JANUSZ DEMBSKI

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1979.04/06 R.47 Nr2

ŚRODOWISKA NAUKOWE I TWÓRCZE ORAZ INSTYTUCJE KULTURALNE W OBCHODACH 60 ROCZNICY POWSTANIA WIELKOPOLSKIEGO

OBCHODY 60 rocznicy Powstania Wielkopolskiego przeprowadzone zostały w Poznaniu i województwie z wielkim rozmachem na nie spotykaną dotychczas skalę. Bylo to możliwe dlatego, że przygotowane starannie plany spotkały się z pełną aprobatą szerokich rzesz społeczeństwa. Bez przesady można stwierdzić, że wszystkie środowiska społeczne podjęły ten temat i realizowały go właściwymi i dostępnymi sobie środkami. Poznańskie środowisko naukowe od wielu już lat żywo interesuje się problematyką związaną z Powstaniem Wielkopolskim, Efektem badań naukowych były zarówno wydawnictwa naukowe i popularnonaukowe, szereg artykułów w czasopismach i periodykach krajowych oraz udział w sesjach naukowych. Z wydawnictw w pierwszym rzędzie należy wymienić monumentalną monografię wydaną przez Państwowe Wydawnictwo Naukowe Powstanie Wielkopolskie autorstwa Antoniego Czubińsklego, Zdzisława Grota i Benona Miśkiewicza. Praca ta łączy wszystkie walory naukowe z jasnym, przejrzystym ujęciem tematu. Ten sam temat, jednak w ujęciu bardziej popularnym, podejmuje Antoni Czubiński w książce pt. Powstanie Wielkopolskze 1918 - 1919. Geneza - charakter - znaczenie, wydanej przez Wydawnictwo Poznańskie. Album w opracowaniu Mariana Olszewskiego Powstanie Wielkopolskie 1918 - 1919 oraz tom pt. Wspomnienia powstańców wzelkopolskich w wy borz Lesława TOkarskiego i Jerzego Ziołka - to dalsze pozycje opublikowane przez Wydawnictwo Poznańskie.

Poznański Oddział Krajowej Agencji Wydawniczej włączył się do obchodów wydJąc przeznaczoną przede wszystkim dla młodzieży popularną broszurę Mariana Olszewskiego pt. Powstanie Wielkopolskie. Agencja wydała również zestaw przezroczy dokumentujących Powstanie wraz z nagranym na taśmie tekstem Eugeniusza Paukszty oraz pieśniami powstańczymi. Ten ostatni zestaw stanie się zapewne w;,rtościowym materiałem pomocniczym do nauki historii w szkołach, Cennym przyczynkiem do dziejów Powstania jest bez wątpienia katalog wystawy w Muzeum Narodowym pt. Żródła i materiały do dziejów Powstania WielkopolSkiego l wojsk wielkupolsklch 1918/1919. Liczące 227 stronic druku opracowanie zawiera 1549 pozycji źródłowych znajdujących się w jednostkach państwowych na terenie mJasta i województwa poznańskiego, a dotyczących Powstania. Są to sztandary, broń, odezwy, ulotki, rękopisy innych dokumentów (rozkazów wojskowych, meldunkow), fotografie itp. Autorami tego opracowania są pracownicy Muzeum Narodowgo (muzealia), Wojewódzkiego Archiwum Państwowego, Biblioteki Głównej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Biblioteki Kórnickiej i Miejskiej Biblioteki Pubhcznej im. Edwarda Raczyńskiego,

Janusz Dembski

Aktywność poznańskich historyków wyrażała się również w wielu artykułach wypowiedziach, jakie ukazały się w różnych czasopismach, zarówno fachowych, jak i społeczno-kulturalnych, m. in. w "Kronice Wielkopolski" i "Tygodniu". Przyczyniła się ona bardzo do spopularyzowania czynu zbrojnego Wielkopolan na terenie całego kraju. Inną ważną formą aktywności naukowej były sesje naukowe, popularnonaukowe, odczyty itp. Najpoważniejszym wydarzeniem na tym obszarze działań była ogólnopolska sesja n2ukowa pl. "Powstanie Wielkopolskie 1918/1919 a odbudowa państwa polskiego". Odbyła się ona w dniu 18 grudnia 1978 r., jej organizatorem był Instytut Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. W sesji udział wzięli pracownicy nauki z Białegostoku, Bydgoszczy, Poznania, Olsztyna, Szczecina, Torunia, Warszawy i Wrocławia, weterani Powstania, przedstawiciele środowisk twórczych, publicysci, nauczycwle i młodzież akademicka. Otwarcia obrad dokonał rektor Uniwersytetu prof. dr hab. Benon Miśkiewicz. Wygłoszono trzy podstawowe referaty: Problemy odbudowy Paf/stwa Polskiego w 1918 r. (prof. dr Tadeusz Jędruszczak); Gen<!za i znaczenie Powstania Wielkopolskiego (prof. dr Antoni Czubiński); Rola Armii Wielkopolskiej w odbudowie 8fl zbrojnych odrodzonego ]Jaństwa polskiego (doc dr Piotr Łossowski).

W obszernej i cickawej dyskuji m. in. głos zabrali uczem - Zdzisław Grot, ,Tanusz Pajewski (Poznań), Marian Wojciechowski (Toruń), Tadeusz Grygier (Olsztyn) oraz poznański hterat Gcrard Górnicki. Podsumowania sesji dokonał prof. dr Jerzy Topolski.

Odbyło się szereg innych sesji w różnych środowiskach. W dniu 21 listoiada 1978 r. Oddział Wojewódzki Stowarzyszenia "Pax" zorganizował sesję naukową, podczas ktÓI ej referaty wygłosili prof. dr Antoni Czubiński, prof. dr Zdzisław Grot, dr Boguław Polak i dr Jerzy Pietrzak. Z inicjatywy Rady Wojewódzkiej Federacji Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej w Poznaniu w dniach 18 i 19 litopada 1978 l'. odbyła się w Błażejewku sesja poświęcona udziałowi młodzieży w Powstamu Wielkopolskim 1918 - 1919. Referaty wygłosili: prof. dr Zdzisław Grot, dr Bogusła"v Polak oraz dr Zbigniew Kalisz, który omówił udział społeczeńtwa Kórnika w Powstaniu Wielkopolskim. Wygłoszono równiez szereg komunikatow, W dniu 8 grudnia 1978 l'. odbyła się w Gnieźnie sesja popularnonaukowa prZeZ!lanon..! przed t' wszystkim dla nauczycieli. Tu referaty wygłosili: niestrudzony w t} ch dniach prcf. dl Antoni CzubiiISki, doc. Stanisław Sierpowski i dr Bogusław POldK. Nazwisk.. Antoniego Czubińskiego i Zdzisława Grota oraz prof. dra Stanisława Kubiaka i doc. JIlariana Olszewskiego Ip.ożna było w tYCh dniach grudniowch spotkać na wielu afiszach zapowiadających odczyty w bibliotekach, szkołach, domach kultury. Vlykonali cni wszyscy, i wielu tu nie wymienionych, ogromną prcę popularyzujcą wysiłek zbrojny Wielkopol::m sprzcd sześćdziesięciu lat. 'Wydarze.,icm o znacLniu ogólnopolskim stała się zorgamzowana wspólnym wysiłkiem ludzi nauki i kultury wystawa "Militarne i polityczne dzieje Powstania Wielkopolskiego oraz jego znaczenie" w Muzeum Narodowym. Uroczystego otwarcia z udziałem przedstawicieli władz politycznych i państwowych oraz licznej grupy weter,mow Powstania Wielkopolskiego dokonano w dniu 18 grudnia 1978 l'. Autorem scenariusza wystawy był doc. dr Marian Olszewski, oprawę platyczną projektowali Anna i Andrzej Jeziorkowscy. Obok zbiorów Muzeum Narodowego wykorzystano tu materiały z bogatych zasobów Biblioteki Głównej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Edwarda Raczyńskiego, Wojewódzkiego Alchiwum Państwowego, Muzeum Historii Ruchu Robotniczego im. Marcina Kasprzo.ka oraz ze zbiorów osób prywatnych, Była to pod każdym względem wy

stawa wręcz wzorcowa i mimo ogromnego bogactw.a sztandarów, broni, dokumentów, fotografii, dzieł sztuki - bardzo przejrzysta. Zgromadzono na niej ponad 1500 eksponatów, w tym wiele osobistych pamiątek. Wszystko to sprawiło, że wystawa stała się pięknym i mądrym dokumentem powstańczego czynu. Obok tej monumentalnej wystawy Muzeum Narodowe i Muzeum Historii Ruchu Robotniczego im. Marcina Kasprzaka zorganizowało szereg mniejszych objazdowych ekspozycji dla klubów, domów kultury i bibliotek w mieście i województwie. W opublikowanej na łamach "Głosu Wielkopolskiego" dyskusji na temat Powstania Wielkopolskiego znakomity uczony, prof. dr Janusz Pajewski stwierdził, że jedną z przyczyn tego, iż .zryw powstańczy nie utrwalił się dostatecznie w świadomości społecznej był fakt, że Powstanie nie miało swoich piewców. Orężny czyn Wielkopolan faktycznie nie stał się wystarczającą inspiracją dla twórców - pisarzy, kompozytorów, plastyków. Nie wdając się w rozważania na temat przyczyn tego stanu rzeczy, a doceniając rolę sztuki jako ważnego nośnika patriotycznych i ideowych treści, z inicjatywy wojewódzkiej instancji partyjnej zorganizowano szereg konkursów adresowanych do wszystkiLh środowisk twórczych. W dziedzinie plastyki zorganizowano ogólnopolski konkurs otwarty na malarstwo, grafikę i małe formy rzeźbiarskie dla członków Związku Polskich Artystów Plastyków oraz dyplomantów wyźszych szkół plastycznych. Organizatorami były Wydziały Kultury i Sztuki Urzędów Wojewódzkiego i Miejskiego, Krajowa Komisja Weteranów Powstania Wielkopolskiego, Zarząd Wojewódzki Związku Bojowników o Wolność i Demokrację i Zarząd Okręgu Związku Polskich Artystów Plastyków. Na Konkurs wpłynęło ogółem dziewięćdziesiąt pięć prac z calej Polski w następujących dyscyplinach: malarstwo i tkanina artystyczna (31), grafika (18), rzeźba (16), medale i plakaty (30). Jury pod przewcdnictwem prof. Leona Michalskiego (Warszawa) przyznało nagrody i wyróżnienia. W dziedzinie malarstwa: trzy równorzędne II nagrody, które otrzymali: Andrzej Okinczyc, Stefan Popławski i Andrzej Skotarczak (wszyscy z Poznania) oraz pięć równorzędnych wyrozmen, które otrzymali: Edward Gąsior, Zenon Kacz

(,l'IUIlI (/d!7li(ki r2łfliJ' ''OW'ł4N'

Okładka utworu scemcznego Gerarda Górnickiego Poszli et. którzy pouinnt wydanego naUadem Wydawnictwa Poznańskiego. Okładkę projektował Tadeusz Michaluk

Okładka antologii poezji l pieśni powstańczej Krople uTzqcej krwi wydanej nakładem \vydawnictwa poznanskieg'J.

\Vyboru dokonał Józef Ratajczak. Szatę graficzną proJektował Marian Murawski

Józef Ratajc:nd..

Kropie wr7.ą"e; krwi

Ptl'wstanic Widkopohkic w poezji j pidni

;\l)f{1lolria

Janusz Dembskimarkiewicz, Jan Malik, Stefan Popławski (wszyscy z Poznania) i Piotr Kowalski iMieszków). Pierwszej i trzeciej nagrody nie przyznano. W dziale grafiki nie przyznano pierwszej nagrody. Dwie II nagrody otrzymał Zbigniew Kaja (Poznań); III nagrodę - Jacek Antoniewski (Poznań), a wyróżnienie - Hieronim Różański (Poznań), W dziedzinie rzeźby: I nagrodę otrzymał Józef Stasiński (Poznań), II nagrodę - Anna Krzymańska (Poznań), trzy równorzędne III nagrody: Anna Krzymańska {dwie) i Krzysztof Witsch (Kraków). Wyróżnienia: Włodzimierz Barański (Warszawa), Józef Kopczyński, Jerzy Rybarczyk i Krystyna Spisak-Madejczyk (wszyscy z Poznania). Na marginesie Konkursu trzeba stwierdzić, że jak na imprezę o charakterze ogólnopolskim nie może on zaimponować liczbą nadesłanych prac. Trzeba jednak pamiętać o tym, że tematyka Powstania Wielkopolskiego zaliczana jest do artystycznie trudnych. Nie wdając się w szczegółowe rozważania wyników konkursu, podnieść należy wysoki poziom artystyczny rzeźb, głównie medalierstwa i na pewno grafiki. Godne podkreślenia jest to, iż większość nagrodzonych i wyróżnionych prac zakupirma została przez Wydziały Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego i Miej.skiego oraz Muzeum Narodowe i Muzeum Historii Ruchu Robotniczego im. Marcina Kasprzaka. Wzbogacą one mające powstać w przyszłości w naszym mieście Muzeum HistoriI Powstania Wielkopolskiego. W tym miejscu z satysfakcją odnotować nalcży piękny gest podwójnego laureata Konkursu w dziedzinie grafiki, Zbig

Obwoluta książki Antoniego Czubińskiego, Zdzisława Grota i Benona Miśkiewicza Powstanie Wielkopolskie, wydanej przez poznański oddział państwowego Wydawnictwa Naukowego. Szatę graficzną projektował Józef Skoracki

Okładka broszury Mariana Olszewskiego powstanie Wielkopolskie 1918 - 1919, wydanej nakładem poznańskiej placówki Krajowej Agencji wydawniczej. Szatę graficzną projektował Zbigniew Kaja

POWSTANIE .

Wf ELKO POLSKI E:

PO\\ I' \ \11 ""EI.....' H>III.Skl! jł)łS-ltj'9 .

1\ f if".

:j .: ..

.\..,!'

'ł

WSPOM NIENIA It"

.... :.::";.

'. -J!ił'....

......

"':;,v

!-:

- .-......: ...

't '.' E, .. Jł2'/ { :C7.i-.i:.:.: :r-.

0'0'.: :....<..: " 'c...S.,i<iII ':) ł;>' .;. -. *

....

.........w,.

-'....

'.;11 .

...

.."':.-łi>

:::<.:. .:: ':::::.:. ;..;.:

::. .:, '.,:',..:::

POWSTA[\TCOW WIELKOPOLSKICH

60 ROCZNICA :PO\NSTANfA' WłELKOPOLSKIEGO . . .., .

Obwoluta tomu Wspomnienia powstańców tdelkopolskich wydanego nakładem Wydawnictwa Poznańskiego. Wyboru tekstów dokonali Lesław Tokarski i Jerzy Ziołek. Szatę graficzną projektował Wojciech Korytowski

Fotokopia wywieszki wydanej nakładem poznańskiej placówki Krajowej Agencji Wydawniczej. projektował Zbigniew Kajani ew a Kaji, który ofiarował cały cykl prezentowanych litografii Krajowej Komisji Weteranów Powstania Wielkopolskiego.

Wystawa pokonkursowa otwarta została uroczyście z udziałem władz politycznych, państwowych i weteranów Powstania w dniu 16 grudnia 1978 r. w salonach Biura Wystaw Artystycznych.

Z okazji rocznicy Powstania wydany został przez poznański oddział Krajowej Agencji Wydawniczej okolicznościowy plakat zęprojektowany przez Zbigniewa Kaję.

Zarząd Wojewódzki Związku Bojowników o Wolność i Demokrację wybił okolicznościowy medal projektu Anny Krzymańskiej. Poznańskie środowisko kompozytorskie i literackie włączyło się do obchodów rocznicy m. in. poprzez udział w konkursie zamkniętym na pieśń poświęconą Powstaniu. Organizatorzy (Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego i Poznańskie Towarzystwo Muzyczne im. Henryka Wieniawskiego) zwrócili się do pięciu kompozytorów i literatów z propozycjami napisania utworów dla chórów mieszanych lub męskich W rezultacie Konkursu powstało pięć utworów, które wzbogacą (przyznajmy to szczerze - ubogi) repertuar chórów zrzeszonych w Wielkopolskim Związku Chóróv. i Orkiestr. Oto utwory konkursowe: Jerzy Kurczewski Ballada powstańcza, kantata na chór mieszany, solistę i orkiestrę (słowa Jan Bykowski); Mieczysław Makowski Pisanie miasta na głos recytujący i chór mieszany (słowa Ewa Najwer); Barbara

Janusz Dembski

Zakrzewska-Nikiporczyk Witaj jasnOSct na chór męski (słowa Ryszard Danecki); Zenon Szubert Ptak wolności kantata na chór mieszany (słowa Stanisław Kamiński); Aleksander Szeligowski Grudniowe dzwony na chór mieszany (słowa Nikos Chadzinikolau).

Ballada powstańcza wykonana została podczas centralnej akademii w Operze Poznańskiej (18 XII 78 r.). Wszystkie utwory konkursowe weszły już do repertuaru chórów województwa poznańskiego i niewątpliwie zainteresują się nimi także zespoły śpiewacze i muzyczne w kraju. Trud środowiska literackiego wydał owcce w postaci książek Gerarda Górmckiego, Józefa Ratajczaka i Eugeniusza Wachowiaka. Gerard Górnicki tym razem jako dramaturg zaproponował utwór w trzech aktach Poszlz ci, któTzy powinni, Sztuka oparta o staranne studia autora jest niejako kronikarskim zapisem pewnego wycinka działal1 powstańczych w Gnieźnie i Kłecku w pierwszym okresie Powstania. Ukazuje ona rozterki, róz:ne postawy, ale nade wszystko gorący patriotyzm ludu wielkopolskiego. Prapremiera sztuki w reżyserii Romana Kordzińskiego odbyła się w dniu 28 grudnia w Tcatrze Polskim. W przedstawieniu uczestniczył cały zespół Teatru. Scenografię projektcwał Zbigniew Eednarowicz, a muzykę skomponował Jan Kaczmarek. Eugeniusz Wachowiak jest autorem tcmiku pt. Po'wstańczy polem wiedzie ślad, ':J.:;:dó:cfgo zbiorem wierszy, pieśni, fragmcntów wspomnień opiewających trud i sławę I:owstanczą. Józef Ratajczak dokonał wyboru i opracował antologię poezji i pi, - ni powstańczej pt. KTople WTZqClcj krwi. Zbiór ten zawiera utwory poetów Eowstania (Roman Wilkanowicz, Adam Ulrich, Witold i Jerzy Hulewiczowie) jak i współczesnych (RY57ard Danecki, Ewa Najwer, Józef Ratajczak). Przede wszystkim Józef Rutajczak przyczynil się do "odk:-ycia" pody-powstańca Romana WiJkanowicza.

którego piękne patriotyczne strofy rozbrzmiewały w tych dniach na uroczystych akademiach, wieczornicach i sprJtkaniach, był autorem szeregu arJ'kułów o Wilkanov.iczu w prasie ccdziennej, gorącym jego propagatorem. Te dwie pozycje wydał d także - w pięknej szacie graficznej - zasłużona placówka edytorska - Wydawnictwo Poznańskie. W periodykach i dziennikuch ogólnopolskich i miejscowych opublikowano fragmenty powieści Gerarda Górnickiego i Eugeniusza Paukszty poświęconych Powstaniu; literaci wypowiadali się w radio i telcwizji. Niektórzy z nich pracują nad większymi utworami poświęconymi Powstaniu w ramach Konkursu ogłoszonego przez 'Vielkopolskie Towarzystwo Kulturalne. Nie należ) w tym miejscu pominąć reporterów i fotografikow poznańskich. Przede wszystkim dokumentowali oni przebieg różnych imprez związanych z tą wielką rocznicą. Jest ich wielu, że wymienię tylko Danutę Matuszewską, Stanisława 05

J ' '-....... ...., .... J I -' '......... ....*}:-'-.

- j' ,11 i 'lł-ł.': 1 I.. 'il!",l -;:-. . ,. ..' "il'"': , J!!I,..L.' D 1t -'" ..!J!ll\ I I f-.' -, r.-:-"'- ._1. " . t '"1 }'fl' L.!'.'ł-' ....;g łd i 1 f !' l. f '".1' ,-, 'I,lq { ' i. ( .. ;\C)t)h'I,tl' fll i.:ł \ Ofl' :'\' t,',' (....... '7 1 ' I . \\ . : 4 ł li I 11 L'" J/t , . # F . .\ .. H: ,.. ,t ""'.'- t "- " L \..

..rol.

C' Z uo . i S l( I' POWSTANIE.

WI f L 1<0', .

PO L S I<I.I 11'

Obwoluta książki Antoniego Czubińskiego Foustanie Wie!kopo!s?ie 1918 - 1919 wydanej nakładem Wydawnictwa Poznańskieo. Szatę graficzną projektował Józef Skoracki

Obwoluta albumu MarIana Olszewskiego Powstanie Wielkopolskie 1918 - 1919 wydanego przez Wydawnictwo Poznańkie. Szatę graficzną projektowal Zbigniew Kaja

POW STAN I E WIELKOPOLSKIE 1$1a1.1$

\(f'l);, d ł

."ł.r>.

",, ." "' "

:<owskiego, Stanisława Wiktora, Zbigniewa Koltuniaka. Ten ostatni wykonał portrety pięćdziesięciu weteranów. Zostały one wręczone jako dar prezydenta Poznania Władysława Slebody dla weteranów Powstania. Poznanscy drukarze, zarówno z Zakładów Graficznych im. Marcina Kasprzaka, jak i z DrukarOl Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, przyczynili się do tego, że wszystkIe zaplanowane pozycje ukazały się w terminie, a co nie mniej ważne - pięknie wykonane. Problematyka 60 rocznicy Powstania znalazła żywe odbicie w działalności poznańskich placówek artystycznych i kulturalnych. Wydarzemem było widowisko pt. Rapsod powstańczy, którego premiera odbyła się w Operze Poznańskiej w ramach uroczystej akademii w dniu 18 grudnia 1978 r. To chwytające za serce, o głębokich patriotycznych treściach trzydziestominutowe widowisko przygotowane zostało przez poznańskie Przedsiębiorstwo Imprez Estradowych. Autorem scenariusza był Kazimierz Młynarz, reżyserował Roman Kordziński, kierownictwo muzyczne spoczywało w rękach Mieczysława Dondajewskiego, a oprawę plastyczną projektowali Zbigniew Bednarowicz, Katarzyna Kępińska i Henryk Regimowicz. Widowisko wykonali: orkiestra Opery Poznańskiej, chóry: Politechniki Poznańskiej, Uniwersytetu

Janusz Dembski

im, Adama Mickiewicza, Związku Nauczycielstwa Polskiego i Spółdzielczy im. Stanisława Moniuszki; uczniowie Szkoły Baletowej oraz aktorzy Teatru Polskiego. Widowisko to oparte zostało prawie w całości na autentycznych dokumentach z okresu Powstama - odezwach, ulotkach, poezji Romana Wilkanowicza oraz na pieśniach z tamtego okresu (Feliks Nowowiejski, Zdzisław Jahnke). Objęło również prawykonanie kantaty Jerzego Kurczewskiego Ballada powstańcza. Partię solową wykonał bas Marek Gasztecki. Poznańskie Towarzystwo Muzyczne im. Henryka Wieniawskiego, prowadzące również od lat szeroką działalność koncertową wspólnie z Przedsiębiorstwem Upowszechnienia Prasy i Książki "Ruch", poświęciło jeden ze swoich cykli koncertowych Powstaniu Wielkopolskiemu. Już w miesiącach listopad-grudzień 1978 r. w województwach kaliskim, konińskim, leszczyńskim, pilskim i poznańskim odbyło się ponad 110 koncertów poetycko-muzycznych pt. I poszli Ojczyźnie spłacić dług. Towarzystwo zorganizowało także prawie trzydzieści koncertów okolicznościowych w gminnych ośrodkach kultury i zakładach pracy. Stanowiły one część artystyczną odbywających się tam akademii, spotkań z weteranami itp. Podobną działalność, lecz o większym rozmachu artystycznym, podjęło poznańskie Przedsiębiorstwo Imprez Estradowych od stycznia 1979 r. Widowisko estradowe Swit nad Wartą, napisane przez Marka Smiecińskiego i Józefa Godlewskiego, reżyserował Marek Wilewski, a opracowanie muzyczne przygotował Maciej Szymański. Widowisko, ukazało najważniejsze wydarzenia w historii Polski, ze szczególnym akcentem na Powstanie Wielkopolskie, poprzez prezentację poezji, piosenek, fragmentów dokumentów i publicystyki. Udział brali znani aktorzy: Grażyna Barszczewska, Jerzy Cnota, Krzysztof Janczar, Emilia Krakowska i in.

Wsród wielu wydarzeń artystycznych warto odnotować imprezy, jakie odbywały się na terenie Poznania i województwa, organizowane przez Klub Międzynarodowej

.'.""'1

'I JI Ił (powstańczy polem wiedzie ślad

..J>.

Okładka tomiku poezji Eugeniusza Wachowiaka Powstańczy polem wiedzie ślad wydanego nakładem Wydawnictwa Poznańskiego. S2Jatę graficzną projektowali: Tadeusz Piskorski i Hieronim Różański

3]

Prasy Książki. W dniu 11 grudnia 1978 l'. W ramach turnieju recytatorskiegO' o laur "Wierzbowego Liścia", odbył się wieczór poświęcony poezji tematycznie związanej z Powstaniem. Młodzi recytatorzy prezentowali utwory m. in. Ryszarda Daneckiego, Ewy Najwer, Józefa Ratajczaka i Eugeniusza Wachowiaka. Laureatką nagrody "Wierzbowego Liścia" została Iwona Lech z Młodzieżowego Domu Kultury na Wildzie. Powstanie Wielkopolskie w literaturze, sztuce i muzyce - to temat imprezy jaka odbyła się w "Empiku" w dniu 28 grudnia 1978 r. Odczyt na ten tematwygłosił doc. dr Marian Olszewski, aktorzy scen poznańskich recytowali wiersze, zaś. Chór Mieszany Towarzystwa "Harmonia" śpiewał pieśni powstańcze.

Ogromna praca popularyzatorska była udziałem poznańskich placówek upowszechniania kultury. Domy kultury, kluby i biblioteki, działające właściwymi sobie metodami i formami, organizowały koncerty, wystawy, spotkania, prelekcje, konkursy itp. Ta praca, jak zawsze mniej efektowna od uroczystych premier i galowych imprez, objęła tysiące odbiorców, głównie młodzież, utrwaliła w umysłach i sercach idee, wiekopomnego czynu powstańczego. Dla organizowania imprez typu wieczornicoego pomocny był wydany przez Pałac Kultury scenariusz wieczornicy Czas ojców, czas wnuków autorstwa Zdzisława Smoluchowskiego. Przykładem imprez organizowanych dla najmłodszych była np. wystawa prac dzieci z pracowni plastycznych Pałacu Kultury pod nazwą "Powstanie Wielkopolskie w oczach dziecka".

Wystawa pokonkursowa Ogólnopolskiego Konkursu Otwartego na Malarstwo, Grafikę i Małe Formy Rzeżbiarskie w salonach Biura Wystaw Artystycznych. Otwarcie w dniu 16 grudnia 1978 r.

,4

..

.'

.t

, '110 10/

;;&, ".:.

fi

.r

,,"',

:,:.::

", ,, " " " '

'i

JijlIiJiIiiii

Dl " ",:, U ,lll.

Janusz Dembski

:.f :'';''

'4

>;:

,t ij",,; ,,( f. { t' 1 , ł'.. > :' ł ". , .. ... ll{t" ..

..'l : 'W

;. :. :,"'.7 ;;.i - .. .:ł - mO"" "o." . " .,.,' .,IItJiIIt':.

:. "jI

..i

£"

...

" '"

. ....

;> ';.1'

",.

t J;c

Wart ilonorcwa przed odsłoniĘtą w dniu 17 grudnia 1978 r. tablic<j pamiąt"ową w parku maltailskim k1.1 czci harcerzy-oV,"stanców v....ie:kopolskich

Tak Zdwsze starannie przygotowały się biblioteld do obchodów 60 rocznicy Pow,ania. Opracowane zostały pomocne czytelnikom specjalne zestawy bibliograficzne, katalogi problemowe i informatory. Nieocenioną rolę w popularyzowaniu literatury odgryw<Jly małe, okolicznościowe wystawy nowości. Sprawdzoną furmą pracy okaz2ły "ię tzw. lekcje biblioteczne organizowane we wspólpracy ze szkołami. Setki takich lekcji na tcmat Powstania Wielkopolskiego odbyło się w całym województwie. Eibliotcki były organizatorami wielu prelekcji o Powstaniu z udziałem najwybitI-:"ejszych znav,ców przedmiotu; były miejscem spotkań z weteranami Powstania craz s{:otkań z pisarzami zajmującymi się problematyką powstańczą. .:\1ic:ska Biblioteka Publiczna im. Edwarda Raczyńskiego wspólnie z Redakcją ..EXPI'CSSU Foznanskiego" zorganizowała akcję pt. "Historia to dzieje naszych rodzin". W ramach tej akcji mieszkańcy miasta i województwa przekazywali bądź też wypożyczali Bibliotece do reprodukcji wiele cennych dokumentów związanych z historią regionu. Biblioteka zorganizowała również w Muzeum Literackim Henryka Sienkiewicza wystawę nieznanych zdjęć z okresu Powstania Wielkopolskiego ofiarowanych przez Rocha Piaseckiego. Poznańska prasa, radio i telewizja aktywnie i owocnie włączyły się do obchodów rocznicy, spełniając nie tylko rolę informatora i popularyzatora idei Powstania dla współczesnych, ale również ważnego źródła wiedzy dla potomnych. Wystarczy podać, że w 1978 1'. (głównie w ostatnim kwartale) ukazało się na lamach prasy poznańskiej (bez gazet zakładowych) 178 publikacji poświęconych Powstaniu Wielko

'-E"' : 6 :-" .... ..."

.

..>.

.,.....- ::;,:;;:

.' '

I,

'-: ..6

-,Lt:., , ,Iii .:" , >'/. " ; -',-; ..l 11, l '"'i J

,'"''

'I

'.

:.

. ...;.\.

i-'t' , \....-, ,.

...

......

'? .IfA

,

,.

..

1 .

.1t , ...

,#,'/ .-' :"'q ':""_ ,,' " ",,'" ,

"'

_..h.

...

'4L:1l.'roczystość nadania księgarni "Domu Książki" przy pl. Wielkopolskim imienia Romana Wilkanowicza (10 XI 1978 r.). Przemawia prezes Wojewódzkiego Zarządu Związku Bojowników o Wolnośc i Demokrację Marian Jakubowicz. Stoją od lewej: przewodniczący Prezydium Krajowej Komisji Weteranów Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 Bernard Luczewski, dyrektor Państwowego Przedsiębiorstwa "Dom Książki" Alojzy Murawa, Marian Jakubo'wicz, weteran Powstania Tadeusz Budziszewski i sekretarz Zarządu Wojewódzkiego Związku Bojownikow o Wolność i Demokrację Stefan Majchrzak

polskiemu, z tf:go 75 publikacji stanowiły obszerne artykuły, wywiady itp. Najwięcej publikacji ukazało się na łamach "Głosu Wielkopolskiego" (59) i "Gazety Zachodpiej" (51). "Express Poznański" zamieścił 49 publikacji, "Nurt" - 10, a magazyn ilustrowany .,Tydzień" - 9. Tematycznie można podzielić ten dorobek na publikacje o roli Powstania (11), prezentacje sylwetek powstańców (20) i o sztuce związanej z Powstaniem (34). Dzięki pomocy Ośrodka Poznańskiego Telewizji Polskiej tematyka Powstania pojawiła się siedmiokrotnie w grudniu 1978 l'. na ekranach telewizorów W całej Polsce. Czlerdziestominutowy reportaż z centralnej akademii w Operze Poznańskiej z przemówieniem I sekretarza Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Edwarda Gierka (18 XII 1978 r.) emitowano w bloku program,nvym "Tylko w niedzielę"; nadano także (24 XII) program z Poznania pt. Nie rzucim ziemi. W dniu 27 grudnia nadano trzydziestominutową dyskusję o roli i znaczeniu Powstania Wielkopolskiego z udziałem naukowców Antoniego CzubińskiegD, Zdzisława Grota, Włodzimierza T. Kowalskiego i Benona Miśkiewicza. Wyróżni6 godzi si rownież audycję historyczno-wspomnieniową z utworami poetyckimi Eugeniusza Paukszty i rozmową z tym pisarzem (29 XII). W programie lokalnym (listopad

3 Kronika m. Poznania 2/79

Janusz Dembskii grudzień 1978 r.) nadano szesnaSCle audycji o tematyce rocznicowej, m. in. felieton filmowy Historia Powstania Wielkoposkiego. Jak zawsze bogaty i różnorodny był udział poznańskiej Rozgłośni Polskiego Radia.

W programie ogólnopolskim nadano trzy duże audycje w dniach 27 - 29 grudnia 1978 r., m. m. montaż dżwiękowy Powstanie Wielkopolskze. Redakcja Publicystyki Społeczno-Ekonomicznej nadała m. in. cykl dokumentalny pt. Wielkopolska - rok 1918 i Lotnicy - powstańcy. Redakcja Audycji Literackich nadała (od pażdziernika do grudnia) dziesięć dużych audycji, obejmujących m. in. fragmenty powieści Gerarda Górnickiego Dzwony, dzwony szumiące; jedna poświęcona była Romanowi Wilkanowiczowi, inna poematowi Eugeniusza Wachowiaka Powstańczy polem wiedzie ślad. Redakcja Audycji dla Dzieci i Młodzieży nadała cztery audycje. W dniach obchodów 60 rocznicy Powstania miasto wzbogaciło się o tablice upamiętniające miejsca związane z czynem powstańczym. Nie jest przecież tajemnicą, że w tym właśnie względzie było i jest jeszcze wiele do zrobienia. Z zadowoleniem jedna) odnotować należy fakt, że w grudniu 1978 l'. przybyło Poznaniowi siedem tablic, z których pięć odlano w Zakładach Metalurgicznych "Pornet". Do wyróżniających się pracowników, którzy z sumiennością wykonali odlewy zaliczają się formierze: Alfred Skubis i Henryk Imbirowicz, wykończacz odlewów Kazimierz Lenzner oraz kierownik brązowni Stanisław Kowalski.

W dniu 11 grudnia Księgarni "Dom Książki" przy pl. Wielkopolskim nadano imię Romana Wilkanowicza - poety, dziennikarza, żołnierza Powstania Wielko pol

Wystawa "Militarne i polityczne dzieje Powstania wieb<opolskiego oraz Jego znaczenie" według scenariusza doc. dra Mariana OlSzEwskiego (oprawa plastyczna Anny i Andrzeja Jeziorkowskich) W Muzeum Narodowym, otwarta w dniu 18 XII 1978 r. Widok ogólny

1t

" = , ,'

-. .. m ' ijtJ

:"i.::

. f:'. :.: n.

om:"',.;,;.

Iłł.;

.:", W \: 2

-. ,!I'.!' ,. ł < .. I .... ii" "; ;,; " . 'ł'j7, , ... .: I, ", ....":., .<.: : tł': ł ! J t. 'I,,':, INilJ4CY! t ..'fI ," ."1 , .... r

:&

/, .......:. "'"' <

M.. ,<l' .x'..\

:5:\:':

" .\

,

, . ' . .

:\.' ,

'l

....;,.. .";':v.::.

tt

,,ł;7L ...f:.

:'<;1.

', :i

'.

...

i', , ,. :. " " . ' , " ;, ' . :.

. JI łr". ... " , Ił:.'?

''t

,...j :, . \}"j,i1: <i _,' ':, ,. ",.i,* . " , I ,; "l" . ; ; ; .,. :.j )'

"?-<

,t' ., , f 0><- <..,

.- ."'.

«.... \

I ł cI blicy pamiątkowej' na gmachu Fabryki Obrabiarek Specjalnych .,Wiepofama" z okazji nadania Fabrce imienia Powstańców Wielkopolskich. Odsłonięcia dokonują: weteran Powstania Wielkopolskiego Wojciech Palacz, przedstawiciel zakładowej organizacji związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej Roman Srama (Z lewej) i pracownik Fabryki Bronisław Gorzan 27 XII 1978)

Środowiska naukowe i twórcze

-. tł:y.

:j ;;

;'::

'", hl i" \ " \.

\ .>'\t ",

'ł

<

,.J, }1,

":.:B> :. ::

"'4

...' <:, .,...., ..:.

:":::..:

I'n Ił.

.i "l l " \

J;,

., ł

,.

F"

<';!fE"

'.:li ..

:. :

.-.:........ -.

.. '..F..

" ," . . .... '" .<f." .' ,..,. .",

,".; .

(.

. ji.

:\

.1\ . t'..:' f,;: 1:1.

. .<; :t. .

.',,' :skiego. Przed weJSClem do księgarni odsłonięto tablicę pamiątkową. 17 grudnia w parku nad Jeziorem Maltańskim odsłonięto tablicę ku czci harcerzy - PowstańCÓw Wielkopolskich. Tegoż dnia, staraniem Chorągwi Poznańskiej Związku Harcerstwa Polskiego im. Powstańców Wielkopolskich, odsłonięto tablicę na domu przy ul. Garuary 28, w którym w latach 1918 - 1919 mieściła się siedziba Głównej Kwatery Skautowej i Komendy Polskiej Organizacji Wojskowej Zaboru Pruskiego. Obie tablice projektował Marian Romała. Najbardziej okazała tablica odsłonięta została na gmachu hotelu ,.Bazar" (18 XII). Jest to rekonstrukcja tablicy poświęconej Ignacemu Paderewskiemu, zniszczonej w czasie okupacji. Napis na tablicy głosi "Wielkiemu synowi Polski, w X rocznicę Powstania Wielkopolskiego 1918/1919". Kolejna tablica projektu Marioli Kalickiej oddana została społeczeństwu miasta w dniu 21 grudnia na placu Wolności. Odsłonięciu tablicy towarzyszyła uroczystość patriotyczna z udziałem weteranów Powstania, kompanii honorowej Wojska Polskiego i mieszkańców miasta. Na tablicy czytamy: "Plac Wolności był miejscem, w którym dnia 27 grudnia 1918 rozgorzał orężny bój Polaków z pruskim zaborcą. Tutaj dnia 26 stycznia 1919 żołnierze i dowódcy Powstania Wielkopolskiego uroczyście ślubowali

Janusz Dembski

'" :'

,,¥"

Acł

-'

'S,;.. \ --r:fi: :""

"","-.

.".' < J

'f' .'1

.. ..

,"

".

>,r . ;; l 4 .. .

j",f ' ' ... " ,-,

!lilii

".$

" , ,,'.

'.

t "I

'ł

'"

<41('

I,m l ;....\

Scena finałowa z prapremiery dramatu Gerarda Górnickiego Poszlt ci. którzy powinni w Teatrze PO:5kim (28 XII 1978) w reżyserii Romana Kordzińsklego. Scenografię projektował Zbigniew Bednarowicz

«Kraju ojczystego i dobra narodowego do ostatniej kropli krwi bronić będą». Grudzień 1978". W dniu 27 grudnia Fabryce Obrabiarek Specjalnych "Ponar-Wiepofama" nadano imię Powstańców Wielkopolskich. Akt ten upamiętnia tablica umieszczona na fronlonie budynku administracyjnego. Tablicę pamiątkową projektu Mariana Banasiewicza odsłonięto również na budynku dawnego hotelu "Royal" (Czerwonej Armii 69), ówczesnej siedzibie głównego dowództwa Powstania Wielkopolskiego. Odsłonięcia tablic odbywały się w uroczystym nastroju, z udziałem przedstawicieli władz partyjnych i państwowych, Krajowej Komisji Weteranów Powstania Wielkopolskiego, ,",ojewódzkich władz Związku Bojowników o Wolność i Demokrację oraz weteranów Powstania. Towarzyszyło tym aktom zawsze żywe zainteresowanie społeczeństwa miasta. Z tego pobieżnego przeglądu wynika, iż 60 rocznica Powstania stała się potężną inspiracją do pogłębicnia wiedzy o czynie ludu wielkopolskiego, do uczczenia pamięci poległych i żyjących jej bohaterów, impulsem do podejmowania tego tematu przez twórców. W konsekwencji - obchody rocznicy stając się pożyteczną i pouczającą lekcją historii, przyczyniły się do umocnienia jedności moralno-politycznej społeczeństwa. Było to możliwe dzięki zaangażowaniu, pasji i talentom uczonych. twórców i działaczy kultury oraz dzięki temu, że władze polityczne i pan')wowe stworzyły wal unki materialne do ich realizacji.