WŁODZIMIERZ FISZER

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1978.04/06 R.46 Nr2

AKADEMIA ROLNICZA GOSPODARCE NARODOWEJ W LATACH 1971-1976

N OWA STRATEGIA społeczno-gospodarczego rozwoju kraju, przyjęta na VI Zjeździe Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i opracowane na tej podstawie prognozy wyraźnie określiły konieczność uzyskania w najbliższym dwudziestoleciu wysokiej dynamiki wzrostu produkcji rolnictwa i przemysłu spożywczego, jako niezbędnego warunku poprawy wyżywienia ludności w Polsce. Z przyjętych założeń strategicznych, uściślonych postanowieniami kilku plenarnych posiedzeń Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, jasno wyniknęły zadania również dla poznańskiej uczelni rolniczej, zarówno jeśli chodzi o kształcenie kadr jak i o zaangażowanie potencjału badawczego w realizację tzw. kompleksu żywnościowego. W latach 1971 - 1976 w uczelni dokonał się poważny rozwój tych zamierzeń, poprzedzony reorganizacją jednostek naukowo-dydaktycznych i przystosowaniem ich do zwiększonych zadań. W miejsce siedemdziesięciu pięciu katedr utworzono dwadzieścia osiem instytutów oraz kilka mniejszych jednostek, głównie międzywydziałowych; pozwoliło to na skoncentrowanie potencjału kadrowego i aparatury na szczególnie ważnych zadaniach naukowo-badawczych i dydaktyczno-wychowawczych. Różne typy studiów ukończyło w tym okresie 6318 osób, co stanowi prawie dwukrotny wzrost w stosunku do poprzedniego sześciolecia. Podobna dynamika wzrostu nastąpiła na odcinku kształcenia kadr naukowych dla potrzeb własnych i innych placówek naukowych. Uczelnia nadała w omawianym okresie dwustu osiemdziesięciu trzem osobom stopień naukowy doktora nauk oraz siedemdziesięciu ośmiu doktora habilitowanego. W zakresie badań naukowych Uczelnia skupiła znaczny swój wysiłek na problematyce paszowej, wychodząc z założenia, że w rolnictwie polskim poziom produkcji pasz przez kilkanaście najbliższych lat decydować będzie o rozmiarach produkcji zwierzęcej, a dopiero w dalszej kolejności zaznaczy się wpływ potencjału genetycznego zwierząt oraz poprawa warunków ich -wychowu i pielęgnacji. Ważną rolę w pomniejszaniu deficytu paszowego odgrywa genetyka i hodowla roślin. Wyhodowanie i wprowadzenie do szerokiej uprawy nowych odmian roślin pastewnych o genetycznie uwarunkowanej dużej zawartości przyswajalnego i wartościowego białka, roślin odpornych na choroby i szkodniki oraz niekorzystne czynniki środowiska, nadających się do pełnej mechanizacji uprawy i zbioru, to sfera działania Instytutu Genetyki i Hodowli Roślin. Wyhodowano tu i wprowadzono do praktyki m. in. najlepszą w Europie odmianę wyki jarej "Jaga"; nowe odmiany grocfców pastewnych "peluszka fioletowa", "peluszka biała" i "wąsaty". Ta ostatnia wykazuje dużą odporność na wylęganie, co doskonale ułatwia mechaniczny sprzęt

2 Kronika Miasta Poznania

Włodzimierz Fiszertej rośliny. Wiele uwagi poświęca siię w Instytucie koniczynie, głównie koniczynie czerwonej. Wyprowadzono już ponad sto pięćdziesiąt nowych rodów tej cennej rośliny pastewnej. Uzyskano również nowe mutant y słonecznika o zwiększonej zawartości tłuszczu. Od kilku lat prowadzi się w Instytucie prace nad wyhodowaniem nowej polskiej odmiany soi. W tym celu zgromadzono z całego świata ponad 2503 odmian i form tej cennej rośliny pastewnej dla przetestowania jej w warunkach polskich oraz prowadzenia krzyżówek i mutacji przy użyciu najnowszych technik eksperymentalnych, m. in. radiornutacji. Liczące się w praktyce gospodarczej efekty posiada Instytut Uprawy Roli i Roślin. Opracowano tu i wdrożono do praktyki nowe metody i system kontroli zdrowotności sadzeniaków ziemniaka do produkcji sadzeniaków bezwirusowych w rejonach zamkniętych. Opracowano i wdrożono nowe technologie uprawy kukurydzy na ziarno, susz i kiszonkę. Głównymi elementami nowych technologii są takie cechy, jak sposób i gęstość siewu - uwarunkowane odmianami i środowiskiem, stanowisko w zmianowaniu, skuteczne metody walki z chwastami i szkodnikami, racjonalne nawożenie oraz optymalne terminy i sposoby zbioru. Do zwalczania chwastów w kukurydzy zastosowano m. in. herbicydy triazynowe z dodatkiem olejów. co pozwoliło na obniżenie o połowę dawki preparatu i dało jednocześnie znaczne oszczędności dewizowe, eliminując straty w plonach roślin uprawianych w stanc - wiskach po kukurydzy. Dalsze doskonalenie agrotechniki kukurydzy pozwoliło na rozszerzenie uprawy tej rośliny pastewnej w Wielkopolsce i wzrost plonów średnio o ponad 20 q ziarna z jednego hektara w stosunku do pozostałych zbóż. W Instytucie Gleboznawstwa i Chemii Rolnej opracowano i wdrożono m. in nową metodę uzyskiwania większej efektywności azotu z nawozów mineralnych w zależności od równomierności ich rozrzutu, przygotowując program nowoczesnej konstrukcji siewników. Upowszechnienie tej metody pozwoli na zwiększenie plonów zbóż o kilka kwintali z jednego hektara. Znaczne usprawnienie gospodarki rolnej i ogrodniczej nie tylko w rejonie poznańskim, to m. in. rezultat badań Instytutu Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa. Opracowano tu optymalny model przedsiębiorstwa rolno-przemysłowego oraz nowe metody organizacji pracy w produkcji zwierzęcej i ogrodniczej. Wykonano także wstępną prognozę rozwoju mechanizacji rolnictwa w Wielkopolsce do roku 1995. Ważny postęp dokonał się w badaniach naukowych w zakresie obniżania strat roślin pastewnych i pasz w trakcie ich przetwarzania oraz skarmiania. Duże sukcesy mają na tym odcinku Instytut Technologii Żywności Pochodzenia Roślinnego oraz Instytut Żywienia Zwierząt i Gospodarki Paszowej. Pierwszy z nich opracował i wdrożył do praktyki metodę czystych kultur bakterii kwasu mlekowego do konserwacji wysłodków buraczanych w cukrowniach oraz wykorzystanie amoniaku do konserwowania ziarna zbóż, eliminujące bardzo kosztowny, importowany kwas propionowy. Instytut Żywienia Zwierząt i Gospodarki Paszowej wspólnie z Poznańskimi Zakładami Farmaceutycznymi "Polfa" opracował i wdrożył nowe preparaty witaminowo-antybiotykowe w żywieniu zwierząt. Dodatki te wpływaj-} na lepsze wykorzystanie przez zwierzęta składników pasz, a także podnoszą zdrowotność zwierząt i ich płodność. Wymienione instytuty posiadają również spory dorobek na odcinku wykorzystania ubocznych produktów pochodzenia rolniczego i przemysłu spożywczego do produkcji białka pastewnego na drodze biosyntezy oraz zastosowania prawidłowych i doskonalszych technologii konserwowania pasz. W zakresie wykorzystania ubocznych produktów przemysłu spożywczego do produkcji pasz duży sukces odniósł także Instytut Technologii Żywności Pochodzenia Zwierzęcego. Opracowana tu nowa metoda utrwalania i koagulacji krwi przy pomocy łatwo dostępnych i tanich środków chemicznych pozwala na uzyskiwanie

Rolnicza

Nowy typ hodowlano-użytkowy grochu "wąsaty", uzyskany w wyniku radiacyjnej rautagenezy

Forma soi przystosowana do warunków przyrodniczych Polski, pozyskana na drodze selekcyjno-mutacyjnejpreparatu o gąbczastej, jednolitej strukturze, trwałego i łatwego w transporcie. Szerokie wykorzystanie tej metody prowadzi do uzyskiwania dodatkowych ton cennej paszy oraz do eliminacji poważnego zanieczyszczenia środowiska przez ścieki zakładowe. Znaczące efekty wdrożeniowe posiada Instytut Hodowli i Technologii Produkcji Zwierzęcej. Opracowano tu nową metodę selekcji zwierząt gospodarskich opartą na immunogenetyce. Wyhodowano nowe rasy owocy wielkopolskiej, tzw. owcę poznańską i koride1a poznańskiego. Nowe rasy owiec odznaczają się wyższą (o 150%) wydajnością wełny strzyżnej w porównaniu z materiałem wyjściowym oraz wcześniejszym dojrzewaniem młodego żywca jagnięcego. Prowadzi się prace, uwieńczone już dużymi sukcesami, nad towarowym krzyżowaniem bydła nizinnego czarno-białego z rasami mięsnymi. Wprowadzenie do praktyki tej metody pczwoliło na uzyskanie większej ilości chudego mięsa. W badaniach dotyczących problematyki żywnościowej zaangażowanych jest w Akademii Rolniczej wiele jednostek naukowo-dydaktycznych. Poważne osiągnięcia w praktycznym wykorzystaniu rezultatów badań naukowych posiada Instytut Produkcji Ogrodniczej. Najlepszą wizytówką osiągnięć w sadownictwie jest pięćdziesięciohektarowy sad w Przybrodzie, dający corocznie obfite plony owoców. Wyhodowano tu m. in. doskonałą odmianę jabłka "delikates"; wprowadzono też nowoczesne metody intensywnej produkcji sadowniczej. Wdrożenie metody uprawy pomidorów szczepionych na podkładce kvfn pozwoliło uzyskać w Kombinacie Ogrodniczym Naramowice wzrost plonu do 40%. Podkładka kvfn jest odporna na groźne w ifprawie pomidorów patogeny glebowe.

2«

Włodzimierz Fiszeri #ftf

Baran owcy wielkopolskiej z zarodowego stada owiec w Rolniczym Zakładzie Dośwfadcza1nym Brody

Nową metodę hodowli ryb słodkowodnych upowszechniają w praktyce naukowcy z Instytutu Zoologii Stosowanej. Polega ona na stosowaniu specjalnych grodzi, zbudowanych w kształcie sześcianu o pojemności 12,5 m 3 , obciągniętych stylonowa ..riatkt i zawieszonych na specjalnej platformie pływakowej. Pokarm dla ryb jest automatycznie dozowany. Dzięki tej metodzie uzyskuje się kilkakrotnie szybszy przyrost ryby niż w normalnych warunkach w stawach lub jeziorach oraz wielokrotnie większą wydajność w stosunku do hodowli tradycyjnej. Dużą zaletą tej metody jest ochrona ryb przed pasożytami przez odsunięcie grodzi od dna jeziora i przemywanie ich świeżą wodą. W Instytutach Wydziału Technologii Żywności zakończono i wdrożono szereg tematów obejmujących opracowanie nowych technologii produkcji gotowych dań i koncentratów, przetworów zbożowych, warzywno-owocowych i mięsnych. Zaprojektowano także nowe rozwiązania konstrukcyjne niektórych maszyn w przemyśle spożywczym oraz zastosowanie e1ektrokontaktowej obróbki termicznej farszów mięsnych, dającej znaczne oszczędności czasu oraz wzrost wydajności produkcji. Wspomniany już Instytut Genetyki i Hodowli Roślin posiada także poważne osiągnięcia wdrożeniowe w zakresie wyhodowania nowych odmian roślin ogrodniczych. Wyhodowano tu jedyną polską odmianę papryki, tzw. poznańską słodką,

Opas, krzyżówka Simentą1 z rasą czamo-białą

Rolnicza

Młody drop wyhodowany w Instytucie Zoologii Stosowanejnową odmianę pomidora odznaczającego się wysoką plennością, nową odmianę marchwi jadalnej, kapusty brukselskiej i borówki czernicy. W Uczelni wykonano także szereg prac dotyczących ochrony naturalnego środowiska oraz introdukcji i reintrodukcji niektórych dziko żyjących ptaków i ssaków. W tym ostatnim przypadku spore osiągnięcia posiada Instytut Zoologii Stosowanej. Opracowano tu nowy typ skrzynek lęgowych dla ptaków. Rozwijająca się w oparciu o ten wynalazek produkcja skrzynek lęgowych zaspokaja potrzeby wielu regionów w kraju. W tych lasach, do których wprowadzono nowe skrzynki lęgowe, zaobserwowano znaczny wzrost populacji ptaków śpiewających, co ma istotne znaczenie w biologicznej walce ze szkodnikami leśnymi. Dużym sukcesem uwieńczono badania nad hodowlą wolierową głuszca, cietrzewia i dropia i wprowadzeniem tych zwierząt do łowisk wielkopolskich. Reintrodukuje się także w warunkach naturalnych bobra oraz prowadzi się dalsze badania nad sarną euiopejską. Poważne osiągnięcia w badaniach nad ochroną środowiska naturalnego mają także niektóre Instytuty Wydziału Leśnego. Wyróżnia się w tym zakresie Instytut Przyrodniczych Podstaw Leśnictwa mający duży dorobek w zakresie przywracania naturalnych warunków ekologicznych terenom zniszczonym przez przemysł. W grupie osiągnięć naukowych nie obejmujących bezpośrednio problematyki żywnościowej wyróżniają się prace Instytutu Mechanicznej Technologii Drewna w zakresie modyfikacji drewna. Ich rezultatem jest opracowanie nowego sposobu polimeryzacji monomerów w drewnie, który zwiększa stabilność wymiarową i twardość drewna oraz właściwości wytrzymałościowe. N a przykład spolimeryzowane drewno olchy i jodły (nie używane dotąd ze względu na swą kruchość w stolarce budowlanej) zawierające polistyren (spolimeryzowanv monomer) charakteryzuje się przeszło dwukrotnie wyższą wytrzymałością na zginanie statyczne niż drewno naturalne. Nic więc dziwnego, że metodą poznańską zainteresowało się wiele zakładów w kraju, a także liczne firmy zagraniczne. W 1976 r. uruchomiono na terenie Leśnego Zakładu Doświadczalnego w Laskach (woj. kaliskie) produkcję drewna modyfikowanego. W dziedzinie technologii drewna praktyczne wykorzystanie rezultatów swoich badań ma do odnotowania także Instytut Tworzyw Drzewnych, Instytut Podstaw

Włodzimierz Fiszer

Hala produkcyjna stacji modyfikacji drewna w Laskach koło Kępna

Techniki oraz Instytut Chemicznej Technologii Drewna. Pierwszy, wspólnie z Instytutem Krajowych Włókien Naturalnych, opracował nowy rodzaj tworzywa zastępującego okleinę naturalną i nie wymagającego powlekania powierzchni mebli lakierem. Pozwala to przeznaczyć hale lakiernicze dla potrzeb montażu oraz na usunięcie ujemnych skutów stosowania lakierów i rozpuszczalników. Przekonała się o tym załoga Swarzędzkich Fabryk Mebli. Wykorzystaniem trocin do produkcji masy papierniczej i zastosowaniem w przemyśle farmaceutycznym zajęli się pracownicy Instytutu Chemicznej Technologii Drewna. W legitymującym się trzydziestoma opatentowanymi wynalazkami Instytucie Podstaw Techniki opracowano m. in. nowe sposoby obróbki drewna, przy których otrzymuje się wióry technologiczne do produkcji płyt. Powstały w 1970 r. Wydział Melioracji Wodnych posiada już pewien dorobek naukowy, wykorzystany w praktyce. W Instytucie Melioracji Rolnych i Leśnych opracowano nową przenośną deszczownię do nawadniania pastwisk oraz metodę interpretacji zdjęć lotniczych dla potrzeb rolniczych. W Instytucie Budownictwa Wodno- Melioracyjnego opracowano m. in. technologię nowych materiałów budowlanych z przeznaczeniem ich do budownictwa inwentarskiego. Praktycznym wykorzystaniem rezultatów swoich badań mogą poszczycić się także inne jednostki Akademii Rolniczej. Instytut Ochrony Roślin wdrożył nowe opracowania dotyczące biologicznego zwalczania szkodników w sadownictwie, a Instytut Ochrony Lasu nowy preparat Bi-58 do zwalczania szkodników leśnych. W Międzywydziałowej Pracowni Izotopowej opatentowano urządzenie do radiacyjnej mutagenezy roślin, wdrożone następnie do produkcji w Zakładzie Doświadczalnym Aparatury Unikalnej Instytutu Badań Jądrowych w Świerku. Lista tematów wykonanych w latach 1971 - 1976 i wdrożonych do praktyki rolniczej i przemysłu spożywczego, a także w innych działach gospodarki narodowej, jest dość długa i nie sposób wymienić wszystkich osiągnięć w tym zakresie. Nie

Rolnicza

które z zakończonych prac nie posiadają cech wdrożeniowych, lecz stanowią doniosłą wartość poznawczą, często wręcz fundamentalną dla rozwoju danej dyscypliny. Do nich należą przede wszystkim prace nad biosyntezą białka prowadzone w Międzyuczelnianym Instytucie Biochemii oraz skonstruowanie w Zakładziie Metod Matematycznych i Statystycznych nowych algorytmów biometrycznych i statystycznych dla potrzeb biologii i rolnictwa. Poważne rezultaty badawcze ma do odnotowania także młodzież akademicka zrzeszona w licznych kołach naukowych. Koła naukowe prowadzą działalność naukowo-badawczą, głównie w ramach trzydziestu obozów naukowych organizowanych corocznie. Spośród kompleksowych obozów naukowych, w których studenci Akademii Rolniczej uzyskali wymierne efekty dla danego regionu, wymienić należy ..Trzciankę", "Konin", "Jeziorsko" i "Chełm-80".

O stopniu wykorzystania rezultatów badań naukowych w praktyce świadczą m. in. wyniki produkcyjne Rolniczych Zakładów Doświadczalnych gospodarujących na obszarze około 4500 ha. W stosunku do roku 1971 średnia wydajność cztelech zbóż wzrosła w 1976 r. o 37°jo, a rzepaku, grochu i niektórych roślin pastewnych ok. 20 0 jo. O zintensyfikowaniu produkcji zwierzęcej może świadczyć to, iż przeciętna mleczność krów za rok 1976 wynosiła 4426 litrów, tj. o 22,2°jo więcej aniżeli w roku 1971. Wzrosło pogłowie nowych ras owiec do 3000 szt., przy przeciętnej wydajności wełny strzyżnej 6,2 kg od jednej owcy. Leśne Zakłady Doświadczalne gospodarują na obszarze ok. 7000 ha, z czego na tysiącu hektarów prowadzi się działalność naukowo-badawczą i wdrożeniową jednostek naukowo-dydaktycznych skupionych głównie na Wydziale Leśnym i Wydziale Technologii Drewna. Wymowną ilustracją zaangażowania potencjału badawczego Uczelni w realizację omawianych prac naukowych są przeznaczone środki finansowe. W latach 19711975 wzrosły one ponad trzykrotnie.

Tabela l

WARTOŚĆ WYKONANYCH PRAC (w milionach 21)

Rok

Wartość prac

A efekty? Trudne są one do precyzyjnego wyliczenia. Z całą pewnością są to miliardowe efekty ekonomiczne, jakie rolnictwo, przemysł spożywczy i inne działy gospodarki narodowej uzyskały i uzyskują dzięki zastosowaniu w latach 1971 - 1976 bez mała stu tematów prac naukowo-badawczych Akademii Rolniczej.

Włodzimierz Fiszer

ANEKS

INSTYTUTY AKADEMII ROLNICZEJ (na dzień 1 X 1977 r.)

Instytut Gleboznawstwa i Chemii Rolnej Dyrektor: prof. dr hab. Wojciech Dzięcio10wski Instytut Genetyki i Hodowli Roślin Dyrektor: prof. dr hab. Julian J aranowski Instytut Uprawy Roli i Roślin Dyrektor: prof. dr hab. Kazimierz Piechowiak Instytut Ekonomiki 1 Organizacji Rolnictwa Dyrektor: prof. dr hab. Tadeusz Czwojdrak Instytut Mechanizacji Rolnictwa Dyrektor: doc. dr hab. Ryszard GanoWICZ Instytut Przyrodniczych Podstaw Leśnictwa Dyrektor: prof. dr hab. Witold Mucha Instytut Ochrony Lasu Dyrektor: prof. dr hab. Alfred Szmidt Instytut Organizacji Gospodarstwa Leśnego Dyrektor: prof. dr hab. Mieczysław Podgórski Instytut Użytkowania Lasu i Inżynierii Leśnej Dyrektor: doc. dr hab. Tadeusz Cybu1ko Instytut Hodowli i Technologii Produkcji Zwierzęcej Dyrektor: prof. dr hab. Antoni Kaczmarek Instytut Zoologii Stosowanej Dyrektor: prof. dr hab. Ryszard Graczyk Instytut Żywienia Zwierząt 1 Gospodarki Paszowej Dyrektor: prof. dr Kazimierz Gawęcki Instytut Podstaw Techniki Dyrektor: prof. mgr Jerzy Strumińsk; Instytut Chemicznej Technologii Drewna Dyrektor: prof. dr hab. Zdzisław Czechowski

Instytut Mechanicznej Technologii Drewna Dyrektor: prof. dr hab. Maciej Ławniczak Instytut Tworzyw Drzewnych Dyrektor: doc. dr hab. Zbigniew Morze Instytut Przyrodniczych Podstaw Produkcji Roślinnej Dyrektor: doc. dr hab. Michał Borys Instytut Produkcji Ogrodniczej Dyrektor: prof. dr hab. Tadeusz Hołubowicz Instytut Ochrony Roślin Dyrektor: prof. dr hab. Władysław Błaszczak Instytut Technologii Żywności Pochodzenia Roślinnego Dyrektor: prof. dr hab. Kazimierz Szebiotko Instytut Technologii Żywności Pochodzenia Zwierzęcego Dyrektor: prof. dr hab. Wincenty Pezac ki Instytut Żywienia Człowieka Dyrektor: prof. dr hab. Stanisław Stawicki Instytut Budownictwa Wodno - Melioracyjnego Dyrektor: doc. dr Józef Lewandowski Instytut Melioracji Rolnych i Leśnych Dyrektor: doc. dr hab. inż. Andrzej Kosturkiewicz Instytut Nauk Społeczno- Politycznych Dyrektor: prof. dr hab. Klemens Ratajczak Instytut Fizyki i Chemii Dyrektor: doc. dr hab. Stefan Kinastowski Instytut Biologii Stosowanej Dyrektor: prof. dr hab. Bohdan Kiełczewski Międzyuczelniany Instytut Biochemii Dyrektor: prof. dr Jerzy PawełkieWICZ

INNE SAMODZIELNE JEDNOSTKI NAUKOWO-DYDAKTYCZNE

Katedra Ekonomiki i Organizacji Drzewnictwa Kierownik: prof. dr hab. Zdzisław J akubowski Katedra Higieny i Ochrony Pracy Kierownik: prof. dr hab. Janusz Bielski Międzywydziałowa Pracownia Izotopowa Kierownik: prof. dr hab. Włodzimierz Fiszer Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych Kierownik: mgr Janina Witkowska Studium Wojskowe Kierownik: płk dypl. Henryk Kucner

Studium Wychowania Fizycznego i Sportu Kierownik: dr Andrzej Wierzbicki Studium Wiejskiego Gospodarstwa Domowego Kierownik: doc. dr hab. Barbara Dzierżyńska - Cybu1ko Zakład Upowszechniania Postępu w Rolnictwie Kierownik: doc. dr hab. Mieczysław Rutkowski Zakład Metod Matematycznych i Statystycznych Kierownik: prof. dr hab. Tadeusz Caliński