MARIAN JAKUBOWICZ

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1979.04/06 R.47 Nr2

60 ROCZNICA POWSTANIA WIEKOPOLSKIEGO 1918/1919

,,0 cześć - Powstańcom - sława Za wierność, krew, za trud! Za bój o święte prawa, Za wielkopolski lud" Leon BochenekpRZYJĘTY W lutym 1978 r. przez Egzekutywę Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczoncj Partii Robotniczej program obchodów 60 rocznicy Powstania WielkopOlskiego 1918/1919 zainicjował wielokierunkowe działania dla uczczenia tego ważkiego wydarzEnia. Realizację programu podjęły władze polityczne i administracyjne. środowiska naukowe, twórcze, oświatowe, kulturalne, prasa, radio, telewizja, w dużym zakresie młodzież, organizacje społeczne oraz weterani Powstania. Frzewcdnią myśl obchodów rocznicy - tego jedynego zwycięskiego zrywu niepodległo5ciowego Polaków - sprowadzono do hasła "Polska - nasza Ojczyzna", umacniaJąc jedność ideowo-moralną, nawiązując do postępowych tradycji narodu. bztałtując postawy patriotyczne i obywatelskie, ucząc szacunku dla państwa, jego instytucji oraz dla rzetelnej pracy. W oparciu o postępowe, patriotyczne, rewolucyjne i internacjonalistyczne tradycje, ksztaltowano poczucie socjalistycznej godnosci narodowej. 'ubileusz Powstania Wielkopolskiego wykorzystany został do ukazywania osiągni!;L Polski Ludowej. która pod ideowym przewodnictwem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej ucieleśnia program socjalistycznych przemian społecznych i gospodarczych. Wiele przedsięwzięć, podejmowanych z myślą o uczczeniu 60 rocznicy Powstania Wielkopolskiego, pozostawiło trwały ślad materialny w postaci uporządkov, ania i utrwalenia miejsc pamięci narodowej, w publikacjach naukowych, w kulturze, sztuce, w nazewnictwie szkół, zakładów pracy, ulic itp. V,- programie obchodów rocznicy czytamy: "Do najbardziej znaczących przejawow aktywności narodowej Polaków w trwającym blisko dwa stulecia okresie zaborów należy Powstanie Wielkopolskie, które ogarnęło znaczną część prastarych polskich ziem w dorzeczu Warty i Noteci. Ten jedyny zwycięski zryw niepodległościowy w dziejach państwa polskiego, swoją polityczną wymową oraz sukcesami militarnymi zadecydował o ukształtowaniu się granicy środkowo-zachodniej części II Rzeczypospolitej".

:\1imo iż Powstanie stanowiło doniosłe wydarzenie w dziejach Polski, nie zostało w <topniu wystarczającym zapisane w świadomości Polaków w okresie odbudowy państwowości polskiej po 1918 r. Doprowadziły do tego burżuazyjne mechanizmy selekcji, usuwające w cień zachodnie idee piastowskie. "Powstanie Wielkopolskie - czytamy dalej w programie obchodów - stanowiło pierwszy akt walki o odz:y

'Warian Jakubowicz

\\ "1

.,;.,l '

,..i r ,r'

"ł-; .'

1"'"

'f

.' "

I:l;

'\ ,; j ;';J) '," - -" , - - if' ' ,c' '..;" ' ć

,,:4,,.'"

.. .. " ' ., . .

,,'', '.

,.. .

::;.>

. i"" ". fU,

.,oJt, .';,& ,.,}4 ".-' /o...:.

.:..:

'i,

;.. .

;.

.fIIm ;);

1.,:t,

",",.

."""

.>;?:.

,4

-, "

'* ,,'

Prezydium centralnej akademii z okazji 60-lecia Powstania Wielkopolskiego w Oper'ze Poznai,skieJ (18 XII 1978 r.). Na planie od lewej: prezes Wojewódzkiego Komitetu Zjedn.)czonego Stronnictwa LUdowego Walenty Kołodziejczyk, sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Józef Scibisz, szef Sztabu Wojewódzkiego gen.

bryg. WitoM, Wereszczyński, sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Bogdan Waligorski, przewodniczący Wojewódzkiego Komitetu Frontu Jednosci Narodu Franciszek Szczerbal, wojewoda poznański Stanisław Cozaś, I sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Edward Gierek, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej partii Robotniczej Jerzy Zasada, przewodnicZ<lcy Krajowej Komisji Weteranów powstania Wielkopolskiego 1918/1919 r. Bernard Łuczewski, członek Egzekutywy Komitetu Wojewódzkiego Polsldej Zjednoczonej Partii Robotniczej Franciszek Nowak, sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Maria Rynkiewicz, prezydent Poznania władysław Sleboda, sekretarz Komitetu WOjewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Józef SwitaJ. członek Egzekutywy Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Józef Cichowlas, sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Czesław Gałgan i przewodniczący Wojewódzkiego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego Zbigniew Kmieciak

skanie ziem na zachodzie i włączenie ich 'na powrót do Macierzy. A drugi zas'ldniczy akt tej walki w zmienionych warunkach rozegral się w 1945 r." Wspólna walka żołnierzy radzieckich i polskich, a w Poznaniu cytadelowców, w tym także weteranów Powstania Wielkopolskiego - z hitlerowskim najeżdzcą, doprowadziła do szybszego postępu w wyzwalaniu naszych ziem i ustanowienia władzy ludzi pracy. Nie ma chyba na świecie drugiego narodu, który w tak krótkim czasie doznałby tylu dziejowych doświadczeń. Ruchy niepodległościowe, przemiany polityczne i społeczne, Powstanie Wielkopolskie 1918/1919 - wszystko związane było z wydarzeniami międzynarodowymi, zwłaszcza zaś z Wielką Socjalistyczną Rewolucją Pażdziernikową w Rosji i Rewolucją Listopadową w Niemczech. Zasługą młodej władzy radzieckiej było zlikwidowanie wszystkich form ucisku !Społeczno-klasowego, także narodowego. Jednym z pierwszych jej postanowień było wydanie Dekretu Rady Komisarzy Ludowych z 1918 r. w sprawie unieważnienia rozbiorów Polski,a tym samym uznanie prawa narodu polskiego do me podległości i samostanowienia. Okdlicznosci te' w sposób zasadniczy wpłynęły na wybuch I przebieg Powstania Wielkopolskiego. Lud wielkopolski znowu wykazał swoje umiłowanie Ojczyzny i zaangażowanie w sprawę odzyskania prastarych ziem piastowskich. Negatywna postawa władz Rzeczypospolitej międzywojennej wobec Powstania Wlelkopolskiego jest faktem znanym; ten nieprzychylny stosunek do zbrojnego czynu w zachodnich rejonach Polski nie uległ zmianie aż po rok 1939. Powodowało to określone konsekwencje w sytuacji samych uczestników Powstania. Zasłużeni ludzie, którzy walczyli o wyzwolenie kraju - znajdowali SIę w wielu przypadkach bez środków do życia. Zaangażowani w walce z zaborcą, oddani ojczyżnie patrioci, nie zostali należycie włączeni do pracy przy odbudowie państwa. Dość wymownym tego potwierdzeniem stał się numer okazowy tygodnika "Jutro" z 20 sierpnia 1936 roku, wydawanego przez Powstańczą Spółdzielnię Wydawniczą w Poznaniu (Spółdzielnia była agendą Związku Weteranów Powstań Narodowych RP 1914/1919), Oto na stronie 3 widniał nagłówek: ,,40 minut u Pana Premiera Generała Składkowskiego. Nasze bóle, nasze troski, nasze postulaty", Minuty wyliczone w tytule miały podkreślić łaskawość premiera, okazaną powstańcom, ale drugie zdanie nie pozostawiało wątpliwości, jaki był cel wizyty. Wynikało to także w dalszej treści obszernego sprawozdania, zamieszczonego na trzech prawie kolumnach. Można to było również przeczytać w opublikowanym memoriale, wręczonym Składkowskiemu w dniu 17 lipca 1936 r. Pisali więc wówczas powstańcy, że nie docenia się ich czynu powstańczego, że jak kiedyś pod zaborem pruskim, tak i dziś mają mniejsze prawa obywatelskie. Pisali, jak na przestrzeni wieków ziemie zachodnie Polski zdawały egzamin patriotyzmu, waleczności i poświęcenia w zmaganiach z naporem germanizacyjnym, "Tedy powstaniec tutejszy i społeczeństwo - głosił memoriał - ma słuszne prawo, by Polska znała i uznała, że nie tylko boje legionowe są ofiarami, ale i że nie mniej ofiarna była krew w walkach pod Książem i Miłosławiem, a w roku 1919 pod Zdziechową, pod Szubinem, Kopanicą, Rynarzewem, Kąkolewem, Zbąszyniem i Miejską Górką, gdzie często zapał starczać musiał za środek, który w krwawych zmaganiach, a nierównych bojach przepędzał zbrojne hufce niemieckie". Jak z tego widać, powstańcy musieli uzasadniać słuszność swojej walki i jej znaczenie w wyzwalaniu Polski. Musieli dowodzić, że mają takie samo prawo do przywilejów obywatelskich, jak inni uczestnicy walk o niepodległą ojczyznę. Memoriał, obok długiego wywodu historycznego, zawierał również dezyderaty.

Rozpoczynały się one zdaniem: "Rozgoryczenie i poczucie krzywdy zostaną usunięte przez" - i tu następowała lista postulatów, obejmująca poprawę położenia wete' ranów Powstania Wielkopolskiego. Pierwszy z dezyderatów mówił, iż niezbędne jest "odnoszenie się wszystkich czynników urzędowych z pełnym zaufaniem do społeczeństwa dzielnic zachodnich", nie wyłączając b. powstańców. Mówiło się dalej, że trzeba powstańców-niepodległościowców z dZIelnic zachodnich wprowadzać do służby państwowej, że trzeba zatrudniać "przy pracach i uruchomieniach prowadzonych przez Fundusz Pracy lub samorządy, bezrobotnych, zweryfikowanych członków naszej organizacji w odpowiednim stopniu do liczebności i znaczenia naszego Związku w terenie". Memoriał domagał się również przywrócenia członkom Związku "skróconych im ostatnio emerytur", a także "równorzędnego rozszerzenia prawa zapomogi dla odznaczonych Krzyżami Niepodległości na zweryfikowanych weteranów-powstańców". Postulaty weteranów nie wyczerpywały problemów tego środowiska. W memoriale uwzględniono tylko najpilniejsze potrzeby. Z różnych żr6deł wiadomo, iż w od po

J1arian Jakubowiczwiedzi na petycję w miesiąc pozmeJ, z gabinetu premiera nadeszło do Związku pismo, w którym polecono przedstawić dziesięciu kandydatów do służby państwowej "we wszelkich dykasteriach z tym oczywiście, by kandydaci odpowiadali warunkom przewidzianym dla urzędników na poszczególnych szczeblach urzędmczych". Taka była gorzka rzeczywistość. Wiele lat musieli weterani Powstania Wielkopolskiego znosić lekceważenie ze strony sanacyjnego rządu, by póżniej, w okresie okupacji hitlerowskiej ponieść najcięższe prześladowania, wysiedlenia, dziesiątkowanie w egzekucjach i obozach koncentracyjnych, w poznańskim Domu Zohlierza _ siedzibie gestapo, w Forcie VII, Zabikowie, Oświęcimiu, Dachau, Gusen i innych katowniach. Powstanie Wielkopolskie 1918/1919 w ludowej Ojczyźnie doczekało się pełnego uznania, a jego uczestnicy - żołnierze i oficerowie, należnej im oceny i satysfakcji. Od wielu lat weteranami Powstania, ich życiem, warunkami bytowymi interesują się przedstawiciele władz partyjnych i państwowych. Przełomem stał się rok 1956, kiedy to w obchodach trzydziestej ósmej rocznicy wybuchu Powstania uczestniczył przewodniczący Rady Państwa Aleksander Zawadzki. Na uroczystej akademi w auli Uniwersytetu im, Adama Mickiewicza

Posiedzenie Krajowej Komi!>ji Weteranow Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 r. w BiałeJ Sali Urzędu Miejskiego (24 XI 1978 r.). Przemawia prezes Zarządu Wojewódzkiego ZwiązkU Bojowników o Wolność i Demokrację Marian Jakubowicz. Siedzą od lewej: członek prezydium Krajowej Komisji mjr Michał Lorkiewicz. wiceprzewodniczący prezydium KrajoweJ Komisji Edmund Goćwinski, wiceprezydent poznania Andrzej Wituski, kierownik Wydziału Admini!>tracyjnego Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Olgierd Samoliński

. y ,----=_....::.'..

-......-.,",.!jt)\,

4'.6.

f; ;.i .:'"" -".

:i;:

;=mmM., :łi , . """. 'v .. ... .. .. : rc). '. ':<Z;. ., :: ,"" 'J:

\, .

{.

., .. .f\

:t:.;t.

,I +>./1" . ;",;.-'.. ;;?"

:

.'

.'.. .

......:

;,

, .m;;...'

.:

" "ii_""

.:.o>"Y

-.. LJl ;".:': '"

".»-.': ,..."':P"OW'"....... .,....:.;. :,

'.<11"':"1 ;:

,.:. : .....;:.

. mm.?: . . . ....... .

";.,

->." :

. -:.,. :"

.........<'".. . '1

:,

:.

:-'

'I"

..: .'11..

Aleksander Z:łwadzki powiedział m.in.: "Wyrazem tego poparcia było w szczególności uchwalenie przez' Radę Państwa Dekretu o Wielkopolskim Krzyżu Powstańczym i nadanie odznaczeń państwowych licznym uczestnikom Powstania oraz przyznanie najbardziej potrzebującym dorażnych zapomóg rządowych, a gronu szczególnie zasłużonych - rent specjalnych", Z tej okazji dwustu czterdziestu weteranów udekorowano najwyższymi odznaczeniami państwowymi: sześćdziesięcioro powstańców i wdów otrzymało bezzwrDtne zapomogi; pięćdziesiąt osób renty dla zasłużonych. W tym samym dniu odsłonięto tablicę ku czci Franciszka Ratajczaka. Od tej pory w każdą rocznicę wybuchu Powstmia Wielkopolskiego jego uczestnicy otrzymują wysokie odznaczenia państwowe. W latach 1967 - 1978 Rada Państwa przyznała ordery 10418 weteranom Powstania Wielkopolskiego. Z okazji 60 rocznicy Powstania ordery otrzymało siedemdziesięciu trzech weteranów. To wynik dużego uznania Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Rady Państwa, Urzędu do Spraw Kombatantów, władz naczelnych Związku Bojowników o Wolność 'i Demokrację - dla uczestników zbrojnego p0'Ystania, ich patriotyzmu i oddania sprawie wolności. Dobitnym wyrazem uhonorowania weteranów stała się decyzja Rady Państwa z 1971 r. o nadaniu wszystkim uczestnikom Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 stopni oficerskich. W roku sześćdziesięciolecia awanse oficerskie otrzymało dwudziestu siedmiu weteranów Powstania, Jednocześnie zwraca się wiele uwagi na sprawy bytowe weteranów i ich rodzin.

Np. średnia renta weterana odznaczonego orderem wynosi 4000 zł, a dla wdowy - 1900 zł. Należy przypomnieć, że w Polsce żyje aktualnie ok. 7200 weteranów Powstania Wielkopolskiego, z tej liczby w województwie poznańskim l Poznaniu 2468. Rokrocznie przyznaje się też weteranom okolicznościowe zapomogi, skierowania na wczasy i do sanatoriów oraz otacza ich opieką lekarską. W okresie obchodów sześć(hiesiątej rocznicy Powstania - Urząd do Spraw Kombatantów przyznał stu weteranom i wdowom zapomogi w łącznej kwocie 500 000 zł, a Związek Bojowników o Wolność i Demokrację Zarząd Wojewódzki ze swych środków przeznaczył na zapomogi - 163 000 zł. Na te sprawy szczególną uwagę zwraCa Krajowa Komisja Weteranów Powstania Wielkopolskiego przy Zarządzie Głównym Związku w Warszawie z siedzibą w Poznaniu. Komisja ta, w dowód uznania czynu patriotycznego powstańców, została wyróżniona w roku 1958 Odznaką Honorową Miasta Poznania, w 1975 r. Odznaką "Za zasługi w rozwoju województwa poznańskiego".

W 1963 r. z inicjatywy Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wmurowano akt erekcyjny pod pomnik Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu. Powstał wtedy Społeczny Komitet Budowy Pomnika, z przewodniczącym Franciszkiem Nowakiem, członkiem Egzekutywy Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, działaczem Związku Bojowników o Wolność i Demokrację na czele. W 1965 r. w obecności przedstawicieli najwyższych władz Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i państwowych, weteranów Powstania Wielkopolskiego, Wojska Polskiego i społeczeństwa Poznania pomnik został odsłonięty, Historyk sztuki Henryk Kondziela - tak go charakteryzuje w jednej ze swych publikacji: "Pomnik Powstańców Wielkopolskich jest niewątpliwie jednym z największych i najokazalszych pomników w Polsce, godnym wielkiego czynu, który ma upamiętniać. Jest to równocześnie jeden z najlepszych pomników, jakie Poznań do tej pory posiadał. Znaczenie tego monumentu jest duże, nie tylko ze względu na jeg0 treść i wagę historyczną czy też wysokie walory estetyczne, zarówno architektoniczne, jak i rzeźbiarskie, ale przede wszystkim z powodu jego roli społecznej we współczesnym

Marian Jakubowiez

ŻYClU. Wspaniały Pomnik Powstańców Wielkopolskich jest symbolem hołdu dla tych, ki órzy oddali swe życie za wolność i tych, którzy o wolność tę walczyli aż do pełnego zwycięstwa. Równocześnie niech będzie on przypomnieniem i stanie się ostrzeżeniem dla tych wszystkich, którzy by kiedykolwiek ośmielili się targnąć na nasz kraj, naszą wolność i niepodległość". W 1968 r. także z inicjatywy Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej przystąpiono do budowy Domu Weterana. Ten dobrze wyposażony, otoczony troskliwą opieką władz obiekt - zamieszkuje ponad stu pięćdziesięciu weteranów walki i pracy, a Zarząd Wojewódzki Związku Bojowników o Wolność i Demokrację przekazuje na rzecz Domu specjalną dotację w kwocie pół miliona zł rocznie. Z satysfakcją odnotować należy fakt, że w ostatnim okresie, szczególnie od 1978 r., dzięki zrozumieniu i ofiarności społeczenstwa znacznie wzbogaciły się zbiory Muzeum Narodowego, poznańskich bibliotek i Państwowego Archiwum. Bezcenną wartość dla wzbogacenia wiedzy o Powstaniu mają zarówno oficjalne jak i osobiste dokumenty z tamtego okresu. Zorganizowana przez Instytut Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w dniu 18 grudnia 1978 r. Ogólnopolska Sesja Naukowa nt. "Powstanie Wielkopolskie 1918/1919 a odbudowa państwa polskiego" pozwoliła na przedyskutowanie problemów związanych z odbudową państwowości polskiej. Również plon konkursu na malarstwo, grafikę i małe formy rzeżbiarskie, zorganizowanego z okazji 60 rocznicy Powstania dla członków Związku Polskich Artystów Plastykow, dał podkreślenia godne rezultaty. Ok. stu prac z tego konkursu znajdzie się w przyszłości w muzeach. Szczególnie cenne są pozycje książkowe, które wydane zostały z okazji 60 rocznicy Powstania Wielkopolskiego. Władze państwowe i instytucje nadały imię Powstańców Wielkopolskich: Zakładom Naprawczym Taboru Kolejowego w Ostrowie Wlkp., Osiedlom Mieszkaniowym w Jarocinie i Bydgoszczy, Wielkopolskiej Chorągwi Harcerzy, Fabryce Obrabiarek Specjalnych "Ponar-Wiepofama". Księgarnia "Domu Książki" przy pl. Wielkopolskim otrzymała imię poety Powstania - Romana Wilkanowicza. Obelisk ku czci poległych w Powstaniu harcerzy wzniesiony przed laty nad Maltą, przez okupanta hitlerowskiego zrównany z ziemią, został ostatnio zrekonstruowany. W mieście przybyło sześć tablic pamiątkowych, związanych z Powstaniem Wielkopolskim. Centralna uroczystość sześćdziesięciolecia wybuchu Powstania Wielkopolskiego odbyła się w dniu 18 grudnia 1978 r. z udziałem I sekretarza Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Edwarda Gierka. W obchodach tych uczestniczyli weterani Powstania Wielkopolskiego niemal z całego kraju. W godzinach rannych w siedzibie Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej odbyło się spotkanie Edwarda Gierka oraz członków Egzekutywy Komitetu Wojewódzkiego z I sekretarzem Jerzym Zasadą z weteranami Powstania Wielkopolskiego. Na spotkaniu tym weterani i działacze środowisk kombatanckich udekorowani zostali wysokimi odznaczeniami państwowymi. W imieniu odznaczonych dziękowali: Maria Olszewska, weteranka Powstania Wielkopolskiego, matka chrzestna statku M/S "Powstaniec Wielkopolski" i Bernard Łuczewski - przewodniczący Krajowej Komisji Weteranów Powstania Wielkopolskiego. Wręczyli oni Edwardowi Gierkowi rzeżbę przedstawiającą poznański pomnik Powstańców Wielkopolskich wykonaną w drewnie przez ludowego artystę Macieja Cwierzyka. Kulminacyjnym punktem obchodów była akademia w Operze Poznańskiej; zorganizowana pIZez Wojewódzki Komitet Frontu Jedności Narodu i Zarząd Wojewódzki

]7

.< ,'" ';

...:.. on.,:__

'i!-. :

-::Jt.

:ic

..":"

.:

'.

'"

-..i:

:!

.f ,_

.

. 'i

'ił! Ił'

": ..

, .

'.1. '.

.1j,

,I

'ł!!

,\

.'..:::;....---.

'. fJ.

:Ij. ..

:'.

roc. dr Marian Olszewski. autor scenariusza wystawy w Muzeum Narodow'm ([-ośrodku grupy) służył za przev odr.jka gosciom uroczystego otwarcia Wystawy. Obok ku prawej: przwodniz1cy Prezydium Krajowej Komisji Weteranow powstania Wielkopolskiego Bernard Lucz"wski, por. Maria Olszewska, zastępca kierownika Wydziału Pracy Ideowo._ WychowmvczeJ Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Szczepan Soboń i dyrektor wydziału Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego Maciej Frajtak (18 XII 1978)

Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. W akademii uczestniczy! Edward Gierek, członkowie Egzekutywy Komitetu Wojewódzkiego, przedstawiciele organizacji społeczno-politycznych, Wojska Polskiego, posłowie na Sejm, radni Wojewódzkiej Rady Narodowej i Miejskiej Rady Narodowej, młodzież harcerska, zasłużeni -obywatele Poznania i województwa, a głównie weterani Powstania Wielkopolskiego i kombatanci II wojny światowej. Na ich piersiach widniały odznaczenia paI'1st..vowe i bojowe oraz tradycyjne, powstańcze biało-czerwone rozetki. Zebranych na akademii powitał I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego .Jerzy Zasada, mówiąc m. in.: "Z dumą i satysfakcją możemy stwierdzić, że dzieło powstańców widkopolskich nie zostało zaprzepaszczone, że ich testament piSdny krwią serdeczną wykonaliśmy do końca. Wspominamy tamte dni z tym wiGkszą satysfakCJą i radością, że wlaśnie W dniach rocznicy Rada Państwa na wniosek Biura Po

.2 Kronika m. Poznania ;,;,,11

Marian Jakubowicz

litycznego Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i oobiście I sekretarza naszej Partii - przyznała Poznaniowi Order Krzyża Grunwaldu I klasy".

Wzruzającym momentem była dekoracja sztandaru Poznania Orderem Krzyża Grunwaldu. Edward Gierek z tej okazji powiedział m. in.: "Pozwólcie mi przede wszystkIm wyrazić radość i satysfakcję, że mnie przypadł w udziale - właśnie dziś - z okazji 60 rocznicy wybuchu powstania Wielkopolskiego zaszczyt odznaczenia waszego zasłużonego dla Polski, patriotycznego i pracowitego grodu Orderem Krzyża' Grunwaldu l klasy. Poznań był kolebką polskości. Przez wieki całe bronił się przed germańskim naporem. Lud tej ziemi zapisał chlubne karty wytrwałości i męstwa, dobrej organizacji i rzetelnej pracy. Gdy ojczyzna była w potrzebie, zawsze stawał na wezwanie, odważny w boju i nieugięty w czasach niewoli, pamiętny przejmujących słów pieśni Nie rzucim ziemi skąd nasz ród, nie damy pogrześć mowy". Z satysfakcją oraz z entuzjazmem przyjęli te słowa uczestnicy akademii. Był to wielki i niezapomniany dzień dla poznaniaków. Jerzy Zasada, dziękując w imieniu społeczeństwa za wysokie wyróżnienie miasta, powiedzial m. in.: "że ten wielki ładunek patriotyzmu, jaki zawiera Powstanie Wielkopolskie, pierwszy zwyciski zryw narodowy poznaniaków, wykorzystuje się w pracy dla dobra i pomyślności Ojczyzny. Będzie się to czynić tym żarliwiej, bo przecież dopiero Polska Ludowa doceniła w pełni znaczenie Powstania i oddała należny szacunek jego uczestnikom. Będziemy wytrwale i ofiarnie pracować dla kraju, czynnie, twórczo współtworzyć pomyślność socjalistycznej Polski".

27 grudnia 1978 1', Uroczystość składania wieńców przed Pomnikiem powstańców Wielkopolskich 1918/1919 r.

i!! -;tł.'. '", i.'; .......::;

'"

j ::-,;

.J

'\' n :.<1

! l , " .

:t:._.

","H1 ;';: ,,';.. ar" t <<<. .

::łc ",,--- .._%;;;

"'"'t- y '

,-, ']J';'!'-;' t..,.

:,7ltlrł .Q ' '!ł._'--'- '.,"" ''( '\p\ ;':' '-/J,,"C _ --_ - :c, :t.L.j,:7 Y T: « .

"'.

f-: ",y - <e .

\C

,łl " '"", " ',',

.ił"! - -

. :.:; 4it".:.: 1"

><r ,.

-,

;, .,:

'-.; :. .,..;;

: ... S :

"",:Y...

....

"'<: .:::>:: ..._"'::"::.:':.::.y.:. .."'1:ji

-: * --:" "

,...:.:r;. r"

.'<.

9 - ' \::-:"'V:":.. .

- . " .. . 'l). .." · \' ,

.->:> <'''''': %'

\.

_-.. 'ł

\ /. .

..J:: _. . :a .... . . \ ,i. ..... .

. . ...',. ..... ''t,.. Je' ),:...'" ..' ."'.l . ....:. .

. ,.......: , ..... ... ",,$1\ \ \:1\" \\,\" 1.} ,"; l:"'#_'i

:. . "'3':",

")i:

. '.' ......'....:. .

',:\ " "ir,.

\,.

. " ." .\ 'W.' !IIII.. L. 1( j r

.:h,...' ....

. .

t'....:

. ;:.;:.

",-:""",,,:":';'.,: '".: :::" ::....:::. 'N.. .::'.

27 grudnia 1978 r. Sztandary organizacji kombatanckich pochylone podczas uroczystości składania wieńców pod pomnikiem Powstańców Wielkopolskich 1918/1919 r.

Akademię zakoilczyło widowisko pt. Rapsod powstańczy, W tym samym dniu odsłonięto na budynku hotelu "Bazar" zrekonstruowaną tablicę pamiątkową, poświęconą Ignacemu Paderewskiemu. Wyróżnieni weterani Powstania spotkali się z przedstawicielami władz politycznych i państwowych na obiedzie w salach historycznego "Bazaru", skąd uczestnicy udali się do lVluzeum Narodowego na otwarcie wystawy "Militarne i polityczne dzieje Powstania Wielkopolskiego oraz jego znaczenie". Inne podniosłe chwile nastąpiły w dniu 21 grudnia 1978 r. Na placu Wolności, z udziałem kompanii honorowej Wojska Polskiego, pocztów sztandarowych kół Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, weteranów Powstania Wielkopolskiego oraz harcerzy - odsłonięto kolejną tablicę pamiątkową. Na tablicy tej można przeczytać: "Plac Wolności był miejscem, w którym dnia 27 grudnia 1918 roku rozgorzał orężny bój Polaków z pruskim zaborcą. Tutaj dnia 26 stycznia 1919 r, żołnierze i dowódcy Powstania Wielkopolskiego uroczyście ślubowali: «Kraju ojczystego !. dobra narodowego do ostatniej kropli krwi bronić będziemy». Grudzień 1978 roku".

Dnia 27 grudnia 1918 r. w Poznaniu i województwie o godzinie 12.00, na sygnał syren fabrycznych. oddano hołd bohaterom Powstania, Zamarł ruch uliczny. Przed pomnikiem Powstańców Wielkopolskich, z udziałem kompanii honorowej Wojska Polskiego, pocztów sztandarowych Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, weteranów Powstania Wielkopolskiego, przedstawicieli władz pOlitycznych i państwowych, przedstawicIeli placówek kDnsularnych oraz społeczeństwa - złożono wieńce i kwiaty. Również na wszystkich miejscach walk narodowo-wyzwoleńczych

1°

Marian Jakubowicz

:<;

' "{:':"";"' , ' ,, ' "i'\ ", "" .

't 'o,:'

.{#' ( T.

l'

,'. ł " '"-';. ,';';"'::.,' PA! :"J J--I"rP"

., .

. .

'/j

,.... "';i'.

,... I

". "1

%, , II.

Y",

; I ł" ':'" " , ,

"Y ...,....;..

<-tj,

:;'f}

".W,>_,. ,:.. J ',' 1

"-,,.,.

, :t.. , ,

!i;," >:,

Spctkallle grupy Weteranow Powstania wielkopolskiego z sekretarzem Komitetu Woje"odzklego Polskiej Zjednoczonej Partii RObotniczej Marią Rynkiewicz i prezydentem nie5ta wladysławem Slebodą w Białej Sali Ulzędu Miejskiego (27 XII 1978 r.). W czasie potkania weterani otrzymali woje pamiątkowe portrety, wykonane przez fotografika Ztignie.'ia Koltunidka. Na zdjęciu: przemawia władysław Sleboda. Z lewej - Maria Rynl--ie\viz; z pra"vcj - prze"vodniczący Prezydium Krajowej Komisji weteranó\v po\vstania \Vielkopolskiego 1918/1919 r. Bernard Łuczewski i prezes Zarządu WOjewódzkiego Związku BOjowników o Wolność i Demokrację Marian Jakubowiczi grobach Powstańców Wielkopolskich w tym samym dniu l godzinach p09biednich w dzielnicach Poznania, w dużych zakładach pracy oraz w gminach i miastach województwa poznałiskiego - odbyly się spotkania przedstawicieli władz politycznych i państwowych z weteranami Powstania. Wręczono im pamiątkowe dyplomy, książki kwiaty. Chorych weteranów odwiedzała młodzież z życzeniami powrotu do zdrowia długich lat życia. W Sali Białej Urzędu Miejskiego sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjdnoczonej Purtii Robotniczej Maria Rynkiewicz i prczydcnt Poznania Władysław Sleboda spotkali się tegoż dnia z grupą weteranów - mieszkańców Poznania.

'Wręczono im ich portrety wykonane przez fotografa, członka Związku Bojowników o Wolność i Demokrację Zbigniewa Kołtuniaka jako dar od prezydenta miasta. Istotną rolę w popularyzacji programu obchodów 60 rocznicy Powstnia spełniły środki masowego przekazu. Prasa poznańska i krajowa, radio i telewizja informowały o przygotowaniach i przebiegu obchodów jubileuszowych. Publikowano okolicznościowe artykuły i wypowiedzi przedstawicieli środowisk naukowych na ten temat. Patronat nad obchodami sprawował ..Głos Wielkopolski", dziennik, któryws(:ólnie z rEdakcją warszawskiego tygodnika "Za Wolność i Lud", przy poparciu Zarządu Wojewódzkiego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, władz administracyjnych województwa i miasta oraz innych instytucji kulturalnych Poznania ogłosił (1 XII 1978 r.) konkurs popularyzujący wydarzenia związane z Powstaniem. Uczestniczyło w nim łącznie ponad 12 000 osób z całeJ Polski, a zakończenie im(:rezy odbyło się z końcem stycznia w Poznaniu, połączono je z okolicznościowym spotkaniem. C€ntralrw obchody 60 rocznicy Powstana poprzedzone .wstały m. in. posiedzeniami: Krajowej Komisji Weteranów Powstania Wielkopolskiego (29 V 1978 r.), na którym omówiono program obchodów 60 rocznicy Powstania; Krajowej Komisji Weteranów Powstania Wielkopolskiego (24 XI 1978 r.), na którym przedstawiciele szesnastu województw poinformowali o stanie przygotowań do obchodów. Poinformowali również o przygotowaniach do centralnych obchodów w Poznaniu. Posiedzenie to poprzEdzone było spotkaniem z kierownictwem Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej; plenarnym Zarządu Wojewódzkiego Związku Boe.wników o V,-clność i Demokrację z udziałem przedstawicIeli władz partyjnych, państwowych, organizacji społecznych i młodzieżowych, bratnich organizacji kombatanckich Związku Inwalidów Wojennych i Związku Ociemniałych ZOłnierzy. Ludowego Wojska Polskiego i weteranów Powstania Wielkopolskiego. Okolicznościc

Moment po uroczystosci nadania imienia Romana Wilkanowicza księgarni "Domu Książki n przy pl. Wi€llropolskim. Przy stoisku z literaturą kombatancką stoją od lewej weterani Powstania i przedstawiciele Krajowej Komisji Weteranów Powstania Wielkopolskiego 1918'1919 r.: Wacław Kosmowski. Edmund Goćwinski (wiceprzewodniczący Prezydium).

Bernard Luczewski (rrzewodniczący Prezydium). StanIsław Malinger (członek Krajowej Komisji) i Tadeusz BUdziszewski

. ..

.. ,

IJ.':.

..;iO. : "k' >iki''''.

"., t

,.

...

:!\: srt ,

\,

'i ,

I .; ,"lI' ,.,+e:1

I, ";,!'

'., . ">.0-'-" " /,,':

'.,

_ 4;

}.

l, a. ur,

,

........ ',,":.:."'*':".

.

.... , .

II,

...... "10-,.... -.J.-.-; 10'-'L c;*:IJ- . ' . f . c "';:--::::= . .'" . ."'" .. . . ., .;: , ' . ._, ':' ....., --..<. . '. ...... r- .",...*Y ;:;"',.:' ,'- . '" .",-:';;" . ....

'1'.= "

"'" ........

.;..:-

'-e-

.-"..

Marian Jokubowiczwy referat "Powstanie Wielkopolskie - niepodległościowym czynem ogólnonarodo-: wym" wygłosił przewodniczący Wojewódzkiej Komisji Historycznej przy Zarządzie Wojewódzkim, doc. dr Marian Olszewski. Wiele ważnych problemów związanych z 60 rocznicą Powstania poruszonych zostało w toku dyskusji. Sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Maria Rynkiewicz podkreśliła m. in., że rocznica winna być szeroko wykorzystana w pracy ideowo-wychowawczej wśród społeczeństwa i pozostawić trwały ślad materialny w postaci czynów społecznych, publikacji naukowych, w uporządkowaniu i utrwalaniu miejsc pamięci narodowej, w twórczości literackiej, plastycznej, w nazewnictwie ulic. szkół, zakładów pracy itp. Sięgając do postępowych, patriotycznych i internacjonalistycznych tradycji winniśmy jednocześnie ukazać osiągnięcia Polski Ludowej realizującej pod przewodnictwem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej program socjalistycznych przemian społecznych i gospodarczych. Organizatorami obchodów 60 rocznicy Powstania były wojewódzki oraz terenowe komitety Frontu Jedności Narodu. Dla koordynacji i realizacji przedsięwzięć związanych z przygotowaniem i przebiegiem centralnych uroczystości powołano Komitet Organizacyjny reprezentujący wszystkie środowiska społeczno-polityczne województwa. Fakt, że można hyło w pełni zrealizować program obchodów, włączając do jego realizacji sz\C'rokie kręgi społeczeństwa, był wynikiem klimatu wytworzonego przez Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą. Obchody 60 rocznicy Powstania miały wielki ładunek trcści ideowo-politycznych, stanowiły zarazem hołd dla powstańczej sprawy, wyraz wielkiego !Szacunku i wdzięczności wobec tych, którzy z narażemem życia w walce z pruskim zaborcą przelewali krew w imię umiłowania i przywiązania do swej ziemi ojczystej, Ziemi Wielkopolskiej, kolebki polskości.