STRUKTURA ZATRUDNIENIA I PRODUKCOI GLOBALNEG PRZEMYŚLU USPOŁECZNIONEGO M.POZNANIA W LATACH 1946-1975

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1975.07/09 R.43 Nr3

2AOO

2300mm

1600

1500

Z E MY S t Y PALIWOWO -ENERG ETYCZNY METALURGICZNY i B..B<TRO-MASZYNCWf C H E M I CZ N Y

M I N E R A L N Y

DRZEWNO- PAPIERNICZYs p O Ż Y W C Z Y POZOSTAŁE GAtEZIE PRZEMYŚLU 1500 ZATRUDNIENI?IPROOUKCOA GLOBALNA

1100" 1000 900 800 7UO 600 500 400 300 200 100 ł o 1945 I

7%m.

.&&?>.

9"

Tabela 2

ZAKŁADY I ZATRUDNIENIE W PRZEMYŚLE USPOŁECZNIONYM POZNANIA W LATACH 1946 - 1973 WEDŁUG WIELKOŚCI ZATRUDNIENIA* (STAN W DNIU 31 XII) Liczba zatrudnionych zakłady zakłady zakłady zatrud- zakłady zatrud- zakłady zatrudnienie meniE nienie Ogółem 114 529 866 89 923 826 98 100 841 89 168 do 10 9 146 385 1439 385 1 700 381 1 681 11 -50 48 219 271 6 296 246 5 954 267 6 573 51 - 100 16 64 85 6 067 64 4 497 59 4 150 101 - 200 48 6 883 67 6 848 53 7 972 30 77 201 - 500 35 10 117 41 13 135 40 13 507 501 - 1000 6 14 26 17 857 23 16 651 20 14 156 1001 - 2000 8 11291 12 17 252 14 19 771 5 9 2001 - 5000 8 22 640 8 23 273 7 21 358

* Bez uczniów Źródło: Materiały statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego oraz Urzędu Statystycznego w Poznaniu. Opracowania własne.

Tabela 3

STRUKTURA ZATRUDNIENIA W PRZEMYŚLE USPOŁECZNIONYM POZNANIA

W LATACH 1946-1975*

Średnie Dynamika roczne Jed- wzrostu tempo Grupa gałęzi przemysłu nostka 1946** 1960 1965 1970 1975*** wzrostu miary 1975 1975 1946 1960 1946 1960 1975 1975 Przemysł uspołeczniony tys. zł 30,3 71,6 82,7 90,6 97,6 322 136 4,1 2,1 ogółem 0/ 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 w tym: /0 paliwowo-energetyczny % 5,6 4,3 3,0 3,5 3,3 190 103 2,1 0,2 metalurgiczny % 0,5 0,4 0,5 elektromaszynowy /0 58,7 52,1 56,7 56,7 56,2 308 147 3,8 2,6 chemiczny /0 8,4 8,2 7,9 8,1 8,4 320 139 4,0 2,2 mineralny % 1,8 3,1 2,5 2,3 2,1 368 93 4,6 0,5 drzewno-papierniczy % 1,3 4,6 4,0 4,3 4,0 969 118 8,1 1,1 . lekki V 6,8 9,7 8,9 8,2 8,4 395 119 4,8 1,2 spożywczy /0 9,6 13,8 12,1 12,1 12,7 429 126 5,1 1,5 Pozostałe gałęzie prze- % mysłu 7,8 4,2 4,4 4,4 4,4 183 139 2,1 2,2

* Zatrudnienie przeciętne w rok1%bez uczniów i zjednoczeń ** Dane szacunkowe *** Plan Źródło: Materiały statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego oraz Urzędu Statystycznego w Poznaniu.

Opracowania własne.

Zbigniew Pogorzelskito w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców liczba zatrudnionych w przemyśle Poznania zwiększyła się ze 138 w 1946 r. do 186 iw 1973 r. «Tabela 4). Tym samym Poznań znalazł się na drugim miejscu za Łodzią, uzyskując 139,8% średniej krajowej. Wysoka dynamika przyrostu zatrudnienia w przemyśle uspołecznionym w latach odbudowy i rozbudowy i(1946 - 1955) znacznie zmalała w okresie pierwszego Planu Pięcioletniego (1956 - 1960) do 108,0%, a w Planie Pięcioletnim (1971 - 1975) wykazuje dalszą tendencję zniżkową (Tabela 5).

Największy odsetek - bo ponad połowa - zatrudnionych jest w przemyśle elektromaszynowym. Na drugim miejscu pod względem liczebności zatrudnienia znajduje się przemysł spożywczy, a na trzecim - przemysł chemiczny 1 lekki (Tabela 3). W strukturze krajowej Poznań należy od roku 1955 do miast, które obniżają swój udział w przemysłowym zatrudnieniu ogólnokrajowym (Tabela 6). Jedynie Kraków i Wrocław utrzymują na nie izmienionym poziomie swój udział w skali kraju. W regionie poznańskim udział miasta wykazuje tendencję malejącą, natomiast w województwie sytuacja przedstawia się odwrotnie. Zwiększyła się liczba pracujących kobiet w przemyśle uspołecznionym miasta, gdyż w 1960 r. stanowiły one ok. N/o ogółu zatrudnionych w przemyśle, a w 1973 r. odsetek ten zwiększył się do 38% (35 590 kobiet) . Produkcja globalna przemysłu uspołecznionego w Poznaniu oszacowana została dla 1946 r. w wysokości 1,2 miliarda zł, co stanowi zaledwie 0,3% łącznej wartości tej produkcji w okresie trzydziestoleciia (Tabela 7) 3. W strukturze wartościowej produkcji globalnej średnio 1Wb> przypada na okres odbudowy i wstępnej fazy budowy przemysłu uspołecznionego. Około 3(r/o wartości wytworzone zostało w latach 1956 -1965, a pozostałe 60% w ostatnich dziesięciu latach. Bardziej szczegółowa analiza Tabel 7 i 8 wykaże pewną prawidłowość rozwoju polegającą na wzroście wartości produkcji globalnej przy malejącym trendzie jej dynamiki i średniorocznego tempa wzrostu w przekrojach pięcioletnich. Równocześnie w skali kraju udział przemysłu uspołecznionego w Poznaniu wykazuje spadek. Podobnie przedstawia się sytuacja w regionie poznańskim, w którym przemysł miasta z 37,8% w 1946 r. obniżył swój udział do 28,6% w Planie Pięcioletnim 1971 - 1975 (Tabela 7). Inaczej przedstawia się sytuacja w relacji: wartość produkcji globalnej na jednego zatrudnionego. Jak wskazuje Tabela 9, dynamika przemysłu Poznania w latach 1960- 1973 jest wyższa od średniokrajowej (Poznań - 207,8%; Polska - 197,8%)

3 Cały materiał statystyczny zawarty w niniejszym opracowaniu obliczono w oparciu o wartości produkcji globalnej w cenach porównywalnych z 1 I 1971 f., przy zastosowaniu metody zakładowej. Z uwagi na brak danych dotyczących wartości produkcji globalnej w latach 1946 - 19 i niepełne dane za lata 1951 -1954 przeprowadzono dla tych lat szacunkowe obliczenia wartości produkcji globalnej przemysłu miasta. W oficjalnej statystyce Głównego Urzędu Statystycznego, Poznań wymieniany jest dopiero od roku 1956 (poprzednio łącznie z województwem). Brakujące dane wypełnione zostały ze źródeł miejscowych: Urzędu Statystycznego; Miejskiej Komisji Planowania przy Urzędzie Miasta Poznania, Pracowni Planów Regionalnych i innych. Odrębną sprawą było sporządzenie danych wyjściowych dla obliczenia trendu i szeregu wskaźników syntetycznych w roku 1946. W tym celu wykorzystano m. in. dwa opracowania: Miejskiej Komisji Planowania Gospodarczego z 1%1 f. Poznań wczoraj, dziś i jutro 1946 - 1960 - 1965 i Wojewódzkiej Komisji Planowania Gospodarczego z 1958 r. Dane statystyczne dla. województwa poznańskiego 1949 - 1958.

Tabela 4 ZATRUDNIENIE W PRZEMYŚLE USPOŁECZNIONYM POZNANIA NA 1000 MIESZKAŃCÓW W LATACH 1946 - 1973*

· Wyszcze- 1946 1950 1960 1965 1970 J1973 1946 1950 1960 1965 1970 1973 gólnienie w liczbach bezwzględnych średnia krajowa = 100 Polska 52 78 99 109 124 133 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Poznań 138 128 175 190 192 186 165,4 164,1 176,8 174,3 154,8 139,8 Warszawa 67 94 146 163 169 162 128,8 120,5 147,5 149,5 136,3 121,8 Kraków 96 119 173 186 190 183 184,6 152,6 174,7 170,6 153,2 137,6 Łódź 245 335 268 275 283 280 471,2 429,5 270,7 252,3 228,2 210,6 Wrocław 125 147 154 168 183 182 240,4 188,5 155,6 154,1 147,6 136,8 Woj ewództwo poznańskie 32 60 70 85 98 41,0 60,6 64,2 68,5 73,7

* Zatrudnienie przeciętne roczne bez uczniów Źródło: Materiały statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego. Opracowania własne,

Tabela 5 DYNAMIKA ZATRUDNIENIA W PRZEMYŚLE USPOŁECZNIONYM POZNANIA W LATACH 1950 - 1973 (H> odsetkach)

Lata Wyszczególnienie 1951 - 1955 1956 - 1960 1961 - 1965 1966 - 1970 1971 - 1973 Polska d 137,5 110,8 117,3 117,7 110,3 t 6,5 2,1 3,2 3,4 1,9 Region poznański d 176,8 110,8 120,9 119,8 112,4 t 12,1 2,1 3,9 3,4 2,3 Poznań d 169,8 108,0 115,5 108,2 102,7 t 11,2 1,5 2,8 1,6 0,5 Województwo poznańskie d 181,2 112,6 . 124,1 124,4 117,2 t 12,6 2,5] 4,4 4,4 3,2

Uwaga: d - dynamika, t - średnie roczne tempo wzrostu. Zatrudnienie przeciętne w roku bez uczniów i zjednoczeń. Źródło: Materiały statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego. Opracowania własne.

Tabela 6 ZATRUDNIENIE W PRZEMYŚLE USPOŁECZNIONYM POZNANIA W PORÓWNANIU Z KRAJEM ORAZ INNYMI MIASTAMI WYDZIELONYMI W LATACH 1950-1973* W ODSETKACH)

Lata Miasto 1950 1955 1960 1965 1970 1973 Polska 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Poznań 2,0 2,5 2,4 2,4 2,2 2,1 Warszawa 3,2 5,0 5,7 5,9 5,5 5,0 Kraków 1,9 2,7 2,8 2,8 2,8 2,7 Łódź 10,8 7,2 6,5 6,0 5,3 4,9 Wrocław 2,1 2,2 2,2 2,3 2,4 2,3 Województwo poznańskie 3,0 4,1 4,1 4,4 4,6 4,9

Zatrudnienie przeciętne w roku.

Zródło: Materiały statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego oraz Urzędu Statystycznego w Poznaniu. Opraowania własne.

Zbigniew Pogorzelskii przewyższa dynamikę województwa poznańskiego .(172,9%). W aktualnym planie (1971 - 1975) występuje zahamowanie obniżania się dynamiki rozwojowej w przemyśle miasta, co zresztą ma miejsce również w skali kraju. Przemysł uspołeczniony, który faktycznie stanowi 100% potencjału wytwórczego Poznania (w 1974 r. - 99,3%) w przeważającej większości jest przemysłem państwowym, którego wartość produkcji globalnej w latach 1960 - 1973 oscylowała w granicach 87 - 91 % całej produkcji przemysłu uspołecznionego miasta (Tabela 10). Przemysł spółdzielczy partycypował w tym samym okresie w 8,8% - 13% całkowitej produkcji Poznania. Struktura własnościowa produkcji globalnej przemysłu Poznania w latach 1946 -1975 charakteryzowała się do lat sześćdziesiątych stałym wzrostem udziału przemysłu spółdzielczego. Po roku 1965 daje się zauważyć pewna stabilizacja "wzajemnych proporcji przy generalnej przewadze przemysłu państwowego. Analizując strukturę produkcji globalnej przemysłu pod kątem jej podziału na grupę A i B, stwierdzić można dość wyraźne zróżnicowanie między regionem poznańskim, a krajem, oraz między Poznaniem a województwem. Na przykład w 1971 r., gdy produkcja globalna całego kraju dzieliła się procentowo na 64,2% środków wytwarzania (A) d 35,8% środków spożycia (B), to relacje te dla Poznania wynosiły 46,4% i 53,6%; dla województwa 57,8% i 42,2% i dla całego regionu 53,6% i 46,4%. Świadczy to o bardziej konsumpcyjnym charakterze produkcji przemysłowej miasta, co wcale nie umniejsza jego osiągnięć w produkcji środków wytwarzania. W strukturze gałęziowej stwierdzić można zasadnicze zmiany w zakresie wartości produkcji globalnej. Podczas gdy w 1946 r. ponad połowę tej produkcji stanowił przemysł spożywczy (Tabela 11), na drugim miejscu był przemysł elektromaszynowy - 28,3% oraz chemiczny - 6,3%, to w trzydzieści lat później (w roku 1975) zakłada się wzrost udziału wartości produkcji globalnej przemysłu elektromaszynowego do 50,1%, spadek udziału przemysłu spożywczego do i20,7% i zwiększenie się odsetka w przemyśle chemicznym do 15%. Jednym z czynników, które warunkowały osiągnięcia produkcyjne przemysłu uspołecznionego w Poznaniu w latach 1946 - 1975 są nakłady inwestycyjne. Wielkość tych inwestycji w latach 1951 - 1960 wynosiła 3758 milionów zł (według cen porównywalnych z 1961 r.), co stanowiło 1,2% krajowych inwestycji przemysłowych. Następny okres od roku 1961 do 1973 zamknął się sumą 13 011 milionów zł (według cen porównywalnych z 1971 r.) przemysłowych nakładów inwestycyjnych w Poznaniu, które również stanowiły 1,2% wartości ogólnokrajowych inwestycji przemysłowych. Pod względem wielkości nakładów inwestycyjnych Poznań zajmował stale ostatnie miejsca wśród miast wydzielonych. W ramach nakładów inwestycyjnych na przemysł w regionie poznańskim udział Poznania po roku 1955 zaczyna wykazywać tendencję spadkową, a w latach 1961 -1973 kształtował się przeciętnie na poziomie 17,6% (Tabela 12). Bez mała całość nakładów inwestycyjnych przeznaczonych na przemysł dotyczyła gospodarki uspołecznionej, gdyż przemysł prywatny stanowił bardzo wąski margines tych nakładów. Analiza wysokości nakładów inwestycyjnych na przemysł Poznania przeliczonych na jednego mieszkańca wypada na niekorzyść miasta przy porównaniu tych wiel

PRODUKCJA GLOBALNA PRZEMYSŁU USPOŁECZNIONEGO W POZNANIU W LATACH 1946-1975 NA TLE KRAJU I REGIONU WIELKOPOLSKIEGO (według cen porównywalnych Z 1 I 1971)

Woje- Woje- Wojewódz- wó dz- wódzPoznań Polska Region Region Poznań Poznań two poz- two poz- two pozLata nańskie nańskie nańskie w min /0 w odsetkach Polska = l 00 Regi o n = l O O zł 1946 - 1975 404,0 100,0 100,0 100,0 100,0 7,3 2,2 5,1 30,4 69,6 w tym: 1946 1,2 0,3 0,2 0,3 0,2 7, l 2,7 4,4 37,8 62,2 1947 - 1949 5,9 1,4 1,3 1,2 1,2 6,7 2,4 4,3 35,5 64,5 1950 - 1955 31,4 7,8 7,1 6,7 6,2 6,8 2,4 4,4 35,5 64,5 1956 - 1960 46,4 11,5 10,7 10,7 10,4 7,3 2,4 4,9 32,5 67,5 1961 - 1965 69,4 17,2 16,6 16,5 16,3 7,3 2,3 5,0 31,6 68,4 1966 - 1970 99,5 24,6 24,6 25,0 25, l 7,4 2,2 5,2 20,0 70,0 1971 - 1975* 150,2 37,2 39,5 39,6 40,6 7,3 2, l 5,2 28,6 71,4

* Plan Ź ród ł o: Materiały statystyczne Głównego U rzędu Statystycznego oraz U rzędu Statystycznego w Poznaniu. Opracowania własne.

Zbigniew

Pogorzelski

Tabela 8 DYNAMIKA I ŚREDNIE ROCZNE TEMPO WZROSTU PRODUKCJI GLOBALNEJ PRZEMYŚLU USPOŁECZNIONEGO W POZNANIU W LATACH 1946 - 1975 (w odsetkach)

Poznań Polska Region Woj ewództwo Lata d j t d I t d t d I t ' 1946 - 1975 2651 4250 3626 4164 1947 - 1949 175 20,5 244 34,6 191 24,1 200 26,0 1950 - 1955 301 20,2 285 19,1 330 22,0 345 22,9 1956 - 1960 156 9,3 160 9,9 156 9,3 156 9,3 1961 - 1965 145 7,7 151 8,6 148 8,2 149 8,3 1966 - 1970 144 7,6 150 8,4 152 8,7 156 9,3 1971 - 1975* 160 9,9 170 11,2 164 10,4 166 10,7

* Przewidywane wykonanie l)waga: d - dynamika wzrostu, t - średnie roczne tempo wzrostu Zródło: Materiały statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego i Urzędu Statystycznego w Poznaniu. Opracowania własne.

Tabela 9 WARTOŚĆ PRODUKCJI GLOBALNEJ NA 1 ZATRUDNIONEGO W PRZEMYŚLE USPOŁECZNIONYM POZNANIA W LATACH 1960-1973 W PORÓWNANIU DO PRZECIĘTNEJ KRAJOWEJ I POZOSTAŁYCH MIAST WYDZIELONYCH (w cenach porównywalnych Z 1 I 1971) Miasto jwoj ewództwo tys. zł /0 tys. złl % tys. zł /0 tys. zł I % Polska 160 100,0 206 100,0 261 100,0 316 100, O Poznań 153 95,6 192 93,2 252 96,6 318 100,6 Warszawa 124 77,5 177 85,9 251 96,2 336 106,3 Kraków 220 137,5 309 150,0 378 144,8 453 143,4 Łódź 144 90,0 173 84,0 213 81,6 247 78,2 Wrocław 178 111,2 219 106,3 284 108,8 371 117,4 Województwo poznańskie 196 122,5 235 114,1 293 112,3 339 107,3

Źródło: Materiały statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego i Urzędu Statystycznego w Poznaniu.

Opracowania własne.

kości ze średniokrajowymi. Przeciętnie w latach 1961 - 1973 na jednego mieszkańca Polski przypadało 31 792 zł wartości inwestycji przemysłowych, natomiast w analogicznej relacji w Poznaniu były one o 5725 zł niższe. Inaczej mówiąc stanowiły one 82% wielkości krajowej. Struktura nakładów inwestycyjnych wykazuje w latach 1951 -1955 dość znaczną supremację inwestycji budowlano-montażowych. N astępne lata przynoszą zmianę proporcji i wtedy na plan pierwszy wysuwają się nakłady inwestycyjne na maszyny i urządzenia; np. w roku 1973 stanowiły one ponad 5rA» wartości nakładów inwestycyjnych w całości. W okresie trzydziestolecia 1946 - 1975 zbudowano w Poznaniu wiele nowych obiektów produkcyjnych oraz przeprowadzono generalną modernizację i rozbudowę szeregu istniejących zakładów przemysłowych. Według danych spisów przemysłowych za lata 1965 i 1970, w okresie lat 1946 -1970 zbudowanych zostało od podstaw 408 obiektów przemysłowych, co stanowiło 49,4% aktualnej licziby zakładów. Dawały one już jedną trzecią produkcji globalnej i zatrudniały 37% ogółu zatrudnionych w przemyśle. Ponadto rozbudowano pięćdziesiąt zakładów przemysłowych, które dały również jedną trzecią produkcji globalnej zatrudniając 28"/0 pracowników przemysłu. Do ważniejszych inwestycji oddanych do użytku w latach 1945 - 1960 zaliczyć należy: Poznańską Fabrykę Maszyn Żniwnych, Poznańską Fabrykę Łożysk Tocznych, Fabrykę Aparatury i Urządzeń Komunalnych "Powogaz", Poznańskie Zakłady Elektrochemiczne ., Centra", Poznańskie Zakłady Farmaceutyczne "Polfa", Poznańskie Zakłady Produkcji Betonów "Pozbet", Zakłady Mechniczne Przemysłu Papierniczego, Fabrykę Pomocy Naukowych, Zakłady Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" (rozbudowa fabryki silników wysokoprężnych i fabryki wagonów); w latach 1961 - 1970: Poznańskie Zakłady Wyrobów Korkowych, Zjednoczone Zakłady Urządzeń Jądrowych "Polon" (zakład urządzeń badawczych i przemysłowych), Zjednoczone Zakłady Rowerowe (zakład produkcyjny), Poznańską Fabrykę Maszyn i Aparatów Przemysłu Spożywczego "Spomasz", Poznańską Fabrykę Mebli, Zakłady Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" (rozbudowa Fabryki Silników Okrętowych), Fabrykę Aparatury Paliw, Fabrykę Silników Trakcyjnych i Agregatowych; w latach 1971 - 1974: Zakłady Maszyn Chemicznych "Metalchem" (budowa zakładu produkcyjnego), Wielkopolskie Zakłady Teleelektroniczne - "Telkom- Teletra" (rozbudowa i modernizacja zakładu), Zjednoczone Zakłady Elektrochemiczne "Centra" (rozwój produkcji akumulatorów rozruchowych), Zakłady Mechaniczne Przemysłu Poligraficznego "Grafmasz" . Równocześnie przeprowadzana była na szeroką skalę rozbudowa i modernizacja istniejących już zakładów przemysłowych miasta, co równało się nie tylko zwielokrotnieniu produkcji, ale nieraz zmianie i specjalizacji ich profilu produkcyjnego. Do nich zaliczyć należy między innymi: Zakłady Metalurgiczne "Pomet" , Fabrykę Obrabiarek Specjalnych "Ponar- Wiepofama", Zakład Samochodów Rolniczych, Wytwórnię Sprzętu Komunikacyjnego "Delta-Poznań", Wielkopolską Fabrykę Maszyn Elektrycznych "Wiefamel", Fabrykę Kosmetyków "Pollena- Lechia", Poznańskie Zakłady Opon Samochodowych "Stomil", Zakłady Przemysłu Odzieżowego "Modena", Wielkopoilsko- Lubuskie Zakłady Przemysłu Cukierniczego "Goplana", Poznańskie Zakłady Koncentratów Spożywczych "Amino", Hutę Szkła w Antoninku, Poznańskie Zakłady Przemysłu Muzycznego i in.

Wartość początkowa (brutto) środków trwałych zaangażowanych w przemyśle uspołecznionym Poznania na dzień 31 grudnia 1972 r. wynosiła 17 990,9 milionów zł, co stanowiło 2% ogólnej wartości tych środków w kraju. Środki trwałe brutto przemysłu miasta zajmowały 38,5% wartości wszystkich środków trwałych przedsiębiorstw uspołecznionych w Poznaniu. Stopień zużycia majątku trwałego w przemyśle Poznania był wyższy od średniej krajowej o 4,6%, a w porównaniu z województwem poznańskim o 9,3% (Tabela 13). W strukturze grup gałęzi przemysłu Poznania największe zaangażowanie środków trwałych brutto wykazuje przemysł metalurgiczny I elektromaszynowy z trendem wzrostowym (1960 >r. - 44,3%; 1970 r. - 48,8%) i przemysł paliwowo-energetyczny (1970 - 19,5%). Poważną pozycję mimo znacznego spadk'i

Zbigniew Pogorzelski

Tabela 10

STRUKTURA WŁASNOŚCIOWA PRODUKCJI GLOBALNEJ PRZEMYSŁU USPOŁECZNIONEGO W POZNANIU W LATACH 1960 - 1973 (w cenach porównywalnych Z 1 I 1971) min zł 0/ min zł /0 min zł % min zł % /0 Przemysł uspołecznionyogółem 11,0 100, O 15,9 100, O 22,8 100, O 29,6 100, O w tym: - państwowy 9,6 86,9 14,5 91,0 20,4 89,3 26,4 89,3 - spółdzielczy 1,4 13,0 1,4 8,8 2,3 10,3 3,0 10,2 - inny 0,0 0,1 0,0 0,2 0,1 0,4 0,2 0,5 w tym: Przemysł planowany terenowo 1,1 9,6 1,8 11,4 2,8 12,4 2,6 8,8

Źródło: Materiały statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego i Urzędu Statystycznego w Poznaniu. Opracowania własne.

.zajmują środki trwałe w przemyśle spożywczym (1970 - 9,8%) i w przemyśle chemicznym (1970 - 9,r/o). W innych gałęziach przemysłu zarysowuje się zmniejszenie ich udziału w środkach «trwałych całego przemysłu uspołecznionego miasta (Tabela 14). Szczegółowy obraz wielkości środków trwałych brutto i netto w układzie gałęziowym i na tle średnich krajowych «przedstawia Tabela 15. Przeciętne płace miesięczne brutto osób zatrudnionych w «przemyśle uspołecznionym wykazują w okresie lat 1946 - 1975 stały wzrost. W latach 1951 - 1964 wzrosły one od 565 zł w 1951 r. do 2081 zł w 1964 r. W latach 1960 -1970 zwiększyły się o 41,8%. Średnia krajowa iprzeciętnyeh płac miesięcznych jest od 1960 r. wyższa od poznańskich (Tabela 16). Kształtowały się one «w ten sposób, że w przemyśle «państwowymi były one poniżej przeciętnych krajowych 95,3% - 96,2%, natomiast przemysł spółdzielczy «Poznania «przewyższał pod tym względem średnią krajową (106,3% -108,8%). W roku 1973 przeciętne <<płace .miesięczne, jakkolwiek podane są w złotych netto, wykazują «dalszy znaczny wzrost uposażeń w przemyśle Poznania. Naturalnie nadal jeszcze istnieje rozpiętość w wysokości uposażeń w różnych gałęziach przemysłowych, wykazuje jednak ona zmniejszenie tych różnic w porównaniu z poprzednimi okresami. Przykładowo można podać, że najwyższą iprzeciętną płacę netto posiadał w 1972 r. przemysł energetyczny - 3556 zł, a naj niższa płaca netto «była w przemyśle papierniczym - 2137 zł. J ak już wspomniano na wstępie, uspołeczniony przemysł Poznania posiada już skrystalizowaną specyfikę swojej struktury gałęziowej. Wynika z niej priorytet rozwojowy dla niektórych gałęzi przemysłu i drugoplanowość linnych. W kolejności ich znaczenia dla «gospodarki Poznania omówione zostaną <<poszczególne grupy gałęzi przemysłu uspołecznionego. (Tabele 18 i 19)

STRUKTURA PRODUKCJI GLOBALNEJ PRZEMYSŁU USPOŁECZNIONEGO W POZNANIU W LATACH 1946-1975 (według cen porównywalnych Z 1 1 1971)

Dynamika wzros- Średnie roczne tu w odsetkach tempo wzrostu Grupa gałęzi przemysłu Jednost- 1946* 1960 1965 1970 1975** ka miary 1975 1975 1946 1960 1946 i960 1975 1975 Przemysł uspołeczniony ogółem min zł 1375,0 10 984,2 15 892,1 22 827,6 36 450,0 2651 332 8,3 % 100, O 100, O 100, O 100, O 100, O w tym przemysł: paliwowo-energetyczny % 2,2 2,2 1,1 0,9 0,9 1094 139 8,6 6,8 metalurgiczny % 0,8 0,4 0,6 elektromaszynowy % 28,3 31,4 42,2 47,3 50,1 4694 529 11,8 chemiczny % 6,3 12,8 12,3 13,4 15,0 6284 389 9,5 mineralny % 1,2 1,4 1,5 1,2 1,2 2573 277 7,0 drzewno- papierniczy % 3,8 4,2 4,0 4,1 3,2 2243 250 11,3 6,3 lekki % 5,5 8,1 7,0 6,4 6,3 3021 259 6,5 spożywczy % 51,2 38,2 28,9 24,0 20,7 1072 180 8,5 4,0 Pozostałe gałęzie przemysłu % 1,5 1,7 2,2 2,3 2,0 3645 402 9,7

* Dane szacunkowe * * Plan Źródło: Materiały Głównego Urzędu Statystycznego oraz Urzędu Statystycznego w Poznaniu. Opracowania własne.

Zbigniew Pogorzelski

Przemysł metalurgiczny i elektromaszynowy odgrywa dominującą rolę wśród pozostałych grup przemysłowych. W zatrudnieniu przez cały badany okres trzydziestolecia obejmował ponad połowę (52,1% - 58,7°/») pracujących w przemyśle, a w produkcji wykazał się czterdziestosiedmiokrotnym wzrostem, co zadecydowało o zwiększeniu się udziału w wartości produkcji globalnej całego przemysłu z 28,3% w 1946 r. do 50,r/o w 1975 r. Na ogólną liczbę 841 zakładów przemysłowych w Poznaniu w 1973 r. do przemysłu tej grupy należało trzysta siedemnaście zakładów. W tej grupie reprezentowane są wszystkie gałęzie przemysłu: przemysł hutnictwa żelaza (Zakłady Metalurgiczne "Posmet"); przemysł metalowy (Poznańska Fabryka Łożysk Tocznych); przemysł maszynowy (Fabryka Obrabiarek Specjalnych "Po nar-Wie po fama" oraz Poznańska Fabryka Maszyn Żniwnych); przemysł środków transportu (Zakłady Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" oraz Za

Tabela 12 NAKŁADY INWESTYCYJNE NA PRZEMYSŁ W POZNANIU W LATACH 1961 - 1973 W PORÓWNANIU Z KRAJEM I REGIONEM POZNANSKIM ( w cenach Z 1971 r.)

Ogółem w min zł Wyszczegó1- na 1 Gospo- Gosponi e ni e w min zł w odsetkach % ogółu darka u- darka nakładów mieszkań - społe- nieuspoca czniona łeczniona Polska 1961 - 1973 1 065 402 100,0 40,8 31792 1064 413 989 1961 - 1965 273 691 100,0 40,2 8 675 273 691 1966 - 1970 394 308 100,0 39,4 12 074 393 638 670 1971 - 1973 397 402 100,0 42,9 11 859 397 083 319 Region 1961 - 1973 73 746 6,9 100,0 37,1 26 974 73 666- 80 1961 - 1965 21894 8,0 100,0 41,2 8 572 21894 1966 - 1970 27 053 6,9 100,0 34,6 10 151 27 009 44 1971 - 1973 24 799 6,2 100,0 36,8 9 071 24 763 36 Poznań 1961 - 1973 13 007 1,2 17,6 33,2 26 067 12 990 17 1961 - 1965 3 816 1,4 17,4 38,9 8 713 3 816 1966 - 1970 4 252 1,1 15,7 28,9 9 008 4 240 12 1971 - 1973 4 939 1,2 19,9 33,8 9 898 4 934 5 Województwo poznańskie 1961 - 1973 60 739 5,7 82,4 38,1 27 176 60 676 63 1961 - 1965 18 078 6,6 82,6 41,8 8 503 18 078 1966 - 1970 22 801 5,8 84,3 35,9 10 296 22 769 32 1971 - 1973 19 860 5,0 80,1 37,6 8 886 ,19 829 31

Źródło: Materiały statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego. Opracowania własne.

ŚRODKI TRWAŁE USPOŁECZNIONYCH PRZEDSIĘBIORSTW PRZEMYSŁOWYCH POZNANIA NA TLE WŹELKOŚCI KRAJOWYCH W CENACH BIEŻĄCYCH (według stanu na dzień 31 XII 1972)

VVyszczegó1nienie j Jednostka Wojewódz[(grupowane metodą miary Polska Poznań Warszawa Kraków Łódź Wrocław two pozprzedsiębiorstw) nańskie Wartość brutto ogółem min zł 2 273 243,5 46 424,9 162 088,2 86 869,9 72 029,1 64 344,0 115 441,8 /0 100, O 2,0 7,1 3,8 3,2 2,8 5,1 /0 100, O 100, O 100, O 100, O 100, O 100, O 100, O w tym przemysł: min zł 1 086 857,6 17 990,9 50 098,3 50 359,1 34 160,8 22 329,5 50451,1 /0 100, O 1,7 4,6 4,6 3,1 2,1 4,6 /0 47,8 38,5 30,9 58,0 47,4 34,7 43,7 Wartość netto ogółem min zł 1 493 589,8 30 671,6 112 104,4 58 635,8 44 212,4 37 836,2 78 232,6 % 100, O 2,1 7,5 3,9 3,0 2,5 5,2 % 100, O 100, O 100, O 100, O 100, O 100, O 100, O w tym przemysł: min zł 666 987,1 10211,5 30 919,1 31 426,3 18 506,0 12 173,7 33 355,0 % 100, O 1,5 4,6 4,7 2,8 1,8 5,0 % 44,7 33,3 27,6 53,6 41,9 32,2 42,6 Stopień zużycia ogółem /0 34,3 33,9 30,8 32,5 38,6 41,2 32,2 Stopień zużycia w przemyśle 0/ 38,6 43,2 38,3 37,6 45,8 45,5 33,9 /0

Źródło: Materiały statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego. Opracowania własne.

dl O S O 3v@

Zbigniew Pogorzelski

kłady Naprawcze Taboru Kolejowego); przemysł elektrotechniczny i elektroniczny (Wielkopolska Fabryka Maszyn Elektrycznych "Wiefamel" oraz Wielkopolskie Zakłady Teleelekitroniczne "Telkom - Teletra"). Wśród wielkiej licziby wyrobów wytwarzanych przez zakłady produkcyjne do ważniejszych należy zaliczyć (według danych za rok 1973): stal surową (71,2 tys. ton), odlewy żeliwne, staliwne, ze stopów metali nieżelaznych (70 866 ton), łożyska toczne (5735 tys. sztuk), silniki okrętowe głównego napędu (91 sztuk), obrabiarki do metali skrawające (1727 sztuk), wodomierze (29,4 tys. sztuk), wagony ruchu pasażerskiego (295 sztuk), maszyny elektryczne wirujące (94 megawat). Przemysł chemiczny reprezentowany jest przez trzy wielkie zakłady przemysłowe: Fabrykę Kosmetyków "Pollena-Lechia", Poznańskie Zakłady Farmaceutyczne "Polfa" i Poznańskie Zakłady Opon Samochodowych "Stomil". W tych" zakładach występuje koncentracja produkcji siły roboczej oraz produkcji globalnej. Przemysł chemiczny w 1973 r. wyprodukował 22,6 tys. tan proszków i granulek do prania, co stanowiło 10,r/o całej produkcji krajowej tego asortymentu. Natomiast wartość produkcji wyrobów farmaceutycznych i zielarskich wyrobów farmaceutycznych wyniosła w 1973 r. - 939,8 milionów zł. Przemysł gumowy Poznania wyprodukował w 1973 r. (opony, obuwie) 24,6 tys.

ton wyrobów gumowych. Całkowita wartość produkcji przemysłu chemicznego w 1973 r. wynosiła 4105,1 milionów zł przy zatrudnieniu 7738 osób. Przemysł chemiczny należy do grupy przemysłów o intensywnym rozwoju, który w okresie piętnastolecia (1960 -1975) wzrósł niemal czterokrotnie, zwiększając zatrudnienie o ok. 40°/». Przemysł spożywczy jest tą grupą przemysłową, która odznacza się wybitnie malejącym trendem zarówno w zatrudnieniu jak i w wartości produkcji globalnej, zajmuje nadal jedno z pierwszych miejsc wśród pozostałych gałęzi. Ze 103 zakładów przemysłu uspołecznionego do największych zaliczyć należy:

Tabela 14

STRUKTURA ŚRODKÓW TRWAŁYCH BRUTTO PRZEMYSŁU USPOŁECZNIONEGO W POZNANIU W LA TA CH 1960-1970w odsetkach Grupa gałęzi przemysłu 1960 1965 1970 Przemysł uspołeczniony ogółem IOO,O IOO,O IOO,O w tym przemysł: paliwowo-energetyczny 16,5 14,2 19,5 metalurgiczny ) elektromaszynowy J 44,3 47,8 48,8 chemiczny 8,9 8,8 9,1 mineralny 6,3 4,4 4,9 drzewno- papierniczy 7,6 6,2 3,7 lekki 1,3 1,8 1,2 spożywczy 12,6 13,3 9,8 Pozostałe gałęzie przemysłu 2,5 3,5 3,0

Źródło: Materiały statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego oraz Urzędu Statystycznego w Poznaniu. Opracowania własne.

Tabela 15 ŚRODKI TRWAŁE USPOŁECZNIONYCH PRZEDSIĘBIORSTW PRZEMYSŁOWYCH POZNANIA (stan w dniu 31 XII 9172)

Wartość środków trwałych Gałęzie przemysłu Bru tt o Netto Stopień (grupowane metodą w min zł w od- Polska = w min zł Polska = zużycia przedsię biorstw) ceny bie- setkach = 100 ceny bie- = 100 w % żące żące Razem 17 990,9 100,0 1,7 10211,5 1,5 43,2 w tym przemysł: p ali w 2493,3 13,9 4,8 1385,8 4,3 44,4 energetyczny 1384,8 7,7 1,1 803,0 1,0 42,0 metalowy 816,9 4,5 2,5 393,3 2,0 51,9 maszynowy 1553,0 8,6 2,3 949,4 2,2 38,9 precyzyjny 162,7 0,9 2,4 94,6 2,2 41,9 środków transportu 5045,9 28,1 7,6 3031,4 7,3 39,9 elektrotechniczny i elektroniczny 510,1 2,8 1,8 337,7 1,9 33,8 chemiczny 1524,3 8,5 1,2 879,6 1,0 42,3 materiałów budowlanych 209,9 1,2 0,3 150,4 0,4 28,3 szklarski 100,0 0,6 1,2 55,4 1,1 44,6 drzewny 114,7 0,6 0,5 70,5 0,5 38,5 papierniczy 384,0 2,1 1,7 145,9 1,2 62,0 odzieżowy 176,6 1,0 3,7 121,3 4,0 31,3 skórzany 60,3 0,3 0,7 31,5 0,5 47,8 spożywczy 3066,2 17,0 3,0 1619,6 2,7 47,2 poligraficzny 267,1 1,5 4,4 75,1 2,8 71,9

Źródło: Materiały statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego. "Opracowania własne.

Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Przemysłu Mięsnego, Wielkopolsko-Liubuskie Zakłady Przemysłu Cukierniczego "Goplana", Poznańskie Zakłady Koncentratów Spożywczych "Amino", Wielkopolskie Zakłady Piwowarskie, Wojewódzkie Zakłady Chłodnicze, Wytwórnia Wyrobów Tytoniowych. Wartość produkcji osiągnięta w tym przemyśle w roku 1973 stawia go na drugim miejscu po przemyśle elektrotechnicznym. Należy przy tym zaznaczyć, że w ciągu [trzydziestu lat udział jego w produkcji przemysłowej Poznania spadł bardzo znacznie, bo z 51,2% w 1946 r. na 20,7% w 1975 r. (plan). Przemysł spożywczy należy do grupy gałęzi przemysłu o wysokim stopniu zużycia majątku trwałego, które w roku 1973 przekraczało 47% pierwotnej wartości środków trwałych. Pozostałe grupy przemysłu zdecydowanie odbiegają wielkością produkcji i zatrudnienia od wymienionych trzech wiodących grup przemysłu. Taki obraz zarysował się już w 1960 r. i utrzymuje się nadal. Wystarczy powiedzieć, że trzy podstawowe grupy przemysłów wytworzyły w roku 1973 - 86,7% war

Zbigniew Pogorzelski

Tabela 16 PRZECIĘTNE PŁACE MIĘSIĘCZNE W PRZEMYŚLE USPOŁECZNIONYM POZNANIA WEDŁUG FORM WŁASNOSCI W LATACH 1960-1973 NA TLE ŚREDNIEJ KRAJOWEJ* Wyszczególnienie * * Brutto w złotych Netto i960 w złotych w odsetkach Polska Przemysł ogółem 1848 2185 2633 2866 142,5 w tym przemysł: państwowy 1893 2242 2709 2956 143,1 spółdzielczy 1536 1775 2104 2296 137,0 Poznań .

Przemysł ogółem 1797 2113 2548 2830 141,8 w tym przemysł: państwowy 1821 2144 2582 2882 141,8 spółdzielczy 1647 1886 2289 2399 139,0 Polska= 100 Przemysł ogółem 97,2 96,7 96,8 98,7 w tym przemysł: państwowy 96,2 95,6 95,3 97,5 - spółdzielczy 107,2 106,3 108,8 104,5

* Bez zjednoczeń ** Bez uczniów i zatrudnionych przy pracy nakładczej

Tabela 17 UDZIAŁ DZIELNIC M. POZNANIA W PRZEMYŚLE USPOŁECZNIONYM W 1973 R.

Dzielnice JednostVVyszczególnienie ka miary Ogółem Grun- Nowe Stare wa1d Jeżyce Miasto Miasto Wilda w iczbach b ezwz ględ łych Obszar ha 22 837 3 281 5 119 10 399 2 534 1504 Ludność tys. 499 148,4 87,6 86,5 98,9 77,6 Zakłady przemysłowe 841 201 168 138 229 105 Powierzchnia 2 9 560 3 412 768 3 716 762 902 tys. m Środki trwałe brutto min zł 23 178 1954 2 024 5 843 4 234 9123 Produkcja globalna min zł 29 605,8 4 090,8 4019, 7 10184,9 3 787,7 7 522,7 Zatrudnienie ogółem osoby 93 038 14 693 15 932 25 416 13 085 23 912 w odse kach Obszar /0 100,0 14,4 22,4 45,5 11,1 6,6 Ludność /0 100,0 29,7 17,6 17,3 19,8 15,6 Zakłady przemysłowe /0 100,0 23,9 20,0 16,4 27,2 12,5 Powierzchnia % 100,0 35,7 8,0 38,9 8,0 9,4 Środki trwałe brutto % 100,0 Produkcja globalna % 100,0 13,8 13,6 34,4 12,8 25,4 Zatrudnienie ogółem % 100,0 15,8 17,1 27,3 14,1 25,7

Źródło: Materiały statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego i Urzędu Statystycznego w Poznaniu, Opracowania własne.

Tabela 18

STRUKTURA ZATRUDNIENIA W PRZEMYŚLE USPOŁECZNIONYM POZNANIA W LATACH 1960-1975 WEDŁUG GAŁĘZI PRZEMYSŁU*

Ciałęzie przenaysłu w odsetkach (naetoda zakładowa) 1960 1965 1970 1973 Przenaysł ogółena 100,0 100,0 100,0 100,0 w tyna przenaysł: paliw 0,6 0,9 1,3 1,2 energetyczny 2,5 2,1 2,1 2,2 hutnictwa żelaza - 0,5 0,4 0,4 naetalowy 17,2 13,6 12,8 14,6 maszynowy 14,3 20,0 18,1 17,4 precyzyjny 1,4 1,7 2,3 2,2 środków transportu 16,3 17,9 18,5 16,9 elektrotechniczny 2,9 3,5 5,0 5,7 cheITIiczny 8,2 7,9 8,2 8,3 naateriałów budowlanych 1,8 1,1 1,2 1,2 szklarski 1,3 1,4 1,1 0,9 drzewny 2,9 2,6 2,9 2,6 papIernICZY 1,7 1,4 1,5 1,4 włókienniczy 1,0 0,8 0,8 1,0 odzieżowy 6,3 5,6 5,1 5,0 skórzany 2,4 2,4 2,2 2,2 spożywczy 13,8 12,2 12,1 12,2 paszowy utylizacyjny** 0,1 0,1 0,1 poligraficzny 3,0 2,9 2,8 2,9 Pozostałe gałęzie przenaysłu 1,2 1,4 1,5 1,6 l

* Bez uczniów i zatrudnionych przy pracy nakładczej, bez zjednoczeń * Łącznie z przemysłem spożywczym Zródło: Urząd Statystyczny w Poznaniu, Rocznik Statystyczny Miasta Poznania 1974 r. s. 70. Opracowania własne.

tości produkcji globalnej i zatrudniały -- 77,7%> ogółu zatrudnionych w przemyśle Poznania. W pozostałych grupach mieszczą się: przemysł paliwowo-energetyczny, przemysł mineralny, drzewino-papierniczy, lekki oraz pozostałe gałęzie przemysłu. Przemysł paliwowo-energetyczny jest przemysłem specyficznym zasilającym infrastrukturę techniczną miasta - posiada 0,9% udziału w produkcji globalnej przemysłu. Stosunkowo wysokie zatrudnienie wynosi 3,3% zatrudnienia przemysłowego ogółem. Przemysł mineralny (materiałów budowalnych i szklarski) zaliczany jest do grupy o umiarkowanym charakterze rozwoju. Podstawowe zakłady to Poznańskie Zakłady Produkcji Betonów "Pozlbet" i Huta Szkła Antoninek. W strukturze gałęziowej wykazywała raczej tendencję malejącą. Przemysł drzewno-papierniezy to w pierwszym rzędzie Poznańska Fabryka Mob li, Poznańskie Zakłady Papiernicze "Malta". Przemysł ten nie jest zaliczany do grupy rozwojowej i charakteryzuje się tendencją zniżkową w zatrudnieniu i w produkcji globalnej.

Zbigniew Pogorzelski

Przemysł lekki obejmuje gałęzie: odzieżowa reprezentowana przez Zakłady Przemysłu Odzieżowego "Modena" i skórzana - Poznańskie Zakłady Obuwia "Domena". Na osiemdziesiąt pięć zakładów branży odzieżowej jedynie trzy należą do przemysłu państwowego, a osiemdziesiąt zakładów to obiekty spółdzielcze. Podobnie sytuacja przedstawia się w przemyśle skórzanym, w którym na osiemdziesiąt jeden zakładów sześć obiektów należy do sektora państwowego l , a siedemdziesiąt cztery zakłady do spółdzielczości. Przemysł odzieżowy w 1973 r. przekroczył 1 miliard zł produkcji globalnej, a przemysł skórzany - 390 milionów zł. Przemysł lekki jest czwartą co do (wielkości grupą przemysłu pod względem zatrudnienia i wartości produkcji globalnej. W pozostałych gałęziach przemysłu ważniejsze znaczenie posiada przemysł poligraficzny, w którym największym zakładem są Poznańskie Zakłady Graficzne im. Marcina Kasprzaka. Ważnym zakładem produkcyjnym jest również Drukarnia Uniwersytecka. Przemysł poligraficzny - aczkolwiek stanowi rio produkcji globalnej i 2,9% zatrudnienia przemysłu uspołecznionego miasta, to jednak przez swoją specyfikę odgrywa znaczną rolę w całokształcie działalności gospodarczej i kulturalnej miasta. Jest to też gałąź przemysłu, którą uznano za priorytetową. Rozmieszczenie przemysłu uspołecznionego w poszczególnych dzielnicach miasta Poznania jest znacznie zróżnicowane. Jak wskazuje Tabela 17, najbardziej uprzemysłowionymi dzielnicami Poznania są Nowe Miasto i Wilda. Z tych dzielnic pochodzi bez mała 60% produkcji globalnej, a w 243 zakładach wytwórczych tam zlokalizowanych zatrudnionych było w 1973 r. 53% wszystkich pracowników w przemyśle Poznania. Za najmniej uprzemysłowioną dzielnicę należy uważać Stare Miasto. Klasyfikując jednak stopień uprzemysłowienia dzielnic według rozmiarów zaangażowania na jeden hektar stwierdzamy, że na pierwszym miejscu znajduje się Wilda. W roku 1973 na jeden hektar powierzchni w tej dzielnicy przypadało 15,9 zatrudnionych w przemyśle uspołecznionym, 5 milionów zł produkcji globalnej, sześć zakładów produkcyjnych i 5,1 milionów zł środków trwałych przemysłowych brutto. Naj słabiej natomiast uprzemysłowiona jest. dzielnica Nowe Miasto, gdyż posiadała w 1973 r. przeciętnie na jeden hektar powierzchni 2,4 zatrudnionych, 1 milion zł produkcji globalnej, 1,3 zakładu przemysłowego i pół miliona zł środków trwałych przemysłowych brutto. W dzielnicy Nowe Miasto dominuje przemysł elektromaszynowy, chemiczny a także spożywczy. Na Wildzie prymat wiodą Zakłady Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" i Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego. W dzielnicy Jeżyce występuje poważna część przemysłu odzieżowego i skórzanego (Zakłady Przemysłu Odzieżowego "Modena" i Poznańskie Zakłady Obuwia "Domena"), a także przemysł maszynowy, który reprezentuje Fabryka Obrabiarek Specjalnych "Ponar- Wiepofama". Dzielnice Stare Miasto i Grunwald posiadają przemysł zróżnicowany. Omawiając rozwój przemysłu w Poznaniu w okresie trzydziestolecia należy zwrócić uwagę na doniosłą rolę, jaką przemysł miasta odegrał w ukształtowaniu się aglomeracji poznańskiej. Aglomeracja poznańska o obszarze planistycznym 2200 km 2 skupiała w 1970 r. zakłady przemysłu uspołecznionego zatrudniające przeszło 103 tysiące pracowników i dające produkcję rzędu 26,8 miliar

Tabela 19 STRUKTURA PRODUKCJI GLOBALNEJ PRZEMYSŁU USPOŁECZNIONEGO POZNANIA W LATACH 1960 - 1975 WEDŁUG GAŁEZI PRZEMYSŁU (ceny porównywalne Z 1 I 1971)

Gałęzie przemysłu w odsetkach (metoda zakładowa) 1960 1965 1970 1973 Przemysł ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 w tym przemysł: paliw 0,8 0,6 0,4 0,1 energetyczny 1,5 0,5 0,5 0,3 hutnictwa żelaza - 0,9 0,4 0,3 metalowy 7,7 8,9 10,4 10,3 maszynowy 9,0 13,4 17,0 19,7 precyzyjny 0,4 0,7 1,1 1,1 środków transportu 11,4 17,3 14,1 12,9 elektrotechniczny 2,8 3,2 4,7 5,6 chemiczny 12,8 12,0 13,4 13,9 materiałów budowlanych 0,9 0,8 0,6 0,6 szklarski 0,5 0,7 0,6 0,4 drzewny 2,8 2,6 2,7 2,3 papierniczy 1,4 1,3 1,4 1,1 włókienniczy 0,5 0,4 0,4 0,5 odzieżowy 5,7 4,2 4,3 3,6 skórzany 1,9 2,2 1,7 1,3 spożywczy 38,2 28,1 24,0 22,9 paszowy i utylizacyjny* 0,5 0,5 0,3 poligraficzny 1,1 1,0 0,9 1,0 j Pozostałe gałęzie przemysłu 0,6 0,7 0,9 1,0

Łącznie z przemysłem spożywczym Zródło: Urząd Statystyczny w Poznaniu, Rocznik Miasta Poznania 1974 L s. 57 - 58. Opracowania własne.

dów zł. Jej centrum stanowi Poznań skupiający ponad 85% produkcji globalnej przemysłu ma obszarze stanowiącym 10% powierzchni tej aglomeracji. Z tej też przyczyny struktura gałęziowa przemysłu aglomeracji jest zdeterminowana strukturą przemysłu Poznania. Rola przemysłu uspołecznionego w Poznaniu została w szczególny sposób zaznaczona w programie społeczno-gospodarczym i przestrzennego rozwoju Poznania w latach 1976-1980 będącym załącznikiem do Uchwały Nr 211 'Rady Ministrów z dnia 30 sierpnia 1974 r. w sprawie rozwoju społeczno-gospodarczego Poznania i województwa poznańskiego. Po stwierdzeniu, że "Poznań utrzymał pozycję jednego z największych ośrodków przemysłowych w kraju" program zakłada dalszy rozwój przemysłu stanowiącego jeden z podstawowych czynników wzrostu gospodarczego, przy równoczesnym zapewnieniu dalszej specjalizacji produkcji i wzrostu rangi miasta w tej dziedzinie w skali ogólnokrajowej. Potwierdzeniem zaś wpływu i roli wiodącej Poznania w aglomeracji poznańskiej jest Uchwała nr 149 Rady Ministrów z dnia 12 czerwca 1974 r. w sprawie podporządkowania Powiatowej Rady Narodowej w Poznaniu nadzorowi Rady Narodowej Miasta Poznania.

><.

-* SI .

- . %<.

Całymi rodzinami brali udział mieszkańcy Poznania w manifestacji pierwszomajowej (1975).