OPERACJA ORZEŁ W OBIEKTYWIE CZESŁAWA MAĆKOWIAKA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1977.07/09 R.45 Nr3

6 lipca 1977 r. godzina 11.00. Andrzej i Marian Pospieszni cjokonują ostatnich operacji przed "podróżą" orła na ziemię

UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA GOSPODARCE NARODOWEJ W LATACH 1971-1975

U PROGU lat siedemdziesiątych Uniwersytet im. Adama Mickiewicza wkraczał w drugie półwiecze swej działalności naukowej i dydaktycznej. W latach 1971 - 1975, wzorem lat ubiegłych, do najważniejszych stron działalności Uniwersytetu należało nadal kształcenie wysoko kwalifikowanych kadr specjalistów przygotowanych do pracy w gospodarce, administracji, instytucjach oświatowych, kulturalnych, wychowawczych oraz w samym szkolnictwie wyższym. Profil dydaktyczny studiów uniwersyteckich obejmuje nadal szereg specjalności, których absolwenci zasilają w znacznej mierze rozmaite działy gospodarki narodowej: chemia, fizyka, a w pewnej mierze także biologia, geografia, prawo i administracja państwowa. Kształcenie specjalistów na użytek gospodarki narodowej nie ogranicza się jednak do przygotowania absolwentów z tytułem magistra. Wychodząc naprzeciw potrzebom praktyki gospodarczej, Uniwersytet prowadzi studia i seminaria doktoranckie, których uczestnicy rekrutują się w znacznej mierze spośród kierowniczych kadr przedsiębiorstw państwowych i innych jednostek gospodarki uspołecznionej. W latach 1971 -1975 Uniwersytet promował wielu doktorów spośród osób z zewnątrz, które kierowane były na studia doktoranckie przeważnie przez organizacje gospodarcze. Dotyczy to przede wszystkim takich dziedzin jak fizyka i chemia. Odrębnym nurtem działalności dydaktycznej, służącym m. in. zaspokajaniu aktualnych potrzeb gospodarki narodowej, są studia podyplomowe. Przykładem studium odpowiadającego nowym potrzebom w dziedzinie kształcenia rzeczników patentowych i obsługi prawnej przedsiębiorstw, zajmujących się międzynarodowym transferem technologii, jest powołane w 1974 r. Podyplomowe Studium Ochrony Własności Przemysłowej przy współdziałaniu Wielkopolskiego Klubu Techniki i Racjonalizacji, Urzędu Patentowego, Ministerstwa Handlu Zagranicznego i Gospodarki Morskiej. Studium obejmuje słuchaczy z całego kraju kierowanych przez czołowe zakłady produkcyjne (eksporterów i importerów technologii), przedsiębiorstwa handlu zagranicznego i centralne ośrodki badawczo-rozwojowe. Organizacje gospodarcze odnosić będą także korzyści z wyników pracy Podyplomowego Studium Orientacji i Poradnictwa Zawodowego, które istnieje przy Instytucie Pedagogiki od roku 1976. Drugim tradycyjnym nurtem działalności Uniwersytetu, obok dydaktyki, jest rozwijanie twórczości naukowej, a zwłaszcza badań podstawowych. Kierownictwo U niwersytetu przykłada do tego zagadnienia ogromne znaczenie, upatrując w nim gwarancję należytego poziomu dydaktyki, a co za tym idzie - jakości kadr zasilających gospodarkę narodową i inne struktury społeczne. Pięciolecie 1971 -1975 obfitowało w wiele zmian natury organizacyjnej i finan

Stefan Kozarski i Stanisław Sołtysiński

sowej w szkolnictwie wyższym, które doprowadziły do intensyfikacji prac naukowo-badawczych. "Wprowadzony w tym okresie system zawierania umów między gospodarką narodową (urzędami centralnymi, przedsiębiorstwami itp.) a szkołami wyższymi doprowadził do znacznego zwiększenia środków przeznaczonych na finansowanie prac naukowo-badawczych w ramach tzw. tematów węzłowych, obejmujących najważniejsze problemy naukowe objęte planem centralnym, tematów resortowych oraz indywidualnych umów między szkołą wyższą a jednostkami gospodarki uspołecznionej, które obejmować mogą szeroki wachlarz problemów mających istotne znaczenie dla praktyki gospodarczej. W latach 1971 -1975 pracownicy naukowi Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza brali udział w opracowywaniu jedenastu problemów węzłowych, realizując trzydzieści osiem tematów o łącznej wartości ponad 88 000 000 zł. Ponadto Uczelnia zaangażowana była w prace nad rozwiązaniem pięćdziesięciu czterech tematów resortowych. Ogółem wartość sprzedaży prac naukowo-badawczych i usługowych realizowanych w trybie umów wynosiła 156 859 000 zł. Dla porównania warto przypomnieć, że w latach 1966 - 1970 wymierny bilans działalności Uczelni na tym polu wynosił 16173 622 zł. Dynamikę wzrostu zaangażowania Uczelni w tej dziedzinie ilustruje Tabela 2, zaś udział instytutów i katedr w dorobku lat 1971 - 1975 Tabela 3. Istniejące dysproporcje między wkładem poszczególnych instytutów tłumaczy w dużej mierze charakter danej specjalności. Prym wiodą oczywiście takie kierunki jak chemia i fizyka. N a podkreślenie zasługuje jednak stopień zaangażowania Katedry Akustyki, Instytutu Geografii i Międzywydziałowych Instytutów Ochrony Pracy oraz Nowych Technik Nauczania.

Przytoczone liczby obejmują całą działalność naukowo-badawczą i usługową, zarówno badania podstawowe jak i wyniki wdrożone oraz nadające się do wdrożenia w praktyce. Chociaż ścisła delimitacja badań podstawowych i nadających się do bezpośredniego zastosowania w praktyce nie jest możliwa, postaramy się przedstawić najciekawsze rezultaty działalności twórczej, które zostały wdrożone w gospodarce narodowej. Pomostem łączącym wyniki niektórych badań podstawowych i nadające się do zastosowania rozwiązania techniczne są projekty wynalazcze chronione patentami. Pięciolatka 1971 -1975 rozpoczyna okres energicznej polityki patentowej Uczelni.

W okresie tym uzyskano osiemnaście patentów.

W podstawowej akcji wpisów do Księgi Czynów i Osiągnięć Nauki Polskiej znalazły się nazwiska zespołu kierowanego przez prof. dra Jana Bartza (Instytut Chemii), który opracował nowe preparaty błonotwórcze i adhezyjne do dekalkomanii oraz polielektrolity i lateksy niezbędne w procesach zdobnictwa, uzdatniania mas i zwiększania wytrzymałości mechanicznej półproduktów. Wartość tego zbiorowego osiągnięcia polega na wyeliminowaniu szeregu materiałów importowanych i zastąpienie ich produktami wytwarzanymi w oparciu o surowce krajowe. Materiały opracowane przez zespół Jana Bartza znajdują zastosowanie w przemyśle ceramicznym i gumowym. W tym samym instytucie opracowano nowe, wydajne metody otrzymywania tlenków itru i europu o dużej czystości. Są to produkty niezbędne dla produkcji wielu mas świecących (m. in. ekranów telewizyjnych kolorowych). Znalazły one także zastosowanie w produkcji urządzeń radiolokacyjnych. Zespół autorów, kierowany przez prof. dra hab. Bogusława Borkowskiego, został wyróżniony wpisem do Księgi Czynów i Osiągnięć Nauki Polskiej w ramach "Akcji Dachy", wyróżniającej wybitne osiągnięcia społeczno-gospodarczego i kulturalnego rozwoju kraju.

Zespół port kierownictwem naukowym prof. dra Bogusława Borkowskiego z Instytutu Chemii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza opracował szybką jonowymienną metodę otrzymywania tlenku itru o dużej czystości. W oparciu o tę metodę zorganizowano na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza produkcję wielkolaboratoryjną. Stoją od lewej: Janina Kaczmarek, dr Krystyna Bańczyk, dr Barbara Makowska, prof. dr Bogusław Borkowski, dr Aleksandra Borkowska

Do czołowych osiągnięć Instytutu Chemii należy także oczekująca na wdrożenie metoda otrzymywania spirytusu furfurylowego o dużym stopniu czystości oraz wyniki wspólnych prac z Instytutem Chemii Nieorganicznej w Gliwicach nad utylizacją odpadków (siarczanów). W oparciu o opracowaną w Instytucie metodę produkcji powstanie nowa fabryka tego produktu, niezbędnego dla wytwarzania mas formierskich stosowanych w odlewnictwie. Kolejny potentat w dziedzinie współpracy z gospodarką narodową to Instytut Fizyki. We wspomnianej już Księdze Czynów znalazła się metoda wyznaczania grubości ścian domenowych i wielkości defektów wprowadzonych w kryształach ferroelektrycznych na podstawie badań ich przewodnictwa temperaturowego (zespół prof. dr hab. Tadeusza Krajewskiego). Nagrodzona metoda znalazła szerokie zastosowanie w przemyśle przy kontroli jakości produkcji materiałów ogniotrwałych. W oparciu o doświadczenia pracowników Instytutu Fizyki doszło do uruchomienia na skalę przemysłową pierwszego w Polsce zakładu produkcji rur laserowych w Spółdzielni Pracy "Elektrometal" w Żarach. Instytut podjął także produkcję unikalnej aparatury badawczej na użytek zaplecza naukowo-badawczego szkół wyższych i przemysłu (magnesy laboratoryjne wysokiej czułości, aparatura elektryczna i kwadrupolowa). Prace Instytutu Matematyki dotyczyły głównie badań podstawowych w zakresie

Stefan Kozarski i Stanisław Soltysiński

Tabela 1

ABSOLWENCI W LATACH 1971 - 1975

Jednostka Uniwersytetu 1971 1972 1973 1974 1975 Razem Wydział Filologiczny 315 335 325 472 323 1770 Filozoficzno- Historyczny 261 330 609 578 - 1778 Historyczny - - - - 196 196 N auk Społecznych - . - - - 439 439 Matematyki - Fizyki - Chemii 613 535 587 658 580 2973 Biologii i N auk o Ziemi 163 168 134 146 130 741 Prawa i Administacji 619 740 948 694 828 3 829 Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej 32 58 - 25 43 158 N auk Politycznych 49 45 - 33 - 127 Wyższe Studium Nauczycielskie - 389 266 277 - 932 Międzywydziałowe Studium Kultury i Turystyki - 7 12 20 39 Ogółem: 2052 2600 2876 2895 2559 12982matematycznej analizy funkcjonalnej i teorii aproksymacji. Stworzono tu jednak także metody mogące znaleźć zastosowanie w rolnictwie, np. opracowanie obiektywnych metod selekcji w hodowli roślin i wyznaczania stref uprawy ziemniaków odpornych na różne typy wirusów. Poważne osiągnięcia w dziedzinie współdziałania z praktyką gospodarczą zanotował w tym samym okresie Instytut Geografii. W ramach współpracy naukowo-technicznej z Miejskim Przedsiębiorstwem Wodociągów i Kanalizacji w Poznaniu pracownicy Instytutu opracowali zaplecze wodne wielkiego Poznania. Opracowanie to zakreśla podstawy zaopatrzenia w wodę mieszkańców i przemysłu m. Poznania na najbliższe dziesięciolecia. Geografowie uniwersyteccy są także autorami niezwykle cennych opracowań fizjograficznych wielu regionów Polski północnej i zachodni ej. Wyniki tych badań zostały wykorzystane przy planowaniu przestrzennym i w planowaniu regionalnym. W związku z realizacją jednego z problemów węzłowych, pracownicy Instytutu Geografii opracowali nowe sposoby wykorzystania fotografii lotniczej i naziemnej dla celów ochrony roślin. Próby wdrożenia tych nowych metod podjęto w Instytucie Ochrony Roślin w Poznaniu. Na zastosowanie oczekują także wyniki badań nad zmiennością przestrzennego systemu społeczno-ekonomicznego kraju. Wśród osiągnięć Instytutu Biologii, które doczekały się wdrożenia przez praktykę gospodarczą, wymienić Tabela 2 należy: temat "Wpływ zrzutowych wód podgrzanych PRAC na odbiorniki naturalne", którego wyniki mają znacze19 nie dla określenia produktywności zbiorników wodnych włączonych do otwartych obiegów chłodniczych elektrowni konińskich; pracę poświęconą ślimakowi winniczkowi (wyniki wykorzystywane przez Zjednoczenie Produkcji Leśnej , .Las" w Warszawie) oraz opracowane dla Ministerstwa Przemysłu Lekkiego badania antropometryczne stóp dla rozpoznania struktury rozmiarów ludności Polski. Bardzo ożywioną współpracę z gospodarką narodową prowadziły w ubiegłym pięcioleciu jednostki międzywydziałowe oraz niektóre samodzielne katedry.

WARTOŚĆ SPRZEDAŻY NAUKOWO-BADAWCZYCH I ŁUGOWYCH W LATACH -1975 (W ZŁOTYCH)

Wartość sprzedaży prac 1971 18022064 1972 26 575 283 1973 26 523 642 1974 30922932 1975 44815194 Ogółem: 156 859 115

Nowa konstrukcja lasera wykonana w Instytucie Fizyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza

Międzywydziałowy Instytut Ochrony Pracy wykonywał szereg zleceń obejmujących doniosłą społecznie problematykę ochrony pracy na rzecz Kopalni Soli "KłodawalI! , Kopalni Węgla Brunatnego "Konin", Wielkopolskich Zakładów Przemysłu Owocowo-Warzywnego "Pudliszki" (zakład w Międzychodzie), Zakładów Przemysłu Włókienniczego " Polska Wełna" w Zielonej Górze.

Instytut Nowych Technik Kształcenia współpracował przede wszystkim z Kombinatem Aparatury Badawczej i Dydaktycznej "Kabid- Labor" w Warszawie nad przygotowaniem produkcji nowych urządzeń służących modernizacji dotychczasowych pomocy dydaktycznych. Ośrodek poznański jest wiodącym w kraju instytutem w tej dziedzinie. Ponadto Instytut wykonał szereg prac dla organizacji gospodarczych regionu w zakresie modernizacji zakładowych ośrodków szkolenia zawodowego (np. dla Wielkopolskich Okręgowych Zakładów Gazownictwa, Wojewódzkiego Zjednoczenia Państwowych Gospodarstw Rolnych, Kopalni Węgla Brunatnego "Konin" i Liceum Ogólnokształcącego w Trzemesznie ). Katedra Geologii wykonała szereg badań stratygraficznych i palynologicznych dla przedsiębiorstw poszukujących nowych złóż minerałów (m. in. dla Przedsiębiorstwa Poszukiwań Naftowych w Zielonej Górze oraz Zakładu Opracowań Geologicznych Górnictwa Naftowego "Geonafta" w Warszawie).

Bardzo bogaty wachlarz kontaktów z praktyką gospodarczą utrzymywała Katedra Akustyki. Świadczenia tej jednostki uczelnianej polegały przede wszystkim na opracowywaniu projektów akustycznych wnętrz oraz koncepcji eliminowania hałasu w zakładach produkcyjnych. Wśród zadań realizowanych przez akustyków