ZBIGNIEW DWORECKI

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1979.01/03 R.47 Nr1

FAKTY I WYDARZENIA Z WALK O NIEPODLEGŁOŚĆ W LATACH 1918 -1919 W POZNANIU

{Część druga)

ROK 1919

1. 1. Minister Spraw Wewnętrznych rządu pruskiego Eugen Ernst w wywiadzie na temat sytuacji w Wielkopolsce stwierdził, że jest ona korzystna dla Polaków, którzy prowadzą politykę faktów dokonanych. Jednocześnie podkreślił, że "ruch polski nie da się stłumić siłą militarną". Stanisław Taczak awansował do stopnia majora.

2. 1. Mjr Stanisław Taczak otrzymał pisemną nominację na "wodza naczelnego wojska polskiego w zaborze pruskim"; tym samym uzyskał on uprawnienia do podporządkowania Dowództwu Głównemu w Poznaniu oddziałów powstańczych rozsianych po Wielkopolsce. Siedziha Dowództwa mieściła się do dnia 18 stycznia 1919 r. w budynku hotelu "Royal" przy ul. Sw. Marcina 38, a późnjeJ - w budynku dawnego Generalkommando przy ul. Solnej. 3. 1. Powstań.cy zajęli w Poznaniu 'bez walki koszary 5. Pułku Artylerii Ciężkiej na Golęcinie. Odbyło się pośpiesznie zwołane posiedzenie Naczelnej Rady Ludowej z udziałem tylko dwudziestu siedmiu jej członków. Zebrani wydali odezwę pt. "Polska jest w niebezpieczeństwie", dowodząc w niej, że- granice odrodzoego państwa polskiego zależeć będą od z.godnej postawy całego społeczeństwa polskiego i decyzji kongresu pokojowego; jednocześnie akcentowali w niej problem "zagrożenia" ze strony rewolucji i bolszewizmu. Na tym samym posiedzeniu Rada faktycznie zaakceptowała fakt Powstania Wielkopolskiego. 4. 1. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej polecił Wojciechowi Trąmpczyńskiemu przejąć tymczasowe obowiązki naczelnego prezesa prowincji, po zrezygnowaniu z tego stanowiska Johanna von Eisenhardt-Hothe. W Bydgoszczy toczyły się rokowania z udziałem reprezentantów Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu, przedstawicieli pruskiego ministerstwa wojny i mini'sterstwa spraw wewnętrznych, wyższych urzędników regencji bydgoskiej, delegatów Rad Robotniczo-Zołnierskioh z Piły i Bydgoszczy oraz delegatów z Inowrocławia i Gniezna. Strona niemiecka żądała przywrócenia niemieckiej administracji na zajętych przez powstańców obszarach, wstrzymania dalszej akcji powstańczej, opróżnienia trzy milowego pasa na południe od linii kOlejowej Bydgoszcz-Piła oraz oddania koszar w Gnieźnie. Polacy natomiast - rozwiązania oddziałów Grenzschutzu i wprowadzenia przedstawicieli ludności

Zbigniew Dworecki

Józef Dowbor-Muśnicki. Rysunek Stefana Sonnewenda ze zbiorów Mieczysława Lipińskiego

polskiej do administracji w regencji 'bydgoskiej. Wojciech Korfanty oświadczył, że Naczelna Rada Ludowa żąda "autonomii dla Polaków, jednak bez zrywania z rządem pruskim". Delegaci Naczelnej Rady Ludowej jednocześnie podkreślali, że nie mogą zahamować ruchu zbrojnego. Obiecali jednak wycofanie powstańców E rejonu Nakła i Wyrzyska w zamian za oddanie przez władze niemieckie Inowrocławia. Rokowania nie dały konkretnego wyniku. Na odprawie oficerów pod'por. Mieczysław Paluch postanowił wfbrew decyzji Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej uderzyć .oddziałami powstańczymi na lotnisko w Ławicy. Znajdująca się tam stacja lotnicza stanowiła ostatni punkt oporu pruskiego w Poznaniu. 5. 1. Ukazał się pierwszy r<Jzkaz dzienny Dowództwa Głównego w Poznaniu. Stan liczebny powstańczych oddziałów wojskowych garnizonu poznańskiego wynosił już 3871 ludzi. Uchwałą Niemieckiej Rady Ludowej dla zachodniej części Poznańskiego odłączono od prowincji poznańskiej powiaty: międzyrzecki, międzychodzki, nowotomyski, skwierzyński i babimojski, a przyłączono je do prowincji brandenburskiej; natomiast powiaty: leszczyński, wschowski i rawicki - do prowincji śląskiej (uchwała ta nie została zatwIerdzona przez rząd pruski). Naczelny prezes Prus Zachodnich tajnym zarządzeniem nakazał uzbroić wszystkie gminy w karabiny maszynowe, które "w razie potrzeby" miały być użyte przeciw Polakom. 6. 1. Powstańcy zdoby,li lotnisko wojskowe na Ławicy. W ich ręce dostało się m. in.

trzydzieści nieuszkodzonych samol<Jtów szkoleniowych i bojowych oraz znaczna ilość sprzętu lotniczego, bomb i amunicji lotniczej. 7. 1. Rozkazem Dowództwa Głównego w Poznaniu dokonano podziału obszaru b. K'sięstwa Poznańskiego na siedem okręgów wojskowych. Jednocześnie sprecyzowano zasięg obowiązków dowódców tych okręgów. Rząd Rzeszy Niemieckiej wydał odezwę, nawołując w niej do organizowania .oddziałów ochotniczych (Freiwilligenformation) na obszarze <podległym 5. Korpusowi Armii. Jednocześnie zapewnił, że nie zamierza rezygnować z obszarów wyzwolonych przez Polaków i podejmie o nie zdecydowaną walkę. Berlińska Agencja Telegraficzna zapowiedziała, że w związku z niemieckimiplanami opanowania Poznania i zlikwidowania Powstania oraz zabezpieczenia Górnego Śląska wysłane zostaną z Rzeszy na wschód dwa korpusy armijne.

8. 1. Naczelna Rada Ludowa ogłosiła się władzą dla całego obszaru wyzwolonego przez powstańców. Nie zrywała jednak wszystkich związków z Berlinem. Do Poznania przybył gen. Józef Dowbor-'Muśnicki, mianowany przez Komisariat Naczelnej Rady Ludowej naczelnym dowód.cą wojsk powstańczych. Objął to stanowisko dopiero 16 stycznia 1919 r. Na wspólnym posiedzeniu Wydziału Wykonawczego Rady Robotniczo-Zołnierskiej, przedstawicieli Naczelnej Rady Ludowej i Niemieckiej Rady Ludowej zapadła decyzja o likwidacji Poznańskiej Rady Ro\botniczo-Zołnierskiej. Wojciech KOl'fanty, wypowiadając się zdecydowanie za jej rozwiązaniem, uzasadniał swe wywody m. in. "koniecznością" ustanowienia jednowładztwa Naczelnej Rady Ludowej na całym obszarze wyzwolonym przez powstańców. Kołom endecko-chadeckim udało się unicestwić organizację, mogącą stanowić dogodny instrument w wake elementów radykalnych o władzę. 9. 1. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej wydał kilka dekretów, wprowadzających polską administrację na obszarze zajętym przez powstańców. Decyzją Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej uI:ząd naczelnego prezesa prowincji i prezesa regencji w Poznaniu objął poznański adwokat Wojciech Trąmpczyński; jego zastępcą został dr Witold Celichowski, który następnie pełnił faktycznie obowiązki naczelnego prezesa prowincji, gdyż Wojciech Trąmpczyński (dnia 14 lutego 1919 r.) został marszałkiem Sejmu Ustawodawczego i musiał przenieść się do Warszawy. Urząd prezydenta policji w Poznaniu objął Karol Rzepecki. RO:liporządzeniem wykonawczym zalegalizowano także Dowództwo Główne w Poznaniu. 11. 1. Gen. Dowbor-Muśnicki, po przeprowadzeniu wielu rozmów z komisarzami Na.

czelnej Rady Ludowej w Poznaniu, podpisał umowę o przejęciu dowództwa nad Powstaniem. Odbyło się ostatnie, likwidacyjne posiedzenie Wydziału Wykonawczego Rady Robotniczo-Zołnierskiej w Poznaniu.

Pułkownik Stanisław Taczak, pierwszy dowódca Powstania Wielkopolskiego. Rysunek Stefana Sonnewenda ze zbiorów Mieczysława Lipińskiego

Zbigniew Dworecki

Karol Rzepecki, po przekazaniu urzędu komisarza Straży Ludowej, przystąpił do organizowania policji pC'lskiej. "Kurier Warszawski" doniósł, że koalicja w specjalnej depeszy zażądała od władz polskich w Poznaniu, aby operujące w Wielkopolsce oddziały powstańcze "wstrzymały się od ofensywy przeciw Niemcom". 12. 1. Powstańcze siły zbrojne liczyły 103 oficerów i 17060 podoficerów i szeregowców. 13. 1. Wprowadzono sądy doraźne; powołane przez władze wojskowe komplety sędziowskie uzyskały prawo wymierzania kary śmierci. 14. 1. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej Wystosował do Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu specjalne pismo z prośbą o wyjednanie u koalicji pomocy dla Powstania. Poznańscy działacze polityczni żądali, aby przysłała ona do Wielkopolski rozjemczą komisję wojskową i zmusiła Niemców do rozjemu zgodnie ze status quo. 15. l. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej wydał dekret o zaciągnięciu pożyczki wewnętrznej do wysokości 50 milionów marek. Pieniądze z pożyczki miały być rozchodowane na potrzeby państwowe i administracyjne, przede wszystkim jednak na utrzymanie wojska. W tej patriotycznej akcji masowo brali udział robotnicy, chłopi i inteligencja. 16. 1. Ignacy Paderewski został mianowany premierem; wpłynęło to na złagodzenie wzajemnych tarć ośrodków politycznych w Warszawie (piłsudczyków) i w Poznaniu (endeków). Gen. Dowbor-Muśnicki, po rozmowie w Warszawie z Józefem Piłsudskim w dniu 14 stycznia 1919 r., przyjął oficjalnie stanowisko dowódcy naczelnego Polskich Sił Zbrojnych byłego Zaboru Pruskiego.

Naczelna Rada Ludowa zaczęła wydawać w języku polskim własny Tygodnik Urzędowy. 17. 1. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej wydał dekret o powołaniu pod broń roczników 1897 - 1899. Gen. Józef Dowl::or.,Muśnicki wydał do żołnierzy odezwę informującą, że KOIT'i'sariat Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu mianował go Naczelnym Dowódcą Polskich Sił Zbrojnych na obszarze wyzwolonym przez powstańców.

18. 1. W Lesznie odbyły się bezowocne rokowania Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej z przedstawicielami Rzeszy Niemieckiej w sprawie przywozu do Wielkopolski węgla w zamian za żywność. Gen. JÓLef Dowbor-Muśnicki wydał rozkaz operacyjny, na podstawie którego całą linię działań zbrojnych pomiędzy Polakami a Niemcami podzielono na cztery główne fronty (grupy). 19. L Rozkazem Dowództwa Głównego w Poznaniu został utworzony L Pułk Strzelców Wielkopolskich. 20. 1. Rząd pruski mianował prezesa regencji bydgoskiej Friedricha Biilowa komisarycznym zastępcą naczelnego prezesa prowincji i regencji poznańskiej. W wyniku tego rozporządzenia powiaty kresowe Wielkopolski zostały odcięte od polskej administracji, działającej' na terenach wyzwoonych. 2,1. 1. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej wymienił z Berlinem noty w sprawie zakładników. Na placu Wolności odbyło się uroczyste zaprzyslęzenie Pułku Strzelców Konnych, który pod koniec stycznia liczył już sześćset szabli.

22. 1. Rada Najwyższa państw koalicyjnych uchwaliła, aby do Polski wysłać specjalną misję. Jej przewodniczącym został francuski generał Joseph Noulens: 24. 1. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej wystosował pismo do nowo utworzonegorządu Ignacego Paderewskiego, w którym - akcentując konieczność ścisłej łączności z rządem - proponował wY'Z!uaczelnie przy n1im swego ;rerprezentan:ta. 25,. 1. Wojciech Trąmpczyński, naczelny prezes prowincji poznańskiej, wydał rozporządz.enie, mocą którego zniesiono wszystkie postanowienia władz pruskich ograniczające naukę języka polskiego w szkołach. Rozporządzenie to ustanawiało jednocześnie jako naczelną zasadę zapewnienie dzieciom nauki w języku ojczystym na .całym obszarze zajętym przez powstańców. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej wystosował ponownie pismo do Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu, w którym ponowił prośbę o przekonanie koalicji co do konieczności zmuszenia Niemców do zaprzestania walki orężnej z Polakami. Władze polskie w Poznaniu wydały rozporządzenie wstrzymujące wszelki ruoh towarowy przez linię bojową. 26. 1. Odbyły się wybory do Sejmu Ustawodawczego w Warszawie. Dla byłego zaboru pruskiego prz.ewidywano 112 mandatów. Wybory nie zostały tu przeprowadzone, ponieważ na tych terenach toczyły się walki i nie została rozstrzygnięta sprawa ich powrotu do Macierzy. 28. 1. Niemcy rozpoczęli ofensywę na odcinku między Bydgoszczą a Nakłem, zajmując część terenu na południe od Nakła, będącego w rękach powstańców. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej kontynuował zabiegi o rokowania polsko-niemIeckie. 2. 2c W BerlinIe zapoczątkowano rokowania polskoniemieckie (trwały one do 5 lutego 1919 r.). Uczestniczyli w nich .czołowi reprezentanci Naczelnej Rady Ludowej, liczna grupa przedstawicieli rządu pruskiego oraz delegaci Niemieckiej Rady Ludowej w Poznaniu. Polacy żądali wycofania oddziałów Grenzschutzu, uznania istniejąoej sytuacji i wstrzymania prześladowania ludności polskiej zamieszkałej na ziemiach nie wyzwolonych. Niemcy natomiast - rozwiązania polskich oddziałów wojskowych i władz. 3. 2. Marszałek Ferdinand Foch zażądał od Niemców zaprzestania dalszych walk na obszarze Wielkopolski. 5. 2. W Berlinie zakończyły się pertraktacje polsko-niemieckie. Przeciwstawne żądania obu stron nie doprowadziły do uzgodnienia spraw politycznych. Uzgodniono natomiast warunk,i rozejmu wojskowego. 6. 2. Straż Ludowa dekretem Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej zmieniła swój dotychczas.owy .charakter ochotniczy. Uznano ją za forrnację wojskową, do której miał obowiązek wstąpić każdy męż<czyzna z rozników niepoborowych J.ub poborowych, lecz niezdolny do czynnej 'Służby wojskowej, w'wieku od lat osiemnastu do pięćdziesięciu. 7. 2. Rząd pruski nie zatwierdził uzgodnionych w.arunków rozejmu; stanowczo domagał się rozwiązania polskich formacji wOjskowych. Ponieważ Komisariat Naczelnej Rady Ludowej warunek ten odrzucił, układy zostały zerwane.

Dekretami Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej do stopnia podporucznika awansowano pierwszych stu dwudziestu dwóch podoficerów. . Dekretem rządu warszawskiego b. posłów polskich do parlamentu Rzeszy Niemieckiej upoważniono do udziału w Sejmie Ustawodawczym.

10. 2. Rząd niemiecki udzielił odpowiedzi na notę marszałka Ferdinanda Focha, oświadczając, że nie uznaje władz polskich w Wielkopolsce. W inauguracyjnym posiedzeniu Sejmu Ustawoda',vczego w Warszawie wzięło udział 'szesnastu byłych posłów polskich do parlamentu Rzeszy N'iemieckiej. Dowództwo Zandarmerii Krajowej w Poznaniu wydało rozkaz karania 'śmiercią przez sąd wojenny dezerterów, ut::ekających z pola bitwył Kronika ffi. Poznania

ZbigniBw Dworecki ,

Kapitan Kazimierz Zenkteler, dowódca odcinka na froncie zachodnim Powstania - w rysunku S'tefana Sonnewenda. Ze zbiorów Mieczysława Lipińskiego

.... ..J

'.,.-

..,

, ,d' ,'" ). /1' r

11. 2. Rozporządzeniem Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej rozwiązana została Rada Miejska w Poznaniu, której skład nie odpowiadał układowi sił narodowościowych w tym mieście. Nowe wybory do rad miejskich na całym obszarze wyzwolonym przez powstańców miały być przeprowadzone do dnia 25 marca 1919 r.

12. 2. Do Warsjlawy przylbyła misja koalicyjna na czele z Josephem Noulensem.

K,omenda Generalna 2. Kor;pusiU Al'mii w S:zJczecinie ogło'sdła mobi'Hza,cję na obszarze leżącym na północ od Noteci. 13. 2. W Warszawie odbyło się pierwsze posiedzenie misji koalicyjnej, na którym Wojciech Korfanty wygłosił obszerne sprawozdanie o sytuacji w Wielkopolsce.

14. 2. WOjciech Trąmpczyński, pełniący obowiązki naczelnego prezesa prowincji poznańskiej, został wybrany na stanowisko marszałka Sejmu Ustawodawczego w Warszawie. Po zawarciu rozejmu w Trewirze 16. 2. W Trewirze nastąpiło podpisanie układu o rozejmie polsko-niemieckim. Był to akt dodatkowy do konwencji między koalicją a Niemcami w sprawie przedłużenia rozejmu z 11 listopada 1918 r. Niemców zobowiązano do zaprzestania wszelkich kroków zaczepnych przeciw Polakom. Za podstawę wytyczenia linii demarkacyjnej, której obydwu stronom nie wolno było przekraczać, przyjęto zasięg Powstania z dnia 6 lutego 1919 r. 17. 2. 'Niemcy nie do'trzymali warunków rozejmu. Do bitwy doszło pod Nową WlSią Zbąską. Bohaterska walka powstańców wstrzymała atak niemiecki. Zacięte walki toczono także pod Antoniewem. Niemieckie Rady Ludowe na obszarze paza linią demaITkacyjną wystąpiłyz ostrym atakiem przeciw warunikom rozejmu, [lawołując do prowadzenia walki z Polakami. 18. 2. Mimo zawartego rozejmu, oddziały niemieckie prowadziły nadal zbrojne. Dokonały pod RynarzeWem silnego uderzenia, wspartego pancernym. Natarcie zostało odparte, a pociąg pancerny zdobyty. 19. 2. Misja koalicyjna ustaliła Poznań jako miejsce r.okowań z Niemcami w sprawie rw;ejmu. 22. 2. Gen. Charles Joseph Dupont przeprowadził rozmowy z Komisariatem Naczelnej Rady Ludowej w sprawie linii demarkacyjnej. 26. 2. Narodowe Stronnictwo Robotników i Zjednoczenie Zawodowe Polskie zorganizowały wiec w Poznaniu, na którym wystąpiono z ostrą krytyką Naczelnej Rady Ludowej, za prowadzenie przez nią "polityki wrogiej dążeniom ludu".

27. 2. Ogólny rozejm zawarty został na f,roncie zachodnim.

1. 3. Do Poznania przybyła misja koalicyjna w celu wprowadzenia w życie rozejmu w Trewirze. Odbyło się posiedzenie Rady Ludowej m. Poznania, z udziałem dziennikarzy, reprezentujących miejscową prasę. W obradach uczestniczył także Wojciech Kord'anty, komisarz Naczelnej Rady Ludowej. Zebranych poinfol'mowano o zadaniach - utworzonej w łonie Rady Ludowej - "Komisji dla przywrócenia Poznaniowi wyglądu polskiego". Podkreślono, że komisja ta zamierza przede wszystkim wprowadzić polskie godło w instytucjach państwowYch oraz spolszczyć nazwy ulic i placów. Dyskutowano także nad projektem budowy p.om'ników Mickiewicza, Słowackiego, Krasińskiego i Przemysława I. 3. 3. Przystąpiono do formowania 2. .Dywizji Strzelców Wielkopolskich.

4. 3. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej zarządził powołanie pod broń dalszych trzech roczników: 1895, 1896, 1900. 5. 3. Misja koalicyjna rozpoczęła układy z Niemcami w Krzyriu. Dalsze rokowania prowadzono od następnego dnia w Poznaniu. 8. 3. Do Poznania przybył z Warszawy premier Ignacy Paderewski. Celem jego podróży było m. in. omówienie sprawy pomocy jednostek wojskowych z Wielkopolski w walkach na wschodnich rubieżach. Tymczasem, mimo rozejmu z Niemcami, wyzwolonym obszarom Wielkopolski zagrażała nowa ofensywa Grenzschutzu, na czele którego stanął gen. Max Hoffmann.

15. '3. Misja koalicyjna przeprowadziła rozmowy z przedstawicielami ludności nIemieckiej w Poznaniu. Tereny wyzwolone przez Powstanie podzielono na trzy duże okręgi wojskowe: północny, zachodni i południowy. 16. 3. Gen. Joseph Noulens zażądał od Niemców udzielenia do dnia 17 marca 1919 r.

definitywnej odpowieIdzi [la wa:l'unki iI"ozejmu. 17. 3. Delegacji niemieckiej wręczono nowy projekt rozejmu wojskowego.

18. 3. Komitet Narodowy Polski w Paryżu zawiadomił Komisariat Naczelnej Rady Ludowej o rozmowach prowadzonych w stolicy Francji w sprawie przyszłych zachodnic'h granic Polski. 19. 3. Delegacja niemiecka zerwała rokowania poznańskie i wyjechała do Berlina.

20. 3. Gen. Hans von Hammerstein, przewodniczący Niemieckiej Komisji Rozjemczej, wręczył przed'stawicielom państw koalicyjnych notę odrzucającą kategorycznie projekt lądowania armii Józefa Hallera w Gdańsku. . 22. 3. Komi;sariat NaczeTnej Rady Ludowej zwrócił się do Rady Ministrów w Warszawie z prośbą o przyjęcie członków Komisariatu na etat państwowy. '23. 3. W Poznaniu przeprowadzono wybory do Rady Miejskiej (rozwiązanej rozporządzeniem Komisariatu Naczelne.! Rady Ludowej z 11 lutego 1919 r.). Zedziałania pociągiem

..

Zbigniew Dworeckiwspólnej listy polskiej wylbrano czterdziestu jeden radnych, z niemieckiej - siedemnastu, z żydowskiej - jednego, z socjalistycznej - jednego. Przewodniczącym Rady został dr Władysław Mieczkowski, który urząd ten sprawował do końca kwietnia 1924 r. 26. 3. Marszałek Ferdinand Foch Wystosował notę, w której nadal opowiadał' się za lądowaniem armii Józefa Ha1'lera w Gdańsku. 27. 3. Na posiedzeniu Rady Ministrów w Warszawie ks. Stanisław Adamski przedstawił wniosek Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej o utworzeniu - po podpisaniu traktatu pokojowego z Niemcami - organu władzy, który przejąłby administrację na ziemiach b. zaboru pruskiego. Rada Ministrów postanowiła upoważnić Komisariat Naczelnej Rady Ludowej do złożenia w imieniu rządu polskiego wszy:stkim podległym mu urzędnikom oświadczenia, że rząd przyjmie ich na etaty państwowe z chwilą dokonania zupełnego złączenia byłego za'boru pruskiego z pozostałymi ziemiami Rzeczypospołitej. .

Rada Ludowa m. Poznania podjęła decyzję w sprawie spolszczenia w stolicy Wielkopolski nazw stu sześćdziesięciu ulic; podobne decyzje pOdjęto również już na trzech poprzednich posiedzeniach Rady. 4. 4. Rozporządzeniem Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej wprowadzono język polski jako urzędowy we wszystkich organach miejskich. 10. 4. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej wydał do ludności polskiej b. zaboru pruskiego odezwę, wzywając ją do "zaohowania spokoju, gdyż tego wymaga obecna sytuacja polityczna Państwa P.olskieg.o. Ludność Śląska oraz Prus Królewskich musi jeszcze cierpliwie czekać na wolność". Komisariat Naczelnej Rady Ludowej wYdał rozporządzenie nakazujące usunięcie do końca kwietnia 1919 r. napisów niemieckich na stacjach kolejowych, gmachach urzędów i w nazwach ulic. 16. 4. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej wydał zarządzenie nakazujące obchodzić dzień 3 maja jako święto państwowe. 17. 4. Rada Miejska wYbrała Jarogniewa Drwęskiego nadbul'mistrzem Poznania i następnie ustanowiła ,go prezydentem miasta. 24. 4. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej zarządził powołanie pod broń pięciu dalszych roczników: 1891, 189 i 2, 1893, 1894 i 1901. 27. 4. W Poznaniu utworzono Urząd Rent Wojskowych, którego zadaniem było ustalenie rent dla ind,walidów wojskowYch oraz dla wdów i sierot po poległych. 1. 5. Odbyła się inauguracja nowego roku szkolnego. W Poznaniu rozpOczęto naukę dla uczniów polskich w języku ojczystym. Przeprowadzono podział szkół na polskie i niemieckie. 3. 5. Na lotnisku w Ławicy odbyła się defilada wojskowa, która stanowiła swego rodzaju prezentację Armii Wielkopolskiej. 7. 5. Koalicja przedstawiła Niemcom projekt traktatu pokojowego, który określał również przyszłość b. ziem wschodnich Rzeszy. Przyczyniło to się do zaostrzenia konfliktu polsko-niemieckiego. We Wszechnicy Piastowsiej, która w 1920 r. przybrała nazwę: Uniwersytet Poznański, odbyła się pierwsza inauguracja roku akademickiego.

15. 5. Rozporządzeniem Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej zniesiono ustawę pruskq z 1876 r., mocą której usunięto język polski z urzędów państwowYch i sądownictwa. Odtąd na obszarach wyzwolonyoh przez powstańców językiem urzędowym władz i urzędów został język polski. 19. 5. Na wiecu Polskiej Partii Socjalistycznej w Poznaniu ostro zaatakowano polity

kę Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej i wzywano do wystąpień proletariatu przeciw rząldom endecji. 25. 5. W związku z zaostr,zeniem się stosunków polsko-niemieckich, delegacja w składzie Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej udała się do Belwederu, gdzie "oddano" naczelnikowi panstwa (Józefowi Piłsudskiemu) Armię Wie1kopolską pod jednolity zarząd operacyjny. Akt ten rozumiano tylko jako podporządkowanie armii pod względem operacyjnym na wypadek wojny. 28. 5. Ukazał się rozkaz Dowództwa Głównego w Poznaniu, który nakazywał przystąpienie do fO,rmowania "wojsk aeronautycznych" (lotniczych). 30. 5. Straż Ludowa w WielkopoLsoe przekroczyła liczbę 130 000 osób. Około 90 000 członków złożyło w tym dniu przysięgę. 1. 6. Rozkazem Naczelnego Dowództwa wojska Polskie'go w Warszawie gen. broni Józef Dowbor-ilVluśnicki został mianowany dowódcą frontu wielkopolskiego (dekret nominacyjny ogłoszony został 22 VIII 1919 r.). W wyzwolonych powiatach Wielkopolski odbyły się wybory do Sejmu Ustawodawczego w Warszawie. Z W'ielkopolski wybrano czterdziestu dwóch posłów. 2. 6. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej wydał dekret o stanie wyjątkowym. Był on następstwem groźJby podjęcia przez stronę niemiecką działań zbrojnych, zagrażających ponownym zaga["nięciem wyzwolonych obszarów Wielkopolski. 4. 6. Rozkazem Dowództwa Głównego w Poznaniu została przeprowadzona reorganizacja Straży Ludowej. Została ona przeformowana na Wojsko Obrony Krajowej. 5. 6. Wprowadzono stan wyjątkowy na całym obszarze wyzwolonym przez powstańców. 6. 6. Komi:sariat Naczelnej Rady Ludowej wydał zarządzenie o zabezpieczeniu tyłów linii bojowej; wszystkie władze cywHne w pasie 20 km ad frontu podporządkowano władzom wojskowym. 11. 6. Weszło w życie specjalne rozporządzenie karne o zdradzie. Wprowadzało ono karę śmierci za rozmyślne wspieranie wroga lub szkodzenie polskiej sile zbrojnej. 25. 6. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej wysłał do Komitetu Narodowego Polskiego w Baryżu memoriał z prośbą o interwencję w sprawie prześladowania ludności polskieJ na terenach nie wyzwolonych. Rozporządzeniem Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej zniesiono Pruską Komisję Kolonizacyjną w Poznaniu, a w jej miejsce utworzono Urząd Osadniczy.

Po podpisaniu Traktatu Wersalskiego

28. 6. Niemcy podpisali traktat pOkojowy w Wersalu. Z chwilą jego podpisania znikły ostatnie pl'zeszkody na drodze zjednoczenia wyzwolonych obszarów Wielkopolski z pozostałymi ziemiami Rzeczypospolitej. 30. 6. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej wydał odezwę do ludności niemieckiej wzywając ją, żeby repektowała traktat pokojowy i lojalnie wypełniła jego warunki. 1. 7. Zniesiono granicę celną z b. Kongresówką. .

9. 7. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej zniósł zarządzenie o' stanie wyjątkowym, za wyjątkiem pasa o szerokości 20 km, biegnącego wzdłuż linii bojowej polsko-niemieckiej.

Zbigniew Dworecki

10. 7. Na posiedzeniu Rady Ministrów w Warszawie, z udziałem członków Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej, omówiono szczegółowo sprawy pełnego zjednoczenia wyzwolonych obszarów WielkopoI,ski z pozostałymi ziemiami Rzeczypospolitej. 25. 7. Na posiedzeniu Rady Ministrów w Warszawie uzgodniono projekt ustawy sejmowej o tymczasowej organizacji zarządu byłej dzielnicy pruskiej. 27. 7. Nazwa "Dowództwo Główne Sił Zbrojnych b. zaboru pruskiego" zmieniona została na "Dowództwo Główne wojsk Polskich b. zaboru pruskiego". 30. 7. Na wyzwolony-ch obszarach Wielkopolski zaczęto wprowadzać markę pOlską na miejsce marki niemieckiej. 1. 8. Sejm w Warszawie uchwalił rządowy projekt ustawy o tymczasowej organizacji ziem byłego zaboru pruskiego. Powołano Ministerstwo b. Dzielnicy Pruskiej, którego zadaniem było przejąć "wszystkie władze i urzędy od Komisariatu NRL i organów państwowych niemieckich i pruskich", w celu pr'zekazania ich "pod bezpośrednie kierownictwo właściwych ministerstw" polskich. 10. 8. W Poznaniu zorganizowano pierwszy wielki wiec publiczny w sprawie obrony praw Polski do Górnego Śląska. Później organizowano podobne wiece na prowincji. 11. 8. W Berlinie toczyły się pertraktacje polsko-niemieckie w sprawie rewindykacji obszarów zwróconych Polsce postanowieniem traktatu wersalskiego. 16. 8. Na stanowisko ministra b. dzielnicy pruskiej powołano Władysława Seydę, dotychczasowego komisar.za Naczelnej Rady Ludowej. 17, 8. Ministerstwo b. Dzielnicy .Pruskiej rozpoczęło swą działalność.

18. 8. W Poznaniu rozpoczęły się obrady Naczelnej Rady Ludowej. Następnego dnia (19.8.) 'podjęto jednocześnie uchwałę o jej likwidacji.

20. 8. Wydany został dekret naczelnika państwa Józ.efa Piłsudskiego o zjednoczeniu wielkopolskich sił zbrojnych z armią polską. Na wiecu w Poznaniu żądano interwencji rządu polskiego i aliantów dla obrony ludności polskiej Górnego Śląska,przed atakami Grenzschutzu. 21. 8. W Poznaniu odbył się kolejny wiec pod hasłem ".Ratujmy Śląsk".

3.10. Zapadła decyzja o likwidacji Rady Ludowej m. Poznania. Pozostawione przez Radę fundusze postanowiono przekazać przede wszystkim na potrzeby związane z plebiscytem na Górnym Śląsku i agitacją w obronie polskiej granicy zachodniej. , 25.10. (do .27 października). Odbyły się w Poznaniu oficjalnie uroczystości przejęcia przez naczelnika państwa Józefa Piłrsudskiego władzy cywilnej i wojskowej na wyzwolonych obszarach Wielkopolski. 26.10. Do Poznania przyibyła delegacja ludności polskiej z powiatów: Babimost, Międzyrzecz, Wschowa i Złotów. Polacy ci, interweniując u Józefa Piłsudskiego, domagali się powrotu tych ziem do Macierzy. 27.10. :Naczelnik państwa dokonał w Poznaniu przeglądu wojsk i otwarcia Muzeum Wojskowego.

6.11. Zlikwidowano Komisariat Naczelnej Rady Ludowej. Ministerstwo b. Dzielnicy Pruskiej rozpoczęło oficjalnie urzędowanie. Otrzymało ono szerokie kompetencje we wszystkich dziediinach administracji, a nawet częściowo ustawodawstwa (z wyjątkiem spraw wojskowych, zagranicznych i celnych). 13.11. Zhkwidowano Dowództwo Główne Wojsk Polskich b. zaboru pruskiego.