MARIAN GOŁKA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1983.04/06 R.51 Nr2

PLACE MIEJSKIE POZNANIA

(dokończenie)

Do PIERWSZEJ kategorii, obejmującej place tworzące całość urbanistyczno-architektoniczną, zaliczam osiem placów. Plac Wolności, który utworzony jest w kształcie wydłużonego prostokąta. Jego oś podłużna przebiega w kierunku wschód - zachód. Wymiary tego placu wynoszą: 85 m szerokości i 205 m długości - przy założeniu, iż jego zachodnią granicę stanowi budynek restauracji "Arkadia". Północna pierzeja tworzy zwartą ścianę. W pierzei południowej kilka budynków niższych w stosunku do swego sąsiedztwa powoduje jednak pewną dysharmonię. Podobnie w pierzei wschodniej - nie zabudowana parcela obok Muzeum Narodowego tworzy wizualny prześwit. Te ułomności placu rekompensuje jednak kilka charakterystycznych budynków znajdujących się w jego przestrzeni. Należą do nich: Biblioteka im. Edwarda Raczyńskiego, Muzeum Narodowe, hotel "Bazar" oraz wspomniana "Arkadia". Przy placu tym znajduje się też kilka interesujących architektonicznie kamienic z przełomu XIX i XX w. Urbanistyczny walor placu zwiększa jego położenie na osi wiodącej od ul. Fredry przez ul. 27 Grudnia, ul. Paderewskiego do Starego Rynku. Poprzeczna wobec niej, i przeznaczona raczej dla ruchu kołowego, jest oś ul. Marcinkowskiego. Plac Młodej Gwardii jest jednym z niewielu szczelnych placów Poznania. Ma kształt kwadratu o długości boków 92 m i posiada wszystkie pierzeje zamknięte. Położony jest na skrzyżowaniu dwóch osi komunikacyjnych: z jednej strony ulic Ratajczaka - 3 Maja i ich przedłużenia ul. Libelta, a z drugiej ul. Mielżyńskiego i jej przedłużeń rozwidlających się przy placu - tj. ul. 23 Lutego i ul. Młyńskiej. Można by uważać go za jeden z bardziej udanych pod względem urbanistycznym, gdyby nie fakt, że założony został (przez władze pruskie w początkach XIX w.) na terenie o znacznej różnicy wysokości - sięgającej kilku metrów. Plac Asnyka zlokalizowany jest stycznie do ul. Słowackiego. Kształtem zbliżony do prostokąta, posiada wymiary 70X80 ni (przy czym jego dłuższy bok ułożony jest na osi północ - południe). Walorem tego placu jest fakt, iż jego pierzeje są zwarte, a jednocześnie jednorodne pod względem architektonicznym. Budynki tworzące je pochodzą z początku XX w. Dodać należy, że plac ten posiada bardzo intymny charakter. Architektonicznie podkreślony jest poprzez ścięcie narożnika południowo-wschodniego, co uwypukla jego walory jako wnętrza. Plac Wyspiańskiego, położony stycznie do ul. Wyspiańskiego, zbudowany jest W kształcie trójkąta równoramiennego o podstawie ok. 140 m i wysokości 70 m.

Zarówno jego podstawa, tworząca pierzeję północną, jak i ramię tworzące pie

8»

Marian Gołka

Plac Generała Henryka Dąbrowskiego <8)

rzeję południowo-zachodnią są architektonicznie zwarte. Pewne prześwity występują w pierzei południowo-wschodniej, gdzie niewielki budynek o charakterze willowym wraz z otaczającą go zielenią nie zamyka pod względem architektonicznym placu - w przeciwieństwie do kamienic z początku XX w., znajdujących się w pozostałych pierzejach. Plac Lipowy na Dębcu, 'mimo że całkowicie otoczony budynkami o charakterze willowym, jest jednak architektonicznie zamknięty przez swą małą skalę. Zbudowany w kształcie prostokąta o wymiarach 25X60 m, jest jednym z ładniejszych, choć z powodu swego położenia na uboczu mało znanym placem miasta. Otoczony willami i zielenią, która zajmuje też jego przestrzeń, plac ten - o bardzo intymnym charakterze - jest uroczym zakątkiem Poznania. Podobny charakter posiada znajdujący się na innym krańcu miasta, bo na Sołaczu, plac Spiski. Położony stycznie do ul. Małopolskiej, zbudowany w kształcie kwadratu o wymiarach 100X100 m, otoczony jest z trzech stron zabudowa willową; czwartą pierzeję - południowo-zachodnią - tworzy wysoka zieleń Parku So łąckiego.

Plac Waryńskiego, to jedyny w pełni ukształtowany nowy plac Poznania. ZałofijJl

Place Działowy (11) 1 Wielkopolski (8)

Plac Stawny (12)rilBAnsL. "--Ijtawn l i!.L __

Mskra

-3żony jest na kształcie prostokąta o wymiarach ok. 200X130 m, którego dłuższa oś przebiega w kierunku wschód-zachód. Budynki jego pierzei zachodniej, południowej i wschodniej, pochodzące z lat sześćdziesiątych, tworzą architektoniczne zamknięcie dla przestrzeni placu. Jedynie w pierzei północnej jest prześwit - niie odczuwalny jednak wskutek szpaleru rosnących tam drzew. Plac posiada dominantę wizualną w postaci wysokościowca (jednego z ładniejszych wysokich budynków mieszkalnych Poznania), znajdującego się w pierzei wschodniej. W ogóle zróżnicowana, choć harmonijna pod względem wysokościowym zabudowa powoduje, że plac ten nie jest monotonny pod względem architektonicznym. Podobny efekt wywołuje zróżnicowanie wysokości terenu: plac stopniowo obniża się od krańców ku swemu środkowi. Wzmaga się przez to jego charakter jako wnętrza. Przez fakt, że plac ten położony jest stycznie od ul. Dąbrowskiego - a więc wlotowej szosy do miasta od strony zachodniej - wspomniany uprzednio wysokościowiec stanowi widoczny z dala akcent architektoniczny. Zwartą i harmonijną zabudowę posiada także plac (bez nazwy) przy ulicach Małeckiego i Granicznej na Łazarzu. Założony na planie trójkąta, z interesującą architekturą z początku XX w., tworzącą jego pierzeję oraz z zielenią istniejącą

M orcht»*łki*QO

Plac Karmelicki (13)

Marian Gołka

w Jego wewnętrznej przestrzeni, jest on zbyt mało docenianym fragmentem mIasta. Wyszczególnione place różnią SIę znacznIe między sobą pod względem wartości historycznej. Różnice te uwypukliłyby się bardziej, gdyby analizie poddać S tary Rynek i place Ostrowa Tumskiego - z założenia pominięte w tym przeglądzie.

Drugą kategorię stanowią place ukształtowane pod względem urbanistycznym, jednakże nie w pełni ukończone pod względem architektonicznym. Owo niedokoń

Rynki i place poznańskie. Legenda: R y n ki: 1. Stary Rynek, 15. J eżycki, 2l. Łazarski, 28. Wildecki, 29. Sródecki, 30. Wschodni; P l a c e: 2. Wolności, 3. Adama Mickiewicza, 4.

Młodej Gwardii, 5. Wiosny Ludów, 6. Kolegiacki, 7. Bernardyński, 8. Gen. Henryka Dąbrowskiego, 9. Wielkopolski, 10. Niepodległości, 11. Działowy, 12. Stawny, 13. Karmelicki, 14. Adama Asnyka, 16. Ludwika Waryńskiego, 17. Spiski, 18. Orawski, 19. Tadeusza Czackiego, 20. Stanisława Wyspiańskiego, 22. przy ul. Antoniego Małeckiego, 23. Zbawiciela, 24. Światowida, 25. Marii SkłodowskieJ -Curie, 27. Lipowy, 28. Ostrowa Tumskiego

Golęcin

Wi nog radyff(

Sotacz

JOgrody @

@k

(£)

1 StarVt!i Q : VD

(D@j

Grunwald

Junikowo

Qorczyn

Plac Spiski (17)czenie architektonicznej oprawy jest tym bardziej rażące, iż istniejące przy nich budynki są niekiedy interesujące pod wzglądem bryły czy fasady. Do drugiej kategorii można zaliczyć: Plac Adama Mickiewicza, położony przy osi komunikacyjnej wiodącej od ul.

Zwierzynieckiej, poprzez Rondo Kopernika do ul. Czerwonej Armii oraz krzyżującej się. z nią osi ul. Stalingradzkiej i ul. Marchlewskiego. Plac ten posiada nieregularny kształt. Zamknięty jest jedynie z dwóch stron: od wschodu Pałacem Kultury, a od zachodu gmachem Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Budowle te tworzą interesującą, monumentalną jego oprawę. Jego długość na tej osi wynosi 110 m. Od strony północnej zamknięty jest zwartą zielenią parku. Natoimiast od strony południowej plac nie jest w ogóle zamknięty. Plac Kolegiacki posiada kilka budynków wyjątkowych pod względem architektonicznym i historycznym. Jest on także ciekawie założony na planie trójkąta, z wewnętrznie zróżnicowaną przestrzenią. Równie interesujące jest połączenie przestrzeni wewnętrznej z przestrzenią zewnętrzną wobec niego. Plac ten traci jednak wiele pod względem architektonicznym przez fakt, że jego południowo-wschodni fragment jest zbyt szeroko otwarty. Także znajdujący się w tym rejonie budynek przychodni lekarskiej zupełnie nie odpowiada swym architektonicznym kształtem pozostałej zabudowie placu. Plac Bernardyński - o kształcie trapezu - posiadając w pełni ukształtowaną pierzeję zachodnią i południową, ma jednak rażący prześwit w pierzei północnej.

Plac Orawski (UJ)

Marian Gołka

Plac Tadeusza Czackiego <19)

Podobny prześwit w pierzei wschodniej nie jest tak odczuwalny, jako że pewne zamknięcie tworzą istniejąca tam zieleń, a także dominanta kościoła. Plac Wielkopolski, który mógłby być udanym placem, posiadającym architekturę w stylu socrealistycznym, traci wiele wskutek tego, że prawie cała jego strona południowa nie ma zamknięcia. Nie czyni wszak tego Wzgórze Przemysława. Także fragment pierzei północnej (przy skrzyżowaniu z ul. Działową) oraz położone naprzeciw siebie fragmenty pierzei zachodniej i wschodniej (w sąsiedztwie ul. Solnej) tworzą rażące otwarcia placu. Podobnie inne place - jak plac Skłodowskiej-Curie, posiadający nadmierne otwarcia w pierzei północnej, czy sąsiadujący z nim Rynek Wildecki, również z nadmiernym otwarciem w pierzei północnej, czy wreszcie interesujący Rynek J eżycki, z rażącym otworem w pierzei zachodniej, rozrywającym ten regularny plac o ciekawej architekturze z początku XX w. - cechuje dysharmonia architektonicznej oprawy. Tak samo dzieje się z placem Orawskim (bliźniaczym dla placu Spiskiego - nie posiadającym jednak jego uroku), czy nie nazwainym (acz interesującym) placem pomiędzy ulicami: Zieloną, Długą i Strzelecką. Takie nieukończenie oprawy architektonicznej placu szczególnie jest też widoczne w przypadku Rynku Łazarskiego. Ten ostatni posiada również ułomności urbanistyczne: nieregularną i nie określoną wyraźnie przestrzeń wewnętrzną. Większość placów zaliczonych do tej kategorii można by z łatwością "naprawić" - poprzez zabudowanie plomb, a tym samym ukończenie ich oprawy architektonicznej. Takiej naprawy nie da się już uczynić - jak można sądzić - wobec placów zaliczonych do trzeciej kategorii. Obejmuje ona place: Wiosny Ludów (szczególnie brzydki), Dąbrowskiego, Zbawiciela, Czackiego. W przypadku tych placów szerokość otwarć przekracza rozmiary zamknięć; więcej w nich prześwitów niż zwartych budynków tworzących pierzeje. Do tego dochodzi ich nieregularny kształt i architektoniczny chaos. Place te wymagałyby, niejako od początku, świadomego ukształtowania. I to nie tylko architektonicznego, lecz również urbanistycznego. Do czwartej kategorii zaliczono place istniejące - w mym przekonaniu - wyłącznie w aspekcie nominalnym. I tak, plac Niepodległości - to skrzyżowanie ulic, '..... '...... ....., ...... " ......... ......, '..... "' ..... '.....

'.... , " " '... "" " " , ,

'", '...., '...., , " " ...." '..... ''... ( I J r I l I \ I I / I I I I I

.... ..... .... ........... ..... ..... -............ -.....'=co, --" , , .... , " l ....., ', ij ", -"', JI :' f.i8'ł 'Qf) "",1 4 \ /.... \ I', , " , \

.#' ,/ /// ,,/ ,/ ./ I "'..... " ........ ..... .... ......, ............ ........... __ .-!bD .... ..... _....--

-----pa-------

"" _ .:rJIi"'" ,

I" } l ( \ \ I I I ł I ł I I ! \ \ I "I , I I ł 1 ł l '" l .............. I ,...., ł ........ 1 , I 1 I ł I I I I ł j I , ł

""'\.

"" ..... " , """ " "" " " " ""' ...... "

-., "'\ .

J .. -/ --."...I .-\; \.

\.

\ ) ( J I ,.. ., 1-' ! ) ; ( '\.

\.

'.

'.

-...--' -". ./ ,.., ./ ",.

;./ / ./ ;.,/ ,.

'" ./ ,.

/ " '" .; ;.".

,/ I / I I f I I I I I I , I I I I I I , I .:,. _.-1._ ,"" '" I I I I I I I I I ,r-. . ........ I .......-..-.. / I .-.... /" /' /' , /""I/ ,._./..

Kierunki oddziaływania placów i rynków poznańskich. Legenda: R y n ki: l. Stary Rynek, 15. Jeżycki, 2l. Łazarski, 26. Wildeeki, 29. gródecki, 30. Wschodni; P l a c e: 2. Wolności, 3. Adama Mickiewicza, 4. Młodej Gwardii, 5. Wiosny Ludów, 6. Kolegiacki, 7. Bernardyński, 8. 'Gen. Henryka Dąbrowskiego, 9. Wielkopolski, 10. Niepodległości, ill. Działowy, 12. Stawny, 13. Karmelicki, 14. Adama Asnyka, 16. Ludwika Waryńskiego, 17. Spiski, 18. Orawski, 19. Tadeusza Czackiego, 20. Stanisława Wyspiańskiego, 22. przy ul. Antoniego Małeckiego, 23. Zbawiciela, 24. Światowida, 25. Mariil Skłodowskiej-Curie, 27. Lipowy, 28. Ostrowa Tumskiego Iplac Stawny - to łąka i chaszcze, plac Światowida - jak już wspomniano - to pole, zaś Rynek Wschodni niemal na całym swym obszarze zastąpiony został magazynem handlowym. Generalnie, w Poznaniu brak placu, o którym można by z całą odpowiedzialnością powiedzieć: udany, choć kilku placom niewiele do tego brakuje.

3. ŚRODOWISKO WIZUALNE PLACÓW

Każdy miejski plac, prócz elementów stałych - takich jak miejsce w przestrzennej strukturze miasta, charakterystyczny układ urbanistyczny oraz architektura budynków tworzących jego pierzeje - jest miejscem ekspozycji wielu elementów mniej stabilnych i trwałych. Do takich elementów należą: neony, plakaty, mała architektura, detale architektoniczne, pomniki itd. Jeżeli poprzednie trwać mogą stulecia, to elementy mniej trwałe są najczęściej signum temporis jednego pokolenia - najczęściej pokolenia aktualnie użytkującego miasto. Ale nawet wówczas, gdy dany mniej trwały element wizualny jest dziedzictwem przeszłości, bywa on zawsze aktualnie weryfikowany co do zasadności swego istnienia (np. dotyczy to pomników) oraz co do znaczenia, jakie winien posiadać. Cech urbanistycznych i architektonicznych placu nie można zmieniać, nie przekreślając wyraźnie jego tożsamości. Natomiast elementy nietrwale można tworzyć w dowolnej chwiii i stosownie do aktualnych potrzeb społecznych. Ten nieustanny proces przemian środowiska wizualnego polega najczęściej na eliminowaniu starych elementów (bądź ich korekcji), jak też - na dodawaniu nowych. Środowisko wizualne placu miejskiego - na zasadzie sprzężenia zwrotnego - skorelowane jest z funkcjami pełnionymi przez dany plac. Z jednej strony, funkcje placu wyznaczają charakter elementów wizualnych eksponowanych w jego obrębie, z drugiej zaś - istniejące elementy wizualne stymulują rozwój takich czy innych funkcji. W procesie życia miejskiego następuje nieustanne wzajemne dopasowywanie "kształtu" placu i jego "treści". Obserwacja placów miejskich Poznania wyraźnie potwierdza tezę, że im bardziej różnorodne funkcje pełni dany plac, tym bardziej bogate i urozmaicone jest jego środowisko wizualne. N ajbogatszy zestaw funkcji pełni plac Wolności. W jego obrębie eksponowane są też różnorodne elementy wizualne: pomnik Hygiei, interesujące fasady budowli (Biblioteka im. Edwarda Raczyńskiego, Muzeum Narodowe, hotel "Bazar", restauracja "Arkadia" itd.) - posiadające wyraźnie znakowy charakter - wielkomiejski zestaw neonów najczęściej z treściami ponadlokalnymi, mała architektura (zabudowa podłogi placu, fontanny itp.), słupy ogłoszeniowe z charakterystycznymi dla pejzażu miejskiego plakatami i afiszami, witryny sklepowe mające nie tylko informować, lecz również kształtować wrażenie wielkomiejskości itd. Słowem, plac Wolności, poprzez umieszczone w jego przestrzeni elementy wizualne, sam w sobie jest symbolem miasta; kształtuje wyobrażenie o różnorodnym stylu wielkomiejskiego życia, o jego otwartości, o ponadlokalnym oddziaływaniu miasta. Jednocześnie, wiele spośród tych elementów wizualnych zawiera istotne dla społeczności miejskiej wartości historyczne. W obszarze Starego Rynku eksponowane elementy wizualne stanowią specyficzny dfct Poznania akcent. Dominują w nich wartości historyczne. Każdy bez mała element tego miejsca jest dla poznaniaków istotną pamiątką historyczną - utrwala przeszłość, symbolizuje istnienie i określa tożsamość.

Marian Gołka

Plac przy ul. Antoniego Małeckiego (22)

Rac ul. Małeckiego

Elementy wizualne przy placu Adama Mickiewicza są - w pewnym stopniu - świadectwem minionej niewoli pruskiej, ale jednocześnie symbolem pokonania tej przeszłości. Inne place śródmieścia - jak: Bernardyński, Młodej Gwardii, Wiosny Ludów czy Wielkopolski - co do charakteru środowiska wizualnego niczym szczególnym nie wyróżniają się. Oprócz kilku neonów i dość skromnego oddziaływania fasad budynków, nie dominuje w ich obszarze żaden specyficzny element wizualny. Pod tym względem są podobne do dziesiątków innych - często anonimowych - placów w różnych miastach. Może tylko Wzgórze Przemysława przy placu Wielkopolskim posiada walor symbolu przeszłości. Wspomnieć należy także, że plac Wiosny Ludów oraz plac Kolegiacki mają bogatą i zróżnicowaną wewnętrznie przestrzeń.

Ten ostatni posiada zresztą także inne elementy - przede wszystkim mające wartości historyczne fasady budowli. Wytwarza to w jego obrębie swoisty klimat. Natomiast takie place, jak rynki: Wildecki, Łazarski, Jeżycki i plac Waryńskiego

Plac Zbawiciela (23)

Plac Światowida (24)

- stanowiące zazwyczaj centra dzielnic - imają dość różnorodne cechy wizualne.

Oprócz bogatej w elementy znakowe architektury, neonów, witryn sklepowych i plakatów, posiadają różnorodną w wyrazie i funkcjach małą architekturę: kioski, stelaże, ławki, balustrady, które tworzą w obszarach placów swoiste subprzestrzenie; dzieląc duży niekiedy plac na odrębne obszary, ułatwiają spełnianie jego funkcji. Inne place, położone bardziej peryferyjnie, jak: Spiski, Orawski, Lipowy, Zbawiciela, tworzą stosunkowo mało zróżnicowane środowiska wizualne. Dominującym elementem jest tam zieleń. Również place Asnyka, Wyspiańskiego oraz place przy ulicach Zielonej i Małeckiego - mimo że bliższe śródmieścia - ubogie są w elementy wizualne. W zasadzie - oprócz dominującego oddziaływania fasad budynków - dostrzec tam można tylko małą architekturę i zieleń. Nieco odrębny charakter posiada plac Dąbrowskiego, którego środowisko wizualne (oprócz zieleni sąsiadujących parków) tworzą dwa zasadnicze elementy. Są to: z jednej strony budynek hotelu "Poznań" i związana z nim mała architektura oraz neony, z drugiej zaś - pomnik Powstańców Wielkopolskich 11918/1919. Elementy te są trudne do pogodzenia w jednym obszarze, bowiem pierwszy jest symbolem nowoczesności, ruchu, działania, drugi zaś - symbolem przeszłości i walki; pierwszy jest codzienny i sekularny, a drugi wymaga skupienia i odświętności. Z analizy środowiska wizualnego tworzonego przez miejskie place Poznania można wyciągnąć następujące wnioski: 1. W zbyt nikłym stopniu, bądź zbyt jednostronnie i schematycznie wzbogacane jest środowisko wizualne poszczególnych placów. Do najczęściej stosowanych elementów należą: neony, witryny sklepowe i mała architektura (kioski czy pawilony). Prawie zupełnie nie pojawiają się formy przestrzenne: rzeźby i pomniki. Takie elementy mogłyby znacznie wzbogacić wartości artystyczne placów, a także zwiększyć indywidualny ich wyraz. Niektóre place tego wręcz wymagają! 2. W obszarze większości placów (oprócz kilku centralnych) zbyt mało eksponowanych jest elementów mogących integrować społeczności - głównie społeczności dzielnicowe. Zbyt mało jest także elementów (nie licząc swojskich fasad budowli) ułatwiających identyfikację społeczności z poszczególnymi obszarami; brakuje symboli dzielnic, elementów doniosłych semantycznie, a tym samym - budzących emocje. 3. W obszarach poszczególnych placów wiele elementów wizualnych jest w złym stanie technicznym (a stąd również - mało estetyczmych). Wiele elementów jest zdewastowanych. Głównie dotyczy to fasad budowli i małej architektury.

Marian Gołka

4. FUNKCJE UŻYTKOWE PLACÓW

Niekiedy hierarchia oceny placów pod względem urbanistycznym, architektonicznym czy wizualnym nie w pełni pokrywa się z hierarchią ich ocen pod względem funkcjonalnym. Plac nieciekawy urbanistycznie lub architektonicznie może spełniać bogaty zestaw funkcji. Dotyczy to również wielu placów w Poznaniu. Pod względem pełnionych funkcji place można podzielić na polifunkcyjne i monofunkcyjne (to ostatnie określenie nie oznacza placów jednofuinkcyjnych, sugeruje tylko przewagę jednej funkcji nad pozostałymi - realizowanymi w stopniu niewielkim). Należy tu stwierdzić, że place polifunkcyjne mają większą wartość dla miasta. Do polifunkcyjnych należy przede wszystkim zaliczyć plac Wolności. Będąc centralnym placem miasta, jest on przestrzenią ogniskującą wiele różnorodnych zachowali społeczności miejskiej Poznania, jak też przybyszów ze strefy jego oddziaływania. Można tu wyróżnić następujące funkcje: handlowe i usługowe (sklepy i zakłady usługowe), rekreacyjne (wiele lokali gastronomicznych i rozrywkowych, kawiarni, a także bezpośrednio w przestrzeni placu), administracyjno-bankowe (zarządy instytucji, banki. Powszechna Kasa Oszczędności itd.), kulturalne (Muzeum Narodowe, Miejska Biblioteka Publiczna im. Edwarda Raczyńskiego, Klub Międzynarodowej Prasy i Książki, księgarnie), komunikacyjne (plac jest węzłem ruchu w centrum, w ramach którego następuje jednak znaczna kolizja ruchu pieszego i kołowego, co wyraźnie utrudnia realizację innych funkcji), integracyjne (spełniane na rzecz całej zbiorowości miejskiej poprzez oddziaływanie poszczególnych obiektów, kontaktowanie się na tym obszarze różnych kategorii społecznych i współwystępowanie różnych ról społecznych). Specyficzny a jednocześnie różnorodny charakter użytkowy posiada Stary Rynek. Pełni on funkcje: kulturalne (galerie plastyczne, Biuro Wystaw Artystycznych, Muzea: Miasta Poznania, Wojskowe, Henryka Sienkiewicza, Instrumentów

Plac Li powy (27)

Place Ostrowa Tumskiego (28)

Irm*iAgo

Muzycznych, Archeologiczne oraz rozne inne), rekreacyjne (lokale gastronomiczne i rozrywkowe, teren spacerowy), handlowo-usługowe (sklepy branżowe, unikalne zakłady usługowe, np. branży jubilerskiej, artystycznej), naukowe (pomieszczenia Polskiej Akademii Nauk, Instytutu Zachodniego, Biblioteki Kórnickiej), rep re zen - tacyjne (Stary Rynek jest "salonem Poznania"), administracyjne (Urząd Stanu Cywilnego), integracyjne (głównie w wyniku poprzednich funkcji, jak też wskutek oddziaływania środowiska wizualnego tego obszaru i jego wartości historycznych). Nieco odmienny, a przynajmniej inaczej realizowany zestaw funkcji pełni plac Adama Mickiewicza. Są to funkcje: naukowe (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna oraz - w pobliżu - Akademia Ekonomiczna), kulturalne (Pałac Kultury i Państwowa Filharmonia, a także - w sąsiedztwie - Teatr Wielki im. Stanisława Moniuszki), reprezentacyjne (miejsce masowych demonstracji i publicznych wystąpień), rekreacyjne (miejsce spacerów i wypoczynku), administracyjne (bank, siedziby dyrekcji kilku instytucji, np . Urzędu Pocztowo- Telekomunikacyjnego), integracyjne (głównie w wyniku położenia placu oraz działania funkcji reprezentacyjnej). Plac Kolegiacki pełni następujące funkcje: administracyjne (Urząd Miejski), kulturalne (Zespół Szkół Baletowych, siedziba Polskiego Teatru Tańca), religijne (koś

Rynek Wschodni (30)

Marian Gołka

ciół famy), usługowe (zespół specjalistycznych przychodni lekarskich), rekreacyjne (zanikające wskutek faktu, że za dnia teren ten pełni funkcję parkingu samochodowego), integracyjne (głównie dzięki wartościom historycznym, architekturze i funkcjom administracyjnym tam spełnianym). Funkcje wymienionych placów spełniane są w maksymalnie wysokim standardzie; są one w dużym stopniu wyspecjalizowane i unikalne. Słowem - posiadają walory funkcji centrogennych. Wiele z nich to funkcje unikalne dla całego regionu wielkopolskiego. Inne place Poznania, nawet określone jako polifunkcyjne, nie pełnią już tak unikalnych funkcji, a przede wszystkim w tak uniwersalnym zestawie. I tak, plac Bernardyński pełni funkcje: handlowo-usługowe (sklepy, stoiska targowe, zakłady usługowe, szpital i przychodnia lekarska), religijne, rekreacyjno-integracyjne (szczególnie dla osób starszych i wywodzących się z obszaru Garbar) , komunikacyjne (jak zwykle utrudniające realizację poprzednich).

Domeną placu Wielkopolskiego są funkcje: handlowo-usługowe (sklepy, zakłady usługowe, targowisko, przychodnie lekarskie, poczta), administracyjne (Archiwum Wojewódzkie), komunikacyjne (pętla tramwajowa i przystanki komunikacji miejskiej) . Podobny zestaw funkcji pełni plac Młodej Gwardii: handlowo-usługowe (sklepy i zakłady usługowe), administracyjne (dyrekcje i zarządy instytucji, np. Państwowego Zakładu Ubezpieczeń, zjednoczeń przemysłowych), komunikacyjne (plac stanowi rondo drogowe, a także zlokalizowane na nim są przystanki tramwajowe). Plac Waryńskiego skupia następujące funkcje: handlowo-usługowe (wiele sklepów, lokal gastronomiczny, zakłady usługowe, poczta, cukiernia), komunikacyjne (pętla tramwajowa, początkowe przystanki autobusów podmiejskich, postój taksówek), integracyjne (w wyniku realizacji dwóch poprzednich). Rynek Jeżycki, Wildecki i Łazarski spełniają głównie funkcje handlowo-usługowe (targowiska, sklepy, zakłady usługowe), komunikacyjne (węzły ruchu, przystanki tramwajowe) i integracyjne (głównie na rzecz społeczności dzielnicowych). Ponadto w przypadku Rynku Wildeckiego dochodzą jeszcze funkcje religijne. "Pchli targ" przy Rynku Łazarskim ma ogólnomiejskie znaczenie. Z placów monofunkcyjnych wymienić można place Asnyka, Lipowy, Spiski i Orawski, które spełniają głównie funkcje rekreacyjne; plac Skłodowskiej-Curie - przede wszystkim funkcje naukowe (pomieszczenia Politechniki Poznańskiej) i w pewnym zakresie administracyjne (siedziby kilku instytucji); plac Wyspiańskiego - głównie funkcje administracyjne (dyrekcje i zarządy kilku instytucji rolniczych), a także naukowe (jeden z budynków Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza) i komunikacyjne; obszar placu Zbawiciela - to miejsce dla funkcji religijnych i rekreacyjnych, w mniejszym stopniu również komunikacyjnych; plac Dąbrowskiego - to funkcje komunikacyjne (węzeł ruchu, przystanki tramwajowe, sąsiedztwo dworca Państwowej Komunikacji Samochodowej) oraz reprezentacyjne (pomnik Powstańców Wielkopolskich i hotel "Poznań"), a także rekreacyjne (sąsiedztwo parków); place Ostrowa Tumskiego i Wzgórza Sw. Wojciecha - to przede wszystkim funkcje religijne oraz - w mniejszym zakresie - rekreacyjne.

Analizując funkcje użytkowe placów miejskich Poznania, dojść można do następujących wnilosków: 1 Najpowszechniejszą i najpełniej realizowaną funkcją placu miejskiego jest funkcja handlowo-usługowa. Przejawia się ona (choćby w niewielkim stopniu) na każdym bez mała placu Poznania. 2. Występują znaczne różnice w zakresie przestrzennego oddziaływania poszczególnych funkcji różnych placów.

Można przy tym dostrzec następujące prawidłowości (Ryc. 2): place centralne i niektóre peryferyjne place monofunkcyjne posiadają szeroki (ogólnomiejski bądź regionalny) zakres oddziaływania; place stanowiące centra poszczególnych dzielnic posiadają także dzielnicowy zakres oddziaływania i w zakresie funkcji typowych (głównie handlowo-usługowych) można między nimi wydzielić strefy wpływów; niektóre z funkcji dzielnicowych placów polifunkcyjnych mają ogólnomiejski zakres. 3. Funkcja integrująca (oprócz Starego Rynku, placu Wolności i placu Adama Mickiewicza - oddziałujących na tworzenie więzi społecznych całej miejskiej zbiorowości) pełniona jest bardzo wyraźnie przez place stanowiące centra dzielnic. Funkcje administracyjne i kulturalne występują najczęściej przy placach położonych w centrum miasta. 4. W przypadku placów położonych w centrum imiasta dostrzega się też proces wzajemnego przyciągania funkcji - do istniejących dochodzą nowe - a także inowe przejawy funkcji już występujących. Zachodzi wyraźne sprzężenie zwrotne: plac bogaty funkcjonalnie staje się jeszcze bogatszy; plac ubogi pod tym względem - ubożeje. 5. Tendencję wzrostową (o znacznym nasileniu) wykazuje funkcja komunikacyjna (wraz z parkingową). W efekcie wzrostu intensywności ruchu kołowego i stopniowego "odbierania" z terenu placu powierzchni przeznaczonej dla ruchu pieszego i przeznaczania jej dla ruchu kołowego, znacznie ogranicza się (a przynajmniej utrudnia) możliwości pełnienia przez miejski plac innych funkcji. 6. Na obszarze placów miejskich coraz gorsze są warunki do realizacji funkcji rekreacyjnej bezpośrednio w przestrzeni placu. Przenosi się ona więc do lokali położonych w budynkach. W znacznym stopniu ogranicza to również funkcje integracyjne, jakie place mogą pełnić. 7. Z budynków przylegających do placów położonych w centrum miasta stopniowo wypierana jest funkcja mieszkaniowa. Pomieszczenia dotychczas przeznaczone na mieszkania przejmowane są dla innych funkcji - głównie o charakterze centrogennym. Jest to zresztą proces, który - w różnym nasileniu - cechuje cały obszar centrum.