ANDRZEJ KWILECKI ·

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1978.10/12 R.46 Nr4

INSTYTUT SOCJOLOGII UNIWERSYTETU IM. ADAMA MICKIEWICZA (1920 - 1978)

POZNAŃSKA socjologia uniwersytecka odegrała poważną rolę w rozwoju tej dyscypliny naukowej w Polsce. W okresie międzywojennym (1919 - 1939) stworzono w Poznaniu podstawy instytucjonalnej organizacji badań i kształcenia socjologów przez powołanie w 1920 r. Katedry Socjologii i Filozofii Kultury ,na Uniwersytecie Poznańskim, w 1921 r. - Instytutu Socjologicznego, a w 1927 r. - Polskiego Instytutu Socjologicznego. Tu powołano pierwsze - i jedyne wówczas - polskie czasopisma socjologiczne: "Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny" oraz "Przegląd« Socjologiczny". W 1921 r. zorganizowano pierwszy w Polsce (i w świecie) konkurs na pamiętniki ludzi pracy, uwieńczony głośną publikacją: Życiorysem własnym robotnika (Jakuba Wojciechowskiego). Konkurs ten zapoczątkował tzw. polską metodę pamiętrukarstwa masowego. Wokół Floriana Znanieckiego, inspiratora przedsięwzięć organizacyjnych i naukowych, skupiło się grono uczniów i współpracowników tworzących - wspólnie z mistrzem - szkołę socjologiczną silnie oddziaływającą na życie naukowe w kraju. Po 1945 r. reaktywowana - pod kierownictwem Tadeusza Szczurkiewicza - Katedra Socjologii U niweresytetu Poznańskiego była jedną z pierwszych placówek uczelnianych, od początku kształcących i oddziaływających ideologicznie w duchu nowego ustroju. Jest zasługą Tadeusza Szczurkiewicza, że przyswajanie studentom nauki materializmu historycznego i dialektycznego oraz przedstawianie różnych systemów i kierunków socjologicznych w oświetleniu krytycznej myśli marksistowskiej stało się podstawowym elementem działalności dydaktycznej Katedry w latach 1945 - - 1952. Wyszła z tej Katedry - bądź 'współpracowała z nią okresowo - kadra cenionych później socjologów, etnografów, filozofów, pedagogów: Józef Burszta, Jan Danecki, Zygmunt Dulczewski, Jerzy Kossak, Stanisław Kowalski, Hanna Malewska, Andrzej Malewski, Władysław Markiewicz, Janusz Ziółkowski i in., publicystów, dziennikarzy, krytyków, działaczy kulturalnych. Ten okres działalności socjologicznej ośrodka uniwersyteckiego ocenić wypada jako doniosły w genezie zorientowanego ku marksizmowi środowiska przedstawicieli nauk społecznych w Poznaniu. W 1952 r. nastąpiło przekształcenie Katedry Socjologii w Katedrę Historii Myśli Społecznej, wstrzymano jednocześnie kształcenie socjologów na kierunku magisterskim. Reaktywowanie Katedry Socjologii miało miejsce na przełomie lat 1956/1957. Do 1962 r. kierował Katedrą Stanisław Kowalski, następnie - do końca 1971 r. - Władysław Markiewicz, z którym współpracowali: Janusz Ziółkowski, Zbigniew Żechowski, Zbigniew Tyszka i kilku innych młodszych pracowników nauki. W 1968 r. miało miejsce ważne wydarzenie w rozwoju poznańskiego ośrodka socjologicznego: reaktywowanie uniwersyteckich studiów socjologicznych (w ramach dziewięciosemestralnego programu) a z dniem 1 października 1969 r. powołanie Instytutu Socjologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

Na przełomie lat 1971/1972 i w następnym okresie w Instytucie Socjologii nastąpiły duże zmiany kadrowe. Władysław Markiewicz przeniósł się do Warszawy, gdzie

Andrzej Kwileckiobjął stanowisko sekretarza Wydziału I Nauk Społecznych Polskiej Akademii Nauk. Zbigniew Żechowski wyjechał do Słupska z nominacją na stanowisko rektora Wyższej Szkoły Nauczycielskiej (później Wyższej Szkoły Pedagogicznej). Janusz Ziółkowski otrzymał kilkuletni urlop naukowy na wyjazd za granicę w celu podjęcia działalności - jako przedstawiciel Polski - w sektorze nauk społecznych UNESCO. Stopniowo pozyskano dla Instytutu kilku samodzielnych pracowników nauki zatrudnionych w innych placówkach czy ośrodkach: najwcześniej Stanisława Kozyr-Kowalskiego z Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, Andrzeja Kwileckiego z Instytutu Zachodniego, Krzysztofa Kwaśniewskiego z Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu, Zygmunta Dulczewskiego z poznańskiego oddziału Polskiej Akademii Nauk, Franciszka Krzykałę z Akademii Ekonomicznej.

Współcześnie działający Instytut Socjologii nawiązuje do dawnej tradycji socjologii poznańskiej, również do liczącej już ponad sto lat historii polskiego piśmiennictwa socjologicznego, jak wreszcie - krytycznie - do twórczości klasyków światowej socjologii, wychodząc z założenia, że medytacje nad spuścizną przeszłości potrzebne są nie tylko w celu utrwalenia i pielęgnowania dawnych wartościowych osiągnięć lub kontynuowania i rozwijania pewnych podejmowanych uprzednio wątków i prac, lecz także po to, by dokonywać stałej rewizji problematyki i metod oraz nie dopuszczać do rutyny. Sięganie i krytyczne oświetlanie dorobku przeszłości wyrażające się w ostatnich latach m.in. zorganizowaniem konferencji naukowej poświęconej twórczości Floriana Znanieckiego (1972), opublikowaniem książki zawierającej materiały z tej konferencji (1975) i powołaniem Zakładu Historii Socjologii, jest, oczywiście, tylko jednym z impulsów a zarazem jednym z obszarów penetracji naukowej i działalności dydaktycznej Instytutu. Podstawowe znaczenie mają: rozważania nad stanem dzisiejszym i kierunkami dalszego rozwoju socjologii: rozwijanie teorii socjologicznej; badania współczesnej rzeczywistości społecznej; prace nad stałym ulepszaniem programu studiów oraz podnoszeniem poziomu kształcenia socjologów. Problemy nasuwające się w tych dziedzinach dyskutuje się wewnątrz Instytutu oraz wspólnie z przedstawicielami innych ośrodków badawczych i pozostałych uniwersyteckich instytutów kształcących socjologów. W tym celu Instytut organizował konferencje naukowe: "Florian Znaniecki i jego rola w socjologii" (1972); "Współczesne rodziny polskie w świetle badań empirycznych" (1973); "Własność w sensie ekonomiczno-socjologicznym a własność jako kategoria prawa i forma świadomości społecznej" (1974). W związku z siedemdziesięcioleciem urodzin prof. Stanisława Kowalskiego - wspólnie z Instytutem Pedagogiki zorganizowano konferencję nt. "Osiągnięcia i perspektywy socjologii wychowania w Polsce Ludowej" (1974). "Współczesne tendencje współżycia międzynarodowego" to temat konferencji zorganizowanej (wspólnie z Polskim Towarzystwem Nauk Politycznych, 1975), a "Funkcje osiedlowych placówek społeczno-wychowawczych w Poznaniu" były tematem konferencji zorganizowanej wspólnie ze Spółdzielnią Mieszkaniową "Osiedle Młodych" (1976). Wspólnie z Wielkopolskim Towarzystwem Kulturalnym zorganizowano dwie konferencje: pierwsza poświęcona problemom kultury robotniczej (1975), druga - tematowi: "Instytucje kulturalne a kultura w gminie" (1977). Życie kulturalne mieszkańców osiedli spółdzielczych Szczecina, było przedmiotem konferencji zorganizowanej przy współpracy Towarzystwa Wiedzy Powszechnej (Szczecin, 1978). W 1974 r. - w celu wymiany doświadczeń i poglądów na sposób realizacji kluczowego dla studiów socjologicznych przedmiotu - zorganizowano w Instytucie konferencję wykładowców przedmiotu "Wstęp do socjologii", a we wrześniu 1975 r. odbyła

się w Krakowie, z inicjatywy Instytutu, przy współpracy Instytutu Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego i pod patronatem Komitetu Nauk Socjologicznych Polskiej Akademii Nauk, który dostarczył środków - ogólnopolska konferencja poświęcona kształceniu socjologów i kształceniu socjologicznemu w Polsce. Jednym z najważniejszych zagadnień jest właściwe określenie zadań poznawczych, formułowanie i należyte realizowanie w Instytucie problematyki badawczej. Dla poznańskiego ośrodka socjologicznego charakterystyczne są dwie tendencje: 1. Zainteresowanie tematyką i uprawianie badań z pogranicza socjologii i innych nauk społecznych: filozofii, etnografii, historii, politologii, tendencję tę podtrzymuje się, poszerza ona bowiem możliwości poznawcze socjologii oraz ułatwia stosowanie i sprawdzenie w praktyce badawczej marksistowskich dyrektyw metodologicznych. 2. Rozwój empirycznych badań, ich znaczne zróżnicowanie. W chwili obecnej Instytut realizuje szereg badań wchodzących w skład problemów rządowych, międzyresortowych, resortowych, węzłowych oraz tzw. badań własnych. W badaniach tych uczestniczą pracownicy Instytutu, współpracownicy z innych ośrodków, doktoranci oraz studenci. Wydaje się że Instytut, przy współpracy z innymi poznańskimi placówkami socjologicznymi, zwłaszcza z największą z nich - Zakładem Socjologii Akademii Ekonomicznej, posiada możliwości nadania znacznej dynamiki dalszej działalności naukowej. Instytut dysponuje bowiem aktualnie poważnym potencjałem badawczym, mianowicie kadrą wyspecjalizowaną w kilku kierunkach badawczych i metodycznych. Składają się na nią pracownicy naukowo-dydaktyczni, pracownicy naukowo-techniczni i uczestnicy studium doktoranckiego. Istnieje także zaplecze materialno-techniczne, umożliwiające prowadzenie badań na szerszą skalę. Do zaplecza tego należy m.in. zespół maszyn statystycznych, aparatura filmowa, magnetofony, zbiory dokumentów terenowych i materiałów autobiograficznych. Coraz lepsze wykorzystanie tego potencjału wymaga spełnienia kilku warunków: skoncentrowania się na problematyce o zasadniczym znaczeniu naukowym i społecznym, związania programu badawczego z głównymi potrzebami regionu; stałego podnoszenia kultury teoretycznej i metodologicznej badaczy; doskonalenia technik badawczych, unowocześniania warsztatu; śledzenia tendencji i utrzymywania kontaktu z myślą socjologiczną polską i światową. Aby należycie wypełniać zadania poznawcze, dydaktyczne i ideowo-wychowawcze, socjologia poznańska podejmuje długofalowe studia nad aktualnymi procesami kształtowania się społeczeństwa socjalistycznego - na przykładzie regionu wielkopolskiego i pobliskich regionów zachodnich, na przykładzie głównych instytucji i grup społecznych.

ZESPÓŁ INSTYTUTU

W Instytucie Socjologii działają cztery zakłady, trzy pracownie, trzy zespoły badawcze, archiwum prac i materiałów terenowych, studium doktoranckie. Działalnością Instytutu kieruje dyrekcja wraz z radą instytutu. Struktura uzależniona jest od badań naukowych, od programu i profilu dydaktyki. Wobec stałego rozwoju problematyki badawczej i wzrostu kadry istnieje, oczywiście, możliwość dalszych przemian w strukturze Instytutu. Strukturę i stan kadry Instytutu w bieżącej kadencji władz uczelnianych tzn.

w latach akademickich 1974/1975 - 1977/1978 obrazuje Tabela 1. Perspektywy Instytutu w zakresie rozwoju kadry są pomyślne wobec dalekiego zaavaansowania kilku prac habilitacyjnych oraz wobec funkcjonowania własnego studium doktoranckiego (aktualnie dziesięć osób). Zarówno w Poznaniu, jak i w innych ośrodkach kraju, liczną kategorię socjologów

Andrzej Kwilecki

stanowią ludzie młodzi, nie posiadający większego dorobku naukowego czy doświadczenia dydaktycznego: stworzenie warunków umożliwiających im szybki rozwój jest podstawowym zagadnieniem kadrowym socjologii polskiej i poznańskiej.

Tabela l

STAN KADRY INSTYTUTU (na dzień 31 VIII 1978)

Wyszczególnienie Liczba osób Nauczyciele akademiccy ogółem 27 w tym: profesorów i docentów* 7 adiunktów ze stopniem doktora 11 asystentów i starszych asystentów ze stopniem magistra 10 Pracownicy inżynieryjno-techniczni 5 Pracownicy administracji 2

W tym jeden docent na pół etatu; jeden profesor na długoterminowym urlopie przebywa za granicą

W Instytucie prowadzi się dwie formy pracy z kadrą młodych socjologów. Do pierwszej należą seminaria prowadzone w ramach działalności poszczególnych zakładów lub zespołów badawczych. Eto drugiej należały comiesięczne seminaria z zakresu socjologii ogólnej, wspólne dla całej młodej kadry asystentów i doktorantów. Instytut pełni również ponadregionalne funkcje w zakresie ułatwiania rozwoju kadry socjologicznej zatrudnionej poza Uniwersytetem. Część absolwentów studium doktoranckiego kieruje się do innych ośrodków. W seminariach organizowanych w Instytucie uczestniczą socjologowie z innych uczelni poznańskich, również spoza Poznania. Za "pośrednictwem" Instytutu - przed Radą Wydziału Nauk Społecznych U niwersytetu im. Adama Mickiewicza '(uprzednio Wydziału Filozoficzno- Historycznego) habilitują się i doktoryzują socjologowie zatrudnieni w innych placówkach naukowych i instytucjach praktyki. W latach 1974 - 1978 habilitowało się "z zewnątrz" pięć osób, a osiem osób uzyskało stopień doktora socjologii. Ta funkcja Instytutu będzie stale rozwijana wobec potrzeb kadrowych w innych uczelniach poznańskich i instytucjach naukowych Bydgoszczy, Gdańska, Koszalina, Słupska, Szczecina, Zielonej Góry.

DZIAŁALNOŚĆ DYDAKTYCZNA W latach 1945 - 1952 ukończyły studia w ówczesnej Katedrze Socjologii - pod kierunkiem Tadeusza Szczurkiewicza - sto trzydzieści dwie osoby, które uzyskały magisterium z filozofii w zakresie socjologii. W latach 1953 - 1967 istniała przerwa w kształceniu socjologów. Studia kierunkowe z socjologii uruchomione zostały ponownie na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w 1968 r. Pracownicy naukowo-dydaktyczni Instytutu prowadzą wszystkie zajęcia kierunkowe oraz liczne zajęcia tzw. usługowe z socjologii na wydziałach prawa, filologii i in. a także w punktach konsultacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza poza Poznaniem (Kalisz, Koszalin, Szczecin, Zielona Góra).

Kształcenie socjologów odbywa się wyłącznie na dziewięciu semestrach (4,5 roku) dzmennych studiów magisterskich (oraz w ramach studium doktoranckiego). Obejmują one - do chwili pełnego wejścia w życie nowego programu - trzy tzw. nachylenia specjalizacyjne: socjologii miasta i wsi; patologii społecznej i opieki społecznej; socjologii pracy i przemysłu. Jedna z tych specjalizacji, mianowicie patologii społecznej i opieki społecznej, jest jedyną w Polsce. Dane liczbowe przedstawia Tabela 2. Podstawowe zadanie Instytutu, jakim jest kształcenie kadry socjologów, odbywa się zgodnie z obowiązującym programem Ministerstwa Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki. W ostatnich kilku latach dokonano w Instytucie znacznej pracy w za

Tabela 2

ABSOLWENCI INSTYTUTU SOCJOLOGII

Specjalizacje Rocznik Ogółem Socjologia pracy Patologia społeczna Socjologia wsi i przemysłu i opieka społeczna i miasta i inne 1968 - 1973 30 11 10 9 1969 - 1974 40 22 18 1970 - 1975 43 5 11 27 1971 - 1976 52 13 17 22 1972 - 1977 54 9 12 33 1973 - 1978 42 11 10 21 Razem: 261 48 82 130kresie unowoczesnlenia programu studiów (zwłaszcza jego realizacji). Położono w Instytucie nacisk na szerszy udział czynnych form zajęć, takich jak ćwiczenia, seminaria, zajęcia terenowe, wizyty w zakładach pracy oraz udział studentów w pracach badawczych (w ramach seminariów magisterskich, obozów letnich i działalności Koła Naukowego). W celu zapoznania się z działalnością dydaktyczną innych ośrodków socjologii szczegółowej i umiejętność praktycznego zastosowania wiedzy socjologicznej, studentów do instytutów socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Łódzkiego i Uniwersytetu Warszawskiego. Przedstawiciel Instytutu brał udział w roku akademickim 1975/1976 w pracach Zespołu Dydaktycznego Ministerstwa Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki, których rezultatem było przygotowanie nowego programu studiów socjologicznych.' Program ten wchodzi stopniowo w życie od początku roku akademickiego 1976/1977. Celem jego jest taka zmiana profilu absolwenta, by cechował go większy zasób systematycznej wiedzy podstawowej, teoretycznej, umożliwiającej mu łatwiejsze dostosowanie się w przyszłości do postępu nauki, lepsze-rozumienie podstaw wybranej socjologii szczegółowej i umiejętność praktycznego zastosowania wiedzy socjologicznej. Z praktyką dydaktyczną łączą się zadania ideowo-wychowawcze socjologii. Studia socjologiczne mają charakter ideologiczny. W toku nauki uniwersyteckiej, student socjologii ma szczególną możność gruntownego zaznajomienia się z ogólnymi prawami rozwoju społecznego i przemyślenia ich sensu, zapoznania się ze zmianami społecznymi zachodzącymi w różnych częściach globu i w naszym kraju, przestudiowania marksistowskich zasad i metodologii ujmowania życia społecznego w konfrontacji z ujęciami niemarksistowskimi, przyswojenia sobie naukowego światopoglądu. Dyskusje w Instytucie nad modernizacją programu studiów i praktyki dydaktycznej mają na uwadze m.in. coraz to właściwsze ukierunkowanie ideologiczne studium socjologii. Chodzi o głębszą analizę głównych procesów występujących w świecie współczesnym, a zwłaszcza w Polsce, z uwzględnieniem genezy i dynamiki tych procesów, przy lepszym wykorzystaniu do tego celu różnorodnego materiału historycznego i publicystycznego; o zbliżenie programu do najważniejszych spraw społeczno-politycznych naszego kraju; o uwzględnienie w większym stopniu w programie praktycznych zastosowań socjologii, czy - inaczej - możliwości efektywnego współdziałania socjologii z praktyką społeczną w zakresie rozwiązywania "wielkich" problemów, jak i rozstrzygania spraw drobniejszych, ale ważnych dla mniejszych grup czy pojedynczych instytucji. Ideowe i patriotyczne zaangażowanie studenta i absolwenta socjologii będzie tym bardziej szczere i silne, im wyraźniej będzie przez niego dostrzegany związek wybranej dyscypliny z życiem własnego kraju, z dążnością do lepszego poznania jego złożonych współczesnych problemów i wpływania na jego dalszy rozwój. Akcent

3 Kronika Miasta Poznania 4/78

Andrzej

Kwueckipracy ideówo-wychowawczej Instytutu spoczywa na właściwym ukierunkowaniu ideologicznym nauczanych przedmiotów, przede wszystkim zaś na dbałości o autentyczną więź z życiem społecznym i praktyką. Służą temu obozy naukowo-dydaktyczne organizowane w terenie, praktyki zawodowe po czwartym roku studiów oraz akcje społecznie użyteczne podejmowane w ramach ćwiczeń, wycieczek do konkretnych środowisk społecznych, zwłaszcza do zakładów pracy. Ważne jest tutaj wczesne wdrażanie do stawiania diagnoz społecznych w oparciu o elementy zdobytej wiedzy. Duża część tej pracy realizowana jest przez opiekunów lat, którzy mają najbliższy, codzienny kontakt ze studentami. U dział w pracy wychowawczej ma również organizacja studencka - Socjalistyczny Związek Studentów Polskich, do której należy w Instytucie ponad 75% studentów.

Studenci socjologii zrzeszeni w Socjalistycznym Związku Studentów Polskich uczestniczą w życiu Instytutu i Wydziału Nauk Społecznych, prowadzą działalność kulturalną, organizują sejmiki socjologiczne, sesje naukowe, turnieje wiedzy politycznej, spotkania z działaczami Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, dyskusje (w ramach Studenckiego Klubu Dyskusyjnego), pracują nad rozwojem samorządności studenckiej. W działalności dydaktycznej Instytutu kładzie się silny nacisk na rozwijanie więzi studentów z regionem. Problematyka społeczna Poznania i Wielkopolski uwzględniana jest w toku wykładów i ćwiczeń, stanowi również przedmiot badań studenckich obozów terenowych. Obozy takie zorganizowane zostały np. w J eziorsku (1975), we wsiach okolicy Wolsztyna (1976), w N ekli k. Wrześni i w Mieścisku k. Wągrowca (1977).

Socjologiczne problemy Poznania i Wielkopolski stanowią stale przedmiot badań studentów uczestniczących w seminariach magisterskich. Np. na specjalizacji z zakresu socjologii wsi i miasta tematyka seminarium w roku akademickim 1974/1975 brzmiała: "Społeczne warunki aktywizacji małych miast Wielkopolski". Co roku, w ramach tej specjalizacji, powstają prace poświęcone wybranym instytucjom poznańskim i funkcjom, jakie pełnią one w mieście; inne prace dotyczą zagadnień wsi wielkopolskiej. Seminarium magisterskie specjalizacji z dziedziny socjologii pracy i przemysłu poświęcone jest analizie wybranych przedsięborstw przemysłowych działających w Poznaniu i regionie. Również trzecia istniejąca w Instytucie specjalizacja - z zakresu patologii i opieki społecznej - czerpie materiał empiryczny do prac magisterskich z Poznania i .województwa.

PRACE NAUKOWO-BADAWCZE

'J

P r z y kła d y d o t Y c h c z a s o w e g o d o r o b k u n a u k o w e g o. W dwudzie.-.

stoleciu 1957 - 1977 zaznaczyło się wyraźnie kilka głównych kierunków działalności naukowo-badawczej, najpierw -. Katedry Socjologii, później - Instytutu Socjologu. M ark s i s t o w s k a m y ś l s p o ł e c z n a. Szereg opracowań poświęconych rozwojowi marksistowskiej myśli społecznej i opartej na niej praktyce ruchu robotniczego dał Właiysław Markiewicz; dorobek ten jest rozproszony po różnych czasp-> pismach, zaledwie kilka artykułów znalazło się w książce tegoż autora. Socjologia a służba społeczna (Poznań 1972). Omawiana tu dziedzina jest głównym przedmiotem' badań Stanisława Kozyr-Kowalskiego: Max Weber a Karol Marks (Warszawa 1967); Stanisław Kozyr-Kowalski, Jarosław Ładosz, Dialektyka a społeczeństwo (I wyd.

Warszawa 1972). Ponadto: Własność: gospodarka a prawo, praca zbiorowa pod redakcją Stanisława Kozyr- Kowalskiego (Warszawa 1977); Klasy i warstwy w socjologii niemarksistowskiej (praca zbiorowa - w druku); Michał Chmara Spory teoretyczne o charakter klasowy rewolucji kubańskiej (w przygotowaniu)s o c j o log i a w y c h o w a n i a. Ten nurt działalności reprezentowany jest w pracach Stanisława Kowalskiego i jego współpracowników, zarówno w Instytucie Socjologii, jak i w Instytucie Pedagogiki. Z szeregu publikacji Stanisława Kowalskiego kluczowe znaczenie ma Socjologia wychowania w zarysie (Warszawa 1974). Do tego działu należy praca Jana Włodarka System wychowawczy zakładu poprawczego. Socjologiczne studium instytucji resocjalizacyjnej (Warszawa 1977).

Problematyka ziem zachodnich i obu państw niemieckich.

Prace z tego zakresu realizowane były we współpracy z Instytutem Zachodnim. Władysław Markiewicz ogłosił m.in. Przeobrażenia świadomości reemigrantów polskich Z Francji (Poznań 1960); Społeczeństwo i socjologia w Niemieckiej Republice Federalnej (1966) i szereg studiów socjologiczno-politologicznych w pracach zbiorowych i czasopismach. Janusz Ziółkowski publikował rozprawy z pogranicza socjologii i demografii. Tu też należy książka Andrzeja Kwileckiego Łemkowie. Zagadnienie migracji i asymilacji (Warszawa 1974), również Zygmunta Dulczewskiego Rybacy bałtyccy (Warszawa 1973); Mój dom nad Odrą pod redakcją Zygmunta Dulczewskiego (Zielona Góra 1976); Pamiętniki mieszkańców Dolnego Śląska (pod redakcją Anny Kotlarskiej - w druku); Pamiętniki mieszkańców Koszalina pod redakcją Jacka Leońskiego (w druku) oraz zbiór pamiętników pn. Drugie pokolenie (pod redakcją Zygmunta Dulczewskiego - w druku). Nowe zagadnienia podjęły w badaniach terenowych doktorantki Instytutu: Maria Błaszczyk Współiycie ludności polskiej i niemieckiej na pograniczu Polski i Niemieckiej Republiki Demokratycznej oraz Karolina Literska Współczesne migracje Kaszubów bytowskich (maszynopisy obu prac w Bibliotece Głównej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza). Socjologia pracy, przemysłu, społeczne konsekwencje uprzem y s ł o w i e n i a. Z ważniejszych publikacji wymienię opracowania wyników badań nad przeobrażeniami społecznymi zachodzącymi w Konińskim Rejonie Uprzemysławianym: Władysław Markiewicz Społeczne procesy uprzemysłowienia. Kształtowanie się zakładów produkcyjnych w Konińskim rejonie górniczo-energetycznym (Poznań 1962); Zbigniew Tyszka Przeobrażenia rodziny robotniczej w warunkach uprzemysłowienia i in dustralizacji (Warszawa 1970); Zbigniew Żechowski Przemiany małych miast w procesie uprzemysłowienia (Warszawa 1975); Mieczysław Pochwicki Przeobrażenia społeczności rolniczej (w rejonie uprzemysławianym) (Warszawa 1975); Paweł Łączkowski Warunki stabilizowania się załóg pracowniczych w rejonach uprzemysławianych (Warszawa 1977). Ogólne zagadnienia zakładu przemysłowego omawia Franciszek Krzykała Wprowadzenie do socjologii socjalistycznego przedsiębiorstwa przemysłowego (Warszawa 1975) i publikacja Wybrane zagadnienia z socjologii prący praca zbiorowa pod redakcją Franciszka Krzykały (Poznań 1977). Nową problematykę opracował w swej rozprawie doktorskiej Jerzy Walk owi ak Role pracownicze w przedsiębiorstwie przemysłowym (Poznań 1975 - maszynopis w Bib-, liotece Głównej Uniwersytetu m. Adama Mickiewicza).

Socjologia miasta, urbanizacji, planowania przestrzennego.. Szereg prac z tej dziedziny ogłosił Janusz Ziółkowski: Sosnowiec. Drogi i czynniki rozwoju miasta przemysłowego (Katowice 1960); Socjologia miasta (Warszawa 1964); Urbanizacja, miasto osiedle (Warszawa 1965); Socjologia i planowanie społeczne (Warszawa 1972). Problematyce Poznania poświecone były prace: Poznań. Społeczno-przestrzenne skutki industrializacji, praca zbiorowa pod redakcją Janusza Ziółkowskiego (Warszawa 1967); Łucja Łukaszewicz Aspiracje wielkomiejskiej młodzieży robotniczego pochodzenia wiejskiego (Poznań 1973) oraz Andrzeja Kwileckiego studia nad rolą Poznania w Polsce zachodniej drukowane w czasopismach. Przygotowane ZOA.

3»

Andrzej

Kwileckistały do druku przez Janusza Ziółkowskiego materiały konkursowej ankiety z 1964 r. pt. Czym jest dla Ciebie miasto Poznań? Ankieta nawiązywała do podobnego konkursu zorganizowanego przez Floriana Znanieckiego w 1929 r. z okazji Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu. Ostatnio ukazało się opracowanie zbiorowe (pod redakcją Stanisława Wawryniuka) pt. Placówki kulturalne w osiedlu spółdzielczYm. Z badań nad żYciem społeczno-kulturalnym Osiedla Piastowskiego w Poznaniu (Poznań 1978).

S o c j o log i a r o d z i n y. Do tego kierunku badawczego należy seria prac Zbigniewa Tyszki i współpracowników. Są to: Zbigniewa Tyszki Rodzina a zakład pracy (wyd. I, Warszawa 1971), Socjologia rodziny (wyd. I, Warszawa 1974) i Rodziny robotnicze w Polsce (Warszawa, 1977); Współczesne rodziny polskie w świetle aktualnych badań praca zbiorowa pod redakcją Zbigniewa Tyszki (Poznań 1976). H i s t o r i a s o c j o log i i. Wybitnym przedstawicielem polskiej myśli społecznej poświęcone są książki: Zbigniew Żechowski Socjologia Bolesława Limanowskiego (Poznań 1964); Romuald J ezierski Poglądy etyczne Edwarda Abramowskiego. Studium struktury, genezY i funkcji systemu etycznego (Poznań 1970); Florian Znaniecki i jego rola w socjologii praca zbiorowa pod redakcją Andrzeja Kwileckiego (Poznan 1975). Socjologii Maxa Webera poświęcił szereg opracowań Stanisław Kozyr-Kowalski (m.in.

obszerny wstęp do książki Reinharda Bendixa Max Weber, Warszawa 1975). W przygotowaniu do druku znajduje się studium Zbigniewa Klupsia Mil/sa krytyka społeczeństwa i socjologii amerykańskiej a materializm historyczny. Prócz zaznaczonych wyżej siedmiu grup problemowych, dorobek Instytutu dotyczy także zagadnień dotyczących innych subdyscyplin socjologicznych: socjologii ogólnej - nauki o społeczeństwie Władysław Markiewicz Propedeutyka nauki o społeczeństwie, Warszawa 1971), socjologii moralności (Romuald J ezierski, Klasowy charakter moralności, Poznań 1965), socjologii kobiety (Maria Roguszka- Klupś, Przemiany pozYcji społecznej kobiety pracującej zawodowo - na przYkładzie Wielkopolski, Poznań 1975), socjologii języka (Marek Ziółkowski, Andrzej Piotrowski, Zróżnicowanie jęzYkowe a struktura społeczna, Warszawa 1976; Janusz Bokszański, Andrzej Piotrowski i Marek Ziółkowski, Socjologia jęzYka, Warszawa 1978), socjologii kultury (.Instytucje kulturalne a kultura w gminie praca zbiorowa pod redakcją Krzysztofa Kwaśniewskiego, Poznań 1977); Krzysztof Kwaśniewski, Społeczne rodowody bohaterów, Warszawa 1977; Mieczysław Pochwicki, Telewizja i publiczność, Poznań, 1978); socjologii stosunków międzynarodowych (Kształtowanie się nowego modelu stosunków międzynarodowych praca zbiorowa pod redakcją Andrzeja Kwileckiego, Warszawa 1976, WspółżYcie międzynarodowe praca zbiorowa pod redakcją Andrzeja Kwileckiego, Poznań 1978; socjologii krajów "Trzeciego Świata" (Michał Chmara Klasy społeczne i partie polityczne Republiki Chile 1964-1973, Warszawa 1978); metodologii badań socjologicznych (Bolesław Suchocki, Jerzy Walkowiak, Statystyczne opracowanie i interpretacja wyników badań socjologicznych, Poznań 1978). Powyższe informacje obrazują tylko część dorobku Instytutu i wymieniają jedynie pewną grupę autorów. Pełna bibliografia opublikowanych prac i wskazanie wszystkich opracowań wyników przeprowadzonych badań objęłyby ok. trzystu pozycji. P r z e g l ą d a k t u a l n e g o s t a n u b a d ań. Działalność naukowo-badawczą Instytutu Socjologii cechuje: dążność do rozwijania teorii socjologicznej i metod badań; powiązanie z praktyką życia społecznego; związek z tzw. problemami centralnie kierowanymi. Ponad 50% działalności naukowo-badawczej Instytutu łączy się z tymi ostatnimi problemami. Spośród realizowanych obecnie ważniejszych prac badawczych wymienię następujące:

W ramach problemu rządowego PR-5 dotyczącego studiów nad przydatnością i warunkami rozwoju różnych form' działalności usługowej, socjalno-wychowawczej i kulturalnej w środowisku zamieszkania, grupa badawcza socjologów i pedagogów skupiona w Instytucie podjęła temat "Warunki rozwoju działalności społeczno-wychowawczej w spółdzielczych osiedlach mieszkaniowych". Badania prowadzi się m. in. w Zespole Osiedli Mieszkaniowych "Winogrady" i N owej Dzielnicy Mieszkaniowej "Rataje". W Instytucie realizuje się również trzy tematy należące do problemu węzłowego dotyczącego przeobrażeń struktury społeczeństwa socjalistycznego. Są to: 1. "Przeobrażenia rodzin robotniczych i inteligenckich w warunkach socjalistycznej industrializacji i urbanizacji", 2. "Stereotypy kultury i ich uwarunkowania klasowe, regionalne i narodowe w Polsce i Wielkopolsce", 3. "Problem ruchliwości społecznej młodego pokolenia województw zachodnich". Instytut Socjologii jest koordynatorem. I stopnia problemu międzyresortowego "Rodzina w okresie budowy rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego w Polsce". W ramach tej problematyki zadaniem zespołu badawczego Instytutu jest dokonanie analizy porównawczej głównych kategorii rodzin polskich na tle przeobrażeń społeczeństwa socjalistycznego. Z kolei w ramach problemu resortowego dotyczącego metod ilościowych i modeli w naukach ekonomicznych i społecznych, grupa pracowników Instytutu podjęła temat "Rola koncepcji wskaźników i indeksów w empirycznej weryfikacji praw naukowych w socjologii'. Kilku pracowników Instytutu uczestniczy w realizacji problemu międzyresortowego "Model kultury politycznej społeczeństwa socjalistycznego". Poważne, długofalowe studia, kończone co roku jedną lub więcej pracami, są prowadzone w ramach tzw. badań własnych Instytutu pod nazwą "Teoretyczne problemy marksizmu-leninizmu oraz krytyczna interpretacja niemarksistowskich kierunków myśli społecznej i współczesnej socjologii". Z tej grupy problemowej wymienię badania nad teoriami klas, stanów i warstw społecznych w socjologii niemarksistowskiej. Stały charakter mają badania nad kształtowaniem się współżycia międzynarodowego we współczesnym świecie. Kilka długofalowych tematów podjęto w zakresie historii socjologii polskiej: m. in. przygotowuje się biografię naukową Floriana Znanieckiego. Postęp w badaniach naukowych osiąga się również drogą kontaktów i bezpośredniej współpracy z innymi ośrodkami naukowymi, również zagranicznymi. Osobnym przedsięwzięciem naukowym są międzynarodowe badania nad przygotowaniem absolwentów uniwersytetu do pracy zawodowej i działalności politycznej; badania te Instytut Socjologii prowadzi wspólne z Laboratorium Badań Konkretno-Socjologieznym Uniwersytetu im. Maksyma Gorkiego w Charkowie. Od 1976 r. Instytut utrzymuje regularne kontakty z katedrą socjologii Uniwersytetu w Liege (Belgia). Przy realizacji tzw. problemów centralnie kierowanych Instytut współpracuje z jednostkami koordynującymi. Instytutem Kształtowania Środowiska, Instytutem Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, Instytutem Ekonometrii i Statystyki Uniwersytetu Łódzkiego, Departamentem Studiów i Badań Uniwersyteckich, Ekonomicznych i Pedagogicznych Ministerstwa Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki, Wydziałem Prawa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Instytutem Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. W badaniach Instytutu Socjologii uczestniczą zespoły lub osoby z szeregu innych instytucji naukowych Poznania: Akademie: Ekonomiczna, Rolnicza, Medyczna, Politechnika Poznańska, Instytut Zachodni oraz z innych miast, głównie Polski Zachodniej i Północnej: Bydgoszczy, Gdańska, Słupska, Szczecina i Zielonej Góry.

Andrzej Kwilecki

ANEKS STRUKTURA ORGANIZACYJNA · INSTYTUTU SOCJOLOGII UNIWERSYTETU IM. ADAMA MICKIEWICZA (na dziień 31 VIII 1978) Dyrektor: prof. dr Andrzej Kwilecki Zastępca dyrektora do spraw nauki: prof. dr Zbigniew Tyszka Zastępca dyrektora do spraw dydaktyki: prof. dr Krzysztof Kwaśniewski Zastępca dyrektora do spraw rozwoju młodej kadry naukowej: prof. dr Stanisław Kozyr- Kowalski Kierownik seminarium: doc. dr Franciszek Krzykała Asystent: mgr Florian Zieliński Pracownicy inżynieryjno-techniczni: mgr Ewa Kielczewska 1 mgr Aurelia Szafran Referenci administracyjni: Henryk Cyganek i Jolanta Szade ZAKŁAD SOCJOLOGII OGÓLNEJ Kierownik: prof. dr Stanisław Kozyr-Kowalski Adiunkci: dr Michał Chmara, dr Zbigniew Klupś, dr Marek Ziółkowski Asystenci: mgr Jerzy Hey mann i mgr Andrzej Przestalski Pracownik inżynieryjno-techniczny: Zofia Kowalska ZAKŁAD SOCJOLOGII WSI I MIASTA Kierownik: prof. dr Krzysztof Kwaśniewski Profesor: prof. dr Janusz Ziółkowski Adiunkci: dr Łucja Łukaszewicz, dr Mieczysław Pochwicki, dr Maria Roguszka- KI u pś Asystenci: mgr Grażyna Perlak i mgr Kazimierz Stukin ZAKŁAD HISTORII SOCJOLOGII Kierownik: prof dr Zygmunt Dulczewski Asystenci: mgr Anna Kotlarska i mgr Jacek Leoński Pracownik inżynieryjno-techniczny: Lidia Muszyńska- Leońska ZAKŁAD SOCJOLOGII RODZINY Kierownik: prof. dr Zbigniew Tyszka Adiunkci: dr Józef Brzezicha, dr Maria Łączkowska i dr Jan Włodafek Asystent: mgr Krystyna Bryll Pracownik inżynieryjno-techniczny: mgr Bożena Zięba PRACOWNIA METOD I TECHNIK BADAN SOCJOLOGICZNYCH Kierownik: dr Jerzy Walk owi ak Asystenci: mgr Jolanta Pieniążek i mgr Bolesław Suchocki PRACOWNIA MATERIAŁÓW AUTOBIOGRAFICZNYCH Kierownik: prof. dr Zygmunt Dulczewski PRACOWNIA SOCJOLOGII PRACY I PRZEMYSŁU Kierownik: dr Paweł Łączkowski ZESPÓŁ TEORII POZNANIA SOCJOLOGICZNEGO Kierownik: prof. dr Stanisław Kozyr-Kowalski ZESPÓŁ BADAŃ NAD WSPÓŁCZESNYMI STOSUNKAMI MIĘDZYNARODOWYMI Kierownik: prof. dr Andrzej Kwilecki ZESPÓŁ BADAN NAD RODZINĄ Kierownik: prof. dr Zbigniew Tyszka STUDIUM DOKTORANCKIE Kierownik: prof. dr Zygmunt Dulczewski