TADEUSZ BOMSKI, EDWARD GRZESKOWIAK I ANDRZEJ RAKUŁA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1979.10/12 R.47 Nr4

POZNAŃSKA SIEĆ ELEKTROENERGETYCZNA W LATACH 1904 - 1979

U RUCHOMI ONA w dniu 31 1)aździernika 1904 r. elektrownia przy ul. Grobla dała początek zorganizowanej sieci elektroenergetycznej w Poznaniu. Istniejące ud 1894 r. elektrownie gminne i !prywatne o niewielkiej mocy zasilały nieliczne budynki mieszkalne, natomiast duża na owe czasy moc elektrowni Grobla pozwalała na dostarczenie energii do znaczniejszej liczby mieszkań, przy 'pomocy specjalnie budowanych linii przemysłowych (napowietrznych oraz kablowych). Dnia 11 stycznia 1905 r. przyłączono lokalną sieć wildecką do głównej sieci elektrowni Grobla, a w dniu 10 'marca 1905 'I". pr;zyłączono lokalną sieć łazarską do lokalnej sieci jeżyckiej, zasilanej z elektrowni tramwajowej. Cała sieć elektryczna w mieście miała wtedy długość 59 km linii 1)rądu stałego o napięciu 2X 110 V. a korzystało z niej czterystu pięćdziesięciu odbiorców. Połączenie sieci elektrycznej w 1905 r. pozwoliło na stopniowe zawieszanie pracy elektrowni dzielnicowych. W 1910 r. (nie licząc elektrowni prywatnych) czynna była tylko elektrownia Grobla, jeżycka bowiem .przekształcona została w podstację -dla przetwarzania prądu zmiennego na stały. Było to początkiem budowy trójfazowej sieci wysokiego napięcia czyli sieci prądu zmiennego. Stanowił ją kabel <> napięciu 6 kV, łączący elektrownię Grobla z przetwórnią prądu zmiennego na stały na J eżycach. W latach 1913 - 1914 elektrownia Grobla została rozbudowana. Osiągniętą dzięki temu nadwyżkę mocy można było przesyłać poza miasto. Pobudowana została w tym celu linia napowietrzna o napięciu 20 kV do Owińsk oraz stacja transformatorowa na Malcie, o napięciu 6/20 kV i mocy 800 kV A. Odbiorcy energii elektrycznej przesyłanej tą linią otrzymywali już prąd zmienny, gdy w samym Poz_Daniu, z powodu ciąglego wzrostu zapotrzebowania, dostarczano głównie energię elektryczną o napięciu 2X110 V prądu stałego. Zmiana napięcia na 2X220 V wymagała przebudowy sieci. Pozostawanie prLY prądzie stałym było drogie, powstały bowiem dodatkowe koszty na skutek przetwarzania prądu zminnego wysokiego napięcia na prąd stały, za pomocą przetwornic o niskiej sprawności. Na skutek tego sieć poznańską przebudowywano dwukrotnie: raz na prąd stały 2X220 V, a począwszy od 1918 r. - na prąd zmienny 220/380 V. Pod koniec 1917 r. długość linii elektrycznych wszystkich napięć wynosiła 155 km, .a z energii elektrycznej korzystało już ok. 5000 odbiorców. W 1922 r. zelektryfikowano Sołacz, gdzie doprowadzono prąd zmienny 220/380 V. W 1923 r. wybudowano stację transformatorową na Śródce - przy Bramie Warszawskiej. W latach

Tadeusz Bomski , Edward Grześkowiak i Andrzej Rakulaf10c [NHl

Ryc. 1. Bilans mocy w latach 1900 - 1980

19{)() 19l(} 19lO I ( f'.:: 1', E ( t: l £: / r /,, { ,, ,rzoo /!lX /960 /970

_ lata

19/JOszczy/owe zapolr?eboNanie mocy moc OSICjgalna e[eldrown, nad"'yzJ<a mocy ntedob6r mocy - pol<FYHany z kFaJO system/l ener!J'?lycznego

1925/1926 wybudvwano stacje transfvrmatoroWe - przy pl. Wolności (podziemną, przy starym teatrze); przy Górnej Wildzie; w dawnej gazowni na Głównej; przy ul. Grudzieniec; przy zbiegu Drvgi Dębińskiej i ul. Bielniki. Pod koniec 1925 r. w Poznaniu było dziewiętnaście stacji transfvrmatorvwych o łącznej mocy 2827 kV A; 90 km linii wysDkiego vraz 240 km linii niskiego napięcia. W 1927 r. ułożono kable energetyczne o napięciu 6 kV: Grobla - Tama Garbarska - podstacja jeżycka (4,3 km); pvdstacja jeżycka - Fabryka Mvnopolu Tytoniowego przy ul. Wojskowej (1,36 km); stacja pomp kanałowych - spalarnia śmieci (2,72 km); zasilanie do radivstacji przy ul. Bu'kowskiej (obecnie Świerczewskiego) oraz wybudowano kilkanaście mniejszych stacji transformatorowych. W tym samym czasie zoelektryfikowano kilka gmin pomiędzy przedmieściem Dębiec i Mosiną. W tym celu, w si!a'cji przy 'lIl. Górna Wilda ustawi.onv transformatory o napięciu 6/15 kV, wybudowano linię napowietrzną v na:pięciu 15 kV do Mosiny - z odgałęzieniami do Zabikowa - zasilającymi pięć stacji transformatorowych oraz wykonano sieci miejscowe niskiego napięcia. Załączenie pod napięcie linii 15 kV do Mosiny nastąpiło w marcu 1928 T. W tym samym roku tprzedłużonv linię' 20 kV z Owińsk do Biedruska, a następnie do Murowanej Gośliny. Również w 1928 r. przygvtvwanv i częściowo wykonano przebudowę na prąd zmienny trójfalZowy sieci energetycznej w dzielncy Wilda - od Wałów Jagiełły do ul. Krzyżowej, z podziemną stacją transformatorvwą przy ul. Szwajcarskiej (obecnie Chwiałkowskiego) oraz na Łazarzu i Górczynie ze stacjami transformatorvwymi ,przy ul. Berwińskiego i priZY remizie tramwajowej na órczyne. Wy

Ryc. 2. Wskanikl zUtycla energii elektrycznej w latach 1900 - 1980

I/osc /los':: odblorco w I<wn na Jm/es!J....<Jnca [łys) lOO lOOO /800 .1600 150 1400oo , , , / , I I , , I I I / , , , , r-, , " -J , ,/ , --'

"' 6dol J ł---+- --+------r 1900 1910 1920 1930 1940 /950 1960 1970

I _ 'ala 1980 I

I/OSC odbiorco", [", / ysl U?YC1e energu eleJdryc?nej na I D/les,"l<ancQbudowano również kilka mniej!szych stacji transformatorowych w śródmieściu, a także na Starołęce, na Ratajach i Winiarach. W związku z przygotowaniami do Powszechnej Wystawy Krajowej znacznie wzrosło tempo robót elektryfikacyjnych w mieście. W 1928 r. ułożono 148,5 kmdługosć 'mil [ km)l 000 I ./ I jl jO

/' / / " / /",/ 1'--.../ I ,..I / , / ,'......... '/0.I ..y:;:.;.-=(.' - .I .

L . - lata 1900 1910 1920 1930 /9/,0 196t7 1960 1970 1980

Ryc. 3. Linie energetyczne w latach 1900 - 1980

IJtvgoSc Imll e/}erqe!ya/}ycń .

ntsJaeqo napIęCIa prqdl/ sIałego /)IsK/ego napJr;CIC1 prqdu ?m/efineqo wys%eqo naplf';CIG "is1'yslkicli napięć

Tadeusz Bomski, Edward Grześkowiak i Andrzej Rakuła

Ryc. 4. oświetlenie drogowe w latach 1900 - 1980

1I0si: lamp [sil)

1900 1910 19ZO 19JO , , , , I , , , , ! I

?O 000

1!J 000

5000I 1

I ----.--ł- - lata 1960 1960 1970 1980

OSHJtd'eme: zarQłYe - J j(uzenIOł<Je...... j rlt;CIOrve -- -- J sodo..ekabli niskiego i 18 km kabli wysokiego napięcia, a także znacznie rozbudowano oświetlenie elektryczne miasta, ustawfając ok. 650 dużych kandelabrów oraz kilkaset małych 'słupów oświetleniowych o charakterze deko'I'acyjnym na terenach wystawowych. W 1929 r. wybudowana została linia napowietrzna o napięciu 15 kV do Swarzędza. W latach 1927 - 1930 zaczął powstawać węzeł energetyczny zasilający miasto i okolice. Przewidywano wtedy, że miejska sieć rozdzielcza będzie miała -napięcie 6 kV, natomiast peryferie zasilane będą ,liniami o napięciu 15 kV. Po uruchomieniu Elektrowni Garbary (23 XI 1929) powstała możliwość dalszej elektryfikacji Poznania i okolicy. W 1930 r. łączna długość linii elektroenergetycznych wynosiła 646 km (w tym 274 km linii wysokiego napięcia). Zapewniała ona dostawę energii elektrycznej dla 21000 odbiorców. W 1935 r. wybudowano linię napowietrzną o napięciu 15 kV z Mosiny do Śremu (o długości 23,3 km). W 1937 r. do sieci napowietrznej wysokiego napięcia - zasilanej z poznańskiej elektrowni - dołączone zostały miasta Kościan i Czempiń. Łączna długość linii elektroenergetycznej wynosiła już 1315 km (w tym 540 km linii wysokiego napięcia) dostarczając energię elektryczną dla 46814 odbiorców, w tym 42 000 w Poznaniu. Podczas okupacji (1939 - 1945), w związku z rozbudową hitlerowskiego przemysłu zbrojeniowego, rozwijano także sieć przesyłowo-rozdzielczą. W latach 1942 - 1944 inwestycje skoncentrowano głównie na budowie sieci o napięciu. 30 kV. WybudowarIO łącznie 43 km takich linii. W latach 1942 - 1943 uruchomiono dwa główne punKty zasilania o napięciu 30/6 kV w mieście oraz jeden (o napięciu 50/30/15 kV i mocy 20 MV A) w Czerwonaku, który linią dwutorową o napięciu 30 kV połączony był z elektrownią Garbary. Główny punkt zas.ilania w Czerwonaku stanowił połączenie poznańskiej sieci przesyłowo-rozdzielczej z systemem energetycznym w głębi Niemiec. Dokonano tego przy pomocy nowej linii napowietrznej z Czerwonaka do Gorzowa Wlkp. W. Poznaniu wybudowano dwadzieścia siedem stacji transformatorowych 15/0,4 kV.i 6/0,4 kV - przeważnie w wykonaniu uproszczonym.

LA TA 1945 - 1978

Jeszcze trwały walki o Poznań, gdy pierwsi pracownicy energetyki zgłosili się IW elektrowni Grobla. P1rzystąpiono do 'Usuwania uszkodzeń sieci i iprzygotowania elektrowni do pracy. W dniu 22 lutego 1945 r. załączono napięcie na linię, która umożliwiła uruchomienie stacji wodociągów. Do końca 1945 r. zdołano uruchomić 68,7 km linii kablowych wysokiego napi!;cia; 83 km linii kablowych niskiego napięcia; 49,3 km linii napowietrznych wysokiego napięcia; 238 km linii napowietrznych niskiego napięcia; trzydzieści dwie stacje transformatorowe; czterysta sześćdziesiąt lamp ulicznych. Zarejestrowano 38 000 odbiorców energii elektrycznej w Poznaniu. W latach 1946 - 1948 w ramach planu ,odbudowy uruchomiono całą SIec przesyłowo-rozdzielczą oraz przeprowadzono elektryfikację peryferii miasta: Junikowo. Lasek, Ławica, Wiry (1946), Naramowice, Głuszyna, Piotrowo, Krzyżowniki i Minikowo (1948). Wybudowano wiele 'stacji transformaterowych oraz dokonano znacznej przebudowy sieci prądu stałego na sieć prądu zmiennego. W samym tylko 1947 r. przebudowa ta objęła sieć zasilającą 1400 odbiorców.

Najstarsz,a w Poznaniu, czynna jeszcze stacja transformatorowa, zbudowana ok. 1915 r.

(Z lewej) i miejska stacja transformatorowa w Nowej Dzielnicy Mieszkaniowej "Rataje" zbudowana ok. 1965 r. (z prawej)

. , ...: ; ;',, ; ',:,;;. "': \ "" , c'<' _:"., 1 l " , '" ".L"', , łr:..,:.' {t, li i:.: P , "4!l , ':-.,', ?/!;': j "",;,1 " , :1 '",,' : J ;, " t:".: ' ,;". . I '., , " ,.. ,< :. f..<:l{ 1

, i.1k.', ,

"Y"

,.',:<

--'!<

l, ....-: ,

. r

,, ._.Ił;:t.'d::;;;,;.

... . .:m.)f

..4 . ;. .

ł }.q'> , ::r

'. .?.. ....

. ,,l ..

...'

" ), " ... f : / > ,'"

\ :"

.:; .

,ił

/ ,.:'>.:<.."'" ..'"0.....

Tadeusz Bomski, Edward Grześkowiak i Andrzej Rakula

W dniu 1 września 1948 r. gospodarz urządzeń energetycznych, tj. Zakłady Siły, SwiatłCi i Wody przekazały wszystkie urządzenia wytwórcze i przesyłowo-rozdziel.cze - wraz z techniczno-handlową obsługą odbiorców - Zjednoczeniu Energetycznemu Okręgu Poznańskiego w Poznaniu. W ramach Zjednoczenia powstał Ze.spół Elektrowni Poznań (który zajmował się wytwarzaniem energii elektrycznej) oraz Pod okręg Sieciowy Poznań, któremu podlegało przesyłanie i rozdział energii 'elektrycznej. Podokręg sieciowy przejął: 580 km linii wysokiego napięcia, 805 km linii niskiego napięcia, 108 stacji transformatorowych, 2060 lamp ulicznych. Plan Sześcioletni (1950 - 1955) przyniósł dynamiczny rozwój energetyki poznańskiej. Rozbudowana została elektrownia GarbaTY oraz sieć przesyłowo-rozdzielcza. .Szczytowe obciążenie miasta wzrosło prawie dwukrotnie. Wszystkie większe elektrownie w kraju połączone zostały liniami wysokiego napięcia, tworząc Krajowy .System Energetyczny. Z dniem l X 1950 r. uruchomiona została linia o napięciu 110 kV do Gorzowa Wlkp., początkując współpracę sieci poznańskilej z tworzonym wtedy systemem krajowym. Zasilanie odbiorców z takiego systemu wymagało powaŻinej rozbudowy układu sieci przesyłowo-rozdzielcz,ej. Szybko rosnące zapotrzebow,anie mocy sprawiło, że linie o napięciu 110 kV - przesyłowe - '.coraz częściej przejmowały charakter linii rozdzielczych. W-prowadzało się je wtedy coraz bardziej w głąb miasta. Linie przesyłowe natomiast budowane były na napięcie 220 kV. Pierwszą linię o tym napięciu zasilającą Poznań uruchomiono w 1960 r. Byla to linia do elektrowni Konin. W następnych latach Poznań połączo!l1y !Został liniami '0 napięciu 220 kV z Turoszowem (1963), Żydowem (1965), Pątnowem (1970).

Przesyłanie dużych mocy na znaczne odległości wymagało budowania linii energetycznych i urządzeń przetwarzających o coraz wyższych napięciach. Mając to na uwadze, w 1973 r. wybudowano linię napowietrzną z Poznania - w kierunku elektrowni Dolna Odra, prrzystosowaną do napięcia 400 kV - mimo ie w pierwszym okresie eksploatacji linia ta pracowała przy napęciu 220 kV. Załączenie na tę linię napięcia 400 kV nastąpiło w dniu 14 maja 1977 r. Dla pokrycia zwiększonego zapotrzebowania mocy konieczne było wybudowanie stacji redukcyjnych o górnym napięciu 220 kV, zlokalizowanych na peryferiach P,oznania oraz stacji o górnym napięciu 110 kV w samym mieście. W 1978 r. Poznań posiadał kilka stacji o górnym napięciu 110 kV. Budowa osiedli mieszkaniowych, jak również ciągły wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną w gospodarstwach domowych wy.magały znacznej rozbudowy sieci rozdzielczej średniego i niskiego napięcia oraz stacji transforma torowych. W Nowej Dzielnicy Mieszkaniowej "Rataje" pierwsza stacja transformatorowa uruchomiona została w 1967 r., a w 1978 r. czynne tam były już 82 takie stacje. Podobnie w Zespole Osiedli Mieszkaniowych "Winogrady" - pierwsza stacja wybudowana została w 1969 r., a w 1978 r. czynnych tam było 45 stacji. W 1978 r. w granicach Poznania istniało: 906 stacji transformatorowych (przetwarzających średnie napięcie na niskie); 2707 km linii (w tym 1239 km linii wysokiego napięcil;\); 30 177 punktów oświetlenia ulicznego (w tym więk.szość oświetlenia rtęciowego); .196626 odbiorców energii elektrycznej.

ORGANIZACJA

Eksploatację urządzeń przesyłowo-rozdzielczych, jak również techniczną i handlową obsługę odbiorców, a także pełną działalność inwestycyjną w zakresie budowy -i rozbudowy urządzeń energetycznych prowadzi Zakład Energetyczny Poznań. Za

Siedziba rejonu energetycznego pr:zy u1. Panny Mariif"; J :.' '" iM ....-.

-....../".,..::;.-::'

,c., ,. .

iiO '..." . ,,!.

,iiif,-' .:1'.....;:.

. .. d' I - '" fiii """"V!!i" I, -f"'.t ,t ł

[ "" L -.c:" i lftiiii' .c: :

;.

iJiio' FI r_ , :'"-.: ;.' "

JI łw.,:

ID

"! iM'i

:: '.

..

-" Le :.

. :o"" :.:..."'R'. y :_ iu. d'";" i {; ..A'ł i . ": >.,:' . «": .,,' '. ' :.:f :::;:.;:-\ :: ;r __o: .. Ą &, c "- ': "ł'' ft'--=-<lL

'",

Pikład wchodzi w skład przedsiębiorstwa państwowego - Zakładów Energetycznych Okręgu Zachodniego. Zakład (drugi o d,o wielkości w kraju) działa na obszarze województw: poznańskiego, leszczyńskiego i pilskiego poprzez podległe mu rejony energetyczne. W 1978 r. Zakład zatr.ldniał 1934 pracowników, z czego 520 stanowiło załogę Rejonu Energetycznego Pvznań, zajmującego się obsługą miasta i najbliższych jego okolic. Za swą dziah:.lność został w 1963 r. odznaczony Odznaką Honorową Miasta Poznania, a w 197.3 r. Odznaką Honorową "Za zasługi w rozwoju województwa poznańskiego". Wielokrotnie zajmował czołowe miejsca w krajowym współzawodnictwie międzyza.dadowym resortu energetyki. Wyróżnienie spotkało również załogę w 1971 r.: I sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Ropotniczej Edward Gierek wystosował do załogi List Pochwalny za wybitne osiągnięcia w realzacji czynu zjazdowego. Istotnym czynnikiem wiążącym załoI,ę z Zakładem jest stała poprawa warunków pracy, m.in. przez budowę nowych o':>iektów, takich jak budynki i zaplecza rejonów czy też pogotowia' energetycznego. Wybudowano nowe rejony energetyczne w Chodzieży (1969), Gnieźnie (1975), Pile (1976) i Poznaniu (1976). Budynków pagotowia energetycznego, z dwoma mieszkauiami w każdym, wybudowano znacznie więcej. W latach 1950 - 1978 wybudowano 9rzy rozdzielniach względnie przy pogotowiach energetycznych łącznie 84 mies:t.kania funkcyjn:) dla pracowników Zakładu. Również w lata,ch 1955 - 1965 wybudowano własnym staraniem i własnymi środkami f,inansorwymi mie;;,_kania zakładowe: we Wrześni 12 (1961) oraz w Poznaniu łącznie 71 (w latach 1955 - 1960).

. Kronika m. Poznania 4/79

Tadeusz Bomski, Edward Grześkowiak i Andrzej Rakula

".ci;'

::" ::. :..,; ,,:"'-=:r...m.;:: .....

":.. :. t/0..,':{'-' ""::: .

""""".

,r"'

'":'"0 J

=:::d,

....

*' -,

. ;.:

:m. _

.. "1 :.;

U," .. .

. "'i.7:;;:'-;;

:.. "

"'>"",,'>

.:,,« :

::-..........:Jf

...,."",!

.' .. m.

.< on

=

"'},A

..;

" ::::--:.'-:"::

, '" '. .

::

',,''''lIiI - 1,

.:}"

..Ił Ił \\\\\ .

. , l!! '-" . /,"" ."

Dyżurny rejon dyspozycji ruchu w rejonie energetycznym. Na planie: Tadeusz Gatniejewski, w głębi - inż. Tadeusz PiechOwski

Zakładowa baza wczasowa Jpiera się przede wszystkim na ośrodkach wczasowych typu kempingowego. W :>kresie sezonu wczasowego wykorzystywane są pokoje hotelowe w budynku n;rodka Szkoleniowo-Wypoczynkowego w Sierakowie. W latach 1955 _ 1963 postawil no domki drewniane w Pogorzelicy Gryfickiej (39 miejsc) {)raz domki murowane w Sierakowie (64 miejsca). W latach 1965 - 1975 wybudowano murowane domki v Mierzynie k. Międzychodu (92 miejsca) oraz pawilon-świetlicę; w Dych{)wie k. Krosna 'Postawiono os'tatnie domki drewniane (20 miejsc). Poza własnymi ośrodkami ;1raCownicy korzystają ze skierowań wczasowych w obiektach pozostających w estii Zarządu Głównego ZZE w Świnoujściu i Zakopanem oraz w budynkach ?unduszu Wczasów Pracowniczych. Łącznie w roku korz)'óta z wczasów przeszło 500 pracowników Zakładu wraz z rodzinami. \\' l!H7 r. została otwarta przychodnia lekarska, która roztoczyła opiekę nad pracownikami zatrudnionymi w Poznaniu. W 1949 r. przychodnia otrzymała pomieszczenia w budynku przy ul. Nowowiejskiego 11. W 1953 r. przy przychodni utworzono gabinet lekarski i ,;tomatologiczny. W 1969 r. w nowych pomieszczeniah tego budynku urządzono opró.:z fizykoterapii laboratorium analityczne. Przychodnia lekarsko-dentystyczna sprawuje opiekę lekarską w zakresie działalności profilaktyczno-leczniczej nad ok. 1700 pracownikami energetyki i emerytami.

Tadeusz Libera przepracował pięćdziesiąt lat w pogotowiu technIcznym, w dziale ruchu i jako starszy mistrz w rejonie oświetlenia Poznania

,,\C!\.. ..".

,,,... ,

,.

J

''0''

',"v"'"

..

...: .eJ", >Ot>fl 4'" ..

.

.:

'. ...."'

LUDZIE

Spośród szerokiego grona zasłużonych pracowników energetyki poznńskiej w szczególności należy wymienić Tadeusza Liberę, który przepracował pięćdziesiąt lat w energetyce: w pogotowiu technicznym, w dziale ruchu, a ostatnio dwadzieścia lat w rejonie oświetlenia Poznania na stanowisku starszego mistrza. Wyróżnił się jako racjonalizator przy wprowadzaniu nowych typów szafek sterujących oświetleniem ulicznym; Józefa Strugarka, który przepracował blisko pięćdziesiąt lat w energetyce poznańskiej. Wyróżnił się m.in. przy budowie i uruchomieniu elektrowni wkrótce po wyzwoleniu Poznania w 1945 r. Po uzyskaniu dyplomu mistrzowskiegQ pracował jako inspektor eksploatacji. Spełniał również rolę nauczyciela młodzieży, na wykładach w szkole zawodowej i kursach zawodowych przekazując swoje wiadomości poparte długoletnim doświadczeniem. Za zasługi w f'''acy zawodowej udekorowany został Krzyżem Ka walerskin_ Orderu Odrodzenia Polski.

Józef strugarek przepracował w energetyce poznańskIej blisko pięćdziesiąt lat m. in. jako in£pektor eksploatacji. Udekorowany Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Fotografia z 1966 r.

..,.:;.:,. ,-::.

.. ':,..,."..,;.

.. ;li t:" .. .,..r.

"'" ,.

" - '" :.. ::

..--.........,.

.:...,y.;.-..;:...<-..:

, . [..li:.:

6'

Tadeusz Bomski, EdwaTd Grześkowiak i AndTzej Rakula

Nie można pominąć takich pracowników, jak Józef Chudziński, który przepracował w energetyce blisko pięćdziesiąt lat. Pracę rozpoczął w Zakładach Siły, Światła i Wody w 1923 r., pełniąc m.in. funkcję brygadzisty w sekcji sieci napowietrznej, następnie powierzono mu kierowanie brygadą w Pogotowiu Technicznym; Edmund Ka('zmarek, który pracował w energetyce blisko pięćdziesiąt lat, zaczynając od stanpwiska elektromontera w Elektrowni Miejskiej w Poznaniu. Następnie objął stanowisko dyżurnego dyspozytora ruchu; Antoni Nogaj, który uczestniczył w budowie rozdzielni sieciowej Czerwonak. Następnie pracował w brygadzie kontroli linii napowietrznych; Jan Kozłowski, który przepracował w energetyce dwadzieścia pięć lat na stanowisku starszego inspektora technicznego; KImens Koenig, który posiada pięćdziesiącioletni staż pracy w energetyce. Pracował na stanowisku elektromontera, a po zdaniu egzaminu mistrzowskiego objął stanowisko inspektora w Zjednoczeniu, następnie kierownika Rejonu Poznań w Zakładach Sieci Elektrycznych; Józef Kudliński, który swoją dwudziestopięcioletnią pracę dla dobra energetyki rozpoczął w 1945 r. jako kowal; Czesław Małecki, który przepracował w energetyce blisko trzydzieści pięć lat - zaczął od stanowiska elektromontera, po zdaniu egzaminu powierzono mu stanowisko mistrza elektryka, następnie pracował jako kierownik Działu Konstrukcji Remontowych, inspektor bezpieczeństwa i higieny pracy, starszy dyżurny ruchu - w wydzielonym Rejonie Energetycznym Poznań, a później jako technik w Sekcji Linii i zastępca kierownika Sekcji Kablowej; Leon Markowski, który pracował dla dobra energetyki prawie dwadzieścia pięć lat; Jan Walas, który posiada czterdziestoletni staż pracy w energetyce na stanowisku elektromontera Pogotowia Energetycznego; Edward Myszka, który pracował blisko pięćdziesiąt lat. Należy do pionierów organizacji energetyki. Swoją karierę zawodową rozpoczął jako robotnik, później został kreślarzem i technikiem, zajmował stanowiska kierownicze, w tym również dyrektorskie. Organizował pierwszy Samodzielny Oddział Wykonawstwa Inwestycyjnego; Telesfor Skoraszewski, który pracował w energetyce ponad czterdzieści lat jako elektromonter na stanowisku elektromontera układów i aparatury pomiarowej.

ŹRODŁA

Władysław Daktera: 60-lecie. Zakladu Energetycznego Poznań-Miasto (1904 - 1964), Poznań 1964.

Edward Grześkowiak: Ciqg przesylowy 400 kV Krajnik-Plewiska, Poznań 1977.

RistoTia Stowarzyszenia Elektryków Polskich 1919 - 1959, Warszawa 1959.

Konferencja techniczna na temat 50 lat elektToenergetyki wie{kopolskiej, Poznań 1969.

Józef Koźniewski: Elektrownia miejska, W: Księga Pamiqtkowa Miasta Poznania, Poznań 1929. # Nowa centrala elektrowni miejskiej w Poznaniu, Poznań 1934.

Rozmowy z długoletnimi pracownikami Zakładu Energetycznego i wywdady z, b. pracownikami. .Rozwój eneTgetyki w PRL, Warszawa 1970.