KRONIKA MIASTA POZNANIA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1928 R.6 Nr4

Rocznik VI. - Nr. 4.

z y g m u n t Z a l e ski. PRZEMYSŁ SKÓRZANY W SREDNIOWIECZNYMPOZNANIe.

W okn!"ie rozkwitu gospodarczego mia<;ta Poznania. w t. zw.

złotym wieku polskim, szczególną rolę odegrał przemy..ł skó.. rzany i handel skórami. -'Pozna:ńbyr najwybitniejszym w tej dziedzinie uśrodkiem polskim o znacz.£niu międzynarodowym, konkurował z nim jedynie stołeczny Kraków. Przemysł skórzany w niekŁóryc-h swych działach należał ao rzadkich rzmiosł i nie był obliczor-y na potrzeby miejscowe łub terytorjalu£, lecz na szeroki rynek Europy ówczesnej. Zgęszczenie przemysłu tego w Poznaniu ma przeto cechy zjawiska ni£zwykłego, temwięcej. że był on szczególnie silny. Mniejwięcej czwarta część rzemiosła poznańskiego 'przypadała na wyrÓb i przetwarzanie skór, a' gdy odlicza się rzemiosło szewski£, zawsze jeszcz e każdy mniejw ięcej piąty rzemieślnik był s kÓrnikiem pracują <;;11 n a er ok i e k sport. RÓwn-oczenie był Poznań 'potężną centralą handlu skórami. Stan taki 16. wieku opierał się w pewn£j mierze na przesłankach stworzonych w średniowieczu. Zamierzaj'ąc poświęcić rozwojowi przemysłu skórzango i handlu skórami w Poznaniu pracę obszerniejszą. podajemy tutaj przyezynek ilustrujący stosunki średniowi£czne. Źródłem są nam księgi miejskie. Koniec wieku 15. uwzględniamy już tylko w ogólniejszych zarysach. Naj'ważniejsze daty zebrał Warschauer (Oie mittelaHerlichen Innung.n: a także Die sUidtischen Archh'e i Stadtbuch von Posen). Nie zachowała się żadna średniowieczna księga cechowa rzemisł --;kórzanych, to t.£ż materjał podstawowy jest bardzo szczupły. Kilka statutów zachowało się w księgach miejskich, a zresztą księgi te zawierają ,już tylko przypadkowe dan. o jedno..tkach (transakcje majątkowe, starsi cechów itp.). Szczególnie trudno zestawić' rozwój handlu skórami. W każdym razie jednak księgi te iluslrują w pewnej mierze wczesność przemysłu skórzanego. j£go zróżniczkowanie i jego znaczenie w mieście.

KRONIIC\ lL\f,:1' \. r(lZA'1.\

W szer.egu przemysłów skórzanych istniały w średniowil'czu działy następujące: 1) garbarstwo. obejmujące czerwono<;kórnih'ów i białoskórników. 2) ryma'rstwo i siodlarstwo. 3) galanterja skórzana: kaletnicy, rękawicznicy. pergameniści, paśnicy, 4) kuśnierstwo i 51 szewiectwo. Osobno stał handel skórami.

Z całości tej dimunujemy rzemiosło szewskie, zawsze bard.lo znaczne. a przeto wymagające osobn.go traktowania. tembardziej że należało do rzemiosł reprezentowanych wszędzie i nie pracujących zwykle dla rynku szerszego. Wchodzi ono zresztą w zakres prz.mysłu odzieżowego, którego rozwoju rozpat:oywać nie zamierzamy; coprawda do przemysłu tego wlicza się również kuśnierstwo i niektóre gałęzie galanterii skórzanej, ale kuśnierstwo łączy się tak ścisk z handlem skórami, że usunięcie rzemiosła tego nie dałoby pełnego obrazu handlu a wyrób galanter.ji jest w całokształcie zjawiskiem niejako pochodnem miejscow.ej produkcji garbarskiej.

1. G a r b a r z e.

Ź ród ł a: Oprócz zapisek drobnych za:.:howały się w księgach miejskich postanowienia o charakterze statutowym z lat 1403, 1422. 1425 i 1436 (statuty 1422 i 1425 także w przywilejach oryginalnych z 16. i 17. wieku). Materjał to skąpy, obejmujący głównie postanowieni"1. o rozgranicz.eniu pos7.czególnych rze. miosł. Rzemiosło garbarskie było bardzo rzadkiem. W średniowieczu można mówić i'edyni e o dwóch ośr::>dkach garbarstwa: Kraków i Poznań. Nwet ;- w ieku póżnie'jszym tylko największe centra gosp odarcze miały własne zespoły garbarzy. Garbarze pracowali dla szerokiego rynku, głównie .na eksport. W zakresie własnych potrzeb garbowali skóry sz ewcy:ł: ymarze i in. W tych to okolicznościach zasługuje garbarstwo na wyjątkowo baczną uwagę. Garbarze nabywali skóry od rzźników lub w handJu targowym. Wcześnie wytworzył się podział rzemiosła na czerwono1;kórników i białoskórników. Czerwonoskórnicy wyprawiali skórę za pomocą kory dębowej, brzozowej lub świerkowej, białoskórnicy, zwani także z.amszownikarni, używałIi jako garbni!ka tłuszczu rY'bi'g'o. 00 wykonywania 'rzemiosła potrz.ebne były korzeczniki, młyny do tłuczenia garbnika na stępach. kąpiele wapienne i 1;zereg urządzeń, k'tóre utrzymywano wspólnym nakładem. Rzemio<;ło garbarskie konccntrowało się przy wodzie. zwykle za mi:.łstem. ponieważ zatruwało powietrze. Cech garbarski w Kra'kowie powstał w końcu 14. wieku. \ Garbarstwo poznańskic miało około r. 1400 j'Uż długie tradycje.

W pierwszym katalogu cechowym z r. 1440 występują już dwa cechy garbarskie, a mianowici.e cech czerwonoskórników (11. w katalogu) i cech białoskórników (12. z kolei). Rozdzia ł obu rze.. miosł nastąpił w r. 1436. .Najdawniejszym dowodem lstnienia. cechu jest statut z r. 1403. najstarszy w Potsce zachowany statut garbarski. Postanowienia wilkierza tego są wybitni. specjf1lne, wydanie ich poprzedzało dłuższe doświadczenie i walka konkurencyjna, to też nie ulega wątpliwości. że cech garbarski powstał w wieku 14. Ściślej' czasu założenia Ilstalić niepodobna. Pewnem jest, że garbarstwo należało do tych rzemiosł, które bard,zo ,wcześnie usadowiły się i ustaliły w Poznaniu oraz stworzyły własną organizal.ię zawodową. W początkowych dziesiątkach lat istnienia swego skupiał cech garbarski również rzemi£ślników wyrabia,jący.::h galanterję skórzaną za wyjątkiem paśników, złączonych - zdaje się .- stale z rzemiosłami metalowcml. Statut z dnia 9 marca 1403. nadany przez wszystkie trzy porządki mi.ejskie, s-pisany w języku niemiekim pod nagłówkiem ..Der gerbir ussaczunge". zawiera 7 punktów. z których 3 dotyczą określellla slosunku szewców do garbarzy a 4 są przepisa mi wewnętrznemi cechu garba'rskieg,) I). Szewcom 7abroniono posiadać wapienniki (ascher) na spółkę we 2 lub 3. lecz każdy miał korzystać tylko z wlasnego wapi.ennika (p. 2); i'eden S'T.ewc r.ie mógł drugiemu sprzedaw3.ć skói"y garbowancj (p. 3); szewc nie mógł też sprzedawać ga(b;)wanj s-kó.y paśnikum. si0dlarzom. rymarzom, kaletnikom ani innym nemieślnikam. W razie przekroczenia groziła kara 1 grzywny na rzecz miasta. Tak dokładne okresleni£ praw garbarskich szewców mogło nastąpić tylko po długich utarczkach między garbarzami a s-zewcami. Garbarze z natury rzcczy dążvii do wvł.,\czneo prawa wyprawiania skćry, jednakże nie csiągnęli t.ga i najstarszy statut gar. barski zastrzega szewcom prawo pr,lygotvwywania skói'Y na c£le własnego rzembsła. Zakaz ła.czneg.:J użytlwwania jednego wapiennika utrudniał szewcom niJ.;amożnym garb cwanie, wszystkie inne normy ogranlczałv czynności gRrbarskie szew

1) Td.;:sl \\" \\ al'scJH1Uf'I'<ł t<łdthl1('h HHI POSPII \ \\. S.) 11/'. ::n. I

\*