ZBIGNIEW DWORECKI RADA LUDOWA NA MIASTO POZNAŃ 1918 - 1919

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1981.01/03 R.49 Nr1

Dokończenie

III. DZIAŁALNOŚC RADY LUDOWEJ W OKRESIE POWSTANIA WIELKOPOLSKIEGO 1918/1919 I RZĄDOW KOMISARIATU NACZELNEJ RADY LUDOWEJ

Rada Ludowa na. miasto Poznań zaangażowała się również w przygotowania do uroczystego powitania Ignacego Paderewskiego. Przybył on do stolicy Wielkopolski w dniu 26 grudnia 1918 r. wraz z żoną i misją angielską. Podobnie jak w przededniu Sejmu Dzielnicowego Rada Ludowa zadbała o dekorację ulic i domów emblematami i sztandarami o barwach narodowych oraz państw koalicyjnych. Zaangażowała się także w przygotowania organizacyjne do urocz:rstego powitania dostojnych gości na głównym dworcu kolejowym i w "Bazarze". Tym samym przyczyniła się do zorganizowania w dniach 26 - 27 grudnia 1918 r. manifestacji narodowo-politycznych społeczeństwa polskiego. Z drugiej jednak strony zabiegała usilnie o to, aby te manifestacje Polaków nie przerodziły się w ich zbrojne wystąpienie przeciwko Prusakom. Toteż nie dziwi fakt, że z chwilą podjęcia przez powstańców walki orężnej, polscy przywódcy polityczni w Poznaniu nie wydali odezwy wzywającej Polaków pod broń. Redakcje gazet poznańskich opublikowały natomiast apele do społeczeństwa polskiego i niemieckiego, nawołujące do zachowania "spokoju i rozwagi". Rozpoczęcie przez powstańców w dniu 27 grudnia 1918 r. walki z Prusakami uznano za "wybryki prowokatorów", które należy ukarać doraźnie l. Niektóre spośród odezw i apeli sygnowała Rada Ludowa na miasto Poznań, mimo że część jej członków już od pierwszych godzin Powstania solidaryzowała się z walczącymi (np. Celestyn Rydlewski, Kazimierz Krajna) lub włączyła się czynnie do walki orężnej (np. Bohdan Hulewicz, Antoni Wysocki). Reprezentanci Rady wzięli także udział w konferencji, zorganizowanej w Poznaniu w dniu 28 grudnia 1918 r. z inicjatywy Wydziału Wykonawczego Rady Robotników r ZOłnierzy 2. W wyniku obrad ustalono, że walki w mieście zostaną przerwane, wprowadzi się stan wyjątkowy oraz powoła się polsko-niemiecką komendę. miasta. W dniu następnym (29 XII) cała prasa poznańska ogłosiła odezwę do ludności, w której apelowano o zachowanie "spokoju i porządku" oraz inforl "Orędownik", R. 1918, nr 298; "Kurier POIZI1ański", R. 1918, nr 299. I Ze strony polsJdej w konferencj wzięli udział przedstawiciele Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej, decernenci i przedstawiciele Rady LUdowej na miasto Poznań oraz reprezentanci Wydziału wYkonawczego Rady Robotnik6w i Zołnierzy. Ze strony niemieckiej lllatOIpiast - przedstawiciele Volksratu 1 reprezentanci władz cywi1nych i wojskowych w Poznaniu. A. Czubińsld, Powstanie Wielkopolskie 1918 - 1919. Geneza - Charakter - Znaczenie, ,Poznań 1978, S. 212 - 213; Z. Dworeckl, Polskie Rady Ludowe w Wielkopolsce 1918- 1920, Poznań 1962, S. 75.

Zbigniew Dworeckimowano o wprowadzeniu stanu wyjątkowego i sądu doraźnego, zakazach noszenia broni przez ludność cywilną, urządzania zebrań, manifestacji itp. 8. Wzbudziło to rozgoryczenie wśród Polaków, co uwidoczniło się w licznych protestach. Krytykowano również stanowisko Rady Ludowej na miasto Poznań. Polskich przywódców politycznych oskarżono o kunktatorstwo i brak stanowczości 4. Wówczas też (28 XII), podczas konferencji reprezentantów Rady Ludowej na miasto Poznań i Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej w "Bazarze" ze zwolennikami kontynuowania Powstania, doszło między pierwszymi a drugimi do ostrej wymiany zdań. W pewnym momencie, kiedy Wojciech Korfanty usiłował nakłonić powstańców do !Zaniechania walki z Prusakami, napotkał ostry sprzeciw Romana Wilkanowicza (członka Polskiej Organizacji Wojskowej), który oświadczył: "Nigdy rozpoczętej walki nie zaprzestaniemy, a wszyscy, którzy są przeciwni, są naszymi wrogami i tym kula w łeb" II. Członkowie Rady Ludowej, reprezentując Naczelną Radę Ludową lub Wydział Wykonawczy Rady Robotników i Zołnierzy, brali także udział w konferencji z przedstawicielami rządu berlińskiego oraz Zydowskiej Rady Ludowej i Niemieckiej Rady Ludowej. W rozmowach tych, przeprowadzonych w dniach 30 - 31 grudnia 1918 r., uczestniczyli m. in.: Wacław Cegiełka, Jarogniew Drwęski, Kazimierz Krajna, Wojciech Trąmpczyński, Celestyn Rydlewski, Seweryn Pendowski. Politycy polscy domagali się uznania przez rząd berliński polskiej władzy w Poznaniu oraz przyznania Wielkopolsce autonomii do czasu podpisania traktatu pokojowego. Przy wspólnym stole doprowadzono do konkluzji, że bezpośrednią przyczyną "rozruchów" w Poznaniu była demonstracja 6 Pułku Grenadierów'. Rola Rady Ludowej na miasto Poznań została ograniczona z chwilą przejęcia przez Komisariat Naczelnej Rady Ludowej "władzy publicznej" na obszarze wyzwolonym przez powstańców. Nastąpiło to w pierwszej dekadzie stycznia 1919 r. W oparciu o podjętą przez Naczelną Radę Ludową uchwałę z dnia 3 I 1919 r.

Komisariat obwieścił w dniu 8 stycznia 1919 r. o pełnym przejęciu "zarządu i administracji" kraju, cywilnej i wojskowej 7. Działalność oparto na pruskim systemie administracyjnym, obsadzając stopniowo urzędy Polakami głównie z kręgu członków i współpracowników polskiej Rady Ludowej. Do września 1919 r. udało mu się w znacznej mierze obsadzić Polakami czołowe stanowiska w urzędach państwowych i samorządowych, sądownictwie, szkolnictwie, instytucjach ekonomicznych itp. Toteż sytuacja terenowych Rad Ludowych - w tym również Rady Ludowej na miasto Poznań - uległa zmianie 8. Władza przeszła niepodzielnie w rce pol

· K. Rzepeckł, Powstanie grudniowe tv wielkopolsce 27 XII 1918, oznań 1919, s. 58.

· Z. Dworeciki, Polskie Rady..., op. elt., s. '15.

I Z. Wieliczka, Wielkopolska a PTUSY tv dobie powstania 191811919, Poznań 1932, S. 52. Radę Ludową lila miasto Poznań lI'eprezentowaU m. in.: Czesław Meissner, celestyn Rydlewskt I Karol Rzepecki.

· O konferencji tej szczeg6łowo a;Jiszą: Z. Wieliczka, Wielkopolska a Prusy..., op. cit., s.

39 - 66; A. Czubińsikł, Powstanie Wielkopolskie..., op. cit., s, 224 - 227.

'"Tyłlodn1k UrzędOWY NRL" nr l, 18 I 1919 r.; Z. Dworeckł, Fakty I wydarzenia z walk !) niepodlegloilć w latach 1918 - 1919 tv Poznaniu (częilć druga), ..Kronika Miasta ;Poznania", lt. 1979, IIlr l, s. 45 - 47. I Wyjaśniając sw6j stosunek do Rady LUdowej przedstawiciele lKonrlsarlatu p!sal! m. in.: ,,Mamy ,puecież władzę polską w Poznaniu, mamy z ,porc:kl Naczelnej Rady Ludowej naczelnego prezesa ,prowincji, mamy polską władzę wojskową. Te władze polskie zwyczajnym Ebiegiem okoUczności odbiorą, ba, odebrać musa:ą, znaczną część pracy !I'lllS2ym lI'adom ludowym". "Tygoldnik Urzędowy NRL" nr 2, 23 I 1919 r. (artykuł pt. Nasze Tadv ludowe).

31;skiej administracji oraz stojącego ponad nią Komisariatu. Natomiast terenowe' Rady Ludowe stały się organami doradczymi tej administracji 9. Rolę taką spełniała również Rada Ludowa na miasto Poznań. Jednak między dniem 14 stycz-, nia a 8 kwietnia 1919 r. przejęła ona dodatkowo w swe ręce kompetencje Rady Miejskiej. Wiązało się to z zawieszeniem w dniu 14 I 1919 r. przez Komisariat.

działalności poznańskiej Rady Miejskiej, wybranej jeszcze za czasów pruskich._ Radę tę następnie rozwiązano, na mocy rozporządzenia Komisariatu Naczelnpj, Rady Ludowej z 11 lutego 1919 r. Wybory do nowej Rady Miejskiej przeprowadzono w Poznaniu w dniu 23 marca 1919 r., a inauguracyjne jej posiedzenie odbyło się w dniu 8 kwietnia 1919 r. 10 W okresie tym aktywność Rady Ludowej koncentrowała się w kilku zasadniczych kierunkach: popierała ona wysiłki zmierzające do repolonizacji życia publicznego w stolicy Wielkopolski; rozwijała agitację przedwyborczą, której celem było umocnienie wpływów ludności polskiej w nowej Radzie Miejskiej;. prowadziła działalność polityczno-propagandową, nasyconą silnie ideą zachodnią;. popierała te wszystkie wysiłki polskich władz cywilnych i wojskowych, których celem była militarna i polityczna obrona osiągnięć powstańczych; podejmowała próby rozwiązania w Poznaniu problemu bezrobocia, zaopatrzenia ludności w żywność, opał itp. 11 Największe zainteresowanie Rady Ludowej nie koncentrowało się wówczas na sprawach komunalnych, lecz na problemtyce politycznej. Stosunkowo najwięcej. pracy włożyła ona w organizowanie wieców politycznych. Wygłoszone na nich przemówienia i podjęte uchwały dotyczyły głównie problemu powrotu polskich ziem zachodnich w granice odrodzonego państwa polskiego oraz zagadnień związanych z aktualnie kształtującymi się stosunkami polsko-niemieckimi. W dniu 16 stycznia 1919 r. Rada Ludowa zorganizowała pięć takich wieców w różnych dzielnicach miasta. Przemawiali na nich m. in.: Wojciech Korfanty,. Bolesław Marchlewski, Stanisław Nowicki, Celestyn Rydlewski i Tadeusz Powidzki.

Omówili oni sytuację polityczną w Wielkopolsce oraz nakreślili stanowisko, jakie miała zająć ludność polska wobec mających się odbyć wyborów do nie-mieckiego Zgromadzenia Narodowego w dniu 19 stycznia 1919 r. i Sejmu Pru-skiego w dniu 26 stycznia 1919 r. W przyjętych rezolucjach solidaryzowano sięz uchwałami Polskiego Sejmu Dzielnicowego oraz domagano się przyłączenia dOo Macierzy polskich ziem zachodnich. Jednocześnie oświadczono w nich, że "obo-.

wiązkiem każdego obywatela dzielnic polskich jest nie brać żadnego udziału. w tych wyborach" 12. Polacy zbojkotowali je; brali w nich udział w zasadzie Niemcy, zamieszkali na terenach nie wyzwolonych przez powstańców. Wiec polityczny Rada Ludowa zorganizowała także w dniu 9 marca 1919 r. W uchwalonej J rezolucji domagano się przyłączenia do Polski Prus Królewskich i Gdańska. Należy także podkreślić, że od miesiąca stycznia 1919 r. kilku członków Rady

. ..Tygodnik Urzędowy NHL" Jlr 2, 2.3 I il919 r. d nr 3, 30 I 11919r.; "Kurier Poznański", R.

1919, nr 8, 27, 71; A. Czubiński, Powstanie Wielkopolskie. . . , op. cit., B. 321.

lO "Kurier Poznailski", R. 1919 IlU.' 15, 71, 73; "Tygodnik Urzędowy NHL" nr 5, 13 II 1919 r.. i nr 7, 27 II 11919 r.; iZ. ,Dworecki, Fakty i wydarzenia... (część druga), op. cit., 5. 50 - 52;c, T. Switała, Zapiski z działalności Rady Miejskiej w latach 1919 - 1921, część pierwsza, "Kronika iMiasta Poznania", 1ft. 1977, nr 4, II. 45. 11 "Kurier Poznański", R. 1919, nr 15 -79; C. Demel, Wybory do Rady Miejskiej Poznania-, (23 marca 1919), "Kronika Miasta Poznania", R. 1977, nr l, S. 33 - 45; Z. Dworecld, potakiłl Rady. . ., op. cit., B. 97 - 100; T. Switała, Zapiski z działalności..., op. cit., s. 45 - '16.

u Dotyczy wieców politYCrulych w BpI'awie 'Konstytuanty niemieckilej 9 - 19 stycznia 1919._ Poznail (1919); ..Kurier lPoznailBki". R. 11918, m: 21/'1 ! 1919, irI:l' 12.

Zbigniew Dworecki

Ludowej na miasto Poznań i jej współpracowników przebywało w Paryżu (Bolesław Marchlewski, Cyryl Ratajski, Zofia Sokolnicka, Celestyn Rydlewski i Marian Głowacki). Wspólnie z innymi przybYłymi tam działaczami polskimi informowalI oni Komitet Narodowy Polski o całości spraw b. zaboru pruskiego. dostarczonych przez nich materiałów korzystał Komitet w swej pracy w kontak- tach z rządami państw alianckich oraz delegacja polska na konferencji pokojowej. Natomiast Bolesław Krysiewicz i Czesław Meissner współuczestniczyli w rokowaniach pomiędzy Komisariatem Naczelnej Rady Ludowej i rządem pruskim, które toczyły się w Berlinie w dniach 3 - 5 lutego 1919 r. 13 Działacze Rady Ludowej zadbali także o to, by przybyła do Poznania w dniu l marca 1919 r. misja aliancka (w celu wprowadzenia w życie układu o rozejmie polsko-niemieckim, zawartego 16 II 1919 r. w Trewirze) była przekonana, że miasto to tętni życiem polskim. W wydanej przez Radę Ludową w dniu 28 lutego 1919 r. odezwie do mieszkańców Poznania wzywano wszystkie grupy narodowościowe do zachowania spokoju i stosowania się do wszystkich zarzą. dzeń władz polskich 14.

W łonie Rady utworzono "Komisję dla przywrócenia Poznaniowi wyglądu polskieo". O zadaniach tej Komisji poinformowano dziennikarzy lokalnej prasy i Wojciecha Korfantego (komisarza Naczelnej Rady Ludowej) podczas posiedzenia Rady w dniu l marca 1919 r. Podkreślono, że Komisja zamierza przede wszystkim spolszczyć instytucje państwowe oraz nazwy ulic i placów. Dyskuto. wano także nad projektem budowy w Poznaniu pomników Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Zygmunta Krasińskiego i Przemysła 1. Do końca marca 1919 r. podczas trzech posiedzeń Rada Ludowa zmieniła sto sześćdziesiąt nazw ulic. Wykupiła ona także hotel "Deutsches Haus" 15. W kręgu zainteresowań Rady pozostawała również sprawa organizowania szkolnictwa polskiego. Dzięki wspólnemu wysiłkowi Rady Ludowej i Komisariatu oraz prezydenta miasta (Jarogniewa Drwęskiego), dyrektora oddziału szkolnego regencji poznańskiej (Jana Suchowiaka) i innych działaczy oświatowych, w dniu inauguracji nowego roku szkolnego (1 V 1919 r.) rozpoczęto w Poznaniu naukę . dla uczniów polskich w języku ojczystym. Przeprowadzono podział szkół na polskie i niemieckie. Rada Ludowa - ulegając przesadnie kultowi fachowości - nie wykazywała jednak pośpiechu w popieraniu tych inicjatyw, które zmierzały do zwolnienia z pracy większej liczby urzędników niemieckich. W związku z tym, że brak było ,odpowiedniej liczby polskich urzędników - fachowców, niektóre resorty administracji państwowej i samorządowej pracowały wówczas niejako "na pół obrotach". W niektórych działach służb miejskich prawie cały personel był nadal obcy, poddany jedynie rozkazom i kontroli Polaków. Stosunkowo najmniej aktywności przejawiała ona w dziedzinie ekonomiczno-społecznej. Na złagodzenie cho,ciażby najbardziej nabrzmiałych bolączek brak było środków. Sytuacja ekonomiczna Wielkopolski i Poznania była trudna i systematycznie pogarszała się. - Władzom nie udało się zapobiec spekulacji i skutecznie rozwiązywać problemów

II Z. Wieliczka, Wielkopot8ka a Prusy,.., op. cit., s. 87 - 92; A. Bratek, IntegralnOśĆ pot.. skich kresów zachodnich w rokowaniach z Niemcami w lutym 1919 roku (BerUn-Trewir), . [w:] Rola Wielkopolski w dziejach narodu polskiego. Praca zbiarowa pod Iredakcją S. Kuf biaka 1 L. Trzeciakowskiego, Poznań 1979 T., s. 283 - 305. Ił ..Kurier Poznański", R, 1919, nr 50.

Ił "Dziennik Kujawski", R. 1919, nr 85; "Kurier Poznański", R. 1919, nr 53, 58, '10, '11, 'ił.

bezrobocia; brak było surowców, artykułów przemysłowych, żywności, opału, pahwa i środków transportowych 18. Toteż nowa Rada Miejska (wybrana 23 III 1919 r.) stanęła przed trudnym zadaniem. Jej przewodniczącym z08tał wybrany dr Władysław Mieczkowski, jeden z .czołowych działaczy Rady Ludowej na miasto Poznań. Do prezydium weszli także inni działacze Rady Ludowej: Stanisław Bresiński (zastępca przewodniczącego), Kazimierz Krajna (sekretarz) i Franciszek Adamczak (ławnik). W Radzie Polacy mieli czterdzieści jeden spośród sześćdziesięciu miejsc (pod rządami pruskimi mieli tylko dziesięć mandatów). Przytłaczająca większość radnych-Polaków wywodziła się z kręgu członków i współpracowników Rady Ludowejt7. Po przejęciu przez Polaków kierownictwa sprawami miejskimi, działalność Rady Ludowej na miasto Poznań skupiła się nieomal wyłącznie na organizowaniu wieców narodowo-politycznych i innych wystąpień społeczeństwa polskiego w walce _ o powrót do Macierzy ziem historycznie polskich oraz wokół inspirowania wł?dz polskich do podejmowania dalszych wysiłków w celu przywrócenia Poznaniowi pełnego oblicza polskiego. W posiedzeniach Rady Ludowej nie zawsze jednak uczestniczyło tylu jej członków, że było można podejmować uChwały 18. Od kwietnia do połowy czerwca 1919 r. Rada angażowała się intensywnie w obronie praw Rzeczypospolitej do ziem historycznie polskich, pozostających nadal w granicach Niemiec. Wymienić tu należy przede wszystkim wiec zorganizowany w dniu 18 maja 1919 r. w sali "Apollo" (przy ul. Piekary 17). W uchwalonej rezolucji (wysłanej do delegacji polskiej na Konferencję Pokojową w Paryżu), uczestnicy wiecu domagali się połączenia z Macierzą bez plebiscytu powiatów: sycowskiego, namysłowskiego, wieleńskiego i babimojskiego oraz Warmii, Mazur, Powiśla. Nade wszystko żądano jednak uznania praw Polski do Gdańska. Natomiast w odezwie Rady Ludowej z 16 maja 1919 r. oświadczono, że żadne nawoływania nacjonalistów niemieckich do zbrojnego oporu nie powstrzymają szerokich warstw społeczeństwa pOlskiego w 'Poznańskiem od podejmowania wysiłków zmierzających do silnej obrony praw Rzeczypospolitej do polskich ziem zachodnich. Podkreślano w niej także, że obrona ta będzie prowadzona nie tylko za pomocą słowa i pióra, lecz również oręża 19. Jednocześnie niektórzy czołowi działacze Rady Ludowej (zwłaszcza endeccy) popierali zaborczą politykę wschodnią. Podczas wiecu zorganizowanego przez Radę Ludową w dniu 29 maja 1919 r., Czesław Meissner powiedział m. in.: "Polska bez polskiej Litwy z Wilnem i Galicji Wschodniej [.. .J, Polską naszych potrzeb by nie była" 20. Działacze ci współpracowali z Poznańskim Komitetem Pomocy dla Lwowa i Wilna. Niezbyt entuzjastycznie popierali oni jednak wysyłanie oddziałów wojsk poznańskich pod Lwów 21.

11 "Kurier ,Poznański", R. 1919, nr 2'1; A. Czubiński, Powstanie Wielkopolskie..., op. cit., 1;. 402, 435; Z. Dworecki, Polskie Rady..., op. cit., s. 90 - 95, 98; T. Switała, Zapiski z działalności . . . , op. cit., s. 46 - 4'1. 17 "Kurier Po:mański", R. 1919, nr 68 - '13, 83; T. Switała, Zapiski z działalności..., op. cit, 1;. 46 - 49.

18 Z tej przyczyny odroczono np. zebranie Rady Ludowej w dniu 2 IV 1919 r.; "Kurier Poznański", R. 1919, nr '19.

" "Kurier Poznański", R. 1919, nr 114, 115.

20 ,,{{urier Poznański", R. 1919, nr 122a ZI "Postęp", R. 1919, nr 12; ,IK'Ilrier lPoznański" R. 1919, nr 131 i mast. O skierowaniu oddział6w armii poznańskiej ,pod Lw6w zob. A. Czubiński, Powstanie Wielkopolskie..., op. cit., s. 418.

JI Kronika m. Poznania z. 1/81

Zbigniew Dworecki

Po podpisaniu traktatu pokojowego w Wersalu (28 VI 1919 r.) Rada Ludowa podjęła energiczną działalność propagandową na rzeCz aktywnego współdzi&łama_ z ludnością polską na nie wyzwolonych obszarach ziem zaboru pruskiego w jej, walce 'o wyzwolenie narodowe. Podkreślano, że postanowienia Traktatu Wecsalskiego nie uwzględniają w pełni żywotnych interesów narodu i państwa polskiego. Niezadowoleniu temu dano wyraz m. in. podczas wiecu, zwołanego przez Radę Ludową w dniu 4 sierpnia 1919 r. w sali hotelu "Bazar". W uchwalonej wówczas rezolucji protestowano przeciw plebiscytowi, który miał być przeprowadzony na Górnym Śląsku, Warmii i Mazurach oraz przeciw nieprzyłączaniu do Polski Gdańska i pozostawieniu kilkudziesięciu tysięcy Polaków poza granicami Wielkopolski 22. Czołowi działacze Rady współuczestniczyli później w organizowaniu innych wieców politycznych w sprawie polskich ziem zachodnich. Szczególnie silnie akcentowali oni konieczność niesienia pomocy dla "braci Górnoślązaków". W dniu 10 sierpnia 1919 r. zorganizowano w Poznaniu pierwszy wielki wiec publiczny w tej sprawie. Na wiecu tym przemawiali również przedstawiciele ludności polskiej z Górnego Śląska. Natomiast podczas wiecu w dniu 20 sierpnia 1919 r. (już po wybuchu I Powstania Śląskiego) żądano interwencji aliantów i rządu polskiego celem obrony zamieszkałych tam Polaków przed terrorem qojówek niemieckich i atakami Grenzschutzu. Dnia 21 sierpnia 1919 r. zorganizowano w stolicy Wielkopolski kolejny wiec. Został on przeprowadzony pod hasłem: "Ratujmy Górny Śląsk" 2S. W tym samym dniu (21 VIII) utworzono w Poznaniu Komitet Pomocy dla Górnego Śląska. W skład jego prezydium weszli działacze związani z Radą Ludową na miasto Poznań: Marian Głowacki, Mieczysław Korzeniewski, Antoni Ludwiczak, Jan Marweg i Bolesław Marchlewski. Komitet ten rozwinął działalność polegającą głównie na: budzeniu zainteresowania dla spraw śląskich wśród społeczeństwa w Wielkopolsce; udzielaniu pomocy materialnej i moralnej dla zorganizowanego ruchu polskiego na Śląsku; przygotowaniu kadr dla akcji plebiscytowej; gromadzeniu pieniędzy i werbowaniu ochotników gotowych uczestniczyć w walce orężnej o powrót Górnego Śląska w granice odrodzonego państwa polskiego; organizowaniu opieki nad uchodźcami polskimi ze Śląska 24. Spośród członków Rady Ludowej na miasto Poznań i jej najbliższych współpracowników rekrutowali się również działacze Komitetu Plebiscytowego dla Warmii i Mazur (np. Jan Suchowiak, Antoni Ludwiczak). Celem i tego Komitetu, było mobilizowanie społeczeństwa w Wielkopolsce do ofiarnośct na cele walki, o powrót tych ziem do Macierzy 25. Rada Ludowa rozwijała także działalność propagandową osiągnięć Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu. Szćzególnie, silnie eksponowała ona jednak aktywność w nim Mariana Seydy, jednego ze, współorganizatorów tego Komitetu. W dniu 24 września 1919 r. zorganizowała.

II ..Kurier Poznański", R. 1919, nI 177, 179.

.. A. Czubiński, Rola Wielkopolski i Poznania w rozwoju polskiego ruchu narodowowyzwoleńczego w zaborze pruskim oraz kształtowaniu zachodnich i północnych granic odrodzonego państwa polskiego (1918 - 1921), ..Przegląd Zachodni", R. 1974, nr 5 - 6, B. 69 - 70. .. woJew6dzkie Archiwum Państwowe w Poznaniu, !Polski Związek Zachodni w Poznaniu, nr , Ik. 1- 3: Działalność Komitetu Obrony SłąSka w latach 1919 -1921; ..Kurier Poznański.., R. 1919, nr 196 i nast.; A. Czubiński, Rola Wielkopot8ki..., op. cit., s. 69 -71; Z. Dworeckł, Fakty i wydarzenia. . . (część druga), op. cit., B. 54. .. Wojewódzkie Archiwum Państwowe w !Poznaniu, Starostwo Grodzkie 'Poznań, nr 47: Komitet Plebiscytowy dla Warmii i Mazur do ,prezydium policji, Poznań 15 XI 1919 r.; A. Czubiński, Rola Wielkopolski.. ., op. cit., s. 66 - 67w Poznaniu wielki wiec polityczny, związany z powrotem tego działacza do kraju 28. Członkowie Rady Ludowej angażowali się również w działalności zmierzającej do utrzymania w pamięci narodowej dziejów czynu orężnego Wielkopolan w latach 1918 - 1919. Aktywizowali się oni w pracach związanych z przygotowaniami do obchodów rocznicy wybuchu Powstania. Rada wydała odznaki pamiątkowe (srebrzyste krzyżyki tłoczone w blasze): ..Za Waleczność" i ..Zasłudze Obywatelskiej". Pojawiły się one w grudniu 1919 r., w pierwszą rocznicę wybuchu Powstania. Mimo swej tandetnej skromności stanowiły one jednak dowód pamięci w stosunku do tych, którzy podjęli walkę orężną o powrót do Macierzy zachodnich ziem piastowskich 27. W drugiej połowie 1919 r. aktywność Rady zbiegła się z procesem likwidacji polskich Rad Ludowych w Wielkopolsce. Odbył się on bez oficjalnego nakazu władz odgórnych. Duży wpływ na ostateczną likwidację terenowych Rad Ludowych w wyzwolonych częściach Wielkopolski wywarł fakt rozwiązania Naczelnej Rady Ludowej (19 VIII 1919 r.) i jej Komisariatu (6 iXI 1919 r.). Decyzje te żapadły w związku z powołaniem Władysława Seydy (dotychczasowego komisarza Naczelnej Rady Ludowej) na stanowisko ministra byłej dzielnicy pruskiej (16 VIII 1919 r.) i rozpoczęcia przez to ministerstwo oficjalnego urzędowania (6 XI 1919 r.) 28.

Decyzja o rozwiązaniu Rady Ludowej na miasto Poznań zapadła podczas posiedzenia Rady w dniu 3 października 1919 r. Na to ostatnie zebranie przybyło zaledwie dwudziestu członków i kilku zaproszonych gości. Zgodnie jednak z przepisami regulaminu (ustalonego z góry) podjęte uchwały były ważne bez względu na liczbę obecnych członków. Dr Czesław Meissner, motywując wniosek Wydziału Wykonawczego Rady Ludowej o jej rozwiązanie, stwierdził, że "spełniła ona !owe zadanie w zorganizowaniu społeczeństwa i władz w czasie przejściowym, a obecnie wobec istnienia legalnego rządu i administracji polskiej straciła rację bytu" 29. Za rozwiązaniem Rady Ludowej głosowało dziewiętnastu członków, przeciw - jeden. Pozostawione przez Radę fundusze (ok. 110000 marek) postanowiono przekazać przede wszystkim na potrzeby związane z plebiscytem na Górnym Śląsku, Warmii i Mazurach oraz na agitację w obronie polskiej granicy zachodniej. Na posiedzeniu tym wybrano piętnastoosobową Komisję Likwidacyjną. Miała ona "załatwić do końca wszystkie sprawy i interesy Rady Ludowej". W jej skład weszli m. in. dotychczasowi członkowie Wydziału Wykonawczego Rady Ludowej: Czesław Meissner (prezes), Walenty Dymek (wiceprezes), Bolesław Kliszczyński (sekretarz) i Witold Hedinger (skarbni!!.:). Praca Komisji Likwidacyjnej przeciągnęła się do pierwszych tygodni 1920 r. ao Rada Ludowa na miasto Poznań odegrała istotną rolę w życiu społeczno-politycznym ludności polskiej stolicy Wielkopolski w latach 1918 - 1919. Włożyła

II ..Kurier Poznański", R. 1919, nr 217 i 219. Za granicę wyjechał on z Poznania w 1915 1'.

17 "Kurier Poznński", R. 19ł9, nr 256, 27'1, 292, 298; R. 1920, nr 9; Z. Jakubowski, Historyczne znaczenłe Powstania Wielkopolskiego i Jego tradycje w województwie kaliskim, [w:] Udzial spoleczeństwa Ziemi KaUskiej w .powstaniu Włelkopolskim 1918 - 1919, Praca zbiorowa wydana :z 'Okazji odsłonięcia Pomnika Powstańców Wielkopolskich w Norwych Skalmlerzycaclh w grudniu ł978 roku, pod redakcją A. CzUbińsklega, Kalisz 1978, s. 184 _ J85. lO "Tygodnik Ur1lędowy" nr 54, 8 X 1919 r., IS. 271; Z. Dworecki, Fakty i wydarzenia.... (częśC druga), op. cit., s. 184 -185.

lO "Kurier Poznański": R. 1919, nr 256. .. "Kurder PoIZnański", R. 1919, nr 58, 256, 271, 299; R. J920, nr 9; Z. Dworecki, Polskie Rady . . . , op, cit., s. 109 4 150.

3.

Zbigniew Dworecki

ona wiele pracy w przejęcie, zorganizowanie i spolszczenie w Poznaniu szkolnidwa, administracji państwowej i samorządowej oraz w przygotowanie do o!,!tatecznego włączenia Wielkopolski w obręb jednego odrodzonego państwa polskiego. Mimo iż większość jej członków nie aprobowała żywiołowego ruchu zbrojnego mas ludowych przeciw zaborcy pruskiemu, to jednak w wyniku pomyślnego rozwoju walk na prowincji i ta grupa działaczy Rady Ludowej zaangażowała się silnie w polityczną i militarną obronę osiągnięć powstania. Podkreślić trzeba także zasługi Rady Ludowej w kształtowaniu i umacnianiu tzw. orientacji zachodniej społeczeństwa polskiego w Poznańskiem. Wytężone jej wysiłki w kształtowaniu zaangażowanych postaw narodowo-politycznych Polaków oraz aktywność w obronie praw Polski do Śląska, Warmii, Mazur, Pomorza Gdańskiego i Wielkopolski, przyczyniły się w poważnym stopniu do rozwijania tej orientacji w Poznańskiem przez cały okres Drugiej Rzeczypospolitej. Spore grupy członków i współpracowników Rady Ludowej zaangażowały się wówczas w Związku Obrony Kresów Zachodnich i różnych innych organizacjach, przeciwstawiających się dążeniom odwetowym i rewizjonistycznym Niemiec oraz irredentystycznej działalności mniejszości niemieckiej w Polsce Zachodniej. Aktywizowały się one także w budzeniu i umacnianiu w świadomości społecznej Polaków przekonania o niezbywalności praw polskich do nie wyzwolonych obszarów nad Odrą i Bałtykiem.

RADA LUDOWA NA MIASTO POZNAŃ (na dzień 11 XI 1918 r., po ujawnieniu Komitetu Obywatelskiego)

Stanisław Adamski Franciszek Adamczak Stefan Andrzejewski Stanisław Bresiński Franciszek BUdzyński Wacław Cegiełka Antoni Chłapowsk! Bonifacy Chmielewski Stanisław Chmielewski Bernard Chrzanowski Jarogniew Drwęsiki Walenty Dymek Paweł Gantkowski Marian Głowacki witold Hedinger Ludwik Jarosz Belesław Kliszczyński Józef Kłos Mieczysław Korzeniewsld Stanisław Kossowski Kazimierz Krajna Franciszek Krajna Teodor Krause Bolesław Krysiewicz Stanisław Krzyżankiewicz Roman Leitgeber Zenon Lewandki Kazimierz Maliński

Bolesław Marchlewski Czesław Meissner Stanisław Michalak Władysław Mieczkowski Ludwik Mizerski Felicjan Niegolewski Mieczysław Noskowicz Stanisław Nowicki stanisław Offierski Telesfor Otmianowski Tadeusz Powidzki Kazimierz Pendowski Seweryn ipendowski Karol iporadzewski Józef Prądzyński Stanisław Robiński Celestyn Rydlewski Karol Rzepecki władysław Seyda Józef Siemianowski Antoni Stychel Jan Suchowiak Jan Szymański Józef Sredzióski Józef Tucholski Wojciech Trąmpczyński Antoni Walkiewicz Antoni Wysocki

RADA LUDOWA NA MIASTO POZNAN (wybrana w dniu 26 XI 1918 r.)

Franciszek Adamczak Weronika Adamczak6wna Stefan Andrzejewski Stanisław Bresińsiki Franciszek BUdzyński Wacław Cegiełka }'ranc!szek Cejrowski Antoni Chłapowski Bonifacy Chmielewski Stanisław Chmielewski Bernard Chrzanowski Walenty Dymek Stanisław Drozdowski Jakób Dudzik Paweł GantkowsMi Tadeusz Gerłych Marian Głowacki Witold Hedinger Bohdan Hulewicz 'Helena Januszkiewicz6wna

Ludwik Jarosz Stefan ,Kałamajski wiktoria Kapelańska Stefania Kapuścińska Bolesław Kliszczyński J6zef Kłos Agnieszka Konieczna Mieczysław Korzeniewski Maria Kostrzewska Kazimierz Krajna Franciszek Krajna Teodor Krause Bolesław Krysiewicz Stanisłarw Krzyżankiewicz -, Władysław Kulczyński Julian Lange Roman Leitgeber Zenon Lewandowski Kazimierz Maliński Maria Maniewska

ANEKS

Bo lesław Marchlewskl Jan Matecki Czesław Meissner Stanisław Michalak Władysław Mieczkowski Ludwik Mizerski Felicjan Niegolewski Stanisław Nowicki Stanisław Offierski Telesfor Otmianowski Wincenty Panowicz Seweryn Pendowski Tadeusz Powidzki Józef Prądzyński Stanisław Roblński Celestyn Rydlewski Maria Rydlewska Karol Rzepecki

Zbigniew Dworecki

Marian S eyda władysław Seyda Józef Siernianowskl Józef Sieracki Bronisław Sikorski Aleksandra Słomińska Bolesław Sredziński Antoni Stychel Jan Suchowiak Jan Szymański wojciech Trąmpczyński J6zef Tucholski Antoni Walkiewicz Zygmunt Wiza Jan Woźnicki Antoni Wysocki Janina ZnLniewicz6wna