SEWERYNA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1980.07/09 R.48 Nr3

KWILECKA

FUNKCJE SPOŁECZNO-KULTURALNE TEATRU POLSKIEGO W LATACH 1870-1918

AR TYK U Ł jest próbą podjęcia socjologicznej interpretacji zagadnień związanych z Teatreim Polskim jako instytucją miasta Poznania. Analizuję jedynie funkcje pełnione przez Teatr Polski w okresie zaborów (od powstania stałego poznańskiego zespołu teatralnego w 1870 r. do roku 1918). Okres ten z socjologicznego punktu widzenia jest pkresam w działalności teatru najciekawszym, gdyż teatr funkcjonował wówczas nie tylko jako instytucja artystyczna, instytucja miejska, lecz przede wszystkim był instytucją narodową. W warunkach niedostatku polskich instytucji, te, które powstały, wybiegały daleko funkcjami poza'" ich programową działalność. Publiczność żądała wówczas od teat.nu udziału w rozgrywających się wydarzeniach, poprzez odpowiedni repertuar i głoszenie ważnych w danym okresie haseł. Teatr stał się wtedy środkiem wypowiadania uczuć zbiorowych, a reakcje publiczności na słowa padające ze sceny były ujściem dla nastrojów, które w inny sposób jeszcze wypowiedzieć się nie mogły. Twórcy Teatru Polskiego wiązali z działalnością teatru wielkie nadzieje. Już w chwili otwarcia nazywano scenę poznańską "świątynią narodową", miał on przekazywać nowym czasom romantyczną tradycję, miał być śriodkiem szerokiego oddziaływania politycznego, społecznego i moralnego. Lata siedemdziesiąte XIX stulecia były początkiem akcji całkowitego niemczenia Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Władze pruskie podjęły intensywne wysiłki, aby nadać Poznaniowi charakter miasta niemieckiego, promieniującego kulturą germańską. W tym celu zbudowano w Poznaniu szereg obiektów mających wzmocnić wpływy polityczne i kulturalne niemczyzny: zamek cesarski, bibliotekę cesarza Wilhelma, muzeum prowincjonalne cesarza Fryderyka, teatr niemiecki, akademię królewską, instytut higieny. Jednocześnie zamknięto polskie szkoły, uniemożliwiono działalność polskiej inteligencji, rozwiązywano polskie zgromadzenia, w sklepach i urzędach wisiały obwieszczenia o zakazie mówienia po polsku. Powołanie do życia Teatru Polskiego w tak trudnych czasach miało dla mieszkańców germanizowanego miasta ogromne znaczenie, toteż od chwili podjęcia decyzji o budowie gmachu teatralnego teatr już przez isam fakt swego istnienia stał się w świadomości Polaków instytucją symboliczną, "placówką narodową", szkołą historii i języka polskiego.

FUNKCJA NARODOWA

Funkcja narodowa Teatru Polskiego przejawiała się w kilku typach działalności: współuczestniczeniu w obchodach ważnych narodowych uroczystości; organizowaniu objazdów zespołu teatralnego po miastach i miasteczkach Wielkopolski, Prus i Pomorza z polskimi przedstawieniami; wystawianiu polskich sztuk narodowych. Organizowane przez Teatr uroczystości narodowe odbywały się w związku z rocz

Seweryna

Kwileckanicami narodowymi; rocznicami ważnych wydarzeń historycznych oraz rocznicami urodzin lufo śmierci wielkich Polaków. W dniach tych narodowych świąt Teatr stawał się miejscem (manifestacji patriotycznych. Dnia 10 lutego 1873 r. czterechsetną rocznicę urodzin Mikołaja Kqpernika uczczono przedstawieniem sztuki Wacława Szymanowskiego Ostatnie chwile Kopernika; 4 lisitopada 1877 ,r. z okazji stulecia urodzin Jana N. Kamińskiego odbyło się w Teatrze uroczyste przedstawienie; 18 marca 1879 c obchodzono uroczyście pięćdziesięciolecie pracy pisarskiej Józefa Ignacego Kraszewskiego. Wystawione« komedię jubilata Panie Kochanku; 30 listopada ,1880 r. w rocznicę Powstania Listopadowego na ciześć weteranów Powstania w Teatrze wystawiono Halkę Stanisława Moniuszki; w 1883 r. z okazji dwusetnej rocznicy bitwy pod Wiedniem odbył się wieczorek muzyczny z żywymi obrazami, grano polonezy; 8 marca 1885 r. obchodzono stulecie urodzin Karola Kurpińskiego, wystawiono w Teatrze operę Zabobon czyli Krakowiacy i Górale; 3 maja 1891 r. odbył się wieczór deklamacyjno-wokalny, którym uczczono stuletnią rocznicę Konstytucji 3 Maja; 15 października 1896 r. w rocznicę zgonu Tadeusza Kościuszki wystawiono uroczyście sztukę Kościuszko pod Racławicami Władysława L. Anczyca; 18 marca 1897 r. odbyło sięprzedstawienie Karpackich Górali, którymi uczczono stuletnią rocznicę urodzin J ózefa Korzeniowskiego; w roku 1898 w stuletnią rocznicę urodzin Adama Mickiewicza Walery Łebiński, redaktor "Wielkopolanina" wygłosił odczyt, a artyści odegrali kilka scen z życia posty; 7 kwietnia 1900 r. odbyła się uroczystość jubileuszowa ku czci Henryka Sienkiewicza. Grano sztukę Czyja wina oraz przedstawiona fragmenty z Ogniem i mieczem, Potopu i z Pana Wołodyjowskiego; 13 grudnia 1900 zorganizowano galowy wieczór ku czci Adama Mickiewicza, grano Konfederatów barskich; 22 grudnia 1900 r. odegrano dwie sztuki Czyja wina i Zagłoba swatem ku czci Henryka Sienkiewicza. W 1910 r. w stuletnią rocznicę urodzin Fryderyka Chopina odbył się uroczysty wieczór poetycko-muzyczny. Wystawiono obrazek sceniczny CZy to sen osnuty na tle życia kompozytora, a wieczór zakończył żywy obraz przedstawiający Chopina u Radziwiłła; 23 października 1910 r. Teatr brał udział w obchodach ku czci Juliusza Słowackiego, wystawiając Mazepę, Złotą czaszkę, Marię Stuart i Balladynę; 29 listopada 1910 r. odbył się galowy wieczór ku czci Marii Konopnickiej. Odegrano Miłosierdzie ludzkie Adolfa N. Nowaczyńskiego według noweli Marii Konopnickiej. Objazdy letnie Teatru po miastach i miasteczkach Wielkopolski, Prus i Pomorza, a więc rejonach poddawanych stałym wysiłkom germanizacyjnym, a często zbyt słabych, aby móc się przeciwstawić zalewowi niemczyzny, miały ogromne znaczenie w walce o utrzymanie polskości tych ziem. Przybywano z polskimi sztukami często i tam (zwłaszcza w Prusach Zachodnich), gdzie żaden teatr polski jeszcze nie gościł. Wszędzie aktorzy witani byli i. otwartymi ramionami, często widzowie ze łzami w oczach wsłuchiwali się w słowa płynące ze sceny. Każde przedstawienie miało dla polskiej widowni znaczenie manifestacji narodowej. Aktorzy poznańscy odwiedzali rokrocznie czterdzieści do pięćdziesięciu miejscowości grając codziennie, dzieląc się czasem na dwie grupy i dając jednocześnie dwa przedstawienia w różnych miejscach. "W swych wędrówkach po prowincji krzewili w zapadłych zakątkach zamiłowanie do sztuki, do polskiego teatru, nieśli obcą prowincjonalnej ludności rozrywkę kulturalną, pobudzając żywym słowem uczucia patriotyczne" *. Wieloletnie objazdy artystów poznańskich rozbudziły w Księ

'H. Ko w a, l e n k o : Społeczna organizacja funduszu i budowy grruachu Teatru polskiegotu Poznaniu w latach 1871 - 1890, "Ka-omdŁa Miasta Poznania", R. 19 , s. 338.

stwie Poznańskim i w Prusach Zachodnich potrzebę przedstawień polskich. Były nawet próby utworzenia teatrów prowincjonalnych, niestety, z przyczyn politycznych miały one krótki żywot. W latach 1870-1918 Teatr Polski gościł w następujących miejscowościach: (rok podany w nawiasie oznacza pierwszy pobyt) w K s i ę s t w i e P o z n a ń s k i m : Borek, Bydgoszcz, Czarnków, Gniewków (1895), Gniezno, Gostyń, Grodzisk, Inowrocław, Jarocin, Jutrosin (1892), Kcynia (1885), Kępno, Koronowo (1892), Kościan, Koźmin, iKirobia, Krotoszyn, Kruszwica (1892), Leszno (1885), Miejska Górka (1894), Miłosław, Mogilno, Mrocza (1896), Nakło (1885), Oborniki, Odolanów (1894), Ositrów, Ostrzeszów i(1894), Piła «1895), Pleszew, Pniewy (1902), Poniec, Rogoźno, Strzelno, Szamotuły, Szubin (1894), Śmigiel (1894), Śrem, Środa, Trzemeszno, Wągrowiec, Wronki (1902), Września, Żnin (1885), Zbąszyń (1888). W P r u s a c h Z a c h o dn i c h: Brodnica, Biskupiec (1897), Chełmno, Chełmża, Chojnice (1894), Czersk (1892), Gdańsk (od 1811 r. do 1893 nie było tu przedstawień polskich), Golub, Grudziądz (1892), Pelplin (1893), Toruń, Tuchola (1893), Sopot (1892), Wąbrzeźno, Wejherowo (1892)2. We Wrocławiu teatr poznański gościł w 1885 i 1888 r.

Sztuki narodowe cieszyły się w Poznaniu zawsze dużym zainteresowaniem. Teatr był wypełniony ,po brzegi, bilety wyprzedane na wiele dni przed spektaklem. Niestety, cenzura zazwyczaj zakazywała wystawiania sztuk o podłożu patriotycznym i często wprowadzenie takiej sztuki do repertuaru wymagało długotrwałych zabiegów. Mimo to nie było w Poznaniu sezonu teatralnego, w którym nie wystawiano by sztuki narodowej. W wyborze tych sztuk zazwyczaj kierowano się repertuarem teatrów warszawskich. Teatr poznański utrzymywał stały kontakt z Warszawą będącą wówczas centrulm sztuki narodowej. Poprzez lansowanie repertuaru historyczno-narodowego Teatr stawał się szkołą języka, literatury i historii polskiej. Publiczność żywo reagowała na sztuki narodowe, żądając często ich powtórzenia. Oto wybrane, cieszące się największym powodzeniem sztuki narodowe, które od dnia premiery weszły na stałe do repertuaru Teatru Polskiego: Karpaccy Górale Józefa Korzeniowskiego (1870); Zemsta Aleksandra Fredry (1870); Szkoda wąsów Józefa Korzeniowskiego (1870); Konfederaci barscy Adama Mickiewicza (1871/1872); Krakowiacy i Górale, opera narodowa Jana N. Kamińskiego z muzyką Karola Kurpińskiego (1871/1872); Halka, opera narodowa Stanisława Moniuszki (1873/1874) powtarzana po kilkanaście razy w sezonie; Gwiazda Syberii Leona Starzeńskiego (1876/1877): Lilia Weneda J uli usza Słowackiego (1877/1878); Dziady Adama Mickiewicza (1878/1879); Przeor Paulinów, dramat historyczny Juliana z Poradowa (1879/ 1880); Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza (1885/1886); Kościuszko pod Racławicami Władysława L. Anczyca (1890/1891). Cenzura uniemożliwiała przez długi czas wystawienie tej sztuki, wydała zezwolenie dopiero w 1891 r. Z ogromnym entuzjazmem została ona przyjęta przez prasę i widownię. Sala teatralna była wypełniona po brzegi i w przeciągu kilku tygodni wystawiono ją dwadzieścia razy. Takiego powodzenia nie .miała jeszcze żadna sztuka na scenie Teatru. Kraj, patriotyczna komedia Kazimierza Zalewskiego (1891/1892); Kiliński Jana Załęgi (1892/1893); Kościuszko w Petersburgu Adama Staszczyka (1895/1896); Królowa Jadwiga, dramat Józefa Szujskiego (1897/1898); Piast, dramat na podstawie powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego Stara baśń (18,98/1899); Odsiecz Wiednia Wincentego Rapackiego (1898/1899); Trzeci Maja Józefa Ignacego Kraszewskiego (1900/1901); Dziady Adama Mickiewicza w inscenizacji Stanisława Wyspiańskiego (1902/1903),

· W. Kor y z m a: Pamiętnik sceny narodowej w Wielkopolsce, Poznań 1888, s. 35.

Seweryna

Kwileckaw tym sezonie powtarzana ponad dwadzieścia razy; Warszawianka Stanisława Wyspiańskiego (1902/1903); Bolesław Śmiały Juliusza Słowackiego (1912/1913).

Na marginesie rozważań związanych z pełnieniem pr,zez Teatr Polski funkcji narodowej można wspomnieć także o specyficznym zjawisku dotyczącym stosunku Niemców - mieszkańców Poznania do Teatru Polskiego. Otóż publiczność niemiecka była częstym gościem w Teatrze Polskim. Masowo np. zapełniała salę Teatru na premierze Sobótek (1903/1904). Niemcy chodzili na przedstawienia oper i operetek do Teatru Polskiego, bardzo polubili m. in. Halkę Stanisława Moniuszki 3. Niemieccy widzowie przychodzili również na gościnne występy polskich artystów. W prasie niemieckiej ukazywały się recenzje ze sztuk granych w Teatrze Polskim,. Z wielką sympatią o wysokim poziamie teatru poznańskiego pisał Fritz Skowronek 4 . W maju 19:14 r. przez dwa tygodnie mały zespół artystów poznańskich grał w Berlinie Mazepę Juliusza Słowackiego, Sędziów Stanisława Wyspiańskiego, Śluby panieńskie Aleksandra Fredry. Przytoczone tu przykłady świadczą o tym, że polska instytucja kulturalna była atrakcyjna również' i dla Niemców.

FUNKCJA OGÓLNOMIEJSKA

Obok funkcji narodowej, Teatr spełniał pewne zadania wyznaczone mu przez społeczeństwo miasta. Był instytucją miejską, instytucją powołaną i utrzymywaną przez mieszkańców. Od chwili powstania stał się dumą i chlubą, symbolem wytrwałości, solidarności i aspiracji Poznania. Był instytucją podnoszącą prestiż i znaczenie miasta. W Warszawie, Lwowie i Krakowie teatry istniały już od prawie stu lat, posiadanie i przez stolicę Wielkopolski własnej sceny miało podkreślać fakt, iż Poznań nie jest miastem prowincjonalnym, ale dorównuje pod każdym względem Warszawie czy Krakowowi. Teatr stał się także miejscem kontaktów z innymi miastami. Na jego deskach występowali artyści z całej Polski, zespół aktorów poznańskich często gościł w warszawskich teatrzykach ogródkowych: w latach 1889, 1890, 1891 w teatrzyku "Wodewil"; 1878, 1882 w "Alhambrze"; w 1879 w "Eldorado"; w 1881 w "Ballevue"; w 1876 w "Tivoli". W maju 1878 r. występował w Łodzi, w latach 1908 - 1912 za dyrekcji Andrzeja Lelewioza zespół aktorów z repertuarem operowym i operetkowym objeżdżał Małopolskę grając w Tarnowie, Jarosławiu, Przemyślu, Rzeszowie, Tarnopolu, Brodach i we Lwowie. Od 13 do 16 VI 1905 r. Teatr gościł w krakowskim Teatrze Miejskim. W prasie krakowskiej ukazały się wówczas bardzo pochlebne recenzje. Po pobycie w Krakowie zespół teatralny udał się do Krynicy, Tarnowa, N owego Sącza, przeznaczając dochód z przedstawień na polskie szkoły na Śląsku.

Teatr brał udział w obchodach uroczystości miasta i jego instytucji. W 1893 r.

z okazji Zjazdu Prawników i Ekonomistów Polskich odbyło się galowe przedstawienie komedii Kraj Kazimierza Zalewskiego; w 1911 r. obchodzono uroczyście jubileusz biskupa Edwarda Likowskiego, prezesa Towarzystwa Przyjaciół Nauk; w 1913 r. z okazji jubileuszu "Nowin Lekarskich", czasopisma Wydziału Lekarskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk odbyło się uroczyste przedstawienie; 21 kwietnia 1891 r. odbył się wieczór deklamacyjno-wokalny, którym uczczono pięćdziesięciolecie Towarzystwa Pomocy Naukowej im. Karola Marcinkowskiego. Odbywały się także przedstawienia, z których dochód pnzeżnaczano na cele charytatywne. Dane historyczne wykazują, że od pierwszej połowy XIX w. Poznań stał sięośrodkiem ożywianej działalności społecano-kulturalnej wywierającej wpływ poza · H. Kawalenko, op. cit. s. 339.

, Aus der Ostmark, "Berliner Zeitung", 12 I 1901.

3ł

obszar Wielkopolski, na szersze połacie Polski zachodniej. Stworzono tu obiektywne warunki dla rozwinięcia dwóch procesów świadomościowych: 1. ugruntowania w środowisku poznańskim i w Wielkopolsce poczucia szczególnej odpowiedzialności za los polskości na ziemiach zachodnich i szczególnych obowiązków wobec tych ziem; 2. rozbudzenia wśród aktywu polskiego na ziemiach zachodnich przekonania o przywódczej roli Poznania, o priorytecie utrzymywanych z Poznaniem kontaktów 5. Zainteresowanie aktywu wielkopolskiego ziemiami zachodnimi znalazło silne odbicie na łamach prasy, przejawiało się w kontaktach osobistych nawiązywanych przez działaczy oraz w bezpośredniej akcji na rzecz polskości podjętej przez Wielkopoilan zamieszkałych tymczasowo lub osiedlonych na stałe ma ziemiach zachodnich. Współdziałanie Poznania z ziemiami zachodnimi realizowano także na płaszczyźnie powstających organizacji i instytucji polskich w zabiorze pruskim. Siedziby ich mieściły się w Poznaniu, działalność obejmowała najpierw Wielkopolskę, później w coraz szerszej mierze pozostałe ziemie polskie w obrębie Prus. Większość organizacji powstających w Poznaniu już w samym założeniu wyznaczała sobie jako obszar działalności ziemie całego zaboru pruskiego. Wśród nich były organizacje o charakterze polityczno-niepodległościowym, społeczno-gospodarczym, naukowym i kulturalno-oświatowym. Teatr, będąc instytucją poznańską, bardzo wcześnie został wprzęgnięty w system szerokiego oddziaływania stolicy Wielkopolski na cały obszar ziem zachodnich. Organizowanie przez Teatr wyjazdów z polskimi przedstawieniami do naj dalszych zakątków ziem zaboru pruskiego miało obok działalności innych instytucji duże znaczenie dla ugruntowania się pozycji Poznania jako stolicy polskości ziem należących do Prus i ośrodka więzi narodowo- kulturalnej dla Polaków żyjących pod panowaniem niemieckim.

FUNKCJA UPOWSZECHNIANIA KULTURY

W ramach tej szerokiej kategorii, jaką jest upowszechnianie kultury, omówię pełnioną przez Teatr funkcję teatru ludowego, funkcję upowszechniania kultury muzycznej i baletowej oraz popularyzowania wybitnych aktorów polskich i wybitnych dzieł polskich i obcych diramatopisarzy.

1. F u n k c j a t e a t r u l u d o w e g o . (Upowszechnienie kultury "wśród mas).

Teatr ludowy jest w Polsce zjawiskiem końca XIX w. i początków XX w. W tym okresie używało się tego terminu w celu określenia taniego teatru popularnego, przeznaczonego dla najuboższej ludności miejskiej i posługującego się specjalnie dobranym rąperituarem 6 . Lud bowiem w ówczesnej terminologii oznaczał zarówno ludność zamieszkałą na wsi, jak i robotników, drobnych irzemlieslnikow, służbę domową, plebs miejski, a nawet ubogą inlteligencję i uczącą się niezamożną m łodzież. Dzisiaj ten rodzaj teatru nazywamy najczęściej popularnym. Od chwili powstania scen ludowych wiele kontrowersji budził repertuar tych teatrów. Ostatecznie stawiano im zadania: "Udostępnianie szerszym masom pracującej ludności zapoznania się z lepszymi utworami naszych autorów dramatycznych, a tą drogą kształcenie i umoralniańie mas, rozszerzenie ich umysłowego widnokręgu, rozwijanie szlachetniejszych, artystycznych pierwiastków, budzenie do życia podnioślejszych stron ludzkiej duszy"7.

-A, K wilec ki: poznań jako ośrodek polskości na ziemiach zaboru pruskiego, "Przegląd "zachodni", R. 1974, Nr 5-6, s. 24. - M. Wo s i e k: Historia teatrów ludowych, Wrocław 1975, s. 8.

, M. Wo s i e k, op. cit. s. 16.

Seweryna

Kwilecka

W zaborze pruskim nie było odrębnego teatru ludowego. Funkcję tę przejął na siebie Teatr Polski kierowany od 1888 r. przez Franciszka Dobrowolskiego, oprowadził on wtorkowe przedstawienia popularne z cenami biletów o połowę niższymi. Cieszyły się one dużym powodzeniem 8. Biorąc pod uwagę dobór sztuk i ich udostępnienie najszerszym warstwom ludności, za właściwego twó/rcę teatru ludowego w Poznaniu uznaje się następcę Dobrowolskiego, Edmunda Rygiera, kierującego Teatrem Polskim od 1896 r. Rygier świadomie zwrócił się do tzw. szerokiej publiczności Poznania i okolicy, przeciwdziałając w ten sposób narastającemu naciskowi germanizacyjnemu, na który szczególnie narażona była ludność uboga, nie mająca dostępu do innych form kultury polskiej. Za dyrekcji Rygiera jedną czwartą liczby wystawianych sztuk polskich stanowiły komedie i dramaty należące do repertuaru /teatrów /ludowych. Bywały sezony, w których sztuki ludowe wyraźnie dominowały. W sezonie 1896/1897 na czterdzieści sztuk polskich wystawiono osiemnaś.cle ludqwych. W sezonie 1901/1902 na trzydzieści pięć polskich - (trzynaście ludowych, w sezonie 1906/1907 na trzydzieści cztery polskich - dwanaście ludowych. {Aneks).

2 . F u n k c j a u p o w s z e c h n i ł a n i ą k u l t u r y m u z y c z n ej. Jakkolwiek "nie imożina /mówić o istnieniu w dziewiętnastowiecznym Poznaniu środowiska teatralnego, /10 jednak miasto było w tym czasie ośrodkiem żywo interesującym się muzyką, miastem, w którym bardzo wcześnie pqwstal i /rozwijał się ruch muzyczny. Na początku XIX w. istniał j/uż w Poznaniu Związek Śpiewacki Polski i Towarzy'" .siwo Muzyczne, 'którego orkiestra wykonywała IX Symfonię Ludwiga van Beetho· vena. Wszystkie imiprezy /muzyczne cieszyły się ogromnym powodzeniem. Toteż gdy tylko powstał /teatr, sądzono, dż będzie on mógł w jakiejś «mierze zastąpić nie istniejącą operę i operetkę. Człowiekiem, (który po raz pierwszy wystawił na scenie poznańskiej operę, .był Zygmunt Sarnecki. We Lwowie w tym czasie istniała już opera polska, Kraków miał operetkę, innym zaś teatrom, które naśladowały owe wielkomiejskie "wzory, zależało na tym, aby nie być gorszymi od Lwowa i Krakowa. Sarnecki zaangażował śpiewaków i śpiewaczki i w dniu 8 marca 1873 r. po raz pierwszy wystawiono w Poznaniu Halkę Stanisława Moniuszki. Od dnia premiery stała się Halka ulubioną operą Poznania, na każdym przedstawieniu publiczność wypełniała tea tr po brzegi. W tym samym sezonie wystawiono także Flisa Moniuszki. W sezonie następnym 1873/1874, za dyrekcji Zygmunta Jaraczewskiego, dominował repertuar śpiewany. Z powodzeniem powtarzano Halkę i Flisa. Wystawiono Faworytę Gaetano Donizattiego, Violette (Traviata) i czwarty akt Rigoletta Giuseppe Verdiego. Nacisk rozmiłowanej w muzyce publiczności poznańskiej był tak silny, iż w 1875 r, gdy prowadzanie sceny powierzono Karolowi Daroszyńskiamu i Władysławowi Terenikoczernili, na /mocy kontraktu zobowiązano ich do wystawiania - obok komedii i dramatów - operetek i wodewili. W /okresie tejże dyrekcji wznowiono Halkę i Violette, po raz pierwszy wystawiono Cyrulika sewilskiego Gioacchino Rossiniego, Jawnutę Moniuszki i Wandę Franciszka W. Dopplera. Prawie dwie ftrzecie wszystkich przedstawień wypełniały operetki i sztuki ze śpiewami. Podobnie za dyrekcji Aleksandra Podwyszyńskiego (sezon 1882/1883) dominował repertuar muzyczny. Podwyszański nie rozporządzał zespołem operowym, toteż zazwyczaj śpiewali aktorzy dramatyczni. Wystawianie oper i operetek, wymagających bogatych dekoracji, utrzymywania dużego zespołu aktorskiego i orkiestry wywołało kryzys finansowy Teatru. Następca · Podwyszyńskiego Franciszek Dobrowolski początkowo unikał wystawiania oper

· M. Wosiek, op. cit. s. 17.

i operetek, jednakże nacisk publiczności teatralnej], domagającej się repertuaru muzycznego ibył tak 'silny, że w końcu ustąpił. W sezonie '1884/1885 dominowały znowiu wodewile, komedie ze śpiewami, iopery i operetki. W sezonie 1885/1886 Dobrowolski wyeliminował operetkę, a pozasitał przy komedii, dramacie, wodewilach i dramacie ludowym. Edmund Eygier, który kierował Teatrem w latach 1896 - 1908 itylko w jednym sezonie wystawił Halkę i kilka operetek, 'toteż często publiczność poznańska wyrażała swoje niezadowolenie z powodu braku repertuaru muzycznego. Następcę Rygiera, Andrzeja Lelewicza na mocy kontraktu zobowiązano do 'wystawiania obok draimaiu oper i/operetek. Lelewicz utworzył zespół operetkowy liczący sześćdziesiąt osób. W poniedziałki i środy wystawiał operetki, w piątki - opery, we wtorki, czwartki i święta · -dramaty i komedie. Po raz pierwszy za jego dyrekcji "wystawiono opery Straszny dwór i Hrabina Stanisława Moniuszki, Opowieści Hojjmanna Jakuba Offenbach, Fausta Charlesa Gounoda. Repertuar muzyczny dominował nad dramatycznym. Średnio na trzydzieści pięć lutworów dramatycznych granych w sezonie przypadało piętnaście śpiewanych. Bolesław i Nuna Szczurkiewiezowie, którzy kierowali sceną poznańską od 1912 r., zatrzymali operę i operetkę dając średnio na czterdzieści utworów dramatycznych dwanaście utworów śpiewanych. Wystawili po ,raz pierwszy z ogromnym powodzeniem Trubadura Giuseppe Verdiego i Madame Butterjly Giacomo Pucciniego. Obok pełnionych przez Teatr funkcji opery i operetki, scena poznańska była także miejscem prezentacji 'znanych ówczesnych śpiewaków i śpiewaczek oraz artyistów-muzyków polskich i zagranicznych. W 'sezonie 1871/11872 inp. gościnnie wystąpiła Maria Kwiecińska, śpiewaczka opery warszawskiej, w aotraktach koncertował skrzypek Stanisław Taborowski. W sezonie 1873/1874 śpiewała gościnnie w Halce i Violecie Teodozja'" Friderioi Jakowicka otaz w antraktach' Marianna Krassowska; 1876/ /1877 występował śpiewak opery warszawskiej Franciszek Gieślewski oraz śpiewaczka Maria Macharzyńiska; '1879/1880 śpiewaczka opery lwowskiej Elżbieta Skalska; 1880/1881 w antraktach koncertował skrzypek Stanisław Barcewiez; 1881/1882 w Cyruliku Sewilskim Gioiacchino Rossiniego występowali artyści włoscy. W sezonie 1883/1884 odbył się koncert śpiewaczek włoskich oraz Józefiny Reszkówny, która śpiewała w antraktach; 1887/1888 występował gościnnie wiolonczelista Zygmunt Butkiewicz; 1890/1891 koncertowali Ignacy Paderewski oraz śpiewaczki Helena Rajewska i Marta Jankowska; 1892/1893 pianistka Maria Wąsowska i baryton Witold Szaniawski; 1893/1894 odbył się koncert skrzypka Artura Argiewicza i barytona Rudolfa Bernhardta; 1896/1897 pianisty Józefa Śliwińskiego oraz śpiewaczek Marii Posiadłowskiej - Korini i Marii Paszkowskiej. W latach 1908-1912 gościnnie występowały Stefflówna de Szarfenstein w Halce i Hrabinie Stanisława Moniuszki, śpiewacy i śpiewaczki: Józefa Delius, Andrzej Hayek, Adam Ludwig, Tadeusz Łowczyński, Helena Miłowska, Maria PrawdzieLejrnan, Lucjan Prus, Maria Regalińska, Kotty Sawicka, Aleksandra Szafrańska, Lola Winter, Zofia Wojnowska.

3. F u n k c j a u p o w s z e c h n i a n i a s z t u ki to ale towej. Pełnienie tej funkcji nigdy nie dominowało w działalności Teatru, jednakże zasługuje na uwagę. Przedstawienia teatralne często zaczynano bądź kończono tańcami, zazwyczaj mazurem lub polonezem. W Teatrze odbywały się premiery baletów i były okresy / w których do zespołu teatralnego angażowano trupę tancerzy. Występowali oni zazwyczaj w operach, operetkach i sztukach ze śpiewami i tańcami. W sezonie 1878/ /1879 spektakle urozmaicały występy baletowe Pawła Borawskiego i Anny Kaczmarskiej.

3 Kronika m. Poznania z. 3/ID

Seweryna

Kwilecka

Za dyrekcji Edmunda Rygiera na scenie poznańskiej tańczyli Leon N owolecki i Zenobia Kinapczyńska. W latach 1908 - 1912 w skład grupy baletowej wchodzili: Józef Bieńkowski i Stanisław Książek. iW tym 10kresie w repertuarze Teatru dominowały obok oper i oipereitek sztuki ze śpiewami i 'tańcami. Wystawiono także kilka » baletów: Wesele w Ojcowie, Flet zaczarowany i Halucynacje. Tańce do itych baletów układał Stanisław Faliszewski. Scena Teatru Polskiego ibyła także miejscem gościnnych występów trup i par baletowych polskich i zagranicznych. W sezonie 1880/1881 np. w antraktach tańczyli (tancerze węgierscy. W 1884 ;r. wystąpił "Balet Polski" pod dyrekcją Aleksandra Łukowicza. W sezonie 1897/1898 największym powodzeniem cieszyły się gościnne występy włoskiego "Baletu latającego" złożonego z siedmiu tancerek.

Dokończenie w zeszycie następnym