu-'.dnorłl.Qwt!j \;I.dr;ldi;meJ:zł.lł)'Ę1rJK.'ruygldij.'" .I'.C .K. ..3Mt bwt;rtuo jłł\cllft.J";rtat::t' f:ilUV ił dQ,KOmF%'QlIl.1osenia. ,oa:tegcFriie.; uh 11on;em1eoUego ,, SiI..nrbem PIH\et:WłiI .iolak16g0;li1ko,mun1ey!p;J.J].Q 'ou!<t;. J<()lwiek z.m1.errtfł ,ł'CK" 1!;ł\b1ernc.ł.;:,rIi\/byloby t-o Utiddeł41ub,tll'zJoH.dewte.. rztm'.cm 1PodleSałobyW"wl\sJednejknnfi'p.rl:ęli)SW' WQJli-ro,. ';"JłgodJ\1e . Obow"y...tJ.:c,Y!h;':kOd$.kf\O kNr.y... . . ',' ;i;,,';;;;" . .
g\er(".wt!ik }>;J;. .' .
,i,fdm:;.09ł'9.;i 1:; 'J JjIJ . .,.o" ": ' ......,' . . . : ::::"-- 'v.
I '-.:_..-__< c. _._. .::... ł
F-otokopia Okólnika Nr 7 podpisanego przez dr Eleou-orę Węsław, z dnia 30 kwietnia 1945 r., będącego świadectwem tworzenia ustabiliwwanej struktury oddziału poznańskiego Polskiego Czerwonego Krzyża
nańskiego Oddziału ogromnego wysiłku organizacyjnego, sprawnego aparatu administracyjnego i szerokiego wsparcia tej działalności przez mieszkańców miasta.
DZIAŁALNOSC LECZNICZA
Pierwszą placówką, ukierunkowaną na niesienie pomocy poszkodowanym w czasie walk o miasto, były izba chorych i punkt sanitarny, utworzone w pierwszym tygodniu (27 I) działań wojennych. Dopiero jednak przyjęcie przez Oddział w dniach 7 - 8 lutego 1945 r. drewnianych baraików przy ul. Śniadeckich 27-31 (w latach okupacji siedziba Niemieckiego Czewonego Krzyża), pozwoliło na rozwinięcie działalności leczniczej służb med ycznych 5. II Zarys historyczny Szpitala Przyfrontowego Polskiego Czerwonego Krz1lża w Poznaniu - 1945 r. Poxnań 1978, s. 5ł'
Ireneusz Kowalski
W nowych pomieszczeniach, w oparciu o przeniesione z ul. Marszałka Facha ambulatorium i .skupiony wokół tej placówki personel pielęgniarsko-medyczny, powstały bardzo potrzebne miastu placówki służby zdrowia: przyfrontowy szpital, ambulatorium analityczne, zespół specJalistycznych poradni lekarskich i - od 16 marca 1945 r. - pogotowie ratunkowe. Szpital rozpoczął oficjalnie swoją działalność w dnu 15 lutego (faktycznie 8 lutego); posiadał 50 łóżek, dwa oddziały - internistyczny i chirurgiczny, zatrudniał dwóch lekarzy medycyny i od ośmiu do dziesięciu osób pomocniczego personelu medycznego 6. Od początku placówką kierował dr Zdzisław Pukacki, późniejszy pełnomocnik Oddziału. Pierwszymi pacjentami byli ranni - żołnierze i osoby cywilne - z czasu walk o miasto. Wśród nich znaleźli się także poznańscy Cytadelowcy. Liczba hospitalizowanych była znaczna. W pierwszym półroczu 1945 r. lecwno tu 373 os'oby, w 1946 r. - 223, a w roku następnym - 220. Kierownictwo szpitala napotykało w swej pracy wiele trudrtości.
Brakowało narzędzi chirurgicznych, urządzeń i wyposażenia szpitalnego, dysponowano jedną zmianą pościeli. Powoli, wraz z odbudową szpitali miejskich z.e zniszczeń wojennych, malała rola spitala przyfrontowego. W wyniku niepełnego obłożenia łóżek w szpitalach miejskich, coraz trudniej było znaleźć dla lecznicy pacjentów płacących za świadczenia. Oddział napotykał rosnące trudności finansC1We; dotacje centralne i subsydia Oddziału Wojewódzkiego Polskiego Czerwonego Krzyża były niewystarczające. W tych warunkach, decyzją władz Okręgu, szpital uległ likwidacji z dniem 15 września 1947 r. 7 Data ta zamyka jedną z ciekawszych kart w powojennej działalności poznańskiej organizacji czerwonokrzyskiej. Wraz z otwarciem szpitala przy ul. Śniadedkich rozpoczęła działalność ważna placówka lecznictwa otwartego, a mianowicie zespół specjalistycznych poradni lekarskich. Uruchomiono tu poradnię laryngologicz_ną, ginekologiczną, skórno-wenerologiczną, chirurgiczną, okulistyczną i stomatologiczną. Dużym sukcesem Oddziału było zaangażowanie do pracy w warunkach powszechnego deficytu kadr medycznych znacznych sił fachowych 8. Jednoosobowe poradnie lekarskie uruchomiono także na Dworcu Zachodnim i przy kole PoLkiego Czerwonego Krzyża Główna (ul. Mariacka 24-28).
Trudno dzisiaj ustalić dokładnie liczby osób, które znalazły pomoc w tych placówkach. Z fragmentarycznie zachowanych danych wyłania
II Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Poznaniu, Zarząd Wojewódzki Bol.skiego Czerwonego Krzyża, sygn. 118, k. 2 - 3. Sprawozdanie za rok 1945.
7 Tamże, sygn. 101, k. 62. Sprawozdanie opisowe z całokształtu działalności Oddziału Poznań Miasto i Powiat za rok 1947.
8 W styczniu 1947 r. w poradniach lekarskich, prowadzonych przez Oddział Polskiego Czerwonego Krzyża, pracowało 10 lekarzy.
się obraz działalności usługowo-leczniczej zespołu poradni przy ul. Śniadeckich, na Dworcu Zachodnim i na Głównej. W pierwszym kwartale 1946 r. w trzech tych placówkach udzielono 7105 por.ad; poradnia stomatologiczna przyjęła w tym okresie 834 pacjentów 9. Wyjątkowo potrzebna okazała się poradnia na Dworcu Zachodnim, prowadzona przez sędziwego lekara, dra T,adeusza Rakowskiego. Przyjmowano w niej przeciętnie od 1000 do 1300 chorych miesięcznie.
Pacjentami placówek otwartej służby zdrowia Polskiego Czerwonego Krzyża byli głównie ucze"tnicy walk o miasto, później przeważała ludność cywilna, a wśród niej repatrianci, Polacy powracający z niemieckich więzień, obozów pracy i obozów koncentracyjnych. Działalność leczniczą przychodni uzupełniała własna pracownia rentgenologiczna i przyszpitalne ambulatorium. W tym o3tatnim tylko w grudniu 1945 r. wykon!no ponad 16000 zabiegów i opatrunków, a pracownia rentgeno1ogiczna przyjęła 4354 'Osoby. Warto tu dodać, że Oddział prowadził własną składnicę leków. Znaczna część najuboższych pacjentów otrzymywała leki bezpłatnie na podstawie recept lekarskich, potwierdzonych przez kierownictwo Oddziału. Zmiana profilu działania przez Poh.ki Czerwony Krzyż w 1947 r. pociągnęła za sobą rezygnację ze świadczeń leczniczych. To zadecydowało o likwidacji z dniem 30 października 1947 r. zespołu paradni specjalistycznych 10. Okresowo utrzymano jeszcze placówki lecznicze na Dworcu Zachodnim i na Głównej.
W adbudawywanej z wielkim trudem ze zniszczeń wojennych miejskiej służbie zdrawia, wyjątkową rolę odegrała pecekowska placówka pomacy doraźnej. Patrzebę zarganizowania przewozu ciężko chorych da szpitali i koniecznaści udzielania fach 'Owej pamocy medycznej w nagłych wypadkach odczuwano już od pierwszych tygodni pracy Oddziału. Odpowiednią stację 'Otwarto w dniu 16 marca 1945 r., początkowo przy ul. Śniadeckich, póżniej przeniesiano jej siedzibę do wydzierżawionych pomieszczeń przy ul. Chełmońskiego. PrzyspieśZony rozwój tej placówki stał się widoczny po dniu 15 czerwca 1945 r. W dniu tym przedstawiciele Wydziału Zdrowia Urzędu Miejskiego, Ubezpieczalni Społecznej, Wydziału Pracy i Opieki Społecznej, Państwowego Urzędu Repatriacyjnego i Oddziału zawarli umowę o utworzeniu w mieście placówki niesienia pomocy doraźnej pad nazwą "Pogotowie PCK Oddział Poznań" 11. Na naradzie ustalone zostały warunki fi
· Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Poznaniu, Zarząd Wojewódzki Polskiego Czerwonego Krzyża, sygn. 100, k. 39 - 40. Sprawozdanie z działalności lecznizei za I kwartał 1946 r. 10 Tamże, sygn. 101, k. 62. Sprawozdanie opisowe z całokształtu działalności Oddziału P)Znań Miast::! i Powiat Z1 rok 1947. 11 Tamże, sygn. 108, k. 10. Protokół z odbytej konferencji w dniu 8 VI 1945 r.
przy Oddziale.
Ireneusz Kowalskinansowania placówki; całość spraw administracyjnych i gospodarczych przejął na siebie Oddział. . Warto tu zaznaczyć, że inicjatywa poznańskiego Oddziału Polskiego Czerwonego Krzyża wyprzedzała o ponad trzy lata decyzję Rady Ministrów z 1948 r., nakładającą na organizację krajową Czerwonego Krzyża obowiązek zorganizowania dorażnej pomocy leczniczej. Zakres świadczeń Pogotowia ilustrują takie dane: w 1946 r. przewieziono w mieście 10614 chorych, udzielono pomocy w 313 nagłych wypadkach. W rok póżniej, liczba osób przewiezionych transportem Pogotowia wzrosła do 12 635 o3ób, lekarze udzielili pomocy w 557 wypadkach i odbyli 2900 wizyt w domach pocjentów 12. Liczby te wydawać się mogą dzisiaj skromne. Pamiętać jednak należy, że Pogotowie rozpoczynało swoją działalność w warunkach wyjątkowo trudnych. Pierwszych pacjentów przewożono wynajętą dorożką konną i dwoma trójkołowymi, otwartymi samochodami. Od pażdziernika 1945 r. Stacja wzbogaciła się o jeden samochód sanitarny, a pod koniec działalności tabor ten składał się z czterech samocł).odów sanitarnych (w 1939 r. Pogotowie Miejskie pO.:dadało dwanaście karetek). Pracę Stacji utrudniał permanentny brak benzyny; jej zakupy na wolnym rynku tylko częściowo łagodziły sytuację. Notowano wypadki przerw w pracy Pogotowia. W dniu 25 marca 1946 r. "Głos Wielkopolski" donosił: "Od kilku dni jest nieczynne poznańkie Pogotowie Ratunkowe i to z uwagi na brak benzyny, której kompetentne władze nie przydzielają zarządowi Pogotowia w odpowiedniej ilości". Limitowana benzyna wystarczała na przejazd 100 km dziennie, potrzeby zaś zamykały się w granicach 300-400 km.
Dochodziły do tego inne trudności, zwłaszcza finansowe. Ustalone na niskim poziomie opłaty za świadczenia Pogotowia nie pokrywały rosnących z każdym dniem wydatków. I tak, C? ile jeszcze bilam Pogotowia Ratunkowego za 1946 r. wykazywał przewagę dochodów nad wydatkami, to już w roku następnym zamknięty z03tał znacznym deficytem. Brakowało okresowo pieniędzy na zakup środków leczniczych i opatrunkowych, kosztowne były remonty wysłużonego taboru samochodowego. W tych warunkach Pogotowie stało się nierentowne i musiało być dotowane prze?, Oddział Okręgowy i Zarząd Główny, a także przez Urząd Miejski.
Wszystko to nie może przesłonić osiągnięć tej placówki.. Zorganizowanie w mieście liczącym ok. 260 000 mie3zkańców stałej pomocy dorażnej było sukcesem poznańskiej służby zdrowia i kierownictwa Oddziału. Zapewnienie dyżurów lekarskich w warunkach znacznego deficytu kadr medycznych było także sukcesem i w poważnym stopniu uzupełniało działalność pozostałych miejskich pionów służby zdrowia.
I' Tamże, Sygn. 101, k. 60. Sprawozdanie opisowe z całokształtu działalności Oddziału Poznań Miasto i Powiat za Il'ok 1947.
"' Warto tu przypomnieć inicjatywę Pogotowia Ratunkowego, która przetrwała do dzisiaj. To dr Tadeusz Musiałkowski - naczelny lekarz Pogotowia - wy"tąpił z propozycją wprowadzenia w mieście stałych dyżurów szpitali miejskich, do których kierowano pacjentów po udzieleniu pierwszej pomocy przez personel medyczny Pogotowia.
DZIAŁALNOSC OPIEKUŃCZO-INFIORMACY JNA
Na spauperyzowaną do granic wytrzymałości przez wojnę i okupację ludność miasta u progu wolności spadła kolejna katastrofa. WalkI o miasto przyniosły nowe ofiary, znaczna. część poznaniaków straciła resztki ocalałego z okupacji dobytku, tysiące utraciło dach nad głową 13. Z ogólnej liczby 200 000 izb mieszkalnych, nie nadawało się do użytku ok. 44000. Zburzeniu uległy obiekty użyteczności publicznej, zniszczono 272 budynki przemysłowe. Drugim, bodaj najważniejszym, czynnikiem determinującym pracę opiekuńczo-informacyjną Oddziału był ruch migracyjny. Przez Wielkopolskę od pierwszych dni wolności, a jeszcze w czasie walk o miasto. zaczęły przemieszczać się ogromne masy ludności powracającej z Niemiec. Później podążały przez nią tysiące repatriantów i osadników na Ziemię Lubuską i Pomorze. Przez Poznań wiodły ważne szlaki komunikacyjne, tu mieściły .się główne 'Punkty przeładunkowe i rozdzielcze tranJportów z repatriantami ze Wschodu. Z obliczeń oddziału poznańskiego Państwowego Urzędu Repatriacyjnego wynika, że tylko w latach 1945 - 1946 przez punkty etapowe w Poznaniu przewinęło się 325000 osób tł. Zapewnienie pełnej opieki sanitarnej i leczniczej, zabezpieczenie podstawowych warunków egzystencji przemieszczającym się masom ludności przekraczały możliwości Państwowego Urzędu Repatriacyjnego i wymagały włączenia się do akcji niesienia pomocy innych organizacji, w tym zwłaszcza Polskiego Czerwonego Krzyża. W zachowanym fragmencie sprawozdania Oddziału z działalności opiekuńczo-informacyjnej czytamy: "Olbrzymia większość szukających po-_ mocy w naszej instytucji są to ludzie kompletnie wyczerpani f!zycznie i duchowo, załamani moralnie, bez chęci do jakiegokolwiek wy3'iłku, bez planu życiowego: tych wszystkich [...] kieruje się do rozmaitych urzędów i instytucji celem uzyskania dokumentów, już to przejazdów bezpłat
13 Według szacunkowych obliczeń, liczba rannych mieszkańc6w miasta w trzeciej dekadzie lutego 1945 r. osiągnęła 3000 osób. Zob.: I. K o wal s k i, M. S t a ńs k Cywilne szpitale przyfrontowe w powiecie poznańskim w 1945 roku. "Archiwum Hi1;orii Medycyny" 1976, z. 2, s. 179. 14 I. K o wał s k i: Udzial Oddzialu Wojewódzkiego Państwowego Urzędu Repatriacyjnego w Poznani., w odbudowie i zagospodarowaniu Ziem Zachodnich. .,Kronika Wielkopolski" 1981, nr 2, s. 74.
Ireneusz Kowalskinych lub ulgowych, albo umieszcza na chwilowych choćby zajęciach względnie przekazuje do prywatnych osÓb, celem uzyskania pracy" 15. Podniosł,a stylistyka owego sprawozdania budzić może zastrzeżenia co do wiarygodności oceny istniejącego .stanu. Najlepszym weryfikatorem są tu zachowane źródła. Podopieczni stowarzyszenia to w głównej mierze: sieroty, niezdolni do pracy, samotni starcy, byli więźniowie obozów pracy i obozów koncentracyjnych i ich rodziny, repatrianci i przesiedleńcy z obszarów centralnych kraju. Otrzymywali tu takźe konkretną pomoc cudzoziemcy, których zawierucha wojenna z,aiStała na naszych ziemiach. Byli wśród nich Amerykanie i przedstawiciele szesnastu państw naszego kontynentu. Polski Czerwony Krzyż zaopatrywał ich w środki pieniężne potrzebne do przejazdu przez Polskę, dostarczał im podstawowych artykułów żywnościowych, a nawet używek. Szczególnej opieki wymagali repatrianci i przesiedleńcy udający się na Ziemie Odzyskane. Część z nich utraciła kontakt z najbliższymi; inni znaleźli się bez środków utrzymania na punktach etapowych. Wszyscy zagubieni w nowym środowisku, potrzebujący pilnej pomocy, często tej najprost.szej - miki zupy, pary butów, informacji o najbliższych, nierzadko juź wcześniej osiedlonych, o połączeniach kolejowych itp. Pełen katalog tych potrzeb jest dziś zresztą nie do ustalenia. Zakres świadczeń Biura Informacji Pobkiego Czerwonego Krzyża, pracą którego kierował Piotr Melcer, był szeroki. Służba informacyjna i poszukiwań prowadziła ewidencję leczonych, zmarłych, poległych, wykazy jeńców, sporządzała protokóły z ekshumacji zwłok i ustalała nazwi:ska pomordowanych. Pracownicy placówki udzielali pomocy przejeżdżającym przez mia"to, wydawali tymczasowe dody tożsamości w miejsce zagubionych w czasie długich wędrówek do kraju, wystawiali zaświadczenia uprawniające do otrzymania bezpłatnych biletów kolejowych do mie jsca osiedlenia. Fragmentarycznie zachowane dane ilustrują wysiłek .służb pecekowskich w tym zakresie. W ciągu tylko 1945 r. Biuro Informacji udzieliło pomocy 64000 osób, wydało ponad 6100 biletów kolejowych wolnej jazdy. wY3tawiło 376 tymczasowych dowodÓw tożsamości. Wyjątkowo potrzebne. okazały się uruchomione przez Oddział punkty sanitarno-'odżywcZ€. "W pierwszych miesiącach działalności w prowadzonych na terenie miasta punktach sanitarnych udzielono prawie 60 000 osób pierwszej pomocy, wydając równocześnie ponad 93000 posiłków dla przejeżdżających repatriantów i wracających z wyiedlenia" - czytamy w okresowym .sprawozdaniu 16. Według niepełnych danych, służba
11 Wojewódzkie Archiwum Państwowe w P{)znaniu, Zarząd Wojewódzki Polskiego CzerwGnego Krzyża. sygn. 43, k. 3. 1. Tamże, £ygn. 115. k. 72.
pielęgniarsko-sanitarna tylko w 1945 r. w dwu prowadzonych przez siebie punktach udzieliła pomocy ponad 10 1 000 podróżnych i wydała ponad 96 000 p03iłków.
Działalność tę uzupełniały ponadto: sta.cja profilaktyczno-wenerologiczna wraz z przychodnią lekarską i izbą noclegową na Dworcu Głównym oraz prowadzony przez Oddział trzydziestołóżkowy dom noclegowy, w którym schronienie znajdowali głównie repatrianci, zdemobilizowani żołnierze i przesiedleńcy. Przedmiotem szczególnej troski służb Polskiego Czerwonego Krzyża stały się dzieci i ich matki. w kwietniu 1945 r. Lddział, na żądanie komendanta wojennego Dworca Głównego kpt. gwardii Iwana Budkowa, uruchomił Stację Sanitarno-Odżywczą dla matki i dziecka 17. Kierownictwo dworca przekazało na ten cel pomieszczenia przy peronie 4a, w którym urządzono kuchnię, zain3talowano wanny kąpielowe, ustawiono dziesięć łóżek. Fo opróżnieniu lokali przy ul. Zachodniej 4 przez cwłówkę sanitarną Wojska Pobkiego, przeniesiono tam Stację i uruchomiono w nowych pomieszczeniach dom noclegowy dla matki i dziecka, rozszerzono pomieszczenia dla dzieci, ustawiono większą liczbę łóżek, rozbudowano zaplecze sanitarne i ambulatorium. W prowadzeniu Stacji znaczny był udział Miejskiego Komitetu Pomocy Społecznej, który przejął na siebie obowiązki administracyjne i gospodarcze, i częściowo także obowiązek zaopatrzenia placówki w żywność. Oddział natomiast był odpowiedzialny za całokształt opieki sanit'arnej i medycznej, prowadzenie akcji dożywiania i fachowe kadry. Działalność tej placówki w ówcze.:.nych warunkach okazała się potrzebna. Wszystkie matki z dziećmi do lat szesnastu mogły skorzystać z bezpłatnej opieki Stacji. Dzieci chore kierowano do poradni lekarskiej; można je było też wykąpać i nakarmić. Od czerwca 1945 r. Stacja codziennie rozprowadzała nieodpłatnie 100 l mleka pełnego, dzieci otrzymywały kawę, bułki. O słuszności decyzji powołania tej placówki najlepiej świadczą liczby wydanych posiłków i matek uzyskujących tutaj opiekę. W ciągu nie3pełna ośmiu pierwszych miesięcy pracy Stacji, przeszło przez_ nią około 15000 matek z 32000 dzieci, kuchnia w tym okre3ie wydała 10000 l mleka i 25 000 l zupy. Opieka nad ludnością, którą najbaTdziej dotknęły skutki wojny i okupacji, nie ograniczała się do form ukazanych wyżej. Pracownicy Oddziału wzięli na swoje barki również ciężar rozdziału wśród najbiedniejszych i najbardziej potrzebujących różnego rodzaju darów, które zaczęły napływać do kraju. Udało się do tej pracy zaangażować poza etatowymi praC01'Jnikami znaczne siły społeczne. Powołany przy Oddziale w dniu 30 sierpnia 1945 r. Komitet Doradczy, na czele którego stanął Tadeu3z Hol
17 Tamże, sygn. 98, k. 40.
Ireneusz Kowalski
nicki-Szulc, wyłonił sekcje, których zadaniem było gromadzenie darów i czuwanie nad ich prawidłowym rozdziałem. , Akcja rozdawnictwa przybrała, zwłaszcza w dwu pierwszych latach, znaczny zasięg. Z ogólnej masy darów, jakie otrzymywało woj. poznańskie, na mia.,to przypadało ok. 10 procent. Służby pracownicze Oddziału musiały je przejąć, zmagazynować i rozprowadzić. Ich odbiorcami, obok osób cywilnych, były: instytucje opiekuńcz'e, stołówki, młodzież szkolna, zakłady służby zdrowia, pacjenci zakładów leczniczych. Wszystko to nie wyczerpywało całokształtu działalności. Stowarzyszenie od początku wiele uwagi poświęcało sprawom dzieci i młodzieży szkolnej. Do atrakcyjniejszych form tej opieki zaliczyć należy akcję wycieczek dla młodzieży zrzeszonej w kołach szkolnych do podpoznań"kich miejscowości, organizację zimowisk i kolonii letnich. Koordynatorem tej działalności stała się Oddziałowa Komisja Kół Młodzieży.
INNE FORMY DZIAŁALNOSCI
Skupienie głównej uwagi na działalności leczniczej i opiekuńczej, zwłaszcza w pierwszych miesiącach po zakończeniu wojny, nie wyczerpywało statutowych obowiązków poznańskiej organizacji czerwonokrzy"kiej. Na kierownictwie Oddziału ciążył obowiązek pozyskiwania członków i sympatyków Stowarzyszenia we wszystkich środowiskach społecznych, prowadzenia masowych szkoleń sanitarnych i gromadzenia środków materialnych z przenaczeniem ich na różnego rodzaju działalność merytoryczną. Wywiązywanie się z tych obowiązków zależało w głównej mierze od tego, jaki rezonans społeczny znalazła działalność pecekowska w nowych warunkach społeczno-politycznych. W sytuacji powojennej, w okresie toczącej się walki politycznej w kraju, Pobki Czerwony Krzyż należa od początku do tych 'Organizacji .społecznych wspieranych przez państwo, których działalność w minimalnym. tylko stopniu zdeterminowana była istniejącą sytuacją polityczną w kraju. Stowarzyszenie od początku swojej działalności w Polsce Ludowej cieszyło się dużym uznaniem społecznym, w jego szeregach znaleźli się ludzie powszechnie znani, o dużym autorytecie moralnym. Przypomnijmy, źe w Zarządzie Głównym, powołanym w dniu 16 maja 1945 r., obok gen. Stanisława Szeptyckiego (pełniącego funkcję prezesa), znaleźli się Zofia Nałkowska i prof. Tadeusz Kotarbiński. Okoliczności te ułatwiały pracę Oddziaiu, umożliwiając łatwiejsze docieranie z problematyką czerwonokrzyską do różnych środowisk, zjednywały sympatyków organizacji i pozwoliły na rozszerzenie kręgów członkowskich. . Działania Oddziału od początku szły w dwu kierunkach: tworzenia
kół Polskiego Czerwonego Krzyża w zakładach pracy; instytucjach i urzędach, i upowszechniania problematyki czerwonokrzyskiej, zwłaszcza wśród młodzieży. Członkowie rekrutowali się ze wszystkich środowisk społecznych, choć zdecydowanie przeważali przed"tawiciele zakładów pracy. W lipcu 1946 r. zrzeszonych było w kołach w mieście 6500 osób, \ .a w niespełna rok później poznańska organizacja liczyła już 17800 członków, z czego członkowie kół zakładowych stanowili około 12000 osób 18. Koła powstawały także w instytucj-ach, urzędach i zakładach naukowych.
Stosunkowo liczna była organizacja w środowisku akademickim, zrzeszająca ponad 2100 studentów. Koordynatorem pracy z młodzieżą szkolną stał.a się Komisja Oddziałowa Kbł Młodzieży, ukonstytuowana w dniu 25 październjka 1945 r. W skład jej wchodzili pracownicy Oddziału, przedstawiciele administracji szkolnej, nauczyciele szkół podstawowych i średnich oraz lekarze. Z początkiem roku szkolnego 1946/1947, zarejestrowanych było w mieście 65 kół w szkołach podstawowych i 22 w szkołach średnich, z ogólną liczbą ponad 12 800 członków. Stan liczbowy członków nabierał dużego znaczenia od momentu powstania Oddziału. Z jednej strony duża liczba zrzeszonych w kołach ułatwiała prowadzenie statutowej działalności sanitarno-szkoleniowej, z drugiej - była ważnym elementem w działalności finansowej. Składki członkowskie były od początku istotnym źródłem dochodów pieniężnych Oddziału. Z zestawień bilansowych np. za rok 1947 wynika, że wpływy ze składek członkowskich stanowiły ponad 13 procent środków budżetowych. Zagwarantowanie działalności Oddziału od strony finansowej należało od początku do zadań wyjątkowo trudnych. Dotacje pieniężne Zarządu Głównego i władz administracyjnych, wpływy ze składek członkowskich i opłaty za usługi zakładów leczniczych nie pokrywały wydatków. Administracja Oddziału proponowała wiele przedsięwzięć, których celem było gromadzenie środków pieniężnych. W dniu 6 maja 1945 r. przeprowadzono pierwszą w Poznaniu kwestę uliczną na cele Polskiego Czerwonego Krzyża. Znaczne sumy uzyskiwano za rozprowadzane broszury, znaczki kwestorskie, nalepki, cegiełki na akcję kolonijną. Poważne źródło dochodów stanowiły organizowane przez Oddział imprezy artystyczne, zabawy rozrywkowo-taneczne. Decyzją Urzędu Miejskiego dochody z widowik publicznych i zabaw organizowanych w mieście zo:;tały opodatkowane, z czego część środków przeznaczano na cele Polskiego Czerwonego Krzyża. Inne źródła dochodów to ofiary w gotówce od osób fizycznych, firl11 i zakładów prywatnych. Powszechną zbiórkę na cele Stowarzyszenia prowadziło się we wszystkich kinach i teatrach. 18 Tamże, sygn. 100, k. 112; sygn. 101, k. 60.
Ireneusz Kowalski
Finansowe aspekty działalności Oddziału zasługują na szczególną uwagę i mogą być uważane za jedno z większych osiągnięć nie tylko w.tikali woj. poznań"kiego. Opinię tę potwierdza analiza okresowych i rocznych bilan"ów Oddziału. Czwarty kwartał pierw.:,zego roku działalności zamknięty już zo.:;tał .saldem dodatnim w wy.sokości około 130000 zł, a w 1947 r. zabrakło zaledwie 46000 zł do zamknięcia bilansu, co stanowiło 4,28 procenta całości rocznych wydatków 19.
Kierownictwo Oddziału włożylo wiele wysiłku w upowszechnienie wśród szerokich kręgów społeczeń",twa problematyki czerwonokrzy.skiej. Osiągano to różnymi drogami. W zakładach pracy i instytucjach, w których działały koła Pol.:::!kiego Czerwonego Krzyża, przytąpiono do masowego szkolenia teoretycznego i praktycznego ochotniczego personelu sanitarnego. W organizacjach szkolnych upowszechniano tę problematykę poprzez organizację konkursów czystości, kursów sanitarnych, szkolenia przodowników pierwszej pomocy. Okazją do upowszechniania idei organizacji były organizowane z dużym rozmachem coroczne Tygodnie Polskiego Czerwonego Krzyża. Pierwszy zorganizowano w mieście w dniach od 29 lipca do 5 sierpnia 1945 r. na'tępne w pierwszej dekadzie czerwca. Na programy Tygodni składały się capstrzyki i pochody, występy znanych artystów opery i teatru (np. Barbary Bittnerówny i Eugeniusza Kaplińskiego), za.wody sportowe, kwesty uliczne, imprezy w szpitalach dla rannych żołnierzy. W ramach Tygodnia otwarto w dniu 8 czerwca 1946 r. przy ul. Śniadeckich 27 dla chłopców pozostających bez opieki świetlicę z czytelnią, harcówką, warsztatem zabawkarsko-introligatorskim i pracowniami stolarską i mechaniczną. Pracownicy Oddziału i członkowie stowarzyszenia włączyli .się do odbudowy życia sportowego. Dyżury sióstr oraz drużyn sanitarnych na imprezach sportowych i rekreacyjnych stały się regułą. Tylko w 1948 r. personel fachowy pionu medycznego i sanitarnego otoczył opieką dwie wielkie imprezy: Wyścig Kolarski Poznań - Zielona Góra - Gorzów Wlkp. - Poznań, zorganizowany z okazji Tygodnia Ziem Odzyskanych, i wyścigi motocyklowe na Woli. Można przytoczyć dzie::iątki przykładów świadczących o dużej aktywności Stowarzyszenia w mieście. Źródeł sukcesów na tym polu należy doszukiwać się nie tylko w sprawnym kierowaniu pracą organizacji przez aparat kierowniczy Oddziału, ale i w dużym poparciu tych poczynań przez szerokie kręgi społeczeństwa, władze municypalne, środki masowego przekazu, organizacje - społeczne i część administracji kościelnej. W upowszechnianiu humanitarnych idei Polskiego Czerwonego Krzyżal. Tamże, sYg\n. 101, k. 63. Sprawozdanie opisowe z całokształu działalnościznaczną rolę odegrały poznańskie prasa i radio. W prasie codziennej ukazało się wiele artykułów, wzmianek kronikarskich, apeli do społeczeństwa o pomoc dla miej"kiej organizacji. Na uznanie zasługuje zwłaszcza redakcja "Głosu Wielkopolskiego", która problematyce czerwonokrzyskiej poświęcała wiele miejsca. Radiowcy poznańscy oddali w drugiej połowie 1945 r. do dY3'pozycji Oddziału dwie audycje tygodniowo, w których prezentowano dorobek stowarzyszenia i apelowano o ofiary na rzecz naj bardzie j potrzebujących. Sukcesy nie mogą przesłonić i widocznych br,aków w pracy poznańskiej organizacji Polskiego Czerwonego Krzyża. Brak wyraźnego rozgraniczenia uprawnień i kompetencji pomiędzy organizacjami takimi jak np. Państwowy Urząd Repatriacyjny czy Miejski Komitet Opieki Społecznej a PoLkiim Czerwonym Krzyżem prowadził niejednokrotnie do zadrażnień i sporów kompetencyjnych. Istotnym problemem w codziennej pracy były też sprawy kadrowe. Za w:szystkimi działaniami stał konkretny zespół ludzi. Zrozumiałe, że część fachowego personelu adminbtracyjnego i gospodarczego Oddziału, ze względu na niskie kwalifikacje fachowe, nie spełniła pokładanych nadziei. Niepodważalnym jednak atutem zdecydowanej większości pracowników było duże poświęcenie w pracy i autentyczne społecznikostwo. Wraz z odbudową kraju ze zniszczeń wojennych i stabilizacją społeczną i polityczną, zmieniały się warunki i metody pracy Polskiego Czerwonego Krzyża. Osiągnięty postęp w odbudowie gospodarczej i idąca za tym wyrażna poprawa położenia materialnego społeczeń"twa pociągały za sobą konieczność zmian w organizacji pracy stowarzyszenia. Zaczęło ono od połowy 1947 r. odchodzić od działalności opiekuńczej i leczniczej, tak mocno eksponowanej w dwu pierwszych latach powojennych. Odejście to było skutkiem nie tylko zmieniających się potrzeb społecznych, ale i przyjętych przez główne podmioty polityki społecznej państwa pewnych założeń doktrynalnych. Zajęto wtedy a priori stanowisko, że ustrój socjalistyczny, zapewniając ludziom pracę, uSUwa niejako automatycznie ubóstwo i nędzę, wskutek czego działalność pomocy społecznej, realizowanej także przez Pol.3ki Czerwony Krzyż, nie ma racji bytu. Wyrazem takiego stanowi ka była przyjęta w dniu 20 października 1947 r. na zjeździe pełnomocników okręgów Deklaracja Ideowo-Programowa. Czytamy w niej: "Od akcji dorażnej dotychczasowego okresu PCK powinien przejść do systematycznej i planowej działalności, skoordynowanej z planową działalnością czynników państwowych i samorządowych, odpowiadając nowym warunkom życia społecznego kraju" 20. Przyjęte centralnie rozwiązania pociągnęły za sobą zmiany w meto
!(I Tamż,e, sygn. 133, k. 10. Polski Czerwony Krzyż. Zarząd Główny - Deklaracja Ideowo-Programowa.
Ireneusz Kowalski
dach pracy Oddziału i IW jego strukturach 'Organizacyjnych. W powiewrześnia 1947 ir. z,amlknię1o szpital !przy ul. Śniadec!kich, zaś z dniem 3i) tpaździer:nrka zli1kwidowan'O povadnie lek.arskie. J erdyną .placÓwką słu1';by drowia Q a'sięgu pow.szech:nym, Ipo'ZOiSltaj.ą'cą w ge.51tii Oddziału byŁo 'odtąd P,o.g>otowi'e RaJtunikowe. RÓwnolegl,e z .łikwidacją 'Pionu lecz-niczegO', nal3tępowały 'zmiany orgalIli'za.cyjne Oddziału P,O'znań-P-owiat. Jego ,agendy włąiCZ>OInO' da miejl3kiej organizacji. W drugiej !pałowie ro.ku nalstą!pila z:n8.JCZina !I"edulwj 1 a etatoweg.o personelu. Oddział otpuścił 'POIffiie.szczenia przy lUlI. ŚniadeClldch i Iprzenr:iÓisł !Się da lolkaH Iprzy ul. OhełmO'ńlldega 20.
Od 1948 r. /Uległ wyraźnej zmianie prafil działalnaści merytorycznej Oddziału. Wy:siłek służJb ulkierun!kQfWlany Oi.;;tteł w głóWIIlej :mierze lIla 'pracę sanitar:no-,S'zkoleniową _ i pr'QPa.gandową. Zailwes dzi.ałalnoś ci oipielkuńczej zoS!tał :zawężony, chać t. llpTÓbowano jelS'z,cze wykorzystywać da'Wiladczenila 'z lat 1945 - 1946. Za sukces jednak uznano t'O, że zlikwidowane wstały 'oak.owicj;e podkutują,ce jeszcze 'W nielk.tóry;ch ,,*ręga.ch tendencje d'O działa']JllIO:ści fila:nltropijmej. RodawllllicltW1a darów ograniczana do pomocy :zJbi.OTOwej dla ludności dtO't1knięrtej klęskami żywi'Ołowymi, a I'ozdawnicltwo indywidualne ogTanieona da 'pamocy - jaik. ta powiedzianO' w .spTiawozda'lliu - 1udziom na to 'Slpe'cjalnie z,asługujący:m. Z kO'ńcem września 1948 r. działalnaść Oddziału dabiegła kańca. Na podstawie uchwały Zarządu GłównegO' z dnia 16 września, pełnamacnik Okręgu zarządził likwidację Oddziału z dniem 30 września i włączył jegO' kamórki da Biura Okręgawega. Da tegO' dnia zamknięta księgi i kartateki, a sprzęt samachodawy i materiały sanitarne przekazane zastały odpawiednim WydziałO'm Okręgu 21. Data ta zamyka piękną kartę w pawajennej histarii miejskiej organi
;".
----- ---..."
:'ib;
,--t
;,f".:..:!"
' ,-- , fIIiIr '. {:
F'f't.;."
>. :".
ir .f
.. :tIł ''.-: .::.'f"'1
;-.:
" ,':if_A
'.::.'
":,"":,
...: ;,. .:....:.: :':::::'. .. ':=;:;/' ..;':'.:.. ',,
::,
,iIii
.,:
:t
:,i
::;: . -, .
, - :t,' ,":'J- '-'::'. j - "Vi;; : : . y .< -ł A:;-, J-:, .« f.. "'I' ":
''I' ..,jj:
i "F:'
>'1
Siedziba oddziału poznańskiego Pol- , ISkiegQ Czerwonego Krzyża w latach 1947 - 1948 i siedziba Pogotowia Ratunkowego przy ul. Chełmońskiego do pażdziernika 1947. Widok wsp6łcz.esny
21 Tamże, sygn. 102, k. 173.
;::' ł
:! J
zacji Polskiego Czerwonego Krzyża. Różne mogą być dzisiaj pun1dy odniesienia przy próbie oceny wkładu oddziału we wspólne dzieło tamtych lat - likwidację skutków wojny i odbudowę życia społecznego w mieście. Przedstawione tu fakty pozwalają jednoznacznie skonstatować, że miejska organizacja od pierwszych dni wolności włączyła się czynnie do tych zadań, a przyjęte przez nią rozwiązania i metody pracy mogą być wzorem działania dla wieI,:! organizacji społecznych.
ANEKS
SPIS LEKARZY ZATRUDNIONYCH W PCK
Imię i nazwisko I Funkcja I Adres prywatny Roman Chwirot pogotowie Przecznica 3 Konrad Dzięgielewski okulista Rzepeckiego 7a Bogdan Kentzer pogotowie Grodziska 26 Józef Kołaczkowski " Grougera 3 Wacława Kwiatkowska dentystka Mielżyńskiego 3 Helena Leżeńska pogotowie Polna (Klinika) Wacław Maluj " Bukowska 15a Zdzisław Pukacki " Kanałowa 3 Tadeusz Suwalski chirurg Matejki 68 Antoni Szac ginekoog Grunwaldzka 41a Eleonora Węsław naczelny Prusa 4 Władysław Widy łaryngolog Matejki 60 Aleksander Woźniak pogotowie Śniadeckich 4 Wacław Wybieralsl.i " Mielżyńskiego 3
/\:'.'ł.\ o:o,,:,::< :.<;:
..
.,. j ł; o,. t,' .., *"=. o o;J-': o :;"" .
''.: 'ł':
.
'o o
:'::' .' ..' IV ,.,. " \ ' ,.........., ,. ....: . '... .
!:.. ,:-?
<:'b
_I ,
,."':":,.
:.......::- .
.0';;,jjr:J,.
.
''"
....
-' .m >.
o:o:hm
., :,,,: :$' "ł , &.
.:.
14_
J..
. . .. .' , )&::':';' &jjN.
"" ."." .. :
Iii< .'"'1i
Wieżowiec Biblioteki Akademii Ekonomicznej (15 V 1984 r.) '.
'P,_oo s.'. ::.)o "..: . '''' _,WA?t lo './<;' t' ,
00 'ł
.,.-;.
,. .,
',':'j<: >> .. '.;:iii ,*'"
. o ,
,>«
,'f'
Powyższy artykuł jest częścią publikacji Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1984.01/06 R.52 Nr1/2 dostępnej w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku. Właścicielem praw jest Wydawnictwo Miejskie w Poznaniu.