ANDRZEJ SARNOWSKI

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1979.01/03 R.47 Nr1

SKŁAD I ORGANY MIEJSKIEJ RADY NARODOWEJ

(26 III 19,45 - 3 VI 1950)

POZNAŃSKA Miejska Rada Narodowa rozpoczęła swoją działalność w dniu 26 marca 1945 r., w miesiąc po całkowitym wyzwoleniu miasta. Zgodnie z obwieszczeniem Pełnomocnika Rządu R.P. na Okręg Województwa Poznańskiego Michała Gwiazdowkza z 26 .lutego 19'15 r., MJej.Slkie Rady Nalrodowe miast wydzielonych .miały się ukonstytuować i odbyć swoje pierwsze posiedzenia do dnia 20 marca 1945 r. Tak więc pierwsze posiedzenie poznaQskiej Miejskiej Rady Narodowej odbyło się po 'WYznaczonym terminie. W skład Rady wchodziło początkowo pięćdziesięciu ośmiu, później siedemdziesięciu dwóch, a począwszy od 1946 - osiemdziesięciu radnych 1. W tym składzie ilościowym Rada działała do dnia 3 października 1973 r., pomimo zmian jej charakteru prawnego i miejsca w systemie organów państwowych 2. W latach 1945 - 1950, poza krótkimi okresami pełnej obsady, nie wszystkie mandaty radny,ch były obsadzone. W najbardziej skrajnym przypadku, w marcu 1950 r., Rada liczyła tylko siedemdziesięciu jeden zamiast osiemdziesięciu radnych. W ciągu pięciu lat (1945 - 1950) radnymi m-ejskimi były ogółem dwieście dwadzieścia cztery osoby. TyJko ośmiu radnych pozostawało w jej składzte przez cały ten okres. Częste zmiany wynikały bądź ze zrzekania s.ię mandatu przez radnych wskutek nadmiaru zajęć służbowych, chorób, wyjazdu z mias,ta względnie powołania w :;kład Zal"ządu Miejskiego, bądź też z faktu wycofania ich przez grupę desygnującą. Kilku radnych zostało pozbawionych mandatu przez Prezydium Rady, natomiast sama Rada wykluczyła ze swego grona dwóch radnych z ramienia Polskiego Stronnictwa Ludowego. Liczne zmiany w składzie Miejskiej Rady Narodowej wpływały na jakość jej działalności 3. Większość tych zmian miała miejsce do końca H!48 r. W latach 1949- 1950 zmian radnych było mniej, co wynikało ze stopniowej stabilizacji sytuacji politycznej. W inauguracyjnym posiedzeniu Miejskiej Rady Narodowej uczestniczyło czterdziestu dziewięciu radnych reprezentujących cztery partie tzw. bloku demckratycznego:l Na podstawie Ustawy z 3 stycznia 1946 r. o zmianIe Ustawy z 11 września 1944 r. DziennIk Ustaw nr 3, poz. 19.

· Ustawa z 22 listopada 1973 r. o zmianIe Ustawy o Rada<:h Narodowych (Dziennik Ustaw nr 47 poz. 276) zwiększyła skład Rady Narodowej m. Poznania do siu dwudziestu osób. · Protokół z pos.iedzenia Miejskiej Rady Narodowej 3 VI 1950, Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta Zespołu Biura PrezydIalnego MiejSkiej Rady Narodowej, sygn. 21.

3 Kronika m. Poznania

Andrzej Sarnowski

Polską Partię Robotniczą - dwudziestu radnych; Polską Partię Socjalistyczną dziesięciu; Stronnictwo Demokratyczne - pięciu, Stronniotwo Ludowe - jeden oraz Okręgową Komisję Związków Zawodowych - trzynastu radnych. Podział mandat6w dokonany przez tymczasowego prezydenta Feliksa Maciejewskiego w porozumieniu z partiami politycznymi przewidywał: dwadzieścia trzy mandaty dla Polskiej Partii Robotniczej, dwanaście - Polskiej Partii Socjalistycznej, sześć - Stronnictwa Demokratycznego, trzy - Stronnidwa Ludowego oraz czternaście - Związk6w Zawodowych. W sumie - pięćdziesiąt osiem mandatów. W dniu 3 li,pca 1945 r. powiększono skład Rady do siedemdziesIęciu dwóch radnych. Dodatkowych czternaście mandat6w rozdzielono pomiędzy partie poIityczne, z kt6rych Polska Partii Robotnicza otrzymała pięć - absadzają'c trzy, Polska Partia Socjalistyczna - cztery, Stronnictwo Demokratyczne - dwa, Stronnictwo Ludowe - jeden. Polska Partia Robotnicza zrzekła się dwóch mandat6w na rzecz Organizacji Młodzieżowej Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych. R6wnocześnie cofnięto osiem manda,tów Okręgowej Komisji Związków Zawodowych, przyznając je siedmiu organizacjom społecznym: Związkowi Walki ,Młodych - dwa, oraz po jednym: Związkowi Harcerstwa Polskiego, Miejskiemu Komitetowi Opieki Społecznej, Związkowi Inwalid6w WOjennych, Izbie Rolniczej, Izbie Przemysłowo-Handlowej i Związkowi Rewizyjnemu Spółdzielczości RP.

Tak Więc w dniu 5 lipca 1945 r. w skład Miejskiej Rady Narodowej wchodziło: dwudziestu sześciu ,przedstawicieli Polskiej Partii Robotniczej; szesnastu - Polskiej Partii Socjalistycznej; ośmiu - Stronnictwa Demokraltycznego; czterech - Stronnictwa Ludowego; sześciu - Okręgowej Komisji Związków Zawodowych i dziesięciu - organizacji społecznych. Dwa nie obsadzone mandaty zostały decyzją Pr,ezydium przyznane w <listopadzie 1945 r. Stronnictwu Pracy. Dalsze powiększenie składu Rady do osiemdziesięciu osób nastąpiło w maju 1946 r.

Z ośmiu nowych mandatów przyznano po jednym Stronnictwu Ludowemu, Organizacji Młodzieżowej Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych, Związkowi b. Więźniów Politycznych, Izbie Rzemieślniczej, Związkowi Nauczycielstwa Polskiego i Dowództwu Okręgu Wojskowego. Dwa manda:ty pozostały nie obsadzone. Reprezentanci partii pOlitycznych byli zrzeszeni w klu'bach radnych. Odrębne kluby posiadaLi .do 1949 r. również przedstawiciele Okręgowej KOIms'ji Związk6w Zawodowych oraz pozosItałych organiza,cji społecznych. . Nie wszystkie organizacje społeczne posiadały swoich przedstawicieli w Radzie w omaWlianym okl1'es'ie. W kilku przypadkach, po ZJrzeczeniu się mandatu przez iPrzeds'tawidela danego ,s'tIQlwarzyszenia, IPrezy'dd'u1m pmYZJnało go innemu sltow3.lrZyszeniu. Na przykład w kwietniu 1950 11'. Związek b. Wlięźni6w Politycznych połączył sIę ze Związkiem Bojowników z Faszyzmem i Najeźdź'cą Hitlerowskim, a jego mandat przyznano Okręgowej Komi'sji ZwiązJków Zawodowy,ch, iZwiększając jej stan z sześoiu do siedmiu. W skład Rady wchodzili ponadto dokooptowani przez Prezydium w 1946 r. przedstawiciele świata naukowego i Ludowego Wojska Polskiego oraz delegat Towarzystwa Właścicieli Dom6w i Nieruchomości. Po ustąpieniu tego ostatniego w marcu 1949 r. mandat przyznano "sp6łdzielczośd" 4.

Do momentu zjednoczenia ruchu ludowego (21 Xl 1949) działały dwa kluby radnych _ ludowc6w. Wynikało to z faktu utworzenia przez Stanisława Mikołajczy,ka Pol

. Protokół z posiedzenia Miejskiej Rady Narodowej 31 Ul 1949 r., Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta Zespołu Biura Prezydialnego Miejskiej Rady Narodowej,. sygn.

20. W motywach zaprotokołowano, iż Towarzystwo WłaściceU Domów i Nieruchomości nie znajduje się w wstawowym wykazie zrzeszeń delegujących radnych.

skiego Stronnic.twa Ludo.wego., 'd.o którego przeszło w Po.znaniu czterech radnych reprezentujących dawniej Stro.nnictwo. Ludowe. W 1947 r. nastąpiło rozbicie klubu radnych Po.lskiego. Stronnictwa Ludo.wego. Jeden z mandatów t.egoż Stronnictwa, po zrzeczeniu się przez jego reprezentanta, Prezydium Miejskiej Rady Narodowej przyznało powstałemu ,po. rozłamie Po.lskiemu Stronnictwu Ludo.wemu - "Nowe Wyzwolenie" (maj 1947 r.). Decyzja ta spotkała się ze sprzeciwem Polskiego. Stronnictwa Ludo.wego. a także Stro.nnictwa Ludo.wego. Przedstawiciel tego o.statniego. stwierdził, że jego partia i "Nowe Wyzwo.lenie" tworzą na pozo.stałym obszarze kraju jedną partię 5. W rezultacie mandat przyznano. Stronnictwu Ludowemu, zwiększając jego stan Po.siadania do. dwóch. Na Po.siedzeniu zwyczajnym w dnIu 29 września 1947 r. Miejska Rada Narodowa Po.tępiła działalno.ść nielegalnej 'Organizacji "Wo.lność i Niepodległość" i popierają,cego.

ją Polskiego .stronnictwa Ludowego.. Na wnio.sek klubu radnych Polskiej Partii Robo.tniczej większością .czterdziestu sześciu gło.SÓW (przy szesnastu wstrzymujących się) Po.wzięto uchwałę o wykluczeniu z Miejskiej Rady Narodowej dwóch przedstawicieli Po.lskiego. Stro.nnictwa Ludo.wego. 8. Opuszczone mandaty otrzymały St.ronnictwo Ludo.we i Liga Kobiet. Polskie Stro.nnictwo Ludowe było reprezento.wane w następnym okresie przez jednego. radnego., sto.jącego. na gruncie zmiany kursu politycznego. swo.jej partii. W 194,9 r. zaprzestały działalno.ś.ci kluby radnych Okręgowej Komisji Związków Zawodowych i innych organizacji społecznych. Przedstawiciele tychże organizacji weszli w skład klubów partyjnych. Wyjątek stano.wił klub radnych - przedstawicieli Związku Młodmeży Po.lskiej. Działał też klub radnych...Jbezpa,r,tyj'llY'ch.

Według stanu na dzień 3 czerwca 1950 r. skład Miejskiej Rady Narodo.wej przedstawiał się następująco.: Polska Zjednoczo.na Partia Robo.t.nicza - czterdziestu ośmiu, StrOil1ic:two. Demo.kratyczne - siedmiu; Stro.nnictwo. Pracy - sześciu; Zjedno.czone Stro.nnictwo Ludo.we - dwóch; Związek Młodzieży POlskiej - pięciu (w tym czterech czło.nków Po.lskiej Zjednoczonej Partii Ro.botniczej); bezpartyjni - sześciu. Nie o.bsadzo.nych było sześć mandatów 7. Jak z tego wynika - klub 'l"adnych Polskiej Zjednoczo.nej Partii Ro.bo.tniczej liczył łącznie z czło.nkami Związku Mło.dzieży Polskiej dwie trzecie składu Miejskiej Rady Narodowej.

Skład Rady ulegał s,to.pnio.wo. ewo.lucji w kierunku zwiększenia repre2)enta.cji klasy robotniczej. W 1950 r. Radę tworzyło dwudziestu dziewięciu robotników, trzydziestu pięciu pracowników umysłowych, pięciu nauczycieli, dwóch !rzemieślników o.raz po. jednym ro.lniku, kupcu i wojsko.wym. Udział kolbiet w pracach Miejskiej Rady Narodo.wej był sPo.rady.czny. Kobiety stanowiły niewielki o.dsetek radnych i w 1948 - było. ich trzy, a w 1950 - dziesięć. Zwiększenie liczby kobiet było - jak się wydaje - wynikiem działalności Ligi Kobiet. Jednak żadna z radnych nie pełniła kiero.wniczych funkcji w organach Rady.

DZIAŁALNOSĆ SESYJNA RADY

Ustawa z 11 września 1944 r. stano.wiła, że posiedzenia wszystkich :rad winny o.dbywać się przynajmniej raz w miesiącu. Miejska Rada Naro.do.wa nie przestrzegała tego. przepisu. W pięcio.leciu (1945 - 1950) Rada odbyła dziewięćdziesiąt dziewięć po

· Protokół z posiedzenIa MiejskIej Rady Narodowej T1 V 1947 r., Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta Zespołu Biura Prezydialnego MIejSkiej Rady Narodowej, sygn. 18.

· Protokół ż posiedzenia Miejskiej Rady Narodowej 27 IX 1947 r,; tamże.

7 Dane zaczerpnięte ze spisu radnych obecnych i nieobecnych podczas posiedzenia Miejskiej Rady Narodowej w dniu 3 VI 1950 r.

3.

Andrzej Sarnowski

siedzeń,. z tego: w 1945 r. - szesnaście; 1946 r. - dziewiętnaście; 1947 - osiemnaście: 1948 r. - szesnaście; 1949 'r. - dziewiętnaście; 1950 r. - jedenaście. Ponieważ w 1945 r. Rada odbywała swoje drugie posiedzenie w ciągu dwóch dni (12 i 16 kwietnia), przyjęto, że Rada obradowała w latach 1945 - 1950 sto razy. Wszystkie posiedzenia były zwoływane przez Prezydium, które również ustalało porządek obrad (często zmieniany na skutek różnych okoliczności). Sesje miały trojaki charakter: zwyczajne {rozpatrywanie spraw aktualnych), nadzwyczajne (związane przede wszystkim z ważnymi wydarzeniami w mieście oraz w kraju i na świecie) oraz budżetowe. Odbywanie specjalnych sesji 'budżetowych nie oznacza, że problematyka finansów miasta nie znajdowała się na porządku dziennym innych posiedzeń. Niejedokrotnie spotykanym zjąwiskiem było odbywanie - w jednym dniu z przerwą - dwóch posiedzeń: zwyczajnego i budżetowego, bądź tei nadzwyczajnego i zwyczajnego. Ogółem w okresie sześćdziesięciu trzeoh miesięcy działalności Rady odbyło się siedemdziesiąt siedem posiedzeń zwyczajnych; cz.temaście posiedzeń nadzwyczajnych, osiem posiedzeń budżetowych. Sesje Rady odbywały się w zasadzie w siedzibie Zarządu Miasta, początkowo w gmachu Zarządu Miejskiego przy ul. Matejki 49; od 25 maja 1945 r. w Sali Królewskiej Ratusza poznańskiego, a od 6 października 1949 r. w Nowynl Ratuszu (dzisiejszy Pałac Kultury przy ul. Czerwonej Armii). W niektóry.ch przypadkach Rada odbywała swoje posiedzenia np. w sali Opery Pozmańskiej. Na posiedzeniu Prezydium Rady w dniu 9 marca 1950 r. podjęto decyzję odbywania jednego posiedzenia w miesiącu w dzielnicach miasta lub w zakładach pracy. Miało to na celu zbliżenie Rady do problemów peryferyjnych. W odbytych dwóch posiedzeniach, obok radny,ch, udział brali mieszkańcy Śródki i Starołęki oraz Winiar, Sołacza, Naramowic i Winograd. Obradami Rady kierował przewodniczący, w przypadku jego nieobecności obrady prowadził zastępca przew<Jdniczącego lluib członek prezydium. Frekwencja radnych na posiedzeniach wahała się od 52{J!o do 97,2%. Zwracano wielokrotnie uwagę na niską frekwencję, jak również na liczne przypadki spóźnień lub opuszzania sali obrad przed ich zakończeniem. Jednakże ustalone na stosunkowo niskim poziomie quorum {jedna trzecia składu Rady) pozwoliło na odbycie wszystkich zwolanych posiedzeń i uprawomocnienie podjętych uchwał. Za udział w obradach Rady, podobnie jak za udział w pracach komisji, radni otrzymywali diety. Zgodnie z dyrektywami partyjnymi kilkakrotnie radni zrzekali się diet, przeznaczając je na określone cele. Na posiedzeniu w dniu 28 lipca 1949 r. w atmosferze propagowanej usHnie akcji oszczędzania nazywanej pr-zez prasę i radio "Akcją O" 'Rada postanowiła jednogłośnie zrzec się diet na stałe.

Obrady były w zasadzie jawne, jednakże Rada uchwalała tajny przebieg posiedzeń podczas omawiania szczególny.ch zagadnień, m. in. wyborów członków Kolegium Zarządu Miejskiego czy kwestii wysokości diety przewodniczącego Miejskiej Rady Narodowej.

Problematyka posiedzeń zwyczajnych Rady była wszechstronna. Przykładowo w 1947 r. radni 'Zajmowali się sprawami wewnętrznymi Rady - na jedenastu posiedzeniach; wyborem członków Zarządu Miejskiego - na dwóch posiedzeniach; pożyczkami dla miasta - na dziewięciu; opłatami na rzeez miasta - na siedmiu; inwestycjami miejskimi - na sześciu; sprawami zakładów miejskich - na pięciu; zagadnieniami aprowizacji - na jednym posiedzeniu; nazewnictwem ulic i dzielnic - na dwóch. Ponadto wysłuchali na czterech posiedzeniach sprawozdań z działalności Zarządu Miejskiego i Prezydium Rady. W 1949 r. radni zajmowali się na posiedzeniach zwyczajnych również m. in.: sprawami związanymi z działalnością komitetów blokowych, wykorzys,taniem dotacji na polepszenie warunków !Życia klasy robotniczej

i sprawami związanymi z planowym rozwojem miasta. Sesje nadzwyczajne były poświęcone bądź uczczeniu ważnych wydarzeń, bądź aktualnym wydarzeniom politycznym w kraju i na świecie.

PREZYDIUM RADY

Ustawa o organizacji i zakresie działania Rad Narodowy,ch nie określa szczegółowo pozycji prezydium rady; stwierdza jedynie, wart. 13, jakie osoby nie mogły wchodzić w skład prezydium 8. Eugenia Podbierowa podaje, że do zadań Prezydium Miejskiej Rady Narodowej należało: 1. ustalanie porządku obrad plenarnych Miejskiej Rady Narodowej. 2. .czuwanie nad wykonaniem uchwał Rady oraZ przedstawianie ich do zatwierdzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej; 3. kontrola działalności organów wykonawczych; 4. przygotowanie sprawozdań roczny.ch z działalności Miejskiej Rady Narodowej; 5. przedstawianie na posiedzeniach plenarnych wniosków \V przedmiocie kooptowania nowych członków albo podejmowania uchwał o pozbawianiu członków Rady mandatów; 6. przedstawianie wniosków zawierających delegacje Miejskiej Rady Narodowej do komisji; 7. delegowanie przedstawicieli do tych komisji; 8. przekazywanie KOlegium Zarządu Miejskiego do wykonania uchwał Rady lub własnYIch; 9. kontrola nad działalnością prezydenta miasta; 10. opracowywanie planów pracy (budżetu, planu świadczeń itp.); 11. opiniowanie wniosków odnośnie obsady lub odwołania ze stanowiska prezydenta i wiceprezydenta miasta 9. W określonych przypadkach Prezydium Miejskiej Rady Narodowej działało w imie':nu Rady, w charakterze komisji nadzwyczajnej. I tak m. in. począwszy od 1947 r.

Prezydium za,twierdzało decyzje Kolegium Zarządu Miejskiego odnośnie do zaopatrzeń emerytalnych, wdowich i sierocych dla pracowników miejskich lub wdów i sierot po nioh. Uprawnienie to było przedłużane corocznie na pierwszej sesji w nowym roku działalności Rady. Począwszy od 1947 r. ,Prezydium wykonywało wszystkie czynności należące do kompetencji Rady - w sierpniu, jako miesiącu przeznaczonym na urlopy radnych. Ze swojej działalności w tym okresie Prezydium składało sprawozdanie przed plenum Rady. Na posiedzeniu inauguracyjnym w dniu 26 marca 1945 r. powołano Prezydium Miejskiej Rady Narodowej miasta stołecznego Poznania w następującym składzie: przewodniczący - Zygmunt Piękniewski (polska Partia Robotnicza); zastępca przewodniczącego - Jan Sulczyński (Stronnictwo Demokratyczne); członkowie: Michał Cuprych (Okręgowa Komisja Związków Zawodowych), Czesław Grajek, Bogusław Seydlitz (Polska Pal'tia Socjalistyczma). Żadil1a z tych osób nie pozostała w składzie Prezydium do dnia 3 czerwca 1950 r. Jedynie Michał Cuprych był radnym do końca kadencji. Zygmunt Piękniewski kierował pracami Rady do dnia 1 października 1945 1'. kiedy to zrezygnował wobec objęcia aTIalogi,cZinej funkcji w Wojewódzkiej Radzie NaI'ooowej. .Rozosltał jedil1akże w s:kłaidczJie Prezydium do 10 J1iipc:a 1946 r., a był 'ra'dnym Iiejskiej Rady Narodowej do 30 ,czerw.ca 1947 1'.10

· W skład prezydium nie mogli wchodzić członkowie i pracownicy organów wykonawczych Rady. Natomiast osoby zajmujące stanowiska w administracji państwowej i samorządowej na obszarze pOdległym właściwości danej Rady mogły wejść w skład prezydium Rady terenowej tylko za zgodą Prezydium Rady wyższego stopnia. Ustawa z 11 września 1944 r. · E. P o d b i e r o w a, Ustrój wladz miejskich miasta poznania I gl6wne kierunki ICh dz!alalnoścl. wydawnictwo UAM, 1967, s. 116 -117. 10 .Jako ciekawostkę można przytoczyć fakt, że używał on tytułu "prezydenta Miejskiej Rady Narodowej". Było to wynikiem błędu drukarskiego w tekście Ustawy z 11 września 1944 r. Zwróciło na to uwagę Biuro Prezydialne Krajowej Rady Narodowej stwierdzające, że tytuł prezydenta przysługuje tylko przewodniczącemu najwyższej rady, tj. Krajowej Rady NarOdowej. Pismo Biura Prezydialnego Krajowej Rady Narodowej z 13 listopada 1945 r.

Andrzej Sarnowski

Następcą Zygmunta Piękniewskiego został w dniu 8 listopada 1945 r. przedstawiciel Polskiej Partii Socjalistycznej Franciszek Kowalewski, wybrany sześćdziesięcioma czterema głosami na siedemdziesięciu obecnych. Sprawa wyboru nowego przewodniczącego Rady, w wyniku różnicy stanowisk przedstawicieli partii robotniczych, była omawiana :na trzech kolejnych posiedzeniach Rady. Polska Partia Robotnicza jako partia w Radzie najsilniejsza, uważała, że to jej przedstawiciel winien kierować ,pracami Rady. Polska Partia Socjalistyczna motywowała swoje racje tym, że drugie kluczowe stanowisko w mieście - to zna.czy prezydenta, którym był Stanisław Sroka - pozostaje w rękach Polskiej Partii Robotniczej. Również przewodniczący Prezydium WOjewódzkiej Rady Narodowej był członkiem Polskiej Partii Robotniczej. W wyniku uzgodnień w Miejskiej Komisji Międzypartyjnej stanowisko przewodniczącego Prezydium Miejskiej Rady Narodowej przyznano Polskiej Parltii Socjalistycznej; by jednak nie zachwiać układu sił, ze składu Prezydium został odwołany Czesław Grajek (Polska Partia Socjalistyczna). Franciszek Kowalewski kierował pracami Rady i Prezydium do dnia 8 kwietnia 1948 r., kiedy to zrzekł się mandatu radnego. Kolejnym przewodniczącym Prezydium Miejskiej Rady Narodowej został wybrany w dniu 5 maja 1948 r. inny przedstawiciel Polskiej Partii Socjali-stycznej - Edward Stokowski 11. Piastował on tę godność do dnia 3 czerwca 1950 r.

Zastępcą przewodniczącego Miejskiej Rady Narodowej od -początku był nauczyciel gimnazjalny, członek Stronnictwa Demokratycz:nego Jan Sulczyński. Zrzekł się on mandatu radnego na skutek nadmiaru zajęć zawodowych w dniu 5 grudnia 1949 r. Jego następcą został kOlega ,partyjny Stefan Marzec, pełniący identyczną funkcję, ale już o innym znaczeniu również po roku 1950 - do 1961 r. Członkami Prezydium było w latach 1945 - 1950 dziesięciu radnych. Czesław Grajek został, jak wspomniano wyżej, wycofany ze składu Prezydium przez swoją partię. Na jego miejsce Rada wybrała 19 listopada 1945 r. Zygmunta Piękniewskiego. Po rezygnacji tegoż, następcą został Maksymilian Bartz (od 10 VII 1946 do 16 VI 1947), a jego z kolei zastąpił Józef Marchewczyk (od 30 VI do 29 XII 1947). Po wyjeździe Józefa Marc'hewczyka do Warszawy, członkiem Prezydium został Bogdan Grzybowski (od 26 I 1948 r). Przedstawiciela Polskiej Partii Socjalistycznej Bogusława Seydlitza, który ustąpił z Miejskiej Rady Narodowej 8 kwietnia 1948 r., zastąpił Zygmunt Wolniewicz, będący członkiem Prezydium od 5 maja 1948 do 31 maja 1949 r. Na jego miejsce wszedł Stanisław Piotrowicz (od 31 V 1949). Michał Cuprych zrezygnował z funkcji członka Prezydium 15 września 1949 r., zastąpił go inny przedstawiciel Okręgowej Komisji Związków Zawodowych, Czesław Bartczak. Rada delegowała dwóch przedstawicieli do Wojewódzkiej Rady Narodowej z grona swojego Prezydium. Na pierwszym pos'iedzeruu delegatami do WOjewódzkiej Rady Narodowej zostali wybrani Zygmunt Piękniewski i Czesław Grajek. Później funkcje te pełnili kOlejno: Franciszek Kowalewski, Maksymilian Bartz, Józef Marchewczyk, Bogdan Grzy'bowski, Edwal'd Stokowski i Stanisław Piotrowi cz. Organem pomocniczym Prezydium i Rady było Biuro Prezydialne. Do zadań Biura nałeżała m. in. tec'hniczna strona obrad Rady. Na posiedzeniu w dniu 23 czerwca 1949 r. Rada nadała Biuru Statut 12.

11 Właściwe naz.wisko Gering. Prowadziło to do złośliwych pomyłek. Decyzją wojewody poznańskIeg.o w sierpniu 1948 r. zmieniono nazwisko na Stokowski. .. ZałącznIk do protokółu z posiedzenia Miejskiej Rady Narodowej 23 VI 1949 r., Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta Zespołu Biura Prezydialnego, syn. 20.

W okresie oB 26 marca 1945 do 3 czerwca 1950 Prezydium odbylo sto czterdzieści pięć posiedzeń, z tego czterdzieści sześć w 19 r. W posiedzeniach brali z reguły udział, obok członków Prezydium, ,prezydent i wiceprezydenci miasta oraz rzadziej - pozostali członkowie Kolegium Zarządu Miejskiego i inni wYżsi funkcjonariusze samorządowi.

KOLEGIUM ZARZĄDU MIEJSKIEGO

Artykuł 24 dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 23 listopada 1944 r. stanowił, że "organem wykonawczym miejskiej rady narodowej jest zarząd miejski" lS. W skład zarządu wchodzili w miastach wydzielonych z powiatów: prezydent, wiceprezydent oraz członkowie. W protokółach z posiedzeń 1y:Iiejskiej Rady Narodowej oraz w podejmowanych uchwałach spotykamy określenie - Kolegium Zarządu Miejskiego (rzadziej - Kolegialny Zarząd Miejski). Ma ono wyróżniać wieloosobowe ciało kierujące administracją samorządową i odpowiedzialną za jego działalność - od Zarządu Miejskiego ,pojmowanego jako zespół urzędników miejskich. W skład Kolegium Zarządu Miejskiego Poznania wchodzili prezydent miasta, trzech (a później dwóch) wiceprezydentów oraz sześciu członków. Prezydent był z urzędu także starostą grodzkim 14. Na swym drugim posiedzeniu plenarnym w dniu 12 kwietnia 1945 1'. Rada powierzyła więks:wścią głosów stanowisko prezydenta reprezentantowi Polskiej ParW Robotniczej - inż. Feliksowi Maciejewskiemu. Pełnił on obowiązki tymczasowego prezydenta Poznania od 9 lutego 1945 r. Na tym samym posiedzeniu Rada postanowiła zwiększyć liczbę wiceprezydentów miasta z dwóch do trzech. Decyzja ta była podyktowana istotnymi ,potrzebami mias,ta 15. Feliks Maciejewski w dniu 3 lipca 1945 r. złożył rezygnację, motywując ją zamiarem, podjęcia pracy w swoim zawodzie. W wyniku ustaleń międzypartyjnych, trwających dość długo, nowym prezydentem wybrano czterdziestoma głosami na sześćdziesięciu obecnych na posiedzeniu w dniu 16 lipca 1945 r. Stanisława Srokę (Polska Partia Robotnicza). Pod jego kierunkiem odbudowa miasta nabrała rozmachu. Energia i zdolności prezydenta były doceniane przez radnych. Wyrazem tego były

" Dziennik Ustaw Nr 14, po:? i4.

Ił Zgodnie z rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z 19 stycznia 1928 r. - starosta był organem administracji ogólnej tzw. zespolonej i nadzorującym działałność tzw. administracji niezespolonej. Obok starostów powiatowych występują starostowie grodzcy, będący organami administracji państwowej w miastach wydzielonych z powiatów. W okresie powojennym Dekretem Polskiego Komitetu wyzwolenia Narodowego z 21 sierpnia 1945 r. przywrócono przedwojenne rozwiązania w zakresie organizacji administracji państwowej (jednakże zmieniając ich sytuację prawną, m. in. stosunek do organów samorządowych). Dekret z 23 listopada 1945 r. powierzył pełnienie funkcji starosty grodzkiego w miastach wydzielonych prezydentowi miasta wybranemu przez odpowiednią miejską radę narodową. Było to novum w stosunku do przepisów przedwojennych. " POdział obowiązków pomiędzy wiceprezydentów wyglądał następująco: I wiceprezydent - decernat nad wydziałami Opieki Społecznej, Zdrowia. Oświaty, Kultury i Sztuki, Mieszkaniowym. II wiceprezydent - wydziały administracji magistrackiej, III wiceprezydent - wszystkie WYdziały techndczne i decer.nat nad przedsiębior,stwami miejskimi. POdaję za: .J. S z ł a pc z y ń s k i, Narodziny administracji miejskiej. "Kronika Miasta Poznanda", R. 1945, nr 2; E. P o d b i e r o w a podaje, że powołaniu nI wiceprezydenta sprzeciwił się Wydział Wojewódzki, Jednakże decyzja Miejskiej Rady Narodowej została zatwierdzona przez WojeWÓdzką Radę Narodową. E. P o d b i e r o w a, Ustrój władz miejskich. . . , op. cit., s. 102.

Andrzej Sarnowskiliczne pochwały i głosy uznania, jakie pod adresem Stanisława Sroki i kierowanego przezeń Zarządu Miejskiego składali przewodniczący Rady i liczni jej członkowie. Innym niewątpliwie dowodem uznania 'było powołanie Stanisława Sroki na stanowisko wiceprezydenta Warszawy. 'W związku z tym ustąpił on z dniem 28 października 1948 r. ze stanowiska prezydenta Poznania. Z okresem prezydentury Stanisława Sroki związany jest ciekawy precedens. Na posiedzem,iu zwyc.zajnym Rady w dniu 26 mar'ca 1947 r. został on wprowadzony w urząd prezydenta miasta przez wojewodę poznańskiego, na ręce którego zlożył przysięgę. Związane to było z dekretem Ministra Administracji Publicznej z 18 marca 1947 r., zatwierdzającego wybór Miejskiej Rady Narodowej z 16 lipca 1945 r. Ze źródeł archiwalnyc'h wynika, że Stanisław Sroka był jedynym prezydentem miasta, który złożył przysięgę w ten spo"ób; pozostali prezydenci, a ,tak'że on sam składali z momentem wyboru ślubowanie na ręce przewodniczącego Miejskiej Rady Narodowej 18. Należy więc sądzić, że zdarzenie to miało ścisły związek z ówcześnie panującą sytuacją w Polsce po wY'borach do Sejmu Ustawodawczego i ucieczce Stanisława Mikolajczyka.

W dniu 11 grudnia 1948 r., po wyjeździe z Poznania Stanisława Sroki, nowym ,prezydentem miasta został wybrany dotychczasowy dyrektor Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" - Leon Murzynowski. Pełnił on urząd prezydenta do dnia 9 lutego 1950 1'. Częste nawroty choroby powodowały, że nie mógł w pełni wywiązywać się ze swoich obowiązków. W związku z tym na nadzwyczajnym posiedzeniu w dniu 9 lutego 1950 r. Rada uznała stanowisko prezydenta. za opróżnione. Na tym samym posiedzeniu wiceprezydentem wybrano członka dyrekcji Zakładów Przemyslu Metalowego "H. Cegielski", starszego klubu radnych Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Franciszka Frąckowiaka. Rada powierzyła mu ponadto pełnienie obowiązków prezydenta miasta do czasu zakończenia działalności Zarządu Miejslfiego i Miejskiej Rady Narodowej w dotychczasowym charakterze, co nastąpiło o"ta-' tecznie w dniu 3 czerwca 1950 r. Franciszek Frąckowiak był później w latach 1950_ 1961 przewodniczącym Prezydium Miejskiej Rady Narodowej (od 1957 r. - Rady Narodowej miasta Poznania).

Zgodnie z ustaleniami międzypartyjnymi, w dniu 12 kwietnia 1945 r. - I wiceprezydentem w"tał wybrany Antoni Drabowkz (Polska Partia Socjalistyczna), II wiceprezydentem - inż. Kazimierz Nadobnik (Stronnictwo Ludowe) oraz w dniu 16 kwietnia 1945 1'. III wiceprezydentem - Jan Cieśliński (St,ronniotwo Demokratyczne). Ponadto wybrano przez aklamację sześciu członków Kolegium, z których po dwóch reprezentowało Polską Partię Robotniczą (Jan Gajewski i Józef Chrzanowski) i Polską Partię Socjalistyczną (Stanisław Maćkowiak i Feliks Nowakowski) po jednym natomiast - Stronnictwo Demokratyczne (Edwal'd Eisbrenner) i Okręg()wą Komisję Związków Zawodowych (Roman Andrzejewski).

Po opuszczeniu stanowiska przez któr,egoś z członków KoJegium, opróżn,ione miejsce zajmował inny reprezentant danej .partii. Członkami Kolegium w latach 1945_ 1950 było siedemnaście osób, z których tylko dwie pełniły swoje funkcje przez całą kadencję (Józef Chrzanowski i Edward Eisbrenner). W okresie prezydentur Feliksa Maciejewskiego i Stanisława Sroki doszło do pierwszych zmian na stanowisku wiceprezydentów. W dniu 18 czerwca -1945 r. ustąpił wiceprezydent Kazimierz Nadobnik powołany do Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej. Jego miejsce zajął inny przedstawi

" Prezydent Poznania był pierwszym prezydentem miast polskich, który złożył taką przysięgę. "Kronika Miasta Poznania", R. 1947, nr 2.

ciel Stronnictwa Ludowego Aleksander Świerczyński, który jednakże później zgłosił akces do Polsk;iego Stronnictwa Ludowego. W 1946 r. nastąpiły dwie zmiany na stanowisku III wiceprezydenta: Jana Cieślińskiego (po ustąpieniu w dniu 12 marca 1946 r.) zastąpił radny Władysław Giinter (wybrany 26 marca 1946 r.) a po jego śmierci {zmarł nagle 5 X 1946 r.) stanowisko to objął z dniem 11 listopada 1946 r. Franciszek K.lause. Dnia 28 października 1948-1'. w miejsce Antoniego Drabowicza, Polska Partia Socjalistyczna desygnowała Władysława Szymczaka.

W maju 1949 r. Miejska Rada Narodowa postanowiła, wskutek prowadzonej wówczas akcji oszczędności, zlikwidować jeden etat wiceprezydenta, nie wskazując jednak persona.Jnie, który. Sprawę przekazano do Miejskiej Komisji Międzypartyjnej. Zgodnie z jej zaleceniem, odwołano z dniem 28 lipca 1949 1'. przedstawiciela Polskiego Stronnictwa Ludowego Antoniego Świerczyńskiego. Z dniem 12 stycznia 1950 r. zrezygnował z pełnienia obowiązków wiceprezydenta Franciszek Klause. Współpraca pomiędzy kolejnymi prezydentami miasta i Kolegiami Zarządu Miajskiego a organem nadrzędnym jakim była Miejska Rada Narodowa - układała się dobrze. Zarząd szybko reagował na propozycje i interpelacje radnych. Problemy referowane na forum Rady przez prezydenta lub wiceprezydentów spotykały się na ogól z aprolbującym przyjęciem Rady. W protokółach z obrad plenarnych znajdujemy stosunkowo mało wystąpień krytycznych pod adresem Zarządu i jego kierownictwa, przy czym nie zawsze są one uzasadnione. Kierownicy administracji samorządowej podkreślali często dobry klimat współpracy z Radą, tak ważny dla harmonijnego rozwoju miasta. Prezydent Stanisław Sroka w wystąpieniu na posiedzeniu w dniu 29 grudnia 1947 r. powiedział: "Mogę podkreślić, że tak życzliwego ustosunkowania, zrozumienia potrzeb miasta ze strony Miejskiej Rady Narodowej nie spotyka się na inny.ch terenach. Jeżeli chodzi o interes miasta, Miejska Rada Narodowa zajmowała i zajmuje stanowisko obiektywne takie, jakiego interes mias.ta wymagał lub wymaga" 17. Do'brze układająca się współpraca Rady i Kolegium Zarządu Miejskiego w nie małym stopniu przyczyniła się do sukcesów w odbudowie Poznania ze zniszczeń wojennych.

KOMISJE RADY

Artykuł 17 dekretu listopadowego Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego stwierdzał: "rady powołują stałe komisje: finansowo-budżetową, oświatową i kontroli". a.tomias't "regulamin czynności i obrad Miejskiej Rady Narodowej w Poznaniu" lB, uchwalony 22 maja 1945 1'. postanawiał, że Rada powołuje komisje: finansową; prawniczą; techniczno-budowlaną; opieki społecznej i wyborczą. Regulamin stwierdzał, że "Miejska Rada Narodowa może powołać do życia komisje dla zbadania i opracowania pewnej ściśle oznaczonej sprawy tzw. komisje doraźne oraz komisje do opracowania stałego pewnego typu spraw, tzw. komisje stałe". Rada posiadała dużą liczbę komisji zwyczajnych i nadzwyczajnych. W 1945 r. powołano ponadto komisje: aprowizacyjną; weryfikacyjną; rewizyjną; kontroli nad rejestracją mienia poniemieckiego i opuszczonego; kontroli społecznej;

17 Protokół z posiedzenia Miejskiej Rady Narodowej 29 XII 1947 r., wojewódzkie Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta Zespołu Biura Prezydialnego, sygn. 18.

18 Załącznik do prot')kółu z posiedzenia Miejskiej Rady Narodowej 22 V 1945 r., Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Poznaniu. Akta Zespołu Biura prezydialnego. sygn. 16.

Andrzej Sarnowskioświatową; komisję dla usprawniania gospodarki mieszkaniowej; zdrowła; komisję przydzięlającą ogródki działkowe; kontroli przedsiębiorstw i sklepów; kontroli kontyngentów; teatralną; kwalifikacyjną oraz Miejski Obywatelski Komitet Odbudowy Mia'sta. Były to komisje zwyczajne, składające się z radnych.

W następnych latach liczba komisji ulegała niewielkim zmianom. I tak - w 1946 r. powołano komisję lokalową, w miejsce dotychczasowych komisji mieszkaniowych. Ponadto utworzono komisję podatku gruntowego, zniesiono natomiast komisję dla usprawnienia gospodarki mieszkaniowej. Dalsze nowo powołane komisj,e Rady: Społeczna Komisja Cen (1947); plano\}'ania (1948); 'I'olna; komisja dla przedsiębiorstw miejskich; komisja do spraw komitetów blokowych (1949). Likwidacji uległy: komisja rozdziału kontyngentów (1947); popierania ogródków działkowych; komisja kontroli nad rejes'tracją mienia poniemieckiego i opuszczonego (1949). Niektóre inne komisje 'bądź zmieniały swoją nazwę, bądź zostały polączone z innymi. Rada powoływała, w zależności od potrzeb, również komisje nadzwyczajne. Z protokołówobrad Rady trudno U'stalić, jaki charakter miały świeżo powoływane komisje. Dopiero brak danej komisji w spi'sie tych, do których wybierano radnych z począ,tkiem danego roku - pozwala stwierdzić, że była to komisja nadzwyczajna. Dla przykładu wymienię kilka komisji doraźnych Miejskiej Rady Nar.odowej z Jat 1945 - 1950; komisja w sprawie upaństwowienia Opery (1945); do zbadania stosunków panujących w Szpita<lu Diakonisek (1947); do spraw remontu mieszkań robotniczych i polepszenia komunalnych warunków bytu k'lasy rdbotniczej (1949) itp. Członkami komisji byli w zasadzie wyłącznie radni, przy czym każdy z nich z reguły był członkiem kilku komisji. W pewnych przy'padkach w skład komisji wchodzili także przedstawiciele administrac.ji samorządowej lub zgoła inne oso'by. Np. wybrany w 1945 r. Komitet Rozbudowy .Miasta (komisja nadzwyczajna) składał się z dwunastu członków, z któryoh czterech reprezentowało Radę, dwóch - Kolegium Zanządu Miejskiego a sześciu - środowisko przedsiębiorców budowlanych.

Sklady komisji zwyczajnych były ustalone corocznie, z reguły na pierwszym w n()wym roku kalendarzowym posiedzeniu plenarnym. Przygotowująca propozycje komisja wyborcza starała się zapewnić reprezentację wszystkich ugrupowań politycznych w komi'sjach radzieckich. W protókółach z posiedzeń pojawiały się jednak protesty przedstawicieli klubów radnych z powodu nieuwzg,lędnienia reprezentantów danej partii w składzie takiej czy innej komisji. Miejska Rada Narodowa desygnowała również swoich przedstawicieli do innych ciał kolegialnych, m. in. do Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich, Kuratorium Fundacji im. Golthilfa Bergera, rad opiekuńczych przy dwóch szkołach średnich itp. Ponadto Rada powoływała ciała społeczne działające przy różnego rodzaju urzędach czy przedsiębiorstwach. Przykładami tego są m. in.: Miejska Komisja Opieki Społecznej (organ doradczy przy Za.rządzie Miejsikim), Rada (Komisja Rewizyjna) Komunalnej Kasy Oszczędności m. Poznania, Komisja dla ujawniających się (przy Wojewódzkim Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego), Rada Nadzorcza Miejskiej Poznańskiej Kolei Elektrycznej, Obywatelskie Komisje Podatkowe (przy Urzędzie Skarbowym). Odrębną kategorię stanowiły osoby powoływane do pełnienia określonych czynności. Przykładowo: w 19146 r. Rada mianowała trzystu piętnastu członków i tyluż zastępców członków obwodowych komisji głosowania ludowego. Do tej samej grupy należą: przewodniczący okręgów opiekuńczyoh i opiekunowie społeczni, lustratorzy społeczni przy urzędach skaI1bowych oraz rekrutujący się ty.lko spośród radnych - opiekunowie "kursów nauczania początkowego" (1949). U dział radnych w pracach kilku z reguły komisji, a także w innych organachkolegialnych miał oczywiście duży wpływ na ich działalność w Miejskiej Radzie Namdowej. Wyniki tej działalnośd obniżały również, podobnie jak w przypadku posiedzeń Rady, częste zmiany składów komisji.

Aneks SKŁ'AD MIEJSKI,EJ RADY NARODOWEJ W 1945 R.

{;Wedłl1ig Listy na !posiedzeniu konstyihcyjlnym) Lp. Imię i nazwisko Zawód Ugrupowanie 1 2 3 4 1 Stefan Blachowski rzeźbiarz Polska Partia Robotnicza 2 Marian Borucki zewc 3 Wincenty Chyla stolarz 4 Michał Cuprych Okręgowa Komisja Związków Zawodowych 5 Franciszek Danielak rymarz Polska Partia Robotnicza 6 Leon Dizman drukarz 7 Roman Dziubiński formierz 8 Stefan Feldebel ślusarz 9 Piotr Gellert kolejarz Polska Partia Socjalistyczna 10 Marian Gorączniak Okręgowa Komisja Związków Zawodowych 11 Czesław Grajek drukarz Polska Partia Socjalistyczna ]2 Maksymilian Jankowski handlowiec Stronnictwo Demokratyczne 13 Zofia Jasiewiczówna Okręgowa Komisja Związków Zawodowych ]4 Franciszek Klause urzędnik StronniCtwo Demokratyczne 15 Damazy Kopczyński bankowiec 16 Franciszek Kowalewski stolarz Polska Partia Socjalistyczna 17 Sylwester Kucharski kowal Polska Partia Robotnicza 18 Józef Kukurenda Okręgowa Komisja Zwią:zków Zawodowych 19 Marian Kulisiewicz 20 Ludwik Lange Polska Partia Robotnicza 21 Zbigniew Maciejewski urzędnik Polska Partia Socjalistyczna 22 Dionizy Madajewski Okręgowa Komisja Związków Zawodowych 23 Józef Majchrzak pomocnik Polska Partia Robotnicza pocztowy 24 Brunon Miałkas Okręgowa Komisja Związków Zawodowych 25 Jan Michalak ślusarz Polska Partia Socjalistyczna 26 Alfons Mielcarek handlowiec Stronnictwo Demokratyczne \ 27 Edmund Mularczyk technolog Polska Partia Robotnicza 28 Wojciech Nawrocki robotnik 2 2 3 f 29 Feliks Nowakowski urzędnik Polska Partia Socjalistyczna 30 Wiktoria Nowicka pielęgniarka Polska Partia Robotnicza 31 Dobromir Osiński ślusarz Okręgowa Komisja Związków Zawodowych 32 Antoni Paszkowiak prawnik 33 Stanisław Pawlak elektromonter Polska Partia Robotnicza 34 Józef Pietrzak drukarz Polska Partia Socjalistyczna 35 Zygmunt Piękniewski ślusarz Polska Partia Robotnicza 36 Ludwik Postaremczak Stronnictwo Ludowe 37 Marcin Prętki tramwajarz Polska Partia Robotnicza 38 Antoni Roesler ślusarz 39 Leon Bogacki Okręgowa Komisja Związków Zawodowych 40 Michał Rychter robotnik Polska Partia Robotnicza 41 Bogusław Seydlitz prawnik Polska Partia Socjalistyczna 42 Jan SuIczyński profesor Stronnictwo Demokratyczne gimnazjalny 43 Walenty Surma biurowy Polska Partia Robotnicza 44 Władysław Szukała kolejarz Polska Partia Socjalistyczna 45 Jan Taberski Okręgowa Komisja Związków Zawodowych 46 Maria Turtoniowa urzędniczka Polska Partia Socjalistyczna 47 Andrzej Twardowski murarz Polska Partia Robotnicza 48 Bogdan Wieczorowski Okręgowa Komisja Związków Zawodowych 49 Tadeusz Żynda drukarz

Radni: Michał Cuprych, Franciszek Danielak, Roman Dziubiński, .Józef Kukurenda, Dionizy Madajewski, Alfons Mielcarek. Antoni Paszkowiak i .Józef Pietrzak posiadali mandaty radnych :Miejskiej Rady Narodowej od 26 marca 1945 do 3 czerwca 1950 r.