MAREK PRZYBYLSKI

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1977.07/09 R.45 Nr3

Czas czytania: ok. 21 min.

DWADZIEŚCIA LAT OŚRODKA BADAWCZO - ROZWOJOWEGO PRZEMYSŁU OPONIARSKIEGO "STOMIL" (1957-1977)

W 1923 R. powstała w Poznaniu przy ul. Ratajczaka (i na Winiarach) pierwsza fabryka opon samochodowych "Pneumatyk", która w 1928 r. została przejęta przez Spółkę Akcyjną "Paragum" Wyroby Gumowe. Statut tego przedsiębiorstwa został sporządzony w czerwcu 1928 r., zaś dnia 10 października 1928 r. aktem notarialnym Spółka przyjęła nazwę Centralna Poznańska Fabryka Wyrobów Gumowych S.A.

w Poznaniu * w skróclie telegraficznym "Pozgum". Długa i niewygodna w użyciu nazwa fabryki zastąpiona została w kilka lat później nazwą "Stomil" co było wynikiem propozycji nadesłanej na konkurs. Zarząd Spółki kupił w celu budowy nowej fabryki ok. 10 ha ziemi w Starołęce, w pobliżu stacji kolejowej i Warty. W fabryce tej uruchomiano kolejno produkcję nowych typów opon do rowerów, samochodów ciężarowych oraz motocykli. W 1938 r. otwarto filię "Stomila" w Dębicy, gdzie rozwijano głównie produkcję opon i dętek. W 1939 r. podjęto tam według własnej, oryginalnej technologii produkcję kauczuku syntetycznego pod nazwą ker. Opony i dętki z Poznania i Dębicy trafiały już w tym czasie do Holandii, Jugosławii, Rumunii i Stanów Zjednoczonych Ameryki Płn. W Polsce Ludowej Poznań jako ośrodek przemysłu gumowego odgrywa nadal rolę ważnego centrum produkcji opon. Tutaj też powstała placówka specjalizująca się w badaniach na rzecz przemysłu oponiarskiego. Jej historia sięga roku 1951, kiedy w Warszawie powstała pierwsza placówka naukowa pracująca dla przemysłu gumowego, która w dwa lata później przekształciła się w Instytut Przemysłu Gumowego. Z dniem 1 kwietnia 1957 r. Instytut ten powołał w Poznaniu Samodzielną Pracownię Ogumienia Trakcyjnego, której kierownikiem mianowany został mgr Erwin Jabłoński. Pracownia otrzymała do dyspozycji pomieszczenia po dawnym magazynie (ok. 20 m*) w siedzibie Oddziału Biura Projektów Przemysłu Gumowego przy ul. Dominikańskiej. Zadaniem Pracowni było dokonywanie analiz wartości eksploatacyjnej opon produkowanych w Polsce, poprzez badania wyników eksploatacji zbieranych w przedsiębiorstwach transportu samochodowego. Przeprowadzano też studia nad metodami konstrukcji opon. Równocześnie podjęto współpracę z Instytutem N aukowo- Badawczym Przemysłu Oponiarskiego w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Polegała ona na konsultacjach, wymianie dokumentacji i wspólnej ocenie opon. Pracownia poznańska została włączona do współpracy w ramach Sekcji Opo

» Rejestr Handlowy Sądu Okręgowego NRD 9E z dnia 16 kwietnia 192! r.

Marek

Przybylski

Doc. mgr Erwin Jabłoński, kierownik Samodzielnej Pracowni Ogumienia Trakcyjnego a następnie Centralnego Laboratorium Oponiarskiego od l IV 1957 do 31 XII 1%3 r.

Mgr inż. Tadeusz Andrysiak, kierownik Centralnego Laboratorium Oponiarskiego i dyrektor Ośrodka Badawczo- Rozwojowego Przemysłu Oponiarskiego od l I 1%4 do 14 VI 1974 r.

niarskiej Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, a Erwin Jabłoński pełnił funkcję r rzedstawiciela Polski w Zespole do Spraw Oponiarstwa. Z dniem 1 stycznia 1959 r. utworzone zostało w Poznaniu Centralne Laboratorium Oponiarskie \ w którego skład weszli dotychczasowi pracownicy Samodzielnej Pracowni Ogumienia Trakcyjnego. W momencie powstania w Centralnym Laboratorium pracowało czternaście osób, pod koniec 1960 r. Laboratorium zatrudniało dziewiętnastu pracowników (Tabela 1). Kierownikiem mianowany został doc. mgr Erwin Jabłoński. Utworzono cztery pracownie: K o n s t r u k c j i i O g u m i e n i a (kierownik mgr inż. Henryk Durski) , T e c h n o log i c z n ą (kierownik mgr Marian Stachowski), B a d a ń S t a c y j n y c h i E k s p l o a t a c y j n y c h (kierownik inż.

Józef Stróżyk), M a s z y n o w ą (kierownik mgr inż. Ludwik Wróbel).

Skromne pomieszczenia przy ul. Dominikańskiej już w 1959 r. nie wystarczały dla potrzeb badawczych, w związku z czym Pracownię przeniesiono do dwóch pokoi w dyrekcji Poznańskich Zakładów Opon Samochodowych "Stomil" przy ul. Starołęckiej, w sąsiedztwie której miały w przyszłości powstać obiekty laboratorium. W 1962 r. nastąpiły przenosiny do własnej stacji doświadczalnej, a w trzy lata później (1965) do własnej siedziby przy ul. Starołęckiej 18. Z dniem 1 lutego 1966 r. dyrektorem Centralnego Laboratorium mianowany został mgr inż. Tadeusz Andrysiak. Jeszcze w 1960 r. przystąpiono do prac badawczych nad oponami radialnymi do samochodów osobowych 6.00-16 i ciężarowych 8.25-20. Opony konfekcjonowano przy

, Zarządzenie Ministra Przemysłu Chemicznego z dnia 27 grudnia 1959 r. Zarządzenie to nie weszło w życie i Samodzielna Pracownia Ogumienia Trakcyjnego działała dalej jako jednostka podporządkowana Instytutowi Przemysłu Gumowego w Warszawie. Praktycznie Centralne Laboratorium Oponiarskie powstało z dniem l lutego 19ffi r. Regulamin organizacyjny został nadany Zarządzeniem Ministra Przemysłu Chemicznego z dnia 15 lipca 19ffi r.

Tabela 1

PRACOWNICY

OŚRODKA BADAWCZO-ROZWOJOWEGO PRZEMYSŁU OPONIARSKIEGO "STOMIL" W LATACH 1960 - 1976

Rok Badawczo- Inżynierowie AdministracFizyczni Razem naukowi i technicy ja 1960 2 13 3 , 1 19 1961 2 21 2 4 29 1962 2 20 2 6 30 1963 2 26 3 5 36 1964 2 ' 31 4 5 42 1965 2 48 6 9 65 1966 2 65 8 15 90 1967 3 83 14 16 116 1968 2 95 15 21 133 1969 12 103 16 20 151 1970 12 126 14 31 183 1971 *2 148 19 54 233 1972 11 175 27 76 289 1973 12 180 39 76 307 1974 12 167 41 89 309 1975 9 147 42 84 282 1976 9 151 40 78 278pomocy prymitywnego bębna płaskiego, a wulkanizowano w formach Zakładów "Stomil". Pod koniec roku laboratorium otrzymało pierwszą maszynę konfekcyjną typu "Giant" i dwa dynamometry. Specjaliści rozpoczęli szereg prac badawczych służących rozwojowi przemysłowej produkcji opon. Zajmowali się opiniowaniem wyników i koordynacją prac doświadczalnych, prowadzonych przez inne jednostki badawcze zajmujące się technologią wytwarzania opon. Równocześnie Centralne Laboratorium skupiało coraz większą liczbę specjalistów, przybywała nowocześniejsza aparatura, m. in. szereg unikalnych maszyn oraz urządzeń pomiarowo-kontrolnych. Przybył aparat rentgenowski do prześwietlania opon; maszyna do badań dynamicznych; urządzenie do badania układu guma-kord oraz aparatura do prowadzenia homologacji na pojazdach testowych. Mimo wszystko Laboratorium w dalszym ciągu zmuszone było do korzystania z pomocy zakładów oponiarskich w zakresie przygotowywania mieszanek, gumowania kordów, wytłaczania bieżników, drutówek, membran. W historii Centralnego Laboratorium ważny jest szczególnie rok 1970. Oto w dniu 20 grudnia dokonano tu pierwszej wulkanizacji opon we własnej prototypowni. Poprzednio wulkanizację opon prototypowych wykonywano w Zakładach "Stomil" w Dębicy i Poznaniu. Trzeba to było robić tak, aby nie zakłócać cyklu produkcyjnego w tych fabrykach. Uzależnienie placówki od ograniczonych możliwości przemysłu wydłużało cykl badawczy. Własna prototypownia przyczyniła się do znacznego zwiększenia zakresu i przyspieszenia prac badawczychr W roku 1972 Minister Przemysłu Chemicznego zarządził utworzenie Ośrodka Badawczo- Rozwojowego Przemysłu Oponiarskiego "Stomil" z siedzibą w Poznaniu i nadał tej jednostce statue. Na mocy tego zarządzenia, z dniem 1 stycznia 1973 r.,

* Zarządzenie Nr. 122 Ministra Przemysłu Chemicznego z dnia 11 grudnia 1972 r. znak EZ6D.

3 Kronika miasta Poznania z. 3/77

Marek

Przybylski

Budynek przy ul. Dominikańskie], w którym mieściła się Samodzielna Pracownia Ogumienia Trakcyjnego od l IV 1957 do końca 1959 r.

JJP »

* .

Is' :

Centralne Laboratorium Oponiarskie przekształcone zostało w Ośrodek Badawczo- Rozwojowy Przemysłu Oponiarskiego "Stomil". "Przedmiotem działania Ośrodka - czytamy w zarządzeniu - jest prowadzenie prac naukowo-badawczych, rozwojowych i wdrożeniowych związanych z uruchomieniem produkcji opon i dętek, łącznie z bieżnikowaniem opon". Dyrektorem Ośrodka mianowany został mgr inż. Tadeusz Andrysiak, a z dniem 15 czerwca 1974 r. mgr inż. Stanisław Cyran, poprzednio dyrektor naczelny Poznańskiej Fabryki Opon Samochodowych "Stomil". Po powstaniu Ośrodka placówce powierzono: opracowywanie projektów procesów technologicznych; ocenę ogumienia produkowanego w kraju i za granicą; próby wdrożenia do produkcji nowych surowców; projektowanie maszyn i urządzeń oraz oprzyrządowania dla przemysłu oponiarskiego. Stworzone zostały też warunki do wykonywania jednostkowych wyrobów w oparciu o własne opracowania, jak i do współudziału w realizacji inwestycji związanych z wdrażaniem wyników prac naukowo-badawczych i rozwojowych. Ponadto Ośrodkowi przypisano projektowanie technologii dla zakładów przemysłu oponiarskiego, prace związane z modernizacją nroresów technologicznych, jak również prowadzenie działalności ogólnotechnicz

nej dotyczącej normalizacji i typizacji, informacji naukowo-technicznej, patentowej, szkoleniowej itp. Aby sprostać tym zadaniom, na rozwój Ośrodka oraz na prowadzone prace badawcze przeznaczono znaczne fundusze (Tabela 2).

Tabela 2

FUND USZE NA CELE BADA WCZE W LA TA CU 1966 - 1975 (W TYS. ZŁ)

Fundusz Stan na koniec Środki Wartość Sprzedaż materiałów na inwestycj e według cen roku trwałe i kapitalne do badań zbytu remonty 1966 19 015 1338 12 310 6266 1967 21853 1434 10 325 6291 1968 24 814 1224 19 185 8 335 1969 38 382 2214 21333 6 468 1970 58 588 1668 8 682 13 027 1971 60 960 3799 13 952 44 O 17 1972 72 20 l 5735 14 677 63 093 1973 98 447 5392 11556 63 077 1974 102 010 7954 10 386 65 983 1975 112 251 8526 3 798 61 178

WYNIKI PRAC BADAWCZYCH

Jeszcze w okresie działalności Centralnego Laboratorium rozpoczęto szereg prac badawczych o dużym znaczeniu praktycznym dla polskiego przemysłu gumowego, mianowicie opracowanie ogólnych zasad projektowania, technologii produkcji i konstrukcji opon o nowych wymiarach lub też wytwarzanych z nowych surowców. W latach 1961 -1962 pracowano nad unifikacją stosowanych mieszanek; stosowa

Stacja doświadczalna Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Przemysłu Oponiarskiego przy ul. Starołęckiej oddana do użytku w 1962 rlilaiiliililpgiiA:l ,. , V l-o . . . . . . . . . ./'..... .

WS Jm

Marek Przybylskiniem kauczuków syntetycznych; nad metodami przeciwdziałania starzeniu się opon. Prowadzono też badania eksploatacyjne i stacyjne opon oraz nad przyczynami przedwczesnego wycofywania opon z eksploatacji. Opracowania dotyczące unifikacji mieszanek surowców stosowanych do produkcji tego samego rodzaju wyrobów przez różne zakłady przemysłu gumowego przyczyniło się do zmniejszenia różnorodności receptur i liczby surowców stosowanych w produkcji. Duże praktycznie znaczenie miały także prace z zakresu ekonomiki. Dzięki nim udało się w produkcji opon ograniczyć zakres stosowania kauczuku naturalnego, zastąpić go w szerszych rozmiarach kauczukiem syntetycznym krajowym, a jednocześnie zachować wysoką jakość wyrobów. W 1960 r. Centralne Laboratorium opracowało ogólne zasady obowiązujące w projektowaniu opon, co znacznie skróciło czas konstruowania i tworzenia projektów nowych opon. Podobne znaczenie miały opracowane zasady projektowania bębna konfekcyjnego. W 1961 r. rozpoczęto badania nad zastosowaniem kauczuku izoprenowego, co w przyszłości przyczyniło się do podwyższenia jakości opon. Również prace nad ścieralnością opon, przy produkcji których zastosowano kauczuk ker i sadzę isaf, wpłynęły na szersze zastosowanie krajowych kauczuków w produkcji opon. Wspólnie z Instytutem Przemysłu Gumowego oraz niektórymi fabrykami badano możliwości zastosowania kauczuku butylowego do produkcji grzejek i dętek. Wdrożenie wyników tych prac przyczyniło się w pewnym stopniu do przedłużenia używalności tych wyrobów. W latach 1964 - 1965 skonstruowano opony o zmniejszonej liczbie warstw. W przypadku opon do samochodów osobowych oznaczało to zmniejszenie ilości warstw kordu z sześciu do czterech przy zachowaniu tej samej wytrzymałości. Opanowano również produkcję opon rowerowych z tzw. białymi bokami, co pozwoliło skutecznie konkurować na rynkach zagranicznych ze sprzedawanym tam ogumieniem. Wdrożono do praktyki jednolite metody badań ogumienia na bieżni bębnowej.

Przyczyniło się to do większej porównywalności wyników badań wykonywanych w zakładach oponiarskich. W 1965 r. Centralne Laboratorium w zasadzie zajmowało się rozwiązywaniem bieżących problemów, z którymi borykały się fabryki opon. Po skupieniu większej liczby specjalistów, zdobyciu nowocześniejszej aparatury i oprzyrządowania przystąpiono do prac nad problemami długofalowymi, takimi jak np. opracowanie dokumentacji konstrukcyjno-technologicznej dla Olsztyńskich Zakładów Opon Samochodowych czy też intensyfikacja produkcji w Zakładach w Dębicy. M. in. wykonano ocenę wartości wytrzymałości tkaniny kordowej, co zapoczątkowało pracę nad obniżeniem liczby warstw kordu w oponach. Wyniki te zastosowano przy modernizacji i intensyfikacji procesów technologicznych w fabrykach w Poznaniu. Dębicy i Olsztynie.

Do realizacji ważnego opracowania nad unifikacją receptur mieszankowych w produkcji opon, zespół pracowników Centralnego Laboratorium przystąpił w 1968 r. W tym okresie przystąpiono również do opracowania bardzo potrzebnych gospodarce narodowej opon typu "Gigant". Te olbrzymie opony stosowane w wielkich i ciężkich maszynach budowlanych, drogowych, leśnych i górniczych sprowadzano dotychczas od takich producentów jak Dunlop, Michelin lub Goodyear. Zapotrzebowanie na nie stale rosło, zwłaszcza po uruchomieniu Kopalni Miedzi w Lubinie. W tej sytuacji - głównie z myślą o zaspokojenie potrzeb kopalnictwa miedzi - rozpoczęto w Centralnym Laboratorium próby skonstruowania kilku wersji opon. Nazwa "Gigant" w pełni odpowiada wyglądowi opony. Przeciętnie opona waży około 260 kg, a jej wysokość sięga ok. 2 m.

Budynek administracyjny Ośrodka Badawczo-Rozwoj owego Przemyślu Oponiarskiego przy ul. Starołęckiej 18, przekazany do użytku w 1%5 r.

lil'il i i i WS &A "żsmśmżm

Sukces konstrukcyjny i wdrożeniowy osiągnięty w pracach nad "Gigantami" to jedno z największych osiągnięć poznańskiego Ośrodka. W Zakładach ,.Stomil" powstał m. in. specjalny wydział produkujący te opony. Inne najbardziej z-'ane osiągnięcie miało swój finał w czerwcu 1973 r. na podwrocławskiej autostradzie, gdzie polski samochód osobowy fiat 125p wyposażony w opony radialne typu 175 SR-13 D90, wyprodukowane w Ośrodku, pobił aż trzy rekordy świata (stąd nazwa "Stomil-Rekord"). Polski fiat jadąc bez przerwy w ciągu piętnastu dni i nocy uzyskał rekordowe wyniki (powyżej 138 km/godz.) na dystansach 25 000 km, 25 000 mil i 50 000 km, bijąc rekordy samochodów simca aronde i ford-cortina-lotus. W oponach ciśriienie wynosiło 2,5 atm.osfery (z przodu) i 2,7 atmosfery (z tyłu). Średnia prędkość utrzymywana na trasie wahała się w granicach 150-160 km. W tych warunkach opony spisywały się znakomicie. Po ustanowieniu rekordów świata zostały zaliczone do najlepszych opon wytwarzanych w Europie. Skonstruowanie tak doskonałych opon nie przyszło łatwo. Opony radialne pojawiły się na rynku, gdy bardzo złą opinią cieszyły się opony diagonalne 5, 60S-13 produkowane dla polskiego fiata przez Zakłady w Olsztynie. W tej sytuacji Ośrodek podjął się opracowania nowej konstrukcji opony w wersji opasanej. Prace zakończone zostały w 1972 r. uzyskaniem wyrobu wysokiej jakości i wdrożeniem go do produkcji w trzecim kwartale 1972 r. Za to opracowanie przyznano OśrodKowi nagrodę Ministra Przemysłu Chemicznego za zajęcie I miejsca w konkursie na najlepsze osiągnięcia w dziedzinie uruchomienia produkcji nowych wyrobów rynkowych w 1972 r. W tym srmym roku przystąpiono do realizacji tematu "Opony niskociśnieniowe i rolnicze", a w roku następnym (1973) zajęto się oponami do wózków widłowych i transportowych. Te prace, zarówno jak i poprzednie, przyniosły zakładom, w których je zastosowano spore oszczędności. W zasadzie każda praca kończąca się wdrożeniem przynosiła zakładom, w których ją zastosowano, spore efekty ekonomiczne. Na przykład opracowanie dokumentacji konstrukcyjno-technologicznej ogu

Marek Przybylski

Samochód doświadczalny fiat 125p zaopatrzony w tzw. piąte koło typu Peiseler do badania przyczepności wzdłużnej i poprzecznej opon

mienia, opisy procesów technologicznych i instrukcji obsługi urządzeń dla olsztyńskich Zakładów "Stomil". Wielkie oszczędności uzyskano po wprowadzeniu w życie opracowań i zaleceń mających na celu intensyfikację procesów technologicznych i produkcyjnych w zakładach oponiarskich. Realizatorzy tego zadania postawili sobie jako cel osiągnięcie na drodze bezinwestycyjnej wzrostu produkcji opon o milion sztuk rocznie oraz obniżenie ich wagi od 5 do 25 %. Wykorzystanie wszystkich rezerw i możliwości przyczyniło się do zaoszczędzenia w Zakładach "Stomil" w Poznaniu 32 000 000 zł, w Dębicy - 35 000 000 zł a w Olsztynie - 40 000 000 zł. Podejmowane nowe tematy badań miały na celu nie tylko uzyskanie oszczędności w bieżącej produkcji, lecz również tworzenie technologii zupełnie nowych opon. Taką oponą jest np. ogumienie przeznaczane dla samochodu rolniczego tarpan. Jest to opona typu 185 SB-15. W latach 1972 - 1973 wyprodukowano ok. 250 sztuk tych opon, co zaspokoiło pierwsze potrzeby producentów. Później seryjną ich produkcją zajęły się Zakłady w Olsztynie. Dla wysokiej efektywności przemysłu oponiarskiego poważne znaczenie miało zastosowanie w produkcji opon przedmieszek sadzowo-kauczukowych na bazie polibutadienu emulsyjnego. W trakcie badań przeprowadzono prace związane z wprowadzeniem technologii produkcji opon z wykorzystaniem przedmieszki kauczukowej, poliizoprenu i keru 8512, w oparciu o zunifikowane recepty z udziałem keru 8512. Prace związane z unifikacją receptur z udziałem tego typu kauczuku obejmowały podkład na wszystkie rozmiary opon, nakład na opony autobusowe, ciężarowe i rolnicze oraz bieżnik rolniczy. Badania powiodły się na tyle, że opłaciło się je wdrożyć w Zakładach w Olsztynie, Dębicy i Poznaniu; postanowiono też podjąć prace wdrożeniowe z myślą o dalszych etapach badań w Zakładzie w Olsztynie. Badania te miały duże znaczenie dla przemysłu chemicznego, gdyż stwarzały możliwość zastosowania do produkcji kauczuku keru 8512, którego wytwarzanie rozpoczęto właśnie w Zakładach Chemicznych w Oświęcimiu. Wdrożenie nowego typukauczuku do produkcji opon stworzyło możliwości uzyskania rocznych oszczędności w przemyśle oponiarskim rzędu około 7000 ton kauczuku naturalnego. Opracowanie to zyskało Nagrodę Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki za rok 1972. W ciągu ostatnich kilku lat najwięcej prac koncentrowało się zawsze na przygotowywaniu nowych typów i konstrukcji opon do samochodów osobowych. Stworzono m. in. rodzinę opon dla polskich fiatów 125p; dla limuzyny i dla odmiany combi. Równolegle prowadzono badania nad oponą 135 SR12 dla polskiego fiata 126p. Pierwsze prototypowe opony wykonano w grudniu 1972 r. Dzięki zastosowaniu w praktyce wyników kompleksowych badań, w roku 1975 - 45% ogólnej ilości opon wytwarzanych w Polsce było oponami typu radialnego. Ponieważ są to opony znacznie trwalsze niż tradycyjne opony diagonalne, co roku z tego tytułu zyskuje się znaczne oszczędności. Od kilku lat prowadzone są również badania nowego typu ciężarowych opon radialnych wyposażonych w kord stalowy. Pierwsze prototypy tych opon o wymiarach 8.25R20 wykonane zostały w 1972 r. W tym okresie rozpoczęto też budowanie specjalnej maszyny konfekcyjnej do budowy opon tego typu. Na zamówienie Centralnego Biura Urządzeń Budowlanych w Warszawie przystąpiono do opracowania dokumentacji konstrukcyjno-technologicznej kilku rozmiarów opon nowego typu dla maszyn budowlanych. Prowadzi się również próby eksploatacyjne maszyn do robót ziemnych, w wyniku których bada się możliwości podniesienia parametrów opon zastosowanych w tych maszynach.

Duża aktywność w ruchu wynalazczym nastąpiła zwłaszcza po roku 1966 (Tabele 3 i 4). W 1967 r. zgłoszono dwadzieścia pięć wynalazków, z których osiem zostało natychmiast zastosowanych, a dziewięć przekazano do opatentowania. W 1969 r. Urząd Patentowy udzielił cztery patenty, które otrzymali twórcy m. in.

takich opracowań jak: urządzenie do badania wytrzymałości połączenia gumy z kordem; sposób obserwacji procesów deformacji opon samochodowych; nowy typ maszyny do mycia części samochodowych. W 1970 r. uzyskano patent na sposób ustalenia kształtu osnowy opony oraz urządzenie do stosowania tego sposobu. W 1971 r. zgłoszono trzydzieści sześć projektów wynalazczych. Sześć z nich zostało zastosowanych w praktyce. Na przykład patent na sposób przygotowania powierzchni uszkodzonych opon do naprawy i narzędzia do stosowania tego sposobu spotkał się z dużym zainteresowaniem w świecie. Na te rozwiązania zastała udzielona ochrona na obszarze: Czechosłowacji, Francji, Niemieckiej Republiki Demokratycznej, Republiki Federalnej Niemiec, Stanów Zjednoczonych Ameryki Płn., Wielkiej Brytanii i Włoch. Jednym z ważniejszych wynalazków w 1972 r. była metoda wykorzystania szorstkarki

WYNALAZKI I PATENTY

Tabela 3

PROJEKTY

1966-1976

RACJONALIZATORSKIE

W LATACH

Projekty racjonalizatorskie Rok zgłoszone przyjęte j zrealizowane 1966 2 2 2 1967 23 21 6 1968 22 20 5 1969 7 5 4 1970 15 11 10 1971 36 25 8 1972 19 10 6 1973 21 20 8 1974 24 17 15 1975 24 17 7 1976 21 18 7 Razem 214 165 77

y:

U?o, ·i/ 1« 11 W

*t) i 1

Stacja doświadczalna, N a planie urządzenia do badania anorodności opon. w głębi maszyny bieżneftfj i .

O.

-II » e

do układania 1 docisku taśmy bieżnikowej . . Do naj aktywniej szych wynalazców zaliczyć należy: mgra inż. Henryka Wolniewicza -i dwadzieścia projektów (osiem patentów) urządzeń i oprzyrządowania do produkcji i do badań ogumienia; mgra inż. Zbigniewa Bąkowskiego - szesnaście projektów (osiem patentów) dotyczących konstrukcji opon oraz metod i oprzyrządowania do ich produkcji: mgra inż. Witolda Hansa -. dziesięć projektów (jeden patent) dotyczących oprzyrządowania do produkcji ogumienia. Urządzenia i oprzyrządowanie w prototypowni usprawnili: Roman Baesler (dziesięć projektów); Kazimierz Dutkowiak (siedem), Henryk Kęsy (pięć), Czesław Borucki (cztery) i inni. Metody i aparaturę do badań ogumienia usprawnili: Wojciech Hytry (trzynaście projektów), mgr inż. Marian Malicki (dziesięć), mgr inż. Sylwester Świtała (osiem, w tym jeden patent), dr inż. Janusz Lewandowski (siedem, w tym dwa patenty), Zygmunt Besz (siedem, w tym jeden patent) i inni. Do najciekawszych wynalazków należą: doc. dra hab. inż. Bolesława Jurkowskiego i adiunkta mgra inż. Edwarda Bajkowskiego - wykonywanie mieszanek z proszków przez uprzednie zamrożenie składników płynnych; mgr inż. Stanisław Kondeja - urządzenie do modelowania układu siatek osnowy opon oraz projekt racjonalizatorski bezpiecznej benzyniarki Czesława Nowika i Andrzeja J erchy. Od 1962 r. w Ośrodku Badawczo- Rozwojowym gromadzone są opisy patentowe z zakresu oponiarstwa. W ten sposób powstała biblioteka patentów z fachowym katalogiem, obejmująca dwa tysiące pięćset opisów patentowych, uwzględniająca surowce, sposoby produkcji, urządzenia, metody badań, konstrukcje opon itp., w której znalazły się opracowania patentowe czołowych producentów opon na świecie. Działającym W Instytucie Ośrodkiem Informacji N aukowo- Technicznej kieruje od dnia 16 lutego 1961 r. mgr Jerzy Bujakiewicz. Tak dobrze zorganizowany warsztat pracy oraz fakt, iż Ośrodek dysponuje wybitnymi specjalistami z dziedziny oponiarstwa, pozwala na ciągłe rozszerzanie badań o znaczeniu podstawowym. Wielu pracowników Ośrodka związanych jest z nim od początku istnienia placówki. Mgr inż. Henryk Durski pracuje od dnia 1 kwietnia 1957 r. jako konstruktor ogumienia, a ostatnio kierownik Sekcji Wynalazczości i Patentów; dr inż. Ryszard Bernaczyk - od dnia 7 kwietnia 1957 r. jako kierownik pracowni w Zakładzie TB; mgr Marian Stachowistoi od dnia 1 lipca 1957 r. jako asystent, ostatnio jako główny specjalista do spraw technologii ogumienia; mgr inż. Zbigniew Bąkowski od dnia 15 lutego 1959 r. jako konstruktor, ostatnio kierownik pracowni; Genowefa Kowalewska od dnia 1 grudnia 1960 r. jako technik, a ostatnio starszy referent; mgr Jerzy Bujakiewicz od dnia 16 lutego 1961 r. kierownik Sekcji, obecnie kierownik Zakładowego Ośrodka Informacji Naukowo- Technicznej; Czesław Klemens od dnia 5 maja 1961 r. jako kierowca samochodowy, mistrz do spraw badań drogowych; Czesław Malicki od dnia 14 lipca 1961 r. jako starszy majster; Ireneusz Cieślewicz od dnia 16 listopada 1961 r. jako starszy technik konstruktor, ostatnio starszy dokumentalista.

Tabela 4

PA TENTY W LA TA CH 1967 - 1975i Rok Patenty zgłoszone uzyskane wdrożone 1967 9 5 - 1968 8 5 2 1969 - - 1970 4 2 l 1971 5 5 1972 4 4 I 1973 8 7 1974 l , l 1975 3 3 - Razem 42 32 5

Marek

Przybylski

WYNIKI EKONOMICZNE

Badania prowadzone w Ośrodku przynoszą duże efekty ekonomiczne. Według obliczeń statystyków-ekonomistów każda złotówka w 1975 r. przeznaczona na badania w Ośrodku przyniosła fabrykom, wdrażającym do praktyki rozwiązania proponowane przez Ośrodek, zysk w wysokości 2,46 zł. Efekty te brano pod uwagę przy ocenie pracy wszystkich placówek naukowo-badawczych podległych Ministerstwu Przemysłu Chemicznego. W rezultacie zespół poznańskiego Ośrodka zajął wśród nich pierwsze miejsce w roku 1976. Od szeregu lat zespół wykonuje rocznie prace badawcze wartości ok. 70 000 000 zł. Celem tych prac jest naj ogólniej biorąc zwiększenie możliwości produkcyjnych przemysłu oponiarskiego i poprawa jakości wyrobów osiągana możliwie na drodze bezinwestycyjnej ; w tym zakresie Ośrodek ściśle współpracuje z Instytutem Przemysłu Gumowego w Warszawie. Są to prace gospodarczo ważne, gdyż największe rezerwy produkcyjne i surowcowe polskiego przemysłu oponiarskiego tkwią w odpadach produkcyjnych i możliwościach powtórnego wykorzystania opon zużytych. Wiele z nich można by używać ponownie po bieżnikowaniu. Po tej operacji opoea uzyskuje w 95% cechy nowego wyrobu, a koszt bieżnikowania wynosi ok. 20% kosztów produkcji nowej opony. W procesie produkcji opon powstaje pewna ilość odpadów surowców mieszanek gumowych, nagumowanych kordów i tkanin. Ośrodek stara się zaproponować fabrykom takie technologie, aby tych odpadów powstawało jak najmniej i równocześnie przygotowuje sposoby ich wykorzystania. Poważnym problemem (nie rozwiązanym jeszcze na świecie) jest przetwarzanie zużytych opon. Ośrodek proponuje rozdrabnianie tych opon na miał gumowy, który może być w 5 - 10% stosowany do mieszanek w produkcji nowych opon. Wyjątek stanowią opony z kordem lub opasaniem stalowym. Ośrodek uczestniczy w opracowaniu tematu węzłowego, zleconego Zakładowi Niskich Temperatur Polskiej Akademii Nauk we Wrocławiu; celem jest metoda i urządzenia służące do rozdrabniania opon przy pomocy niskich temperatur.

TM»4 wmm

Badanie mieszanki Aparat obsługujeplastyczności gumowej. " Bratender" Romualda Posila

Głównym zadaniem Ośrodka jest konstrukcja i technologia opon oraz dętek wszystkich typów będących w użyciu na świecie. Są to więc tradycyjne opony diagonalne, ale przede wszystkim radialne zapewniające większe bezpieczeństwo jazdy. Ośrodek specjalizuje się w 'badaniach konstrukcyjnych opon tekstylnych, stalowych lub całostalowych. Podjęto m. in. próbę wykonania konstrukcji i technologii opony całostalowei z przeznaczeniem dla autobusów jelcz. Osiągnęła ona przebieg 120 000 km, co jest wynikiem znacznym wobec normy, która dla opony tradycyjnej waha się w granicach 70 000 km. Przygotowano też nowy typ bezpiecznej opony kolorowej czyli takiej, do produkcji której stosuje się specjalne napełniacze pochodzące ze związków krzemowych. Polska opona kolorowa wyprodukowana w Ośrodku ma przyczepność większą od normalnej o około 20%. Nowością w pracach Ośrodka jest podjęcie konstrukcji unikalnych maszyn do produkcji i konfekcji opon. Sprawami naukowo-badawczymi kieruje zastępca dyrektora doc. dr hab. Bolesław Jurkowski. Podlega mu m. in. Zakład Konstrukcji Ogumienia (kierownik mgr inż. Stanisław Kondej); Zakład Technologii (kierownik mgr inż. Czesław Ornafa); Laboratorium Flizyko-Che>miczne kierowane przez mgra inż. Mieczysława Stróżyka i Ośrodek Informacji Naukowej, Technicznej i Ekonomicznej (kierownik mgr Jerzy Bujakiewicz). Zastępcy dyrektora do spraw technicznych inż. Jerzemu Kaźmierczakowi podlega Zakład Konstrukcji Maszyn i Urządzeń (kierownik mgr inż. Jerzy Zamorski); Zakład Badań i Oceny Ogumienia (kierownik mgr inż. Janusz Woda); Dział Prototypów Opon (kierownik mgr inż. Ryszard Sendlewski); Dział Mechaniczno-Inwestycyjny (kierownik Borysław Piotrowski) oraz Sekcja Wynalazczości i Patentów (kierownik mgr inż. Henryk Durski) . Przedstawiona struktura organizacyjna Ośrodka odpowiada stanowi na dzień 31 grudnia 1976 r.

TRUDNOŚCI, PROBLEMY DO ROZWIĄZANIA

W chwili powstania Centralnego Laboratorium Oponiarskiego podstawową sprawą było pozyskanie i dobór fachowej kadry pracowniczej. Zastosowano dwie drogi postępowania: jedna to nabór pracowników o dużym doświadczeniu fachowym z zakładów produkcyjnych, druga - dokształcanie młodych pracowników. Ta druga okazała się korzystniejsza, a w efekcie powstała własna kadra inżynieryjno-techniczna, silnie związana ze swym warsztatem pracy. W roku dwudziestolecia Ośrodek dysponuje dobrą kadrą fachowców, wyspecjalizowanych w różnych dziedzinach przemysłu oponiarskiego. Ośrodek utrzymuje żywe kontakty z wyższymi uczelniami poznańskimi, łódzkimi i gdańskimi, przyjmuje studentów na praktyki, a magistranci piszą prace związane z przemysłem oponiarskim. W ten sposób Ośrodek zapewnia sobie stały dopływ młodych kadr. Wzrastające wraz z rozwojem motoryzacji zapotrzebowanie na ogumienie zmusiło Ośrodek do podejmowania i realizowania tematyki badawczej związanej bezpośrednio z produkcją. Zamierzeniem Ośrodka było dostarczenie zakładom produkcyjnym takich opracowań, które znalazłyby bezpośrednie zastosowanie w produkcji i dopomogły fabrykom opon w usuwaniu bieżących trudności produkcyjnych. Zaczęły się też kłopoty z prototypami opon, wynikające z braku odpowiedniego oprzyrządowania i aparatury badawczej. Sprawa uległa znacznej poprawie, kiedy w 1966 r. powstała własna prototypownia, dzięki czemu uniezależniono się od urządzeń fabrycznych.

Marek

Przybylski

Z niemałym nakładem wysiłków Ośrodek uzyskał samochody do badań testowych ogumienia w drogowych warunkach eksploatacyjnych, c o dało możliwość sprawdzania wartości ogumienia w zróżnicowanych warunkach użytkowania. Testy drogowe zapewniają bowiem najbardziej prawdopodobne dane o jakości opon. Trudność polegała jeszcze na tym, że Ośrodek musiał wypracować własne metody dostosowane możliwościami do posiadanej aktualnie aparatury badawczej. Z biegiem lat trudności te przezwyciężono, a wiele opracowanych przez Ośrodek metod zostało znormalizowanych i obowiązują w całym przemyśle oponiarskim. Zakłady produkcyjne sygnalizowały kłopoty w ustalaniu receptur mieszanek gumowych na różne elementy opon. Dochodziło do tego, że w ciągu roku stosowano kilkadziesiąt receptur, co komplikowało przebieg produkcji. Temat: "Opracowanie zunifikowanych mieszanek gumowych na bazie kauczuku butadienowego" przyczynił się w dużym stopniu do pomyślnego rozwiązania tego problemu. Pracownicy Ośrodka musieli dokonywać wielu prób, często z negatywnymi wynikami, by wreszcie dojść do ustalenia optymalnych rozwiązań. Do wyjątkowo trudnych zadań należało skonstruowanie i wdrożenie do produkcji pierwszej opony radialnej. Opona radialna różni się od opony konwencjonalnej przede wszystkim pod względem konstrukcyjnym. Osnowa opony radialnej jest ułożona pod kątem 90° do kierunku toczenia się opony, w przeciwieństwie do opony diagonalnej, w której warstwy osnowy są skrzyżowane pod odpowiednim kątem. Produkcja opony radialnej jest trudna i wymaga surowego przestrzegania reżimów technologicznych i precyzji wykonawczej. W opony te miał być wyposażony polski fiat 125p, co wiązało się z zaprzestaniem importu. Zanim jednak pojawiła się polska opona radialna, należało zaspokoić zapotrzebowanie na opony do bieżącej produkcji samochodu fiat 125p, które zamierzano pokryć oponą typu diagonalnego. N a podstawie wykonanej w Poznaniu dokumentacji Olsztyńskie Zakłady Opon Samochodowych wyprodukowały oponę o rozmiarze 5.60 S 13 D62 w wersji diagonalnej. Opona ta nie zdała egzaminu. W tej sytuacji zaprojektowano oponę opasaną 165 SB 13 D31, której seryjną produkcję podjęły Dębickie Zakłady Opon Samochodowych.

Ta opona całkowicie spełniła oczekiwania użytkowników.

.1AAA»

AA

*k

Mgr inż. Stanisław Cyran, dyrektor Ośrodka Badawczo- Rozwojowego Przemysłu Oponiarskiego od 15 VI 1974 r.

ORGANIZACJE POLITYCZNE, SPOŁECZNE i ZAWODOWE

W dniu 11 października 1963 r. przy Centralnym Laboratorium Oponiarskim powołana została do życia Podstawowa Organizacja Partyjna Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Pierwszym sekretarzem został wybrany Jerzy Bujakiewicz.

Organizacja partyjna włączyła się natychmiast do rozwiązywania zagadnień, którymi żyła instytucja. N a koniec 1975 r. organizacja partyjna skupiała sześćdziesięciu pięciu członków i kandydatów. Organizacja partyjna w Ośrodku prowadziła ożywioną działalność polityczną poprzez różne formy szkolenia partyjnego, zajmowała się problematyką stosunków międzyludzkich - a przede wszystkim - realizowaniem w praktyce uchwał Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Podstawowa Organizacja Partyjna cieszyła się autorytetem wśród załogi Ośrodka, w czym jestzasługa kolejnych kierownictw z I sekretarzami: Jerzym Bujakiewiczem (trzy kadencje), Zbigniewem Tamborskim (jedna kadencja), Marią Dymaczewską (jedna kadencja) i Ryszardem Sendlewskim pełniącym aktualnie funkcję I sekretarza. Organizacja partyjna od początku istnienia nawiązała współpracę z Radą Zakładową Związku Zawodowego Chemików, która rozpoczęła swą działalność w kwietniu 1963 r. Przewodniczącymi byli kolejno: Andrzej Klemke (dwie kadencje). Andrzej Nachowski, Ireneusz Cieślewicz (po jednej kadencji) i aktualnie Zenon Lorek. W dniu 1 kwietnia 1971 r. rozpoczęło działalność Koło Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego. Organizacja ta skupia sześćdziesięciu dwóch członków, Zarząd Koła jest aktywny, organizuje prelekcje wybitnych fachowców z dziedziny ogumienia trakcyjnego i wycieczki o charakterze szkoleniowym do zakładów produkcyjnych. W Ośrodku działają jeszcze inne organizacje. Należy tu wymienić Ochotniczą Rezerwę Milicji Obywatelskiej, grupę Społecznego Inspektoratu Ruchu Drogowego, działającą od 1968 r. Założycielem i pierwszym komendantem był mgr inż. Marian Jurkiewicz. Organizacja skupia dwudziestu członków, którzy biorą czynny udział w zabezpieczaniu ładu i porządku na drogach publicznych. Aktywnie działa filia Automobilklubu Wielkopolskiego, powołana do życia w 1971 r. Organizacja liczy trzydziestu członków, jej prezesem jest mgr inż. Stanisław Cyrano Członkowie klubu uczestniczyli w wielu rajdach jako zawodnicy i sędziowie. Członkowie klubu Krzysztof Różewski i Antoni Banaszak zdobywali nawet tytuły mistrzów i wicemistrzów Polski w samochodowych wyścigach o mistrzostwo Polski.

Klub Motorowy Ligi Obrony Kraju, dzięki inicjatywie mgr inż. Mariana Jurkiewicza, działa od 1972 r. Zrzesza stu członków. Klub zorganizował kilka kursów samochodowych, na których szkolono zawodowych kierowców. Zorganizował również sześć kursów na amatorskie prawo jazdy dla pracowników Ośrodka, członków ich rodzin, pracowników Poznańskich Zakładów Opon Samochodowych "Stomil" oraz dla młodzieży z poznańskiego zespołu szkół chemicznych. Zorganizowano także kilka spotkań środowiskowych z udziałem wybitnego rajdowca, Adama Smorawińskiego. Dużą popularność pozyskał klub przez zorganizowanie tzw. wyższej szkoły jazdy,. gdzie uczono kursantów jazdy z "kontrolowanym poślizgiem", czyli opanowanie jazdy w trudnych warunkach atmosferycznych, zwłaszcza w okresie zimowym.

ŹRÓDŁA

P. T. B a u er: The Rubber Industry. London 1947.

A. B ł a s z ak, Z. T a m b o r s ki: Historia, rozwój t osiągnzęcza ośrodka Badawczo-Rozwojowego Przemysłu Oponiarskiego "Stomil" w okresie 1959 - 1973. J. D u t k i e w i c z: Kronika Zakładów "Stomil" w skrócie (maszynopis).

M. J li r k i e w i c z: Krótka monografia Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Przemysłu Oponiarskiego (maszynopis). Z. M ark o w s ki: Lokalizacja Zakładów Przemysłu Gumowego "Stomil" (maszynopis).

Z. M i k a i W. P o r z y c ki: xxv-lecie Zakładów Przemysłu Gumowego "Stomil". Poznań 1964.

M. P r z y b y l s ki: Opona wartości Fiata, "Głos Wielkopolski" nr 247, 22 X 1974; Opony na wszystkie drogi, tamże, nr 275; Radialne, bezdętkowe, kolorowe..., tamże, nr 262, 17 XI 1976 r.

K. Wandelt: Historia Zakładów "Stomil". "Kronika Miasta Poznania" R. 1959, nr 4, s. 55-63. ANEKS NAGRODY I WYRÓŻNIENIA

W okresie działalności Centralnego Laboratorium Oponiarskiego oraz Ośrodka Badawczo- Rozwojowego Przemysłu Oponiarskiego "Stomil" jego pracownicy za wykonane badania i wdrożenia uzyskali szereg nagród; zwyciężali w licznych konkursach. Oto niektóre z tych najważniejszych nagród i wyróżnień. N a g r o d a M i n i s t e r s t w a P r z e m y s ł u C h e m i c z n e g o przyznana 3 O VII 1969 r. za pracę: " Wdrożenie technologii impregnacji i stabilizacji kordów poliamidowych w Olsztyńskich Zakładach Opon Samochodowych". Nagrodzeni zostali: mgr inż. Tadeusz Andrysiak, mgr Marian Stachowski, mgr inż. Edward Bajkowski, inż. Maria Gołębiewska, mgr inż. Henryk Kaczmarek, technicy Bronisław Borucki i Roman Baesler. N a g r o d a M i n i s t e r s t w a P r z e m y s ł u M a s z y n o we g o za rok 1972 za oponę o rozmiarach 185 SB] 5 do samochodu rolniczego tarpan. N a g r o d a M i n i s t e r s t w a P r z e m y s ł u C h e m i c z n e g o za rok 1972 za pracę: " Wdrożenie do produkcji opon kauczuku butadienowego emulsyjnego Ker 8512". Nagrodzeni zostali: mgr Marian Stachowski, mgr inż. Tadeusz Andrysiak, mgr inż. Barbara Piłat, mgr inż. Edward Bajkowski, inż. Maria Gołębiewska. N a g r o d a M i n i s t e r s t w a P r z e m y s ł u C h e m i c z n e g o z dnia 24 I I I 1973 r. za pracę: "Opona opasana 165 SB13 do samochodu polski fiat 125p". Nagrodzeni zostali: mgr inż. Stanisław Krakowiak, mgr inż. Tadeusz Andrysiak, doc. dr hab. Bolesław Jurkowski, mgr inż. Danuta Strugarek, mgr inż. Ryszard Sendlewski, mgr inż. Stanisław Kondej oraz technicy: Roman Baesler, Eugeniusz Bela, Eugeniusz Dymaczewski, January Janasik, Janusz Kaczmarek, Stanisław Kmiecik, Mścisław Szczepanik.

Pięciokrotnie pracownicy Ośrodka zdobywali n a g r o d y "G a z e t y P o z n a ń - s k i ej" w konkursie "Złotego suwaka".

Powyższy artykuł jest częścią publikacji Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1977.07/09 R.45 Nr3 dostępnej w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku. Właścicielem praw jest Wydawnictwo Miejskie w Poznaniu.
Do góry