ANDRZEJ SARNOWSKI

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1981.04/06 R.49 Nr2

ZARZĄDZANIE GOSPODARKĄ MIEJSKĄ W LATACH 1945 - 1950 W ŚWIETLE PROTOKÓŁÓW Z OBRAD MIEJSKIEJ RADY NARODOWEJ

MIEJSKA Rada Narodowa była organem uchwałodawczym samorządu mieszkańców gminy Poznań. Związane z tym kompetencje Rady określone zostały w Ustawie z dnia 11 września 1944 r., a także w innych aktach prawnych. Korzystając z tych uprawnień Miejska Rada Narodowa decydowała cy wielu aspektach działalności publicznej w mieście.

1. ODBUDOWA I ROZBUDOWA POZNANIA Najpoważniejszym zadaniem stojącym przed utworzoną w marcu 1945 r. Miejską Radą Narodową była odbudowa miasta ze zniszczeń wojennych. Poznań należał do najbardziej zniszczonych miast polskich. Jak wynika ze sprawozdania wiceprezydenta miasta Jana Cieślińskiego, złożonego na posiedzeniu w dniu 17 września 1945 r. - zniszczeniu uległy 5832 budynki, czyli 55°/0 ogólnych zasobów. W liczbie tej prawie jedna piąta obiektów (bo 1141) uległo zagładzie w całości.

Największe straty poniosło śródmieście, najmniejsze natomiast dzielnice peryferyjne, a z nich - Główna 1. Sprawa odbudowy a później rozbudowy była zawsze w centrum zainteresowania Miejskiej Rady Narodowej. Na trzecim posiedzeniu plenarnym Rada wybrała spośród swego grona siedmioosobowy Miejski Obywatelski Komitet Odbudowy Miasta z prawem kooptowania fachowców spoza Rady. Komitet przedkładał wielokrotnie swoje wnioski i opinie w sprawie omawianych zagadnień. Na przeszkodzie szybkiej odbudowy miasta stało wiele czynników, m.in. brak środków i specjalistów, niezsynchronizowanie działalności tzw. "prywatnej inicjatywy" z planami administracji samorządowej. Odrębnym problemem była działalność Poznańskiej Dyrekcji Odbudowy, przedsiębiorstwa państwowego, a więc niezależnego od Zarządu Miejskiego. Wykonywało ono swoje zadania nie zawsze zgodnie z zamierzeniami Rady. Wywoływało to liczne głosy krytyki pod jego adresem za nieliczenie się z opinią reprezentantów społeczeństwa. Sytuacja uległa poprawiel W protokJołach a: 'obrad SiPOtyka &lę stlwierdzeme l11adiIlych, że Poznań był najba'l'dzlej ZllliSIZCzonym m:Lastem poWskim. NIe było to ne 2: prawdą, niemniej świ1adczy o stosuI1lk;u "ojców miasta" do problemu. Według Wielkiej Encyklopedii Powszechnej do najbardzl.ej zn:iszcwnych rm-as:t poł.sklch nałeżały: Warmawa - w 84%, KOłobrzeg - 80%, Stall'gard Szczeciński d Wil"ocłarw - 70%, Sbubwe i Legnica, Białystok '1 SZCt2:ecin - 65%, Grod2ilądz - 63'1i, Baclb6rz - 62%, Nysa - 65%, Gorzów Wlkp. l Olsztyltl - 50'111" Poznań - 45%.

Andrzej Sarnowskipo utworzeniu w sierpniu 1949 r. Miejskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego. Pomimo wielu trudności osiągnięto pewne sukcesy w rekonstrukcji miasta, co ilustrowały cyfry przedstawione w dniu 9 stycznia na pierwszej w 1946 r. sesji Rady, a obrazujące wysiłek Zarządu Miejskiego, włożony w tę dziedzinę. Wiceprezydent Jan Cieśliński stwierdził, że w ciągu dziesięciu miesięcy 1945 r. rozebrano 220 budynków grożących zawaleniem, odzyskano tysiąc izb mieszkalnych. uruchomiono w pełni według stanu przedwojennego - sieć wodociągową, gazową, elektryczną, a także kanalizacyjną. Tempo likwidacji zniszczeń mogłoby być większe, gdyby większe były subwencje władz centralnych. Własne środki, uzyskane z akumulacji miejskich przedsiębiorstw oraz z podatków, były niewystarczające wobec ogromu potrzeb, jakie musiały być zaspokojone 2. Z pomocą pospieszyli mieszkańcy, gromadząc dobrowolnie sumy na Społeczny Fundusz Odbudowy Warszawy i Poznania. Ze względu bowiem na stopień zniszczenia miasta, ustalono, że część wpływów ze składek ludności pozostanie w Poznaniu. ' Omawiając zagadnienie odbudowy miasta, Rada zajmowała się problemami zarówno w "skali generalnej", jak i sprawami rekonstrukcji poszczególnych obiektów. I tak - w dniu 15 maja 1946 r. jednym z tematów obrad posiedzenia Rady była odbudowa Uniwersytetu Poznańskiego. Miejska Rada Narodowa zwróciła się z memoriałem do Ministra Oświaty o przyjście z pomocą w pełnym oddaniu Uniwersytetu dla licznych rzesz studentów 3. W cztery miesiące później, w dniu 16 września 1946 r. omawiao na posiedzeniu Rady sprawy odbudowy Ratusza, należącego przed zniszczeniem do naj piękniejszych w Europie. Radni wybrali Komitet Odbudowy Ratusza i postanowili przeprowadzić zbiórkę na ten cel 4. Natomiast w dniu 27 października 1949 r. zastępca naczelnika Wydziału Planowania Zarządu Miejskiego inż. Franciszek Zieliński zapoznał radnych z planami rekonstrukcji Ratusza oraz Starego Rynku, podkreślając historyczną wartość całego kompleksu. Radni opowiedzieli się za zachowaniem wierności pierwowzorowi oraz usunięciem ze Starego Rynku wszystkich obiektów sprzecznych z jego zabytkowym charakterem (sklepy, komunikacja) G. Wiele uwagi poświęciła również Rada odbudowie innych obiektów, m.in. Biblioteki Raczyńskich i Zamku (czyli tzw. Nowego Ratusza). Decyzję w sprawie kierunków odbudowy zniszczonych i budowy nowych obiektów wyrażali poprzez podejmowanie uchwał. Pierwszy etap odbudowy Poznania został zakończony w zasadzie w marcu 1947 r., jak to stwierdził prezydent Leon Murzynowski w swoim referacie na wspólnym posiedzeniu Miejskiej Rady Narodowej t Wojewódzkiej Rady Narodowej w dniu 21 lipca 1949 r. Nie oznaczało to, że do tego czasu zakończono całkowicie rekonstrukcję istniejących przed wojną budowli. Niemniej jednak można stwierdzić, że Rada więcej czasu poświęcała w późniejszym okresie planom bdowy nowych obiektów, aniżeli odbudowy zniszczonych. Coraz częściej radni zgłaszali na posiedzeniach wnioski: uruchomienia nowych linii komunikacyjnych, budowy szkół, szpitali, domów opieki społecznej, domów mieszkalnych itd., wyposażenia dzielnic miasta w wodę, gaz, kanalizację itp. Wnioski te były przez Radę przekazywane Zarządowi Miejskiemu, który po odpowiednim opracowaniu przedkładał Radzie projekty uchwał lub preliminarze budżetowe. Dla przykładu - w dniu 4 marca' 1947 r.

I iP.rOtiOkół fi: posi'edmen:ia ejsk:lej .Rady !N,arodo1Wej 'IN dind,u 9 'styozn:ia il94B Il".; ,WojewM2Jkie.

.A4'chj,WIUm Państ!wOwe, M:liejlS/kla Rada Narodowa., Biuro iPre2yd:ialne IW ł"OZI1Janlu, 11'1.

· iProtokół IZ pome>diZenIiia Miejskiej Rady !Narodowej IW dindIU 15 ma1j,a 1946 11'.; rtJamże.

· !Protokół fi: iPIOSiedizenl!,a MiejSkiej Rady iNlaI!'Ode;j IW dindIU 16 fWII'zeW'lia 1946 r.; 1Ii.

"lProokół IZ posleicIa:eniLa Qdbyrtego 27 a J.9149 1".; t,an1Że.

Rada podjęła uchwałę o budowie szkoły na J eżycach przy ul. Szamarzewskiego (przekształconej później w Szkołę Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci), a w dniu 18 Czerwca 1946 r. - nowego mostu na Warcie. Sprawą niezwykle prestiżową było reaktywowanie Międzynarodowych Targów Poznańskich. Miejska Rada Narodowa i Zarząd Miejski dążyły od początku swojej działalności do otwarcia Targów, widząc w tym korzyść zarówno dla miasta, jak i kraju. Wysłane do Warszawy delegacje uzyskały przychylność i pomoc władz centralnych. Pierwsza w Polsce Ludowej impreza odbyła się w 1947 r., na 45°/0 odbudowanej powierzchni targowej wg stanu przedwojennego e. Miejska Rada Narodowa uczciła to wydarzenie nadzwyczajnym posiedzeniem w dniu 28 kwietnia 1947 r. Przemawiając na nim prezydent Stanisław Sroka stwierdził m. in.: "Jeżeli się zważy, że Targi te urządziło miasto, które w lutym 1945 r. w 55% było zniszczone lub uszkodzone, to bez frazesów mamy słuszny powód do dumy!". Rada złożyła uchwałą nr 55 podziękowanie wszystkim pracownikom zasłużonym w dziele odbudowy Międzynarodowych Targów Poznańskich 7. W następnych latach radni byli również zapoznawani z przygotowaniami do tej imprezy handlowej oraz z jej wynikami. Począwszy od 1948 r. zwiększył się zakres działania Rady przez zatwierdzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, wnióskowanie o włączenie inwestycji miejskich do Państwowego Planu Inwestycyjnego oraz podejmowanie uchwał o wywłaszczeniu nieruchomości prywatnych na cele użyteczności publicznej. Częściowo plany zagospodarowania przestrzennego miasta dotyczyły określonych rejonów Poznania. Były one przygotowywane przez Urząd Wojewódzki (Regionalna Dyrekcja Planowania Przestrzennego) i po wstępnym zaakceptowaniu przez Kolegium Zarządu Miejskiego, Prezydium Miejskiej Rady Narodowej i jej Komisję Techniczno-Budowlaną przedstawiane do zatwierdzenia. Plany te dotyczyły zarówno zagospodarowania większych obszarów miejskich, jak i ograniczały się tylko do jednej ulicy (np. odcinek ul. Paderewskiego od Starego Rynku do Sierocej). Rada omawiała te zagadnienia na sześciu posiedzeniach.

Podejmowanie uchwał o wywłaszczeniach na cele użyteczności publicznej odbywało się na podstawie dekretu z 7 kwietnia 1948 r. B Wywłaszczenia te dotyczyły tylko nieruchomości zajętych jeszcze przez okupanta hitlerowskiego. na cele użyteczności publicznej. Wykupienie ich przez miasto przekraczało jego możliwości finansowe. Warto wspomnieć, że w dniu 10 grudnia 1946 r. Rada wystąpiła do Krajowej Rady Narodowej z projektem dekretu w przedmiotowej sprawie. Motywem. działania Rady nie był, jak to stwierdził przewodniczący Franciszek Kowalewski, zamiar osiągnięcia zysków. ale zapewnienie możliwości odbudowania miasta II. Ogółem Rada podjęła decyzję o wywłaszczeniach 324 nieruchomości prywatnych. Zarządzeniem Prezesa Centralnego Urzędu Planowania z 9 lipca 1948 r. została

. W pleIr'W:St2:ych powojennych Tall'ach sektor paf1stwlowy zajmował 57% ogólnej poWierzchni awowej, IPTyW,atny 21%" a spółdzielczy 5%. Pooosta,łe 17% rzajmowali obcy wys1:iaJwCy - IZ Bul,g.aJl'iiJi" Czec.hJosłiOI\vacji, Francji, JlUgJoslajWlid, !Mek:sykJu, Włoch d ZjSm-R, ponadto prywatnd 'WySt1a:wJCY !Ze Srz1wecji, iHoland.i!i, F'II'Wl-cji d Finlandii. (S<1;. ISroka. .Referaot wygłoszol!1Y lilia posIedzeniJu iRady rw dII1Iiu 71 maja 1947 :r.). . .P\ro<t1oik6ł rz !POsledizelndia Rady w dniu 28 kVoldetnlLa 1947 11".; Wojewódzlkle Arc,Wswrum Państwowe, MtejSk,a Bada !Nm,ooOiW1a" BiLUlTo Pr&ydijJane rw P0ZIIII8I1UU., ,18. . lDeikll',ejt rz 7 ik!w:1etnd;a 1S4B 11'. 10 rwywłasZC1Zen'i.'U m8(ją'tk6rw l!1,a ceLe lUŻy[tec2Jn.oŚc publitcznej.

'UstalW Nr 20, iPO'Z'. :1:38.

. <ProtOtk6ł rz lPosi Rady w dniJu 10 #lUdnLa 1946 ;T.; ;MIie,jl;!kia Riada Narodowa, :BIiiuro.

PrezaJJne w Pazna'll1u. il.7.