J.4.N KACZMAREK

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1982.07/12 R.50 Nr3/4

OŚRODEK SZKOLNO-WYCHOWAWCZY DLA DZIECI GŁUCHYCH W LATACH 1832 - 1982 (Rys monograficzny)

N AuaZANIE głuchych za'Po:czątkow.ał benedyktyn ,Piotr Ponce w hiszpańskim kLasztoT2Je Dra. WytIlik>: je,go pra,c IIl1i'e zna.lazły jednak ser,s,zego oddźwięku w i:nnyc,h krajach i n.a ,k:OIIlty,nua,cję czekano jesz,cze d'WlLeŚC1e lat. .Dopiero uruchomienie pierws?:eg,o zakladu dla dzieci ,głuchych w Paryżu 1'770) :przez Ka1'iCJIla Mrchał'a de L'EJpee i .podobnego zakładu w Lipsku ,(.11778) przęz 'Samuela HeJnck:ego :było p'lllI1tk'tem zw.rootnym IW nauczanliu ,głuchy,c'h. PO'ws'tały niebawem .zakłady w Wied nJiu (1779), !Rzymie 1('1'783), Pradze 1(17,8'4), Be,r'linie 17i88), LOlndy.n:ie (117912) i !in. l IPows1tawały coraz to ,now,e szkoły dla głuchych, przygotowujące ich do wykJOIIlYwaniLa wLelu poży,tecznYlch lZJawodów. ZodinLe z zarządzeniem prUJSJkiiego .ministra szkolnictwa Karla Altensteina, miała powstać także w P07.naniu przy Głównym Kl'toHckm :Seminarium Nauczyciels:kim S'oŁa dla głu,chyc.h, ibędąca 'jednoc,ześ..JJie sz,kołą ówiczeń praktycznych dl,a prz%złych nauczycIeli. Otwawie .szkoły miało nastąpić w 18!.l5 :I'. SpraWia na'potkała j.ednak .ni,e IPrzewidZJaiIle trudności zarÓ'WlI1o ze strony ,Stanów Generalnych Wielk,iergo KJslięs,twa Poznańskieo jak i dyrekcji Semi;na,rium 2. 'KJiedy zaś już :wydawaŁo się, że ,radca LProw.incjoOl!1lalneg,o KolegJum Sz.k,olnego upoa-ał się ze ;ws,zYSl1Jk:imi tru<IDo.śoiami - wybuchło P.owS'tan.i'e LiSlto.padow€. iNastąpiła zmiana na ,s!ta.nowisku nacz'elneg,o prez,esla rejencji, którym został Eduard H. FlottweH. Wraz z represjami popowstaniowymi w Poznaniu wybuchła cholera 8. Sprawa .otwa,rd.a !Szkoły dla głuchyclh ul.egła ,pOlnoWll1elffiu OdDOcZell1liu. W połlowie 'J.,8,3il T. wrÓcił z kursu (Ha ;nauczycieli dZJie'ci głuchyc.h w BerJi:nie były nauczyciel muzyki w poznańskim Seminarium Nauczycielskim - Józef Sikorslki. Nasltępnego dr,ia po jego powrocie od:była S'ię konfelre.ncja seminaryjnego g;rona ,n,:nliczYDiels'klłego, na ;k'tór,ej p.rzydZLE"lOlno Siikorskiemu tyodno.wy .p,lalIl zajęć. D;ni,a 8 maja 1831 r. radca solny AuguSlt L. Ja1cob dał nas,tępują,ce ogłos.ze:nie: "Tyczy się nauczycjella .muzyki J. Sik,orskiiego, u.S'posobJonego 'także lIl,a nau

1 J3 ,r z e s ki iM.: Pamiętnik Warszawskiego Instytutu Gluchoniemych i Ociem1'lialycn. Warszawa 1'378, R. IX, IS. \1 - 186. 2 M a t u s z e w s k i W.: Zum Jahrigen Jubilorum der Pro'vinzial-Taubstummen- Anstal.t. POIs,en 111882, 3 Kar w o w s k i S.: Historyja Wielkiego Księstwa Poznańskiego. T. L Poznań 1918, s. 133.

:I Kronika m. Poznama z. 3 - 4/82

Jan Kaczmarek I

Budynek internatu oraz plac gospodarczy. Zdjęcie wykonane w 1936 r. .

t..,. ....,_;> ./ .

./ " cF<>;:..

":t

".0'.

=.:.: :

._

"fe ..: ł':j J

,.

.:.. , :... . .. -: o" : < :

:'::hbriłł j

:...:::;:..... .........

... '1'1.',,:.0 "":i

czydeia głuchoniemych. iKról.ews.k1ie M.LnistJerstWJo Spraw Duchownych i Sz,],.o,lnic'twa, wkutJeik inaszcgo ,wn.iosku, uła,twiło tymzasowemu drug,1emu n.auC'zyi0ie,lowi muzyki w ,tutejszym Seminarium NauC'zyciel.skim, sposobność wyks,it<łłcenia się w Iins,tytude Głuc'h'Jniemych w Be.r:liDlii!, :takŻJe In3 nauczyciela głuehoni,emych. Uwia.damilamy więc" aieby 'podzke i :Opi,ekunowie użyć ,go m'og'li di:! UIClzeuia d.zi'eci głucha;niemych. Zgłosić się należy z dZliećmi u dyrektora IPallla GruszczyńskIeg,,)" 4, ,Dnia 23 .slty,cL,nia 18,32 r żapisano pi,e.rwszych uczniów: Ludw:ika .Borna z Legnicy, Michała Gryskę z Głównej, Fryderyka Olszewskiego z Poznania. Szkołę dla głuchy.ch, ;ogodnJJe 7. pier:w.atnymi zabaż,e.niami, 'um1esz,c7.ono przy ,seminarium Naucz)"delskim na Sródce, ktÓre zało2Jo.ne ziOlsltał,o 'w -1'804 J:'. 'pr.zez iFlryderyka W,iJhelma III. Seminarium mieściło Isię w .budynk'u poklasztornym zailmnu ref,OIrlTIatów 5 . P,i,erwszym dy,rektOTcm szkoły ,dla dzieci ,głuchych zQs'tał .mialIJJD-w.any Stefan GlI"uszczyński, .który jed.I'lirJcz,eśnie był 'Przełożonym Seminarium NiauczyC'ielsego.

Z!godnile 'z zasadami org,aniza,cyjny,mi Slzkoły dla głuchych, miała .ona .obok uczenia dzieci głuchych kształcić semina['zysiów w kierunku nauczania głucih)'ich. IPtoznański zakład dla głuchaDli€'mych prZJez ,pip.IW1sz,e lata s.weo is-tnii€lI1lia borykał iStię z olbrzymimi t:rudnlO'śc:ia.mi ,n,a!tury tin.ansawej. .P,ro:bl,em ,ten prólbowal r.ozwiązoać Flrydery.k Wilhelm lU na III Sejmie W'ielki€lo Księsitwa P.oz.n:a,ńs:kii.eg,o, proponując, aby stany uchwaLiły na ubrzymanie zakładu dla ghllchy,ch w ZII1aniu 1.200 -ta'larów rocznie. .Pr.opozycj<a ta zostala przyjęta li doty'chcz:as.owy Królewski Zakład dla Głuchoniemych znalazł się pod bezpośrednim nadzorem stanów.

4 "Amtsblaltt der KOn:;g'lic'hem RegierUlng 7.1.1 Posten", R. [83.1, .nr .21.

5 IP a w ł ° w C 7. a -k J.: Zniesi€nie i wymarcie zakonu reformatów na Sródce_ "KJronika Mias,ta 'Poznania", R. 11932., s. l - 41

...

wejście do budynku poklasztornego (internat). Zdjęcie wykonane w 1926 r.

".+." .":":;:" ::. ....,....;.... ..::,"':-:: . v.

-::,'liC,. , '.': .';,.>"1&11 ... :<:.<.

.

,J;>< .,,,' ..,..,',; ! fi' .. .:.......: '''.. ..

"'"::

,.; .

":t , ) I ; ',::lj , / 'ł I " , .:-. "'.,.

.::#.. ....>.I . Z;. ;t/,' ,.. : .. ..; .Ji!t

.

>

'riI/;!

$....

,

"""<" . '" .( .

; ;

........,.. . ?łł .."....;:.. , m" ;. ,';i A +:l.' . 1: ' . ,",,< ...:. )ł-.-.o:::" . .' .....

" ""," :iI" .. '..t' ',1" ł,f.,", ;' .." ],; " ;. I .....

'-:, {{ : '.:, - t.:':::

:ł:{,;,' _,,,ł....:!I1; L{ .' t/.<j

Z chwilą przejęcia .przez st'any genera,ln.e zmienił .on >IlIaZwę ,z Królewskieg.a na PJ1awi.ncjonalny Zakład dJa Głuchoniemych 6. Zakład pazos,tał pad >opieką stanów W.iel'k;i>ega KSIęstwa iFaznańskdeg,a da 188,7 r., kiiedy Ita utworzo.na n.aWie s,talIlowislw dy,rektora krajowego, i fUJJJkcję komisji stanaw,ej, .opiekującej się placówką, przekazana ipierwszemu drektorow.i !rajowemu AntanJiemu .P,asadawskiemu. W 183'5 'r. zebrała ,siię Rada P:r.owinc}analnea Kolegium Szkj(lnega, w skład kitórej wszedł iEduard M. <FI.a'ttweU. !Rada opra,cawlała nowy regulamill1 zakŁadu oOrGZ zaltwie,rdz'iła ,plan j.ego razbudawy. :Razpatryw.ano ;rówlIlIieź wni,as,ek, zgłosziOny przez deputowanych, aby nCiuka w zakładzie dLa głuchaniemych odbywała się w zo.l.em0lści od wali ;rodzkórw w ję.zku ,polskim iub ni!emiec.k!iIIn. iW laibach '11813 ' 2 - ,1,834 przy szk!ale dla głuchych .otwar,bo szkołę dla dzieci niewidamych, Ik!tórą po upływie dwÓch lat rozwiązana z powodu... 'braku .n.i'€wlidamych dxiecli w wieku szkolnym 7. 'W ,H36 T. pcrzy.stą:pio:no da budowy noweg.a .gm.aochu w miejsce ,raz'elbranego skrzydła przylegającego da budYlIllku ,klasz'bornego od strOlIlY ,poludni.awej. Now.a paWIstały budynek .z,os'tał pawiązany z .budynkiem pa:k1asztor;nym łącznikiem, Ulma<żIhLającym Ikomum'i.ka'Cję między !piętrami Ibudynków. ,Budawę nowego obiektJU sZ!kalna ukań,czollio we wrześniu 11183.7 T. .W 133.7 r. l!1'a .zebral!1liu klomisjli sltanawej dysku:torwaalJo na terna't nauczania gluchy,ch 'Pochodzen:ia Ip()lł<;lk,iea ,tylko IW języku Ipals,kiim. W"Wołał.o to wiele nie

6 III Sejm Wielkiego Księstwa Poznańskiego, w rok-u 1834. Pozmrań 1835.

7 ,p a w ł.c w c z a k J.: Początki szkolnictwa dla niewidamych w woje:wództwie poznańs'kim. '('rękapis).

3* a Józefem Sikorskim. Dopiero powołanie drugiego nauczyciela głuchych oraz nieustępliwe stanowisko prowincjonalnego kolegiUIm szkolnego doprowadziły do .. .1' otwarcia klasy z językiem polskim. Dyrektor jednak sprzeciwił się zwiększeniu liczby godzin nauki języka polskiego.

' Walka o język polski trwała aż do 1857 r. , "' kiedy nastąpiło zwiększenie liczby nau; 'f:i czycieli i otwarto osobny oddział polski.

Wzrost liczby nauczycieli, którzy ukończyli poznańskie Seminarium i zostali przygotowani do nauczania głuchych, umożliwił otwarcie na obszarze .Wielkiego Księstwa Poznańskiego kilku szkółek, w których nauczyciele byli zobowiązani udzielać nauki w wymiarze jednej godziny dziennie głuchym zamieszkałym w okolicy. Szkółki takie znajdowały się m. in. w: Bukowcu i Margoninie (1860- 1864), Zaniemyślu (1854 - 1856), Grodzisku, Szamotułach i Pobiedziskach. W Poznaniu, obok zakładu, istniała też szkółka niedzielna. Zajęcia w niej, prowadzone przez Józefa Sikorskiego, odbywały się w każdą niedzielę w budynku seminaryjnym na Chwaliszewie. Po śmierci Józefa Sikorskiego (1855) kierownikiem oddziału polskiego został mianowany jego dotychczasowy zastępca Walenty Matuszewski. Na pOSliedz'eniu XIV Sejmu .Rr.owi.ncji Poznańskliej dolmnGI1!o podz:iału szkolnic.twa na dwa ok'ręgi: poz.!1Iański ,i byd!gQ,Ski. Upadł przy Itym pwj.ekt pr,zenieslienia z.akładu z .RoZJl1a'nria du Bydgoszczy s. Dnia 11 'ltwie,tnia ,187,2 '. 'przek:a.z.ano uczn.iów ,pochodzenia l!1Iiemdeckiego do noW{) Ultworzonego zakładu w jpNe. N.ie wpo"",Ladało to wcal,e zmliany kUTSU w stosunku do .nauczanJa głuchy;ch w języku polskim. Odwwbnie, był to począt€k ger;marn,iza,cj,i zakładu. "'wV 1874 J'. zos.tało prz.eniesi,one do Rawicza porznańs,kiie SeIl1!inarium Nauczyd.els,kie. BudyiI1kii iposem;maryjne ,wstały odkupione J. 'Pr,zekaz.ane :wkładow,i dla głuchy,ch. Komisja I.;'t.a.nawa przy,S,tąpriła do 'I"ozbudowy za:kładu. 'W .ogr.odzie xbudowan.o ty.me:Z>asową' salę .gLmnas1yczJUą. Od 187'5 11'. .w wyższych klaSlach WlpT1owadzony został obok języka 'Poos.k:iego język nJiemieci ja.ko przedmiot 000wiązkowy. 'p,o prz.ejęciu terenów li budynków posemliinaryjnych, zakład Iparznańs.ki s"tał 5ię jednym z .największy,crb w cesarstwie ni,em:1ec1cim. W 1.875 r. uZYlStkał ;prawo samodzielnego kształcenia nauczycieli ze specjalnoscią nauczania głuchych. W 1t8189 r. nowym dyrf'..ktorem został J1.ll Radomsllm. DoprowadZlił on do calikowitego zmemczend.a zakładu. W 11'0rk po objęciu staiI'1o:w.ika, Radomski znIiósł naukę głuchych w języku !po:lskim. WyJWołał,o to los,trą Ikrytykę na łama;ch "Dziennika Pozl!1ańsiego" oraz "Kuriera Poznańskiego" 9.

s:l'

-;..'-:,.

,.

-'-:.j "":" ,:':-:.......

- . :.;...»

"".;:< ":> .

?"

;. 1 ' -Ił t,t''" l , - :_ ': 'J::__, ,-.4. "T>'<'h 1'1'; . ," .:'.;<,,'-' '

.;.i" .:y.:-'"

; .

-:-,....';,;

:;.;...:..

...>

; ;,l;. ."._," \

"'w'' :i.".. .. ,,.. , . L"".

,. :

Fragment wirydarza w klasztornym. Zdjęcie 1925 r.

budynku wykonane

Jan Kaczmarek

pows XIV Sejm Pro'Win<:ji Poznailskiej 1856. Poznań 1'8:56, s. 5,6. II Archiwum Ośrodka .sz:k,ol,I1Jo-Wy;chow.awczeg.o dla Dzi,eei Głuchych, 'Nr 728, 876, 9:50.

W 'latach dziew,ięćdz:iesiątych Ipr,zep:DQWadz.one !badaIllia s'tatYiS 1 tYCZd1Je wykazały wzrost 1Jiciby <głuch)'1ch dzieci lIlia 'OIbszar.ze Wlielkie,go Księstwa Poznańskiego. Rozpoczęto więc 'budawę oddzielnie stojącego !budynku s:zJwl:nego, ukoi1lc 1 zoną w 11907 r. Wy;remon:towany budynek pOlklasztorny przeznaczony ZJos'tał w całości (na in 'terlI1Ja-t, mogący pomieścić dwieście dzieci. Zosały stworz,one dabre warun.ki dla iI12.Ucz.anlia głuchYIch, 'lecz me iSltrnał przrmus nauczania. ,Btało się to !przyczy;ną wystąpień 'pasłów 'palskic,h na sejmie w Berlinie w 191i1 1". SpralWę nauczania głuchych po.ruszali pasł owi/" T.adeusz Styczyński i .An!to[1i .stychel. Wys.tąp.i€!nia Polaków 2ios'tały poparte p:zez <partie Centrum oraz socj,aHstów, c,o 2iootało. ,podkreślone w przemó.wieniu Karola L;ebkinechta. Dnia 7 sierpnia 1 ' 91'1 r. slejm pruski U!chwalH us'tawę w,prowadzająiCą przymus nauc.zania d7:i,eci głuchych w wieku ,ad siedaniu -da 'piętnas,tu la't. Górna gra'IIica wieku mogła być przedl1.l:Ż)ona do osiemnaS'1elgo 11',0ku :ży,c.ia tylko za zgodą 5tG1'0sty krajawegD. W'pr:owadzenie ustawy .nie nap.atkało żadnych trudności. Liea dzieci głuchych w zakładzie poznallskim kształtowała się na poziomie lat poprzedzających, resz'tę dziec,i przekazana zakładom nie .pOisliadającym lW'ffip1etru 1.lc.zm.iów w Piile 'i Byd!gos.zczy. .

W I.!3'5 f. przystąpio'no do fOl1ty!f.ikowal1lJia Wzgó'fza RefDifmat6w i budowy Bramy Bydgas'ki.ej (18:38). Seminarium wstało zmus.zone do oddania zarządowi fortecznemu wschodniej części ogrodu, uzyskując w zamian tereny położone przy ul. Buk,aWlSkiej 10. W wy.nLku 'budawy um.oclllIi,eń forteeZl1ych, przekonstruowano mur od srtr.any wsd.odl1'j,ej oraz pólnocnej terenu seminaryjnego. RozbudOlw,a zakładu, podjęta w 1119{)5 r., prowadzona była pad Il1Iadzarem 'technika budowl:anego Teodora Lubkiego. Budynek sz..1{olny został wzn1esdJOIIlY na pods'taw,ie planów s.zkoły miejskiej ,przy ul. Cegielsk:ieg,o, a sala gimnastyczna na wzór \Sali przy ul. Wyspliańskieg.a. W związku z wyb'Ulc,hem I 'Wojny śWlLa:tnwf!j (1914) 'Dak szkolny r,ozpoczął się dnia 31. s'ierpni:a, zamiast planowanego 4 sLel'p.n.ia. Rięciu :nauczycieLi .m. in. ks. Balesław Sulek, pó:furiejszy dyrektor zakładu, zosltało pOlwołaJl1ych do wajska. Budynek gospadare,zy wraz z kuc.hnią zajęła ol'ganizaeja Czerwo:rJJego KIf,zyŻia. RrzygortowyWaJl10 'tam .pasiłki dla wojska d okolkznej ludności. Pod kuni'ec 19,14 11'. St,ar,astwo Krajowe pasta.nowdło zająć budy:nki zakładu i prz1ezna1czyć je na s.zpital wojskowy, w ktÓTym miana umi'eśdć cho.ry,ch na tyfus i cholerę. Ni'eugię1a pa,staWla dyrektora Radomskiego - doprO'wadzHa do odłożenia ;te,go projektu na okres póź-. iIliejszy. W -lisrtopadzie 1914 r. Starostwo aj()fwe pO'W:iadamił.a dyrekcję, Żie z chwilą zagroŻienia P.oznania przez .nJi.eprzyjad:el:a, zakład zostanie pr,zell1liesiony do Obrzycy w plaMecie .międzyrzeckim. Dzieci do klas pierwszych zostały przyjęte dnpiera dnia 7 stycznia ,}I91'5 r., kiedy gJmźba ewakua'cj.i minęła. W 191£ r. [1lowym dyrektorem zo.stał zastępca Rado.msk:ieg.o Augus!t Schreibie:r.

Z początk<iem grudnda '1918 r. wrócili z lf.I'antu zmobilizowani nauczyciele zakładu.

a 27 gruda1.i ' a wybuchło PoO'wsta;nie WielkOipols,kie. Już 30 li,s,tapada eme,r)'1towany nauczyciel głuchaniemyc'h Otton Szyszka, jakD pełnomocnik Rady Robotników i Żamli,erzy, w obszernym ,memoriale ,sk:ieI''Owanym do. ,pr,O'Winrcjonalnego kOlegium szkolnego. żądał wpwwadzenia w .zakładzie nauczal!1lia w języku polskim. Dnia 7 lutego 1919 r. Starostwo Krajowe zwałało w 'tej sprawie .konferencję, na któI1ej postanowiona awródć do .ppo.gramu !I1auczania obowiązującego, do 1892 T., Jóedy to J)bok języka niemieckiero obowiązywał język polski dla dzieci pochodzenia polskiego.

10 Tereny -d.z.is,iejszeg-o kina ,,Bałtyk".

Jan Kaczmarek

, ' ....4 j.- >"'"

Ió<..., >* . '

'''''- .'"

,t" '?

""f ' , ""' .

\" , . .

k

"'"

'ł'

.e ,.

j1i .

. .' > :: ':;'" <'it"' "

.""::.JSJ '" , ';". -...Mi . .

". .. .

,'?:>.

if', '

,. 5."

" ' ..' .:; J .. :

::

!

','",:.:jt'

" 'O ,.

" . ..

""':;'.' .'.......-.

"" ,>"

?'>:.

,.. ...,.

. "",.J,:

<",:,:"!"::::

Fragment ogrodu zakładowego w 1938 r. W głębi budynki Zakładu. Wieża kościelna została zniszczona v czasie walk o Poznań W 1945 r.

!Dnia 3 ana'l'ca 11'9,19 r. przybył do z:akłiadu Otton !Szyszka li w ,imiĘ'nu Nac.ze'mej Rady Ludawlej oOZlIJJajmił, że nauka języ,ka if]ji,emieckiieg,o odbywać się :będzie j,edyDlie do lmńc.a ,roku szkolnego" a od s<i,e.r,p;nia 1919 r. - czyli z lIJIowym Ifolkoiem s:z.kolny;m - języ,}{iem wy'kładawym !będzie jledy.rrie język polski. ,Dy.rekJto,nem :zlakładu ,z,os,Lał Wojdech W,róblews,k.i, który miał oboWiiązek oOp'l'acować program nauczania w języku polskim. Od dn.1a 12<1 Hsto»ada '1'919 r. do 1 marca ,.1'92'0 11'. Inaulm ,w zakładz.ie ZOSIt.ala zawlie.szana :z powodu -braku opału, a nauczydeli oOddeJeogowa:no do ,pracy w StaIlios'tw,e Krajowym. Nad't'o budynkii zakł.adu w .miesiącach od czerwca dlo rw:fZleśnia tll920 r. !były pr.zeznaczone na s'clhroni.sb." di.a uc.iekiinlierów z W,i1-eńs:z'oz..zny. W ,mrcu 1&22 L z.marł W,ojde'ch Wlró'blewski. O pos,adę dyrekito.ra zak,ładu U!b1egać się zaczę10 kilka osób, m. in. dy'ftk,tO!f Ibydgoskiego zakładu dla dzieai ,gwehych Alif-red Fise'hbac'h. Kandydatura F.ischbalc'ha upadła z chW1ilą przenesILenia bydg{)s.klLeo akładu do KoQśc,rna. do budynków byłe,g,o szpitala psychi,atryczne,go. W dn.iu 1 lipca 11912J2 x. :f'oz,poczę'to ltam lIlaukę. W tym ce'lu .z Poz:nama zos,tali .oddelegowani Itrzej in.auczye.iele: Jam Gł.ogo;W1ski, J6zelf Pawłowczak li Sta:nisław iKurpj,sz. Zak1ad kośaiaIls:ki st.ał .się 'fLLią wk'ladu pOIz.nański,ego. Plo jego otwarciu N.aczel;l1ia Rada Lu.dO\wa Sląs:ka wystąpiła z wni'osildem ,o przyjęcie doń dzi,eci głuchych narodowości ,polskiej ze Sląska. iPi.erwsZle z nk.h przybyły do oŚidalna ;pod koniec '1'92:2 r. l!

11 Archiwum Ośrodka Szkolil1iO- WY'ChOW13iCze,gO dla [)meci Głuchych, Mta ..G6my Śląsk".

Korytarz w budynku poklasztornym (internat) ostatnio z.amieniony na salę kinową. Zdjęcie wykonane w 1920 T.

t.:..>:; ".

":.. :l MJI <I»

.. .": ......-:. '. . .-';::'t' : ;.t >

'(

.,ił

. , :

. " . , \l,: II t."! \ ,.I;.. i

::j.

:,....j

:.).

:t J;" t ł

>'..

........... l.

If, "

,..:'i<::':::n . .

:?i,i."

Dnia kwie'tnJi<J" .19'22 r. lodbył siię w .zakIadzie pIerwszy zja.zd przedstawideli szkół dla głuchych z ałei rolski. Na tym zjef.dzie utworzono Polskie Stowarzy:szenJie Nauczydeli Gluchoniemych. P,o wiełu nieporozumienia'ch pomiędzy Wydziałem Krajowym a" StaTorslt'wem Krajow'm, ;. ZJWliązku z licznymi kandydaturami (!]Ja wa:kująoe stanowisko dyrektora zarkładu, dnia 4 wrześrna ,19123 r. powołano n:ań k1s. dra J3O'lesława Sulka. Lata 1923 - 1'926 były latami prwbudowy J. kaptal11Ych remontów budynków zakIadowych. W 111926 r. '!1aUiczc.ieLe .zaildadu przedstawili Starcstwu Kra}owemu dwa r'oj,ekty: pie,Tws:zy doty;czył wpr.awadzenia w mi'ejs,ce szeiŚć<kiesJ.ęciominutowyc.h Iekcj'i - cz'ter.dzieS'Ło;pięC'iomiJnut,owych, a drug:i - utworzenia w zakładzie rady pedagoglicznej. O ile w,prowadzenie w życie pierwszego projektu nie iIl'3pOrt.ikało :trudI11oślCli, to (!]Ja dn1gi Star,os'tw,o Krajowe zareagowało bardzo ostro, stwierdzając, że "wzorów ibolszewkkiego sySlt,emu ,s.zkolnego nie zatwierdzi" 12. Dopiero Bod:komisja Oświaty i Opieki .społecznej wprowadziła ,w dniu 1 września 119'27 or.

r,egulamiJn r.ad ,peda1gogkz.nych, .kit6ry - zmienio;ny w opardu -o (!]JowIe ,pr.zepsy - obdw:iązywał 'W ,latach '192:7 - 1929. W połowie 19,27 T. zlikwidowsmo w budynku .szo,lnY1m oświetlenie gaz'owe" wpr<Jwa.dzając ele.ktrycme.

12 Archiwum Ośr.odka Szkolno-Wychowawczego dla Dziecii Głuchych, NT 9818.

Jan J{acztnarekl'

-,

.'" { :;.... ;-.

". .

.\ "'. "X"'

'.'

'hlt -.)li '

_:10'1' "tA ,::,:.!,:: ,<> ., '''\ ; .... . .

-':c i . iil.. ",..

: \."

.,A '.I&...

('. .\<.-?-.:.'

C:i!.

."ł.

'.

:"'",:. ","'

':;":.<'. ........: N.'

:. ....".,.:..:. ;'0'"","'..

...... ".."....." ::"';';"«:'::':.' '»':::. ':::;:.

..", .. .... .. ". ....'. ::. ':.;.::;:'",';>'. ." ,.

.:..;;.._.:.:.."

Widok ogólny Zakładu z ul. Warszawskiej. Fotografia wykonana w 1938 r.

W 1'928 T. 3Irc'hi'te.kt Starostwa 'K,rajowego inż. Marian P05p:i,e,sz.alski, w por.ozum1eniu .i m,a Wi!1IioSGk M.agi!Ytraotu pC'znańs:kiego, zeka;zał dy,rekcjli POiwszec'h.'"'1iej Wy.st,awy Krajow,ej Itereny .n:ależą'c.e do zakładu położ,oJle przy ul. Bu.kmvskej.

W zamian zakŁad dtr.zymał. pOlbliski'e otle.reny paforty1:ilrocyjme, gdzie meŚiciły s:ię dOltąd balrai w,et,eTY[1alryjne dla IIDoni. TeTen ien sięgał do dz:isiej.szej ul. Torrnickieg,o, pomiędzy Itora,mi kolejDwymi ,a 'Ul. Wa:rszaw.ską. Przy ul. Warszawskiej dyrekcja zakładu wylbudow.a,la budymleik ,mJie.sZJkalny .dla dozorców i !peTSoGlI1e.1u us,])ugowego 13. 'W 1'913,4 r. r,ozbudoM'1alno budynek gos,po.dar,c,zy oraiZ s1iołów,kę, a ,w s'zkole na poddaszu urządzol1iO ,aulę i .zaŁożoiI1o cemltra[ne ogrz,ewanie. Wcześniej. bo ;w )W126 T., p.rzepw<w.adzony został r,emon:t kcśdJOoła Św. Ka, zimieTza .na,leżąceo do zakładu. Prochy zakonników oraz żołnierzy wojsk napoleońskich złożono w dwietrumny, które umieszczono W krypcie kościoła 14. W roku 1934 uległa likwidacji f:il1a z,ailda.du W Ko.śC'ian.ie. :Dziec;i z'o.stały !pTzenies,iOlDJe do. 'PozJ1Jani;a. Po ut<wOI'zemu za,ś w,rJjewództwa hy-dgoskieg{), przeniesionQ z Bydgoszczy do !Za.kładu w Poznaniu dz:ie-ai niewidome, .t<w,orząc Poznańs,ki Zakład dla NiewLdomych i Głuc:hońiemyoh ('1 IV H}3,s). W połowie 1938 r. powstał plan rozbudowy zakładu. Przewidziano w nim budorwę u()Iweg,o obiekiu trzy,kOlndy,gmacyjneg,o, ;pr,zeZlI1Ja,czoll1ego na inierna,t,_ który mitał stiCIlnąć pr,zy ul. Warszawskiej. N.a .dzisiejlszej pętli przy Zawadach zapiI'ojelktow:a!J!o budowę domków dla .na'uczydeli: iPr.z.<?pr,owa.dzoi!llo 'I'ów.nlież wstępne 'wzmowy do.tycząee kupna hudynkiu pny ul. Bydgosiki,ej 5, który .miał być przeznaC'ZiOny na dom miesZJkalny dla 'praoo.wn.ików obsługi. Realizaeję ;tych projektów Ulric.estwił Iwybuc.h wojny. ,Budynek ,nJternatu s,pełni'ał pTz,ez pewien cza.s funkcję schl10niska dla emigrantów niemi.ecki,c'h z Łotwy <i Estonii . W Hs'topadzie 1939 r. p'I'zylbył ze ;Soczedna, z nominacją na dyrekto.ra .zakładu.

nauczyciel gluchych Albe'I1t :Rr;dke. W :ziwiązku z zajęciem budyll1ku .sz.1wlnego pr:z;ez ;wO'j.ko, naukę rozpoczęta w budymku 'Przy ul. ;SZ!czepana. Odlbywała się

13 W 'tym budymku mieSlC1 się dzisiaj :Komitet IDzi,elnic.owy jp,olslciJej ZjednocZlomej Parlii iRolbQt:niczej hwe Miasto WarszaJWska 17).

14 W latach 1807 - 1808 ....T budynku poklasztornym mieścił się szpital wojsk na. poleoń.skkh. 'w -1'942 T. okupanci rwywieli te !trumny w I11Iieznane miejsce.

cna tam da wrz,eŚima 1942 T., !kliedy to wojso oddało do dyspazycji iSiz,lwły dla głuchych budyłnek ,szkolny ;na S,Tódce. Liczba dzie,"i głuchy,ch pochodzeni.a l1iiemieckiega pod IkoniJcc '1£140 T. w;)o1l1oSlila ,140. Dnia 20 s.ty,cznia 11.945 r. ewa-kuocv,,'Ia.r1J(} szkołę w głąh Rzeszy. WalIDi .wyzwoleńcze w 1945 r. toczyły ,się w .pob.J<iżu zakładu i pGciągnęły za s'oibą znlsz;cZJemlia, sięgające :praw1e 50 pr'C)!cenJt. Z ,chwilą wyzwolen1iJa Śródki przybył do zakładu pTzeby,wają'cy W Poznarriu były nauczydei głuchy,ch Jan Sura. W miarę swoich ,możlWOiści zabezpieczył ,on pomieszcz'eI!li,a zajmowal!1e przez !łJoiblii.Dtekę ci aT,c'hiwum. Dnia .24 lu1teg-o 11.945 r. cz'berem .nauczycielom głuchych: E dmu.ndowli iKrysztod',iak'J'Wli, CzesławoWli Lorudewic:wwi, Jó.zefowi P,a,włCYWczak,owi ,i Janow.i Surze :wrę.czono Ileg,iltymacje służ'bow,e i opolec,olno dok-onać koleżeń.s.kie,g,a wyboru dyrektoira. Wybram' Edmunda K!ry:sztod'i'a'ka.

Kryszbod''iaok wraz z nat:'czyciel<:mi ,ODaZ ,pm,cownli:ka'l'nj 'uslugowymi zajął Isię parządkowani1erm zakadu, il1latom:ia.st Jan Sura <przygotowywał budynek przy ul. 2'3 Lu!!ego 7, w któ'!"ym postanow:iono Ity,mczasem prr'owadzić zajęcILa. Rozpoc.zęły s.ię one w dniu 26 nn:aja 19415 ,r. IByŁo dwudzieSItu ipięciu ;uczniów, a 1ekcj.e pruwadzili l!1ia'Uczydele: zona Kapłańska, Walteria Ktlhnowa, Józef Pawłowczak li Czesłiaw Lor:kieWicz. Tymcza.slem budynek szkoły na Ś.ródc.e z chw:Hą Uiończenia T'cm{)TIltu został .pr.zez Wydz.i'ał Wojewódzki oddany do dnia 18 .llipc:a 1947 cr:. Dyrecji Lasów Pańs.two.vy,ch. Do końca 1945 .r. lobtekJt admin'is'tr,acj,i zajmcywał Mi-ejski K<omiJtet Opieki \Spooł€Ic.Zi!1Jej. ,unia 9 lipca [!1o'zpoczęto więc .naukę w \'1iyTemontowanym linlternacie ;na S.ró:ice. (Pod \k'OIrriec 1'945 r. do szkoły na Sródce uczęsz'cz,ało sito .dwadZlieścia jeden dzieci ('w tym pięćdzies.iąt .siede:m dzi-ewczynek). Nauka odbywała s!ię' 'W iOp!arc1i'll () opmcowany w 11!93,4 'l". pr.ZJez dra Tadeuszla Wier'zbickie,go

. < ', '.

; ':1ł

" .' .;:

/"""';';".';l ..:

..

.:', i1'".:

"..'

'AIIii!IIi; .. N.';' '. "e} . .:: . .

'-:$1/

""B>

);7'"....

.,:'<'

" .,, .-" ;eł', ' ',"

'"

",". :.

.' .' .;. .. ,.. '..... f ' <:' '4i.."', .::" .:'t\..: J _ _ ;:: _ '" .. f --= .. "..,' " ':;' :;:. .

I ., j :F j \ ,. . .:.j< > .", )""}I;

..,'s.i'

. :'.

',.

f J " v ... .,j o:.

JtI

.! .....

..... >

':'.,Y

,'Iv."....

:.:j?',,. .

'.' :<.{-.":... ;:t:;

..' .'.

Dom mieszkalny dyrektora Zakładu (1930), dzisiaj siedziba administracji Ośrodka

Jan Kaczmarek

'Program nauczanLa ,głu.chY'ch. Sytuacja It,a tnvala ai da l'9I52 r., ,k;iedy :ta MiIIlis'te!I'sitwa Oświaty ;wpJ1aw.adziło .n!Owy pragram nauczania. Na początku I.946 r. atwalI"to przy zakł:adz,ie pierwszą w Polsce poa-adm.ę ortafaniczną, którą bezinteresawnie prowadzili Tadeusz Wierzbicki i Józef PawlowC'z.ak. Od paozątku -swej działall1'oś'ci .doibrymi oSliągnięciami sz.c,zydto s.ię Szlwlne Kato Polskieg,o CzerwonegO' KrzY1ża., kitó<r'e pod opieką nauczy;c,Lelki .Walerii Kuhnawej zajm::Jwato w.ielokrdtni1e pierws.ze miejsca we współzawodnic-twLe .w województ'Wie i kJraj.u. Ohok Polskiego Czerw,olnego ,Krzyża, r,azWlijały swoją .dzi.alal,ność Lrune ,kJola, takie jak pla,styc7..1!lle, tanoczlIJJo-a,nty.s'tyczne. W szeregach Sz,k,olneg,o Klubu SportowegO' znajdawaH .się miSlt.rzowi'e 0'1impLad -i rekordziślc:i świat.a głuchych w pływaniu ,oa-az 'lekJkiPj a,t}etyce. Uczl!Jliow.ie zakładu ibTaH udział ,w <igrzyskach oHmpij.sikich gluchych w Eerliill'i,e, Wa.szy;n,gtonie. Sztokhalmie .i Sod'ii. Czynny udział w życiu za,kb,du bmła ,też Harc.erSlka Drużyna Nie1)rzetar:t.ega Szł.alku. W 1948 To zO'stał,a ohvlart.a ,przy ,zakładz,ie za:sadn.kza szkoła zaw,odowa dla dz.iew,cząt ,(lc:aw'e'Ctw,o) i 'c'hk:;,pcó,w {obUWInictwa). W '1'9'5.1 r. rozpoc.zęta nauc.zanLie IchłopcÓw il100'\V;ych zawf"odów, akkh ja.k: introUgltOTstwo, tkactw,a, dziew.iars.t:wo 1 :p 1 ".zędza,lniC't'wa. IW .1D65 T. s.z.koŁa za"::'a.dowa dJJ.,a chł.opców zos,tała przel!1!iesiona da ,Spółd'zielni "MetaJ.,owiec" przy ut Bu}.garski,ej. .gdzie uczni,owie zdobywają zawód ,ślusarza. W .1'9154 r. J1a pusty;m ,pl,cu przed Lntem1aem .założmłO zJieleńce i posadzono t'opole wk'slde, brz,ozy ,i 'Wlierzby. W 1957 T. u.trd,c'OlJJO .te.P€lny położ,one IJ1Ja w.,chód .od 'budy,nkÓ'W zakładu. Spowodowane 'to .została ko.niel:jjnością budowy .nowej 'ulicy Idaolszy eiąg P,:)dwala) w kierunku Zawad. W' }9.67 r. .zaklad został 'pnzbc:wi'ony dals,zy;ch ,terenów, w związku z budawą d:ru:gi,eg,o pasma jezdni pr.zy ul. .Podwale. W latach 1'9166 - lSI67 ro;z:poc.zęto :przebudowę budynku PQklaszlto.ri!1lego. nvvi. duże sy.pialonie - jedna dla Situ chłQPcÓW a druga dla tyluż dzoiew

, ..

:':-::--

=-".".:--- -

..-:t

. _ c--_: 1..:, . : .....

:."..,1i iotll . .J!!!"..J

>'.':,: \-,,,, .;;

: - .

:=:.

:

'-.

"::.oi'i":-::.:. "." ..

6'.:

.,:... t :,' . =..:=" ..... .... "'''' .... .. :.

ł .". .' .:: . .. . .., .

"" :""',,':ii' ":.

, . ,.

. . ... ,:" , ::: ...:." . ;'; .

;'ł 'II -,...1$"

\y

;;,

.........,_-"':',::t ..'.... - . .t. .

'" ..: ", ;:_t.k_::(c>" "" :. ::Oj:j¥"" .ł .' ' ." :.

.t # >.

---- :."'....

+:

. i.

..,...,

..}

:'1.

¥.-.

Klasa dziewcząt podczas nauki krawiectwa w 1925 r.

. : '-.:A . . . d". . ):<_, .. . 'n.

-. :..-""",

'm'-..::'-.",!:"::,«

L ',.,ł -. J

.. .".01.-",."

't"'{ . - : . . "."

.... <I:.. ,.:_: .::... :

\':

",-""

:.ł.. " 1 , ,: .:.21'

,).0

"" )

}.1 ,

<:;/:

:v"

'im 1- :;Mj

,.

l'f;

-"f.

",<.:

".-{

.J '"

;4

/<" Jli....'..

:

O"r..:.;..' .

. iS..!' ,- ,

[...

F tfiilF ""'"

4!:/

.:. ...

,:...::.».:...=.;.,.,

...::.,.<.....

.:: .".iY.. "< -:

Przed lękcją geografii w kl. VIII. Zdjęcie wykonane w 1980 r.

czyne.k - :ooSJtały 'Padz!Lelnne śdaIJJkami. Powstały ipięClio- .i sze,ściiO'osobo'We po.lmje. W Ibudynku inteIIDa''U zalożoll!a oe.n'tr.alne ogrzewa.nie. W 1'9,70 r. ulegl i}ILkwilC'Lacj,i stary 'agród s:lJkol'l1Y. na J.dÓlrego miejscu ur.ządwiI1a b<JiJska. ,'\V Ibudynku szkoły Zia'W1odawej pows,tały gabinet Ie:ka.r,ski, wr,az z ,iZ<Jlatkiami, ,a113,?; ga;binet stomatoLogiczny. Do p.r,a,c l'emOlITbawy,ch włąc.zyli sdę wy1chowawcy interna:h1, którzy w ,c:zynie spałec:z.nym przy;g,a'towaH w ma)1a fun,k.cjonalnym OifY'tarrzu salę ,klinową ,na sz.eśódz.ilesiąt 'miejsc, 'sc.enę w świetlicy, pam!ieszczenia dla szkolnej kasy osZCZędU10Ś'c<i 'uraz s.półd:z;ielni "Słoneczko". W .inteTuade dzi<1.łały prac.awm:Le ,majs,erko.wa.nLa, gas,pada,rst\Vla dorll"o'Wego oraz kółko 'ta.nec.zl1Ja-t,ea,traLne. W latach i19!61 - UJMO .za.kład .pasiada,ł ,tii1ię .przy ul. Marciuckiej 2M28, pTzeznac,wną dla dzi,eci głuchych i upaś l ledzonyd1 'Umysłowa. W loe.lu 'Podniesienia ('ife:tów ,dydaktycznY1ch, Ikiilk1a ikl'as w /Szkale zos'Dał'a wypasalż'onych w .nowoczesną apam1turę ,e:letrr.o-akus,tyczną, pozwalającą -' swzegóJ'I1e dz:iecam z reSJZJtkami ShlChu - na lep.sZJe przy.s'W1ajanJe mater.iału ,nauczania. ,W 1'9<7.2 .T. .nazwa .z:akliadu zmien!a:na zostala na Ośrodek S.zkolno-Wyc.:bowaw'c'zy dla Dzec.i Głuc.hy;c,h. W \119 1 74 r. odlbyła ię tu \Sesja 'Wyjazdowa MiIli.ilSt,erstw,a Ośw,La,ty, poświęciQna ocenie dZJiała1nlaści Drużyn He:r,cerskich Ni,epr:oeta>rteg,o ,szJaku. Pr.z.edstawic..iel,e szkół specjalnych z cał,ej ,polski ,za'PoznaJ.i się z dZ1iałalno.Ś'Cią drużyn ,oorcers.kJich oraz bogaJtym da.ro'bkiiem po.znańs!kiiego ośrodkia. Za swoją wiieloI,etl'Jią d.z.iała'lna'ść ośrodek w p'oz..narriu Z'OS1tJal o.dz.nalCwny Medalem Komisji Edukacji Narodowej.

;,

Jan Kaczmarek

Obok iOśmi.oklasowej szkoły .podstawowej, zawodowej dla dzie.wJClząt araz tlIIJIte<rlJIaltu, w Iata:ch '1'949 - 1953 isltn]iało ipI'zy !Zakładzie przeds:ZIlwile dla głuchych d7J1eci, które ,po dwudZ'i1esto1et.niej pr.zerwie 'W,ZIllOWlił!o dZtilał.a'lność z d:ndem '1 wrz,eśniia 19179 iI'.

Dobrze zOI,galIlizowany warsztat pracy 'o'r.az fakt, że oś['odek dysponuje doświadc:wnymi pecj.aliSltaiTI1'i, si,h]JLe związanymi UCZ'lIdOWD 'z dzilećmi głuc!hymi., ,porz;wala oplty,mis,tycznie spoglądać na dalsze la'ta .dzjiaalIl!ości dawne:go I,llSltytutu Głucb.oni'EffiY,oh i Oc.iemni""łych w P,o:z.n:am'll. A ja:k,o jubHatoWli, w .stop.ięćdz'iesiątą roczl1,icę, ll1ależy zŁożyć życzenia 'fea'!liz<\'cji p'.zerwanych przez IiI wojnę światową planów Torz.b'ldoiWY, gdyż wa,ru:nJki JOikalowe, szczególme iIJJteiI'oIJJatu, 'odpowiadające założeniom dydiaktyczno-wy,cho;wa<w,czym .z przełomu XIX ,i XX w., nie speł:niiają podstawo.wych wymogów g.ocjalno-peda'ogicznyc'h lepokd lotÓw osmilc.znych.

ANEKS

DYREKTORZY ZAKŁADU

DYREKTORZY SZKOŁY W LATACH 1945 - 1982

Stefan Gruszczyński N. Nepilly Walenty Matuszewski Jan Radomski dr August Schreiber dr Wojciech Wróblowski ks. dr Boleslaw Sulek Edmund Krysztofiak mgr Wlodzimierz Szubert

1832 - 1835 1835 - 1874 1874 - 1889 1889 - 1916 1916 - 1919 1919 - 1922 1923 - 1939 1945 - 1966 od 1966

Jan Sura Józef Pawłowczak mgr Maria Sobkowiak mgr Kazimiera Sikorska mgr Bernard Wieczorek 1946 - 1965 1965 - 1978 1978 - 1981 od 1981