Budowniczowie Polski Ludowej

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1975.04/06 R.43 Nr2

PROFESORDRFELICJAN DEMBIŃSKI

Felicjan Dembiński urodził się dnia 1 lipca 1901 r. w Poznaniu, w rodzinie lekarza Tadeusza Dembińskiego 1 jego żony, Felicji z Thielów. Przyszły profesor Wyższej Szkoły Rolniczej, znakomity rolnik, wychował się w środowisku miejskim. Wakacje jednak spędzał najczęściej u rodziny na wsi, co sprawno, że gospodarstwo wiejskie polubił od najmłodszych lat, a piękno przyrody pochłonęło go całkowicie. Zadecydowało to później o obraniu zawodu rolniczego. Po ukończeniu Gimnazjum im. Marii Magdaleny w Poznaniu, Felicjan Dembiński odbył roczną praktykę rolniczą. W" dniu 1 października 1919 r. zapisał się na Wydział Rolniczo- Leśny U niwersytetu Poznańskiego. Studia rolnicze ukończył w 1923 r. Był on pierwszym wychowankiem Uniwersytetu Poznańskiego, który uzyskał stopień inżyniera rolnika. Jego inżynierski dyplom oznaczony numerem pierwszym znajduje się obecnie w zbiorach Akademii Rolniczej. Specjalizując się pod kierownictwem profesora Wiktora Schramma, był dwa lata asystentem Katedry Ekonomii Rolniczej. Tematem jego pierwszej pracy ogłoszonej drukiem był Ustrój gospodarstw włościańskich w województwie poznańskim (1923). Analizował w niej stan gospodarstw chłopskich pod względem produkcyjnym, finansowym i organizacyjnym na tle ogólnych stosunków gospodarczych i ludnościowych. W pracy tej poddał krytycznej ocenie działalność

IMAAAlffiiAAIAAA

parcelacyjną pruskiej Komisji Kolonizacyjnej, której zadaniem było wykupywanie ziemi z rąk polskich i oddawanie jej niemieckim kolonistom. Przeciwstawił jej działalność polskich instytucji parcelacyjnych do roku 1919 oraz zapoczątkowane prace parcelacyjne U rzędu Osadniczego. Na podstawie zebranych materiałów źródłowych określił ówczesny obszar posiadłości włościańskich. Osobny rozdział poświęcił szkolnictwu rolniczemu dla włościan, doceniając nieod,zowność kształcenia rolniczego jako podstawy postępu w rolnictwie. W rozprawie pl. Wpływ wojny na organizację gospodarstw buraczanych

Budowniczowie Polski Ludowej

na Kujawach Poznańskich (1924) wykazał na podstawie źródłowych danych przedwojennych i powojennych, że sposób gospodarowania uległ ekstensyfikacji pod wpływem ograniczeń uwarunkowanych gospodarką okresu wojennego. Zmalał udział roślin przemysłowych w strukturze zasiewów na korzyść roślin pastewnych. Dowolne następstwo roślin stosowane często w intensywnie prowadzonych gospodarstwach zastąpiono stałymi płodozmianami przystosowanymi do wymogów szerzej rozwijanej produkcji zwierzęcej. Tło do rozważań ekonomicznych i organizacyjnych stworzył obszerny szkic fizjograficzny Kujaw oraz analiza warunków klimatycznych i glebowych tego pod względem przyrodniczym i rolniczym specyficznego regionu. Rozprawa ta, przyjęta jako doktorska, została wyróżniona Srebrnym Medalem U niwersytetu Poznańskiego.

W 1926 r. Felicjan Dembiński udał się do Rzymu, aby tam w" Międzynarodowym Instytucie Rolniczym badać możliwości eksportu polskiego zboża. Był to wtedy bardzo istotny problem dla kraju. W wyniku pierwszej wojny światowej obrót zbożami w krajach importujących i eksportujących uległ poważnym zmianom. Polska po szybkiej rekonstrukcji swojej produkcji zbożowej zaczęła występować jako eksporter na międzynarodowym rynku. W książce pt. Międzynarodowy rynek zbożowy, wydanej w 1927 r., Felicjan Dembiński stwierdził w oparciu o analizę światowego rynku, że wśród czterech głównych zbóż najlepsze warunki zbytu znajdą polski jęczmień i polskie żyto. Rozprawa ta, oparta na bogatym krytycznie omówionym materiale źródłowym, przyczyniła się do poznania obrotu zbożami w skali międzynarodowej i stworzyła podstawy do kształtowania się nowych poglądów w tej żywotnej dla polskiego rolnictwa sprawie. Pobyt na studiach w Międzynarodowym Instytucie Rolniczym w Rzymie dostarczył autorowi materiałów do dalszych trzech publikacji. Były to prace: Rolnictwo polskie na tle światowego kryzysu agrarnego, Z obrad Doradczej Komisji Rolnej i O międzynarodową koordynację badań naukowych nad sztucznym nawożeniem. Po powrocie do kraju Felicjan Dembiński ponownie podjął pracę na roli. Za radą profesora Schramma przerwał bowiem pracę naukową dla zdobycia praktycznego doświadczenia administracyjnego. Przechodził kolejno wszystkie stopnie kariery rolnika-praktyka: od zarządzania folwarkiem do administrowania kluczem majątków, a wreszcie do kierowania szeregiem dużych przedsiębiorstw rolnych rozsianych w czterech województwach, różniących się bardzo znacznie pod względem kultury rolnej. Ciągła obserwacja zmiennych warunków przyrodniczych i ekonomicznych, w których przebiegał proces produkcji rolnej, budziła nowe inicjatywy i zachęcała do ich realizacji. Wtedy to Felicjan Dembiński skierował swoje zainteresowania na nasiennictwo, rozwijając produkcję kwalifikowanych sadzeniaków przeznaczonych w dużej części na eksport. Wspólnie z inż. mgr. Stanisławem Szołkowskim zapoczątkował także hodowlę nowych odmian ziemniaków.

W okresie pracy na roli Felicjan Dembiński nie zaniedbywał ścisłego kontaktu z macierzystą uczelnią - Uniwersytetem Poznańskim, nawiązywał też łączność z zagranicznymi placówkami badawczymi. M. in. podejmował podróże naukowe do Instytutu Badań Rolniczych w Waageningen, ośrodków hodowli ziemniaka w Holandii, do Państwowego Instytutu Biologicznego w Dahlem pod Berlinem i do Instytutu Rolniczego w Rothamsted w Anglii.

W okresie międzywojennym (1919-1939) Felicjan Dembiński był sekretarzem a następnie prezesem poznańskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Popierania Nauki Rolnictwa i Leśnictwa, był również prezesem poznańskiego oddziału Związku Rolników z Wyższym

Wykształceniem. W Ministerstwie Rolnictwa był członkiem Komisji Współpracy w Doświadczalnictwie. Jeszcze w okresie studiów Felicjan Dembiński rozpoczął działalność społeczną. Był jednym z założycieli i pierwszym prezesem Koła Rolników Uniwersytetu Poznańskiego, organizacji studen - tów rolnictwa należącej do Związku Studenckich Kół Naukowych Uniwersytetu Poznańskiego. Po studiach był pierwszym prezesem Stowarzyszenia Rolników Wychowanków Uniwersytetu Poznańskiego i przewodniczył pierwszemu zjazdowi absolwentów tej uczelni. Ostatni zjazd tego stowarzyszenia, w którym także czynnie uczestniczył prof. Dembiński, odbył się w jesieni 1969 r. z okazji uroczystych obchodów pięćdziesięciolecia istnienia studiów rolniczych w Poznaniu. Prof. Felicjan Dembiński został dwukrotnie odznaczony Złotą Odznaką Honorową Koła Rolników. Jako młody asystent Uniwersytetu Poznańskiego pracował społecznie w Kółkach Rolniczych, przez ponad dwadzieścia lat był prezesem Kółka Rolniczego w Baszkowie, a następnie w Poniecu. W okresie międzywojennym Felicjan Dembiński brał czynny udział w ruchu spółdzielczym. Był członkiem rad nadzorczych różnych spółdzielni rolniczych. Nowy etap działalności naukowej Felicjana Dembińskiego wiąże się z powołaniem go w 1949 r. początkowo na adiunkta, a wkrótce kierownika Katedry Roślin Przemysłowych Uniwersytetu Poznańskiego. W 1954 r. Katedra ta została połączona z Katedrą Szczegółowej U prawy Roślin. Jej kierownikiem został Felicjan Dembiński, mianowany w 1954 roku profesorem nadzwyczajnym. Już w roku 1950 Felicjan Dembiński zapoczątkował badania nad roślinami oleistymi i rozwijając te badania w pracy zespołowej stworzył podstawę do opracowania nowych sposobów uprawy tych roślin. Polska odczuwała wówczas stały deficyt tłuszczów roślinnych, co odbijało się ujemnie na naszym bilansie handlu zagranicznego. N a podstawie sześcioletnich badań przeprowadzonych na terenie całego kraju nad siedemnastoma gatunkami jarych roślin oleistych dokonany został wybór jarych roślin oleistych do produkcji oleju i do celów specjalnych. Obszerne badania poświęcono rzepakowi ozimemu, który był w Polsce najszerzej uprawiany, lecz jego plony były niezadowalające a obszar zasiewów był mały w porównaniu z innymi roślinami uprawnymi. Przeprowadzono zatem badania nad poszczególnymi elementami składającymi się na całokształt technologii uprawy rzepaku. Określono jego stanowisko w ,zmianowaniu, oceniono krajowe odmiany rzepaku i rzepiku w porównaniu z zagranicznymi, zbadano dynamikę pobierania pokarmów, wykazano reakcję rzepaku na nawożenie azotem, fosforem, potasem i wapniem, określono reakcję na okresowe niedobory wody i ustalono okresy krytyczne roślin oleistych z rodziny krzyżowych. Przebadano różne odmiany rzepaku i rzepiku na zimotrwałość, opracowano sposoby uprawy roli i siewu, optymalną gęstość wysiewu, rozstawę rzędów i porę siewu, sposoby pielęgnowania zasiewów oraz wpływ czynników środowiskowych i agrotechnicznych na jakość nasion jako surowca dla produkcji oleju.

W rezultacie przeprowadzonych badań opracowano nową technologię uprawy rzepaku i rzepiku. Kolejnym sukcesem Felicjana Dembińskiego było upowszechnienie tej metody i wprowadzenie jej do produkcji rolnej w skali krajowej. W przenoszeniu wyników badań naukowych do produkcji niewątpliwie pomogła mu dokładna znajomość potrzeb praktycznego rolnictwa i wieloletnie doświadczenie rolnika-praktyka. Po wprowadzeniu nowej technologii uprawy rzepaku w całym kraju nastąpiło podwojenie plonów tej rośliny z hektara, a jednocześnie większa opłacalność tej produkcji spowodowała sied

Budowniczowie

Polskimiokrotny wzrost powierzchni zasiewów. W rezultacie bilans tłuszczów roślinnych zamyka się obecnie nadwyżką eksportową. Za te osiągnięcia zespół kierowany przez Felicjana Dembińskiego otrzymał w 1970 r. N agrodę Państwową I stopnia.

W trakcie tych badań Felicjan Dembiński uzyskał w 1961 r. tytuł profesora zwyczajnego. W tym czasie prof. Dembiński był członkiem rad naukowych różnych instytutów rolniczych, m. in. długoletnim przewodniczącym Rady Naukowej Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa. Pełnił także szereg zaszczytnych funkcji w uczelni. Był członkiem różnych komisji uczelnianych, prodziekanem i delegatem do Senatu Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu. U czestniczył w wielu wyjazdach zagranicznych. Towarzyszył ministrowi rolnictwa podczas jego wizyty w Niemieckiej Republice Demokratycznej. Jako członek prezydium Polskiego Komitetu Współpracy z Organizacją do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) i przewodniczący Podkomitetu Rolnictwa - w latach 1957 - 1960 niejednokrotnie reprezentował rolnictwo polskie za granicą. Wiatach 1958 i 1959 przewodniczył delegacji polskiej na X i XI posiedzeniu Europejskiej Komisji Rolnictwa FAO, był również członkiem delegacji rządowej na Ogólne Zgromadzenie Organizacji do spraw Wyżywienia i Rolnictwa Organizacji Narodów Zjednoczonych. Reprezentował Polskę na Międzynarodowym Kongresie Organizacji Rolniczej w Paryżu (1960). Przewodniczył delegacji polskiej na sympozjum poświęconym upowszechnieniu postępu rolniczego w Czechosłowackiej Akademii N auk Rolniczych w Pradze (1959), gdzie wygłosił referat w imieniu delegacji polskiej. Wygłosił odczyt z okazji otwarcia pawilonu polskiego na Międzynarodowej Wystawie Rolniczej w Lipsku. Towarzysząc ministrowi rolnictwa Edwardowi Ochabowi w czasie jego wizyty w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, wygłosił referat w Departamencie Rolnic

Ludowejtwa w Waszyngtonie i przemawiał na Uniwersytecie w Fort Collins. Towarzyszył także wiceministrowi rolnictwa Stanisławowi Gucwie w czasie jego wizyty w Danii. Zainteresował się tam szczególnie organizacją nauki i szkolnictwa rolniczego a po powrocie ogłosił pracę pt. Struktura agrarna, produkcja roślinna oraz organizacja nauki i szkolnictwa rolniczego w Danii. Z ramienia Ministerstwa Rolnictwa przebywał także w Szwecji dla zacieśnienia współpracy polsko-szwedzkiej w zakresie badań rolniczych i w Malm6 wygłosił referat. Uczestniczył w Międzynarodowych Kongresach Rzepakowych, gdzie wygłaszał referaty poświęcone problemom uprawy tej rośliny. W 1960 r. profesor Felicjan Dembiński został wybrany członkiem korespondentem, a w 1969 r. członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. W V Wydziale Nauk Rolniczych i Leśnych przewodniczy Sekcji Uprawy Roślin. W 1965 r. został powołany na członka Królewskiej Szwedzkiej Akademii Rolnictwa i Leśnictwa w Sztokholmie. Jest on pierwszym Polakiem, który dostąpił tego zaszczytu. Profesor Felicjan Dembiński był doradcą ministra rolnictwa i członkiem kolegium tego ministerstwa oraz długoletnim przewodniczącym Rady Naukowo- Technicznej przy ministrze rolnictwa. Był również członkiem Rady Ekonomicznej przy Radzie Ministrów. Jest członkiem Prezydium Komitetu Nagród Państwowych.

Przy bogatej działalności społecznej prof. Dembiński wraz ze swoim zespołem prowadził dalsze badania nad roślinami oleistymi. Kontynuując badania rzepaku, wykazał kształtowanie się składu kwasów tłuszczowych oleju rzepakowego w zależności od nawożenia azotowego, wilgotności gleby, pory siewu i zbioru, odmiany i środowiska. Jego współpracownicy ogłosili szereg prac poświęconych różnym roślinom oleistym, prac wykonanych pod jego kierunkiem,

Polski

wśród których było wiele rozpraw doktorskich, których był promotorem. Dążąc do rozszerzenia szczupłego asortymentu roślin oleistych uprawianych w Polsce, prof. Dembiński podjął badania nad przyswojeniem rolnictwu polskiemu uprawy słonecznika oleistego, wyróżniającego się olejem jadalnym wysokiej jakości dzięki dużej zawartości kwasu linolowego. Wraz z zespołem swoich współpracowników wykazał możliwość uprawy słonecznika oleistego w naszych warunkach klimatycznych, co uwolniłoby nas od importu olejów o wysokiej zawartości kwasu linolowego, niezbędnych dla wytwarzania margaryny o wysokisj jakości, tzw. masła roślinnego. Opracowano nową technologię uprawy słonecznika, w pełni zmechanizowaną, z zastosowaniem siewu punktowego, z chemicznym zwalczaniem chwastów i chemiczną desykacją roślin w chwili dojrzenia niełupek, co pozwala zebrać słonecznik znacznie wcześniej i umożliwia jego zbiór kombajnem. Pomimo przejścia w 1971 r. na emeryturę, prof. Dembiński nie zaprzestał pracy naukowej. W czerwcu 1974 r. wygłosił referat na IV Międzynarodowym Kongresie Rzepakowym w Giessen w Republice Federalnej Niemiec i przewodniczył obradom Sekcji Uprawy Rzepaku Prowadzi nadal badania nad rzepakiem, publikuje artykuły i podręczniki. Na jego dorobek naukowy złożyły się liczne

Ludowej

publikacje: rozprawy i artykuły naukowe, podręczniki, artykuły i broszury popularnona ukowe z rozmaitych dziedzin nauk rolniczych, w sumie ponad stopięćdziesiąt pozycji ogłoszonych drukiem. W 1970 r. Wyższa Szkoła Rolnicza w Poznaniu nadała prof. Felicjanowi Dembińskiemu tytuł doktora honoris causa w uznaniu jego studiów nad biologią wielu gatunków roślin oleistych, nad rozszerzeniem wiedzy o możliwościach ich uprawy w klimacie umiarkowanym i zasług dla intensyfikacji produkcji roślinnej w Polsce oraz w rozszerzeniu współpracy nauki polskiej z nauką zagraniczną. Profesor Felicjan Dembiński posiada następujące odznaczenia i wyróżnienia: Krzyże Komandorski, Oficerski i Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Order Sztandaru Pracy II klasy, nagrodę indywidualną I stopnia Ministra Szkolnictwa Wyższego w dziedzinie badań naukowych, naukową nagrodę zespołową Miasta Poznania i Województwa Poznańskiego. 22 lipca 1971 r. otrzymał Order Budowniczego Polski Ludowej.

N ależy do ludzi całkowicie oddanych swej pracy, co w połączeniu z jego głęboką wiedzą i przywiązaniem do kraju zapisało go na zawsze w historii polskiego rolnictwa.

Zebrała: Wiesława Baranowska

NAGRODY MIASTA POZNANIA I WOJEWÓDZTWA POZNAŃSKIEGO ZA ROK 1974

(Częśćpierwsza)

19 lipca 1974 r., w przededniu Święta 22 Lipca, z okazji jubileuszu trzydziestolecia Polski Ludowej, w Sali Renesansowej Ratusza Poznańskiego wręczone zostały Nagrody Miasta Poznania i Województwa Poznańskiego za rok 1974, przyznane przez władze miasta Poznania i województwa poznańskiego.

Nagrodę Naukowąprof. dr. hab. Wiktorowi D e d z e - za całokształt pracy w dziedzinie rehabilitacji; prof. dr. hab. inż. Kalikstowi G r a b c o w i - za całokształt działalności naukowo-badawczej, związanej z rozwojem budownictwa mieszkaniowego i przemysłowego w Poznaniu i województwie; prof. dr. hab. Leonowi L ej i - za dorobek naukowy o tematyce regionalnej; prof. dr. hab. Zdzisławowi P aj ą k o w i - za działalność naukowo-dydaktyczną obejmującą badania oraz kształcenie kadr naukowych w dziedzinie fizyki ferroelektryków i radiospetroskopii; prof. dr. hab. inż. Andrzejowi Ryż y ń s k i e m u - za działalność naukową, badawczą i dydaktyczną związaną z rozwojem budownictwa drogowego i mostowego w Poznaniu i województwie; prof. dr. hab. Lechowi T r z e c i a k o w s k i e m u - znawcy dziejów Wielkopolski; prof. dr. hab. Mieczysławowi Wen d e r o w i - za prace naukowe na temat stwardnienia rozsianego w chorobach organicznych układu nerwowego.

Zespołową Nagrodę Naukową

Zespołowi pracowników Międzyinstytutowego Zespołu Problemowego Endokrynologii Akademii Medycznej w składzie: prof. dr hab. Maciej G e m b i c ki, doc. dr hab. Józef B a r o n, doc. dr hab. Jerzy K o s o w i c z, doc. dr hab. Mieczysław Walczak, doc. dr hab. Andrzej Łukaszyk - za prace naukowe z zakresu endokrynologii klinicznej oraz twórcze osiągnięcia w rozpoznawaniu i leczeniu zaburzeń hormonalnych.

Zespołową Nagrodę

Budownictwal Architektury

Zespołowi projektantów i wykonawców w składzie: Bogdan B a r t o s i e w i c z , Aleksandra D z i ę c i o ł, inż. Władysław Kra w c z y k, Czesław K r z y s z t oń, mgr inż. Włodzimierz M a r c i n i ak, inż. Ireneusz S p y c h a ł a, mgr Jerzy T urzeniecki, inż. Janusz Wujec, mgr Stanisław Zieliński - za projekt i realizację sali widowiskowo-sportowej Arena; Zespołowi projektantów i wykonawców w składzie: Eugeniusz C h o l e w a, mgr inż.

Janusz F l i e g er, mgr inż. Bartłomiej G ł o w a c ki, inż. Jan J a c k o w s ki, inż. Bonifacy J a n k o j ć, Edward K o wal i k, mgr inż. Janusz L e n a r t o w i c z , mgr inż. Jerzy Liśniewicz, mgr inż. Józef Maciejewski, mgr inż. Czesław Nawrocki, Piotr Nowicki, mgr Henryk Petliński, inż. Bogdan Reiss, inż. Wojciech Siwa, mgr inż. Ewa Stankowska, mgr inż. Stefan Ziele sk i e w i c z, mgr inż. Jan E c kar d t - za projekt i realizację hotelu Orbis "Polonez" ; Zespołowi projektantów i wykonawców w składzie: inż. Eugeniusz K w i a t k o w - ski, mgr inż. Włodzimierz Wierzchowski, mgr inż. Andrzej Zielaskows ki, Jan R a t a j c z ak, Józef Woź n i ak, inż . Miłosław S y n o r a d z ki, inż. Stanisław L e w a n d o w s ki, mgr inż. Antoni K o s z e w s ki, inż. Grzegorz Kilkowski, inż Bogusław Hołdemy, mgr inż. Mieczysław Kończai - za projekt i realizację Trasy E-8.

Nagrodę Technicznądr. med. Bogdanowi S z e l ąg o w i c z o w i - za działalność badawczo-wdrożeniową związaną z kardiochirurgią dziecięcą; dr. inż. Henrykowi K u b z d e l i - za działalność badawczo-wdrożeniową, która doprowadziła do konstrukcji tonometru, elektrokardiofonu, vibroeonventera i audiometru - urządzeń wykorzystywanych w służbie zdrowia, szkolnictwie i przemyśle.

Zespołową Nagrodę Techniczną

Zespołowi pracowników Politechniki Poznańskiej w składzie: doc. dr hab. Antoni Wo ź n i a k, doc. dr Andrzej Wa c h o w s ki, mgr inż. Piotr Al e j s k i, mgr inż.

Andrzej Dubowik, mgr inż. Mariusz Kaczmarek, mgr inż. Jan A. Nik i s c h, mgr inż. Marian Rak i e w i c z, mgr inż. Marian S z y m a ń s ki, mgr inż. Zbigniew T a t ark i e w i c z, mgr inż. Kazimierz T o b o l s ki, mgr inż. Barbara Wołyńska, mgr inż. Cezary Wyszyński, Jerzy Bachorski, Bogdan Hedzielski, Janusz Książek, Ryszard Michalczyk, Jerzy Strojny - za opracowanie i realizacj ę cyfrowego sterowania ruchem ulicznym oraz skonstruowanie urządzenia sterującego "światło-obraz-dźwięk"; Zespołowi pracowników Przemysłowego Instytutu Maszyn Rolniczych w składzie: mgr inż. Jan Ł ą c ki, doc. mgr inż. Władysław M a c h o w i ak, mgr inż. Henryk M a c i a s z e k, mgr inż. Ferdynand M i II e r - za badania i skonstruowanie wieloczynnościowych agregatów punktowego wysiewu nasion jednokiełkowych buraka cukrowego i innych.

Laureaci Nagród

Nagrodę Rolniczą

doc. dr. Janowi M i koł aj c z y k o w i - za całokształt dorobku naukowobadawczego i popularyzacyjnego w dziale roślin pastewnych; dr. Zygmuntowi K ról i k o w s k i e m u - za pracę nad wyhodowaniem i wprowadzeniem do uprawy nowych mieszańców kukurydzy.

Zespołową Nagrodę Rolniczą

Zespołowi pracowników Akademii Rolniczej w składzie: doc. dr Andrzej D u b a s, mgr inż. Eugeniusz D u h r - za opracowanie i wprowadzenie do praktyki nowej technologii uprawy kukurydzy; Zespołowi pracowników Akademii Rolniczej w składzie: doc. dr Roman S k o c z ylas, doc. dr hab. Tadeusz Czwoj drak, doc. dr hab. Klemens Ratajczak, doc. dr hab. Witold Wi e 1 i c k i, mgr Andrzej Ś l u s a r c z y k - za pracę pl. Program rozwoju mechanizacji rolnictwa do roku 1995 dla województwa poznańskiego.

NAGRODY MŁODYCH

Nagrodę

Naukowądoc. dr. hab. Leszkowi N o w a k o w i - za prace naukowe, m. in. za pracę pl. U podstaw marksistowskiej metodologii nauk.

N a g r o d y w d z i e d z i n i e u po ws z e c h n i a n ia kulI ur y

Zbigniewowi B e d n a r o w i c z o w i - za wybitne osiągnięcia w twórczości plastycznej i organizacji upowszechniania plastyki; Romanowi B r a n d s t a e t t e r o w i - za całokształt twórczości literackiej i dramaturgicznej; Edwardowi Gór z e - za całokształt twórczości literackiej i upowszechnieniowej współczesnej literatury w środowiskach wiejskich i młodzieżowych; Gerardowi Gór n i c k i e m u - za całokształt twórczości literackiej i upowszechniającej współczesną literaturę; Edmundowi G r a b k o w s k i e m u za upowszechnianie muzyki i organizację festiwali muzycznych; Józefowi K o p c z y ń s k i e m u - za całokształt działalności twórczej w zakresie rzeźby pomnikowej, kameralnej, medalierstwa; Stanisławowi K u l c z y ń s k i e m u - za popularyzację współczesnej muzyki chóralnej i organizację życia muzycznego w Wielkopolsce; Sławie K w a ś n i e w s k i ej - za wybitne kreacje aktorskie; Zygmuntowi M a h l i k o w i - za osiągnięcia w upowszechnianiu muzyki; Stefanowi M r o c z k o w s k i e m u - za osiągnięcia artystyczne w dziedzinie telewizyjnych programów rozrywkowych;

Zbigniewowi N a p i e r a l e - za osiągnięcia w upowszechnianiu sztuki estradowej; Kazimierze N o g ąj ó w n ej - Wa n a t - za wybitne osiągnięcia artystyczne na polu sztuki teatralnej; Jerzemu N o w a k o w s k i e m u - za osiągnięcia w twórczości plastycznej i upowszechnianie sztuki plastycznej; Eugeniuszowi P a u k s z c i e - za całokształt twórczości literackiej i upowszechnianie współczesnej literatury; Leokadii S e r a fi n o w i c z - za wybitne osiągnięcia w popularyzacji teatru lalkowego; Jadwidze S o b i e s k i ej - za wybitne osiągnięcia w badaniach nad folklorem Wielkopolski i popularyzacji tego folkloru; Franciszce T o m c z a k - za społeczną działalność na rzecz organizacji i popularyzacji ludowych zespołów folklorystycznych; Aleksandrze U t r e c h t - za wybitne osiągnięcia w upowszechnianiu muzyki w kraju i za granicą; Franciszkowi Woź n i a k o w i - za osiągnięcia artystyczne w dziedzinie muzyki; Konradowi Z a wał o w i - za osiągnięcia w organizacji i upowszechnianiu amatorskiej twórczości artystycznej.

Nagrodyzespołowe

Robotniczemu Chórowi "Bard" przy Zakładach Przemysłu Ziemniaczanego w Luboniu - za osiągnięcia w upowszechnianiu kultury muzycznej; Zespołowi Biblioteki Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" w składzie: Maria Po 1 cyn, Maria Chrośniak, Urszula Antkowska, Barbara Wien i e c k a, Edmund B ł o t n y - za działalność upowszechniającą współczesną literaturę wśiód załóg pracowniczych; Zespołowi Regionalnemu z Chrośnicy pow. Nowy Tomyśl - za upowszechnianie regionalnego folkloru; Państwowej Operze im. Stanisława Moniuszki - za całokształt działalności artystycznej, upowszechniającej muzykę i teatr muzyczny; Muzeum Narodowemu w Poznaniu - za całokształt prac związanych z opracowaniem zbiorów muzealnych, działalnością wystawienniczą upowszechniającą dobra kultury narodowej i światowej; Poznańskiemu Towarzystwu Przyjaciół Nauk w składzie: prof. dr Bogumił Krygowski, prof. dr Witold Jakóbczyk, dr Zbigniew Wielgosz - za zasługi w upowszechnianiu nauki i kultury w Wielkopolsce w ramach studiów regionalnych.

Nagrody w dziedzinie upowszechniania kultury

ZBIGNIEW BEDNAROWICZ

Urodził się 17 marca 1927 r. w Poznaniu, w rodzinie pracownika umysłowego Mieczysława Bednarowicza i jego żony Edwardy z domu Steimann. W 1939 r. zdał egzamin do Gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego, wybuch wojny światowej przekreślił jednak możliwość nauki. W 1940 r. rodzina Bednarowiczow została wysiedlona przez okupanta do Krakowa, gdzie Zbigniew uczęszczał do Szkoły Handlowej, przerabiając równocześnie program gimnazjum ogólnokształcącego.

Laureaci Nagród

Po wyzwoleniu w 1945 r. Zbigniew Bednarowicz wrócił do Poznania i zapisał się na wieczorowe Studium Sztuk Plastycznych. Ostatecznie przekonany do dalszych studiów, zdał w 1946 r. egzamin wstępny do Instytutu Sztuk Plastycznych, przemianowanego później na Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych. W trakcie studiów zdał w 1947 r. jako eksternista maturę w Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych. W dwa łata później (1949) uzyskał absolutorium w klasie malarstwa prof. Stanisława Szczepańskiego. W latach 1949 -1951 był asystentem. W tym czasie zainteresowania Zbigniewa Bednarowicza wiążą się z teatrem poznańskim. Po asystenturze u prof. Jana Kosińskiego (współudział przy scenografii Hamleta Szekspira i Zemsty Fredry), podjął pierwszą samodzielną pracę scenograficzną, projektując dekoracje do sztuki Adama Tarna Zwykła sprawa w Teatrze N owym (1950). W tym też roku zaangażowany został do Teatru Polskiego na stanowisko scenografa. W 1951 r. po ukończeniu praktyki, prowadzonej przez prof. Wacława Taranczewskiego, Zbigniew Bednarowicz uzyskał w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych dyplom z odznaczeniem ze specjalności malarstwa dekoracyjnego.

W następnych latach tworzył głównie w dziedzinie scenografii, współpracując z reżyserami Władysławem Woźniakiem przy realizacji Mizantropa Moliera i Kandydata Flauberta oraz z Adamem Hanuszkiewiczem - Niespokojnej starości Rachmanowa, Króla i aktora Brandstaettera, Grzechu Żeromskiego i Domu na Twardej Korcellego .

N a przełomie lat 1954/1955 Zbigniew Bednarowicz uzyskał nagrodę w ogólnopolskim konkursie na polichromię poznańskiego Starego Rynku. Od tej chwili sprawował funkcje projektanta i koordynatora prac związanych z polichromią Starego Rynku, a osobiście projektował i wykonał elewacje kamieniczki nr 52, większości domków budniczych oraz Wagi Miejskiej. Prace te nie przeszkadzały mu w projektowaniu scenografii. Do 1959 r. zaprojektował w teatrze poznańskim scenografię m. in. do dramatów: Henryk IV Pirandella, Lato Rittnera, Amfitrion Moliera, DziewczYna z dzbanem de Vegi, Don Alvarez Lubomirskiego, Tramwaj zwany pożądaniem Williamsa, Nora Ibsena. Ponadto zaprojektował w Warszawie scenografię do Wilków w nocy Tadeusza Rittnera. W latach 1959 -1963 współpracował z Teatrem Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze. Zaprojektował tam m. in. scenografię do dramatu Rittnera Człowiek z budki suflera, za którą otrzymał nagrodę Kaliskich Spotkań Teatralnych (1961). W Kaliszu opracował scenografię do Wujaszka Wani Czechowa i Pierścienia wielkiej damy N orwida. Za tę ostatnią uzyskał ponownie nagrodę Kaliskich Spotkań Teatralnych (1963).

W 1963 r. Zbigniew Bednarowicz powrócił do pracy w teatrach poznańskich.

"Na szczególne wyróżnienie w tym okresie zasługują scenografie do sztuk: Moliera Don Juan, Hochhuta Namiestnik, Kasprowicza Marchołt, za którą otrzymał nagrodę Kaliskich Spotkań Teatralnych (1966), Micińskiego Bazylissa TeoJanu, Brechta Kariera Artura Vi. W ostatnich latach do najważniejszych należą scenografie do sztuk Rzecz listopadowa Brylla (wyróżnienie Kaliskich Spotkań Teatralnych), Bar Wszystkich Świętych oraz Koniec Księgi IV Broszkiewicza, Widzę stąd Sudety Worcella- Karpowicza, Dobry człowiek Z Seczuanu Brechta, Wariatka Z Ch a illo t Giraudoux.

Zaproszony do Celje (Jugosławia) opracował projekty scenografii do Zbrodni i kary Dostojewskiego (1964). W latach 1961 i 1962 odbył podróże artystyczne: do Francji a następnie do Włoch (1965) i ponownie do Francji (1967). W 1972 r. został stypendystą rządu włoskiego i przebywał dwa miesiące we Włoszech, natomiast w 1973 r. odbył podróż artystyczną do Hiszpanii. Brał udział w Ogólnopolskiej Wystawie Scenografii w Warszawie (1962). U czestniczył w wystawach scenografii polskiej w Wenecji, Budapeszcie, we Francji (Nancy, La Rochelle, Amiens), w Moskwie, Oslo i w Pradze na Quadriennalle Scenografii 1967 i 1971. W 1972 r. brał udział w wystawie "Plastyka Poznańska" w Arsenale, eksponowanej następnie w Brnie. W 1959 r. Zbigniew Bednarowicz wybrany został prezesem zarządu poznańskiego okręgu Związku Polskich Artystów Plastyków. Funkcję tę sprawował przez pięć lat. W 1964 r. obrano go wiceprezesem Zarządu Głównego Związku Polskich Artystów Plastyków. Funkcję tę sprawował do 1967 r. W roku 1969 wybrany został ponownie prezesem w Poznaniu. Przeprowadził wiele inicjatyw, m. in. "Rok plastyki w Wielkopolsce", a w 1969 r. został wybrany członkiem Prezydium Wielkopolskiego Towarzystwa Kulturalnego, w 1972 r. - wiceprezesem. Brał udział w pracach zespołu przygotowującego Program Rozwoju Kultury w Wielkopolsce. Jest f radnym Wojewódzkiej Rady Narodowej, gdzie pełni funkcję wiceprzewodniczącego Komisji Oświaty, Kultury i Wychowania.

Wspólnie z Edmundem Łubowskim i przy współpracy architekta Zygmunta Kłopockiego zwyciężył w konkursie na wnętrza nowo budowanych dworców w Zielonej Górze i Olsztynie (1963). Kieruje od 1973 r. pracami plastycznymi przy odnawianiu elewacji Ratusza Poznańskiego, realizując je wspólnie z Dragomirą Krajewską, Heleną Mindak - Michałowską i Janiną Kotlińską. Wykonał dekoracj ę sgraffitową na Muzeum Archeologicznym (1974). Od 1965 r. Zbigniew Bednarowicz kieruje pracownią zagadnień kolorystycznych w architekturze w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu. W uznaniu osiągnięć Zbigniew Bednarowicz został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1966), a w roku 1974 - Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Posiada Odznakę Honorową Miasta Poznania, Odznakę Zasłużonego Działacza Kultury, Medal XXX-lecia.

Tadeusz Orlik

EDWARD GaRA

Urodził się 25 października 1902 r. w osadzie fabrycznej Wojciechów pod Krasnymstawem, w rodzinie stolarza Antoniego Góry i jego żony, Czesławy z domu Zembrzuskiej. Ojciec pracował w fabryce mebli giętych "Wojciechów" pod Kra

7 Kronika m. Poznania

Laureaci Nagródsnymstawem a następnie w Kamieńsku k. Piotrkowa Trybunalskiego. Po śmierci jUg-\. ojca matka pracowała jako magazynierka w tejże fabryce. Edward Góra pobierał nauki w szkole fabrycznej, później jeden rok spędził w państwowym gimnazjum rosyjskim; ukończył gimnazjum humanistyczne w Radomsku i studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Pracę dyplomową na temat martyrologii unickiej w twórczości Władysława Reymonta pisał u prof. Bronisława Gubrynowicza. Po zdaniu egzaminów naukowych z literatury i języka (1927) i odbyciu dwuletniej praktyki jako nauczyciel w gimnazjum zdał egzamin pedagogiczny i otrzymał dyplom nauczyciela szkół średnich (1930). Wraz z innymi dyplomantami przebywał jakiś czas w Wiedniu, gdzie zapoznał się z austriackim modelem szkolnictwa. Po powrocie z Wiednia studiował w Poznaniu socjologię u prof. Floriana Znanieckiego i zaprzyjaźnił się z socjologiem Jozefem Chałasińskim. Należał do studenckiej postępowej organizacji "Życie". Utrzymywał się z udzielania korepetycji. W latach 1927 - 1932 Edward Góra pracował jako nauczyciel w Dubnie na Wołyniu, w latach 1932 - 1938 w gimnazjum w Kowlu, gdzie pełnił obowiązki dyrektora. Po wykryciu komórki komunistycznej w kierowanej przez niego szkole został karnie przeniesiony do Łucka na stanowisko nauczyciela. W gimnazjum w Łucku * pracował do 17 września 1939 r. Od października tegoż roku do połowy czerwca 1941 r. uczył w radzieckiej szkole średniej, polskiej dziesięciolatce nr 3. Po zajęciu Łucka przez okupantów hitlerowskich był nauczycielem w tzw. ukraińskiej szkole dla polskich dzieci. Po wyzwoleniu był zastępcą, potem dyrektorem polskiej dziesięciolatki nr 4 w Łucku. W roku 1945 przeniósł się do Jarocina i pracował w liceum ogólnokształcącym jako wykładowca języka polskiego i zastępca dyrektora aż do roku 1970, w którym przeszedł na emeryturę. Edward Góra zaczął pisać jeszcze w okresie studiów polonistycznych na U niwersytecie Warszawskim. Zadebiutował w 1925 r. wierszem Nie wróci, drukowanym na "kolumnie młodych" tygodnika społeczno-literackiego "Świat", redagowanego przez Stefana Krzywoszewskiego. Redaktorem kolumny był Czesław Straszewicz, kierownik sekcji artystycznej Koła Polonistów. W 1924 r., a więc jeszcze przed debiutem prasowym, Edward Góra otrzymał na konkursie Koła Polonistów i Li tera tów Warszawskich wyróżnienie za cykl wierszy lirycznych. Jury przewodniczył Juliusz Kaden - Bandrowski. W 1925 r. otrzymał II nagrodę na recitalu poetyckim w Warszawie, a następnie wyróżnienie na konkursie "Wiadomości Literackich" za cykl wierszy (1934). Utwory te drukowały później "Wiadomości Literackie". W sierpniu 1939 r. wydawnictwo "Rój" przyjęło do druku tom jego opowiadań pl. Kamienny śpiew. Wybuch II wojny światowej uniemożliwił wydrukowanie go. W 1946 r. otrzymał I nagrodęw konkursie literackim za opowiadanie W pochodzie, w rok później wyróżnienie w

konkursie "Naszej Księgarni" i Związku Literatów Polskich za powieść dla młodzieży O prawo białego człowieka. W 1959 r. przyznano mu wyróżnienie w konkursie "Naszej Księgarni" za opowiadanie Rower. Drukowano je w tomie nagrodzonych w tym konkursie utworów pt. Trudny siew. Otrzymał wyróżnienie czasopisma "Kamena" i Wydawnictwa Lubelskiego (1961) za powieść pt. Dęby, która ukazała się drukiem w następnym roku. Był to debiut powieściowy sześćdziesięcioletniego pisarza! W dwa lata później ukazała się drukiem kolejna jego powieść Prosto Z pnia (Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1965), którą wyróżniono na konkursie literackim. Akcja książki rozgrywa się w Wielkopolsce po II wojnie światowej. Pisarz kreśli w niej nowy literacki model bohatera powieści o tematyce chłopskiej, odmienny od modelu prezentowanego w literaturze minionych lat. Bohater Góry jest chłopem, który dzięki rewolucyjnym przemianom w kraju i własnemu uporowi osiąga wysoki szczebel w hierarchii społecznej. Staje się postacią, którą chlubi się nie tylko najbliższa rodzina, ale cała społeczność wiejska, z której się wywodzi. Edward Góra uzyskał także III nagrodę za pracę zatytułowaną 20 lat PRL we wspomnieniach nauczyciela (1964) oraz wyróżnienie za powieść pt. Połamane wiosła (Wydawnictwo Morskie 1968). "W powieści «Połamane wiosła» - pisze Feliks Fornalczyk - autor przeprowadza literacką analizę dwu historycznych faktów ludobójstwa, jakiego na obszarze Pomorza Gdańskiego dopuścili się w różnych czasach niemieccy nosiciele krzyża: w zamierzchłej przeszłości, kiedy doszło do wymordowania pogańskich Prusów przez Krzyżaków i w czasach ostatniej wojny, kiedy analogiczne cele ludobójcze spełniał założony przez hitlerowców obóz koncentracyjny w Stutthofie. Zasadnicze wątki fabularne powieści przebiegają jednak w obrębie zjawisk współczesnych, kojarząc [...] dramatyczne doświadczenia starszej generacji z ciekawością świata - pisarz nazwie ją «głodem życia» - jaką okazują reprezentaci młodego pokolenia" ("Głos Wielkopolski" 14 VIII 1968).

W 1965 r. ukazał się zbiór jego opowiadań pt. Gromadka (Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1965), a w 1969 r. otrzymał II główną nagrodę za powieść Po deszczu zieleń. Posiada Odznakę Honorową "Za zasługi w rozwoju województwa poznańskiego" i Odznakę Zasłużonego Działacza Kultury.

JerzY Mańkowski

GERARD GÓRNICKI

Urodził się dnia 13 sierpnia 1920 r. w Strzyżowie nad Wisłokiem w województwie rzeszowskim, w rodzinie robotnika Stanisława Górnickiego i jego żony, Zofii z domu Karolewicz. Ojciec wyemigrował do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej w poszukiwaniu pracy (1929). W 1933 r. Gerard przyjęty został do miejscowego liceum humanistycznego. Egzamin maturalny złożył w latach okupacji w ramach tajnego nauczania (1943). We wrześniu 1940 r. wcielony został przymusowo przez okupanta jako robotnik do tzw. służby budowlanej. W listopadzie tegoż roku został aresztowany i przewieziony do więzienia w Dębicy, a następnie do obozu karnego w Dębie koło Tarnobrzegu. Po udanej ucieczce w sierpniu 1941 r. schronił się w Zakliczynie nad Dunajcem, gdzie w latach 1942 - 1944 pracował pod przybranym nazwiskiem jako nauczyciel. Organizował tajne nauczanie w zakresie gim

7»

Laureaci Nagródnazjum, działał w Armii Krajowej i brał udział w kilku akcjach przeciwko okupantowi. Po wyzwoleniu w 1945 r. Gerard Górnicki przeniósł się do Krakowa i w lipcu 1947 r. ukończył studia na Uniwersytecie Jagiellońskim uzyskując dyplom magistra praw. We wrześniu tegoż samego roku rozpoczął pracę jako nauczyciel w Liceum Zawodowym w Cieplicach Sląskich-Zdroju. Obok pracy zawodowej dużo czasu poświęcał działalności politycznej i społecznej. Był członkiem Komitetu Miejskiego Polskiej Partii Socjalistycznej, a po zjednoczeniu ruchu robotniczego - Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

Pełnił obowiązki zastępcy przewodniczącego Prezydium Miejskiej Rady N arodowej. Był działaczem Związku N auczycielstwa Polskiego i Klubu Sportowego "Zdrój" .

W 1948 r. rozpoczął aplikanturę w Sądzie Okręgowym w Jeleniej Górze, zakończoną w 1950 r. egzaminem sędziowskim we Wrocławiu. We wrześniu 1951 r. przeniósł się do Poznania i tu rozpoczął pracę pedagogiczną w Technikum Handlowym, pełniąc w latach 1951 -1967 obowiązki zastępcy dyrektora. Obecnie jest w Liceum Ekonomicznym wykładowcą prawa. W latach 1951 - 1955 pracował jako radca prawny w Dyrekcji Okręgowej Szkolnictwa Zawodowego. Gerard Górnicki był zaangażowany w pracy politycznej i społecznej jako członek prezydium Szkolnego Związku Sportowego "Zryw", a w latach 1956 - 1966 jako członek Komitetów Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej - Dzielnicowego Grunwald, Miejskiego i Wojewódzkiego; pełnił w instancjach partyjnych funkcje przewodniczącego Komisji Kultury. Brał udział w pracach III Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (1959).

Rozpoczął działalność literacką debiutując w 1942 r. wierszami patriotycznymi w prasie konspiracyjnej. W roku 1955 opublikował w "Gazecie Poznańskiej" fragment opowiadania Dom na skarpie. Jego debiut książkowy miał miejsce w 1957 r. Był to tom opowiadań Sybirca, wydany przez Wydawnictwo Poznańskie. Następną książką Górnickiego był zbiór opowiadań Portret kota (1961). Obie pozycje zostały przychylnie przyjęte przez krytyków i czytelników. "Gerard Górnicki - napisał Feliks Fornalczyk w almanachu "Poznań literacki" - ma własny sposób konstrukcji opowiadań. Jego najsilniejszą stroną, jako narratora, jest umiejętność stworzenia nastroju, umiejętność zaintrygowania czytelnika. Wielką rolę w tych opowiadaniach odgrywa wszędzie jeszcze wspomnienie lat okupacji, lecz nie są to już opowiadania o czasach wojennych. Górnickiego pasjonują problemy moralne, jakie pozostawia w psychice ludzi okupacja. Są to więc opowiadania z gruntu współczesne. Współczesny człowiek i współczesne zdarzenia są ich tematem". Trzecia książka Górnickiego ukazała się w roku 1963. Była to powieść Powrót

Stanley a Kozdry. Następnie ukazały się: Spotkanie Z rzymianką (1966) i Ucieczka na obczyznę (1968). Jest również autorem sztuki teatralnej Dom na Pacyfiku, według napisanej powieści pod tym samym tytułem (1969). Rok 1974 okazał się szczególnie owocny; Wydawnictwo Poznańskie - w którym pisarz ten opublikował wszystkie swoje książki - wydało dwie powieści Górnickiego: Dziewczyna Anh odchodzi i Miasto Króla; ta ostatnia osnuta jest na tle obrony Kłecka w roku 1939. Wszystkie poprzednie tomy opowiadań i powieści doczekały się wznowień.

Jako stypendysta Ministerstwa Kultury i Sztuki był Gerard Górnicki we Włoszech, Austrii, Szwajcarii, w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i Demokratycznej Republice Wietnamu. Swoją beletrystykę i publicystykę na tematy kulturalne i podróżnicze publikował w prasie literackiej i codziennej, a także na antenie rozgłośni radiowych poznańskiej, szczecińskiej, rzeszowskiej i warszawskiej. W 1960 r. Gerard Górnicki wybrany został wiceprezesem zarządu poznańskiego oddziału Związku Literatów Polskich. Funkcję tę pełnił do marca 1966 r., kiedy to obrano go prezesem, którym pozostawał do lutego 1975 r. Wiele wysiłków poświęcił organizacji oraz popularyzacji kultury. Już jako członek Koła Młodych przy Związku Literatów Polskich aktywnie działał i przez dłuższy czas był przewodniczącym Koła. Należał do grupy literackiej "Wierzbak" . W późniejszych latach - aż po dzień dzisiejszy - uczestniczył w szeregu akcji upowszechniających kulturę, których był inicjatorem, m. in. "Dekady pisarzy poznańskich". Współpracował przy organizowaniu czasopisma "Nurt" i należał do kolegium redakcyjnego. Był członkiem Komitetu Porozumiewawczego Pisarzy Ziem Zachodnich i Północnych. Za osiągnięcia w pracy zawodowej, twórczej i społecznej Gerard Górnicki udekorowany został Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1970). Posiada Medal XXX-lecia PRL, Odznakę Honorową Miasta Poznania, Odznakę "Za zasługi w rozwoju województwa poznańskiego", Odznakę Tysiąclecia i odznakę Zasłużonego Działacza Kultury. Otrzymał Nagrodę Miasta Poznania i Województwa Poznańskiego w dziedzinie upowszechniania kultury za rok 1967.

Tadeusz Orlik

EDMUNDGRABKOWSKI

Urodził się dnia 13 sierpnia 1924 r. w Tucholi, w rodzinie pracownika samorządowego Feliksa Grabkowskiego i jego żony, Klary z Nowakowskich. Jego naukę w gimnazjum i liceum w Tucholi przerwał po ukończeniu drugiej klasy wybuch wojny. Ojciec w obawie przed represjami okupanta w grudniu 1939 r. wyjechał wraz z rodziną do Skarżyska Kamiennej, gdzie do momentu wyzwolenia Edmund pracował jako robotnik w miejscowych zakładach metalurgicznych. W roku 1945, po powrocie do rodzinnego miasta, wznowił naukę i zdał egzamin maturalny (1947), a następnie przeniósł się do Poznania. W lutym 1948 r. Edmund Grabkowski rozpoczął działalność dziennikarską w "Gazecie Zachodniej" przekształconej po zjednoczeniu polskiego ruchu robotniczego w organ Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej - "Gazetę Poznańską". Ukończył Szkołę Dziennikarską przy Komitecie Centralnym Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Warszawie (1949). W latach 1950 - 1953 studiował zaocznie w Szkole Partyjnej przy Komitecie Centralnym w Warszawie. W "Gazecie Poznańskiej" pełnił obowiązki kierownika działu listów i korespondentów, działu partyjnego, publicysty w dziale ekonomicznym, był członkiem ko

Laureaci Nagród

legium redakcyjnego. Położył znaczne zasługi przy organizacji i rozwoju ruchu korespondentów robotniczo-chłopskich. Również dzięki jego pracy "Gazeta Poznańska" pod względem rozmiarów tego ruchu znalazła się w czołówce krajowej. Działał aktywnie w Stowarzyszeniu Dziennikarzy Polskich, zajmując się szczególnie sprawami szkolenia zawodowego. Pod koniec roku 1957 E. Grabkowski zorganizował i przez pięć lat prowadził poznański oddział Agencji Dziennikarskiej "Omnipress" przy ul. Głogowskiej, która zajmowała się m. in. obsługą dziennikarską i wydawniczą Międzynarodowych Targów Poznańskich. N a początku 1962 r. powołany został na stanowisko sekretarza Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich, które piastował do dnia 31 sierpnia 1966 r. W okresie tym Towarzystwo organizowało w Poznaniu i Wielkopolsce około dwóch tysięcy odczytów rocznie, poświęconych problematyce niemcoznawczej l ziem zachodnich, szereg sesji naukowych i popularnych imprez o charakterze propagandowym. Do tych ostatnich zaliczyć należy m. in. uroczystości ku czci Michała Drzymały, a także coroczne obchody Tygodnia Ziem Zachodnich obejmujące odczyty, sesje i wystawy, Interesował się szczególnie problematyką morską, organizował różnego rodzaju imprezy poświęcone tej tematyce, wygłaszał liczne odczyty w zakładach pracy, przyczynił się wydatnie do spopularyzowania w Poznaniu i Wielkopolsce problemów morza. Był współinicjatorem zorganizowania Studenckich Kół Koszalinian, Lubuszan i Szczecinian, które później stały się wzorem dla podobnych inicjatyw w innych ośrodkach kraju. Dnia 1 września 1966 r. Edmund Grabkowski objął stanowisko dyrektora Poznańskiego Towarzystwa Muzycznego, a od 1 stycznia 1967 r. również dyrektora Biura Międzynarodowych Konkursów Muzycznych im. Henryka Wieniawskiego. Kierował przygotowaniem i organizacją Międzynarodowych Konkursów Lutniczych i Skrzypcowych w latach 1967 i 1972. Konkursy te, zwłaszcza w roku 1972, odznaczały się dużym rozmachem propagandowym. Znalazło to odbicie w rekordowej liczbie uczestników, co wobec faktu, iż równocześnie odbywało się w Europie kilka- . naście konkursów wiolinistycznych - jest warte szczególnego podkreślenia. Prowadzona zarówno przed konkursami jak i po nich szeroko zakrojona i obejmująca cały świat akcja propagandowo-wydawnicza z zastosowaniem licznych, ciekawych i bogatych form, przyczyniła się wydatnie do spopularyzowania poznańskich konkursów muzycznych, ich laureatów, a także Poznania jako siedziby konkursów. Wiele inicjatywy włożył Edmund Grabkowski w codzienną działalność Poznańskiego Towarzystwa Muzycznego na rzecz upowszechnienia kultury muzycznej. W latach 1968 - 1974 liczba organizowanych przez Towarzystwo koncertów wzrosła ze 116 do 1700 rocznie, wśród nich są wielkie imprezy plenerowe w amfiteatrze Parku Braterstwa Broni i Przyjaźni Polsko- Radzieckiej. Jest również współinicjatoremrr

pożytecznej formy działalności upowszechnieniowej, którą stanowią koncerty muzyki żywej w wiejskich klubach "Ruchu". W latach 1973 - 1974 odbyło się ponad tysiąc takich klubowych koncertów z udziałem poznańskich artystów. Jako członek komitetu organizacyjnego festiwali współczesnej muzyki polskiej - Poznańskich Wiosen Muzycznych - uczestniczył w organizowaniu tej corocznej imprezy. Dużą aktywność wykazał przy organizacji rozpoczętych w Poznaniu ogólnopolskich konkursów dla altowiolistów, wiolonczelistów i kontrabasistów. Pierwsze takie konkursy dla skrzypków wielonczelistów (imienia Dezyderiusza Danczowskiego ) i kontrabasistów (imienia Adama B. Ciechańskiego) odbyły się w Poznaniu w listopadzie 1974 r. Edmund Grabkowski od 1948 r. należy do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (poprzednio do Polskiej Partii Robotniczej). Od 1970 roku był członkiem naczelnych władz Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich. Za działalność społeczną i zawodową udekorowany został Srebrnym (1950) i Złotym Krzyżem Zasługi (1967). Posiada Medal X-lecia, Odznakę 1000-lecia Państwa Polskiego, Medal XXX-lecia PRL, a także Odznakę Honorową "Za zasługi w rozwoju województwa poznańskiego", Odznakę Honorową Miasta Poznania, Honorową Odznakę województwa koszalińskiego, Odznakę Zasłużonego Działacza Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich, Złotą Odznakę Miłośników Miasta Poznania oraz Złotą Honorową Odznakę Zjednoczenia Chórów i Orkiestr. Posiada także odznaczenia Niemieckiej Republiki Demokratycznej - srebrną Honorową Odznakę Ligi Przyjaźni Między Narodami oraz Srebrną Honorową Odznakę Frontu Narodowego Demokratycznych Niemiec.

STANISŁAW KULCZYŃSKI

Urodził się dnia 9 listopada 1933 r. w Poznaniu, w rodzinie kapelmistrza orkiestry Wincentego Kulczyńskiego i jego żony Stanisławy z domu Zuchniewskiej. W 1940 r. został wraz z rodzicami wysiedlony przez hitlerowców do Bożęcina w województwie krakowskim. Tam uczył się w miejscowej szkole powszechnej, a następnie w Warszawie. Po Powstaniu Warszawskim (1944) został wraz z rodzicami wywieziony do obozu w Pruszkowie. W drodze do nowego miejsca zesłania Kulczyńscy uciekli z transportu i udali się do Limanowej, gdzie doczekali dnia wyzwolenia przez wojska radzieckie. W marcu 1945 r. Kulczyńscy powrócili do Poznania. Stanisław przyjęty został do V klasy Szkoły Podstawowej przy ul. Garncarskiej. W 1948 r. rozpoczął naukę w Gimnazjum i Liceum im. Marii Magdaleny" a następnie w Liceum im. Ignacego Paderewskiego. W trakcie nauki zaangażował się do pracy w Zarządzie Wojewódzkim Związku Niewidomych w charakterze instruktora organizacyjnego. To sprawiło, że naukę ukończył już w Liceum dla Pracujących, zdając w 1951 roku egzamin maturalny. Pracę zarobkową przerwał w 1952 r. Pozostając wierny zainteresowaniom muzycznym - miał już za sobą rok splewania w chórze Stefana Stuligrosza - uczył się w Państwowej Średniej Szkole Muzycznej. W 1955 r. przyjęto go na Wydział IV w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej. W latach studiów (1957 - 1958) prowadził chór przy Kole Śpiewaczym im. Józefa Surzyńskiego na Głównej, a także uczestniczył jako śpiewak i asystent dyrygenta w Chórze Spółdzielczym im. Stanisława Moniuszki, którym kierował Stefan Stuligrosz. Działał aktywnie w Zrzeszeniu Studentów Polskich, prowadząc imprezy muzyczne organizowane przez studentów dla załóg zakładów pracy. Prowadził zespoły wokalne w Zespole Szkół Rolniczych. W roku 1959 Stanisław Kulczyński ukończył studia uzysku jąc dyplom w spec

Laureaci Nagród

jalności nauczycielskiej i prowadzenia zespołów wokalno-instrumentalnych i rozpoczął pracę w Państwowej Szkole Muzycznej II stopnia im. Fryderyka Chopina jako nauczyciel przedmiotów teoretycznych, a następnie przedmiotu głównego - dyrygowania. Opiekował się chórem szkolnym, z którym przygotował m. in. dla Filharmonii Poznańskiej partie chóralne do Króla Rogera Karola Szymanowskiego, Pasję wg Sw. Mateusza Jana S. Bacha, Kynologa w rozterce Henryka Czyża oraz prawykonanie utworów kompozytorów poznańskich, m. in. Feliksa N owowiejskiego, Waleriana Gniotą, Tadeusza Szeligowskiego. Dyrekcja Szkoły powierzyła mu kierownictwo Wydziału Wychowania Muzycznego.

W latach 1961 - 1963 Stanisław Kulczyński prowadził Chór Poznańskiego Towarzystwa Muzycznego, który po połączeniu się z Chórem Miłośników Filharmonii (1963) przekształcił się w Chór Kantatowo-Oratoryjny Poznańskiego Towarzystwa Muzycznego im. Henryka Wieniawskiego.

W latach 1963 - 1966 Stanisław Kulczyński pełnił funkcję drugiego dyrygenta. Uczestniczył m. in. w przygotowaniu partii chóralnych do IV Symfonii Nowowiejskiego, Harnasiów Szymanowskiego, Requiem Mozarta.

W dniu 1 października 1968 r. Stanisław Kulczyński objął stanowisko starszego asystenta w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w klasie dyrygentury na Wydziale IV. Po odbyciu przewodu (1971) objął stanowisko adiunkta, a w rok później (1972) w wyniku przewodu kwalifikacyjnego otrzymał stopień docenta. W tymże samym roku został powołany na stanowisko prodziekana Wydziału Wychowania Muzycznego. Pod kierunkiem docenta Kulczyńskiego piętnastu studentów uzyskało dyplomy magistrów sztuki. W roku akademickim 1966/1967 utworzył z inicjatywy Zrzeszenia Studentów Polskich Chór Studencki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza i został jego kierownikiem artystycznym i dyrygentem. Chór specjalizuje się w utworach kompozytorów polskich. Wysoką rangę artystyczną Chóru potwierdzają sukcesy na festiwalach ikonkursach. Na Festiwalu Chórów Studenckich w Gliwicach Chór zdobył III nagrodę równorzędną z Chórem Uniwersytetu Warszawskiego; w 1969 r. III nagrodę na Międzynarodowym Festiwalu w Llangollen (Anglia); w 1972 r. na Ogólnopolskim Przeglądzie Chórów Akademickich w Poznaniu Grand Prix. W tymże samym roku na festiwalu w Middlesbrough (Anglia) Chór uzyskał zarówno w konkursie chórów młodzieżowych jak i chórów wielkich mieszanych pierwsze nagrody. W latach 1972 i 1974 Chór przebywał na tournee artystycznym w Republice Federalnej Niemiec na zaproszenie Collegium Musicum Uniwersytetu z Bonn. Szczególnie serdeczne stosunki łączą Chór z młodzieżą studencką Uniwersytetu w Halle (Niemiecka Republika Demokratyczna).

Stanisław Kulczyński prowadzi również od 1972 r. Chór Mieszany Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej występując z tym zespołem m. in. na Poznańskich Wiosnach Muzycznych. Terenem jego ożywionej działalności jest także od chwili powstania ruch "Pro sinfonika". Należy do grona ścisłych kreatorów Młodzieżowego Ruchu Miłośników Muzyki. Swoje doświadczenia popularyzatorskie przenosi również do telewizji, uczestnicząc od kilku lat w audycjach dla dzieci pl. "Co to jest?" nadawanych przez poznański ośrodek telewizyjny. W 1974 r. Stanisław Kulczyński powołany został na stanowisko zastępcy dyrektora do spraw chórów w Zarządzie Głównym Polskiego Związku Chórów i Orkiestr w Warszawie. Jest członkiem Rady Artystycznej Zarządu Głównego Socjalistycznego Związku Studentów Polskich. W uznaniu działalności artystycznej i wychowawczej minister Kultury i Sztuki przyznał Stanisławowi Kulczyńskiemu w 1973 r. nagrodę III stopnia. Posiada Odznakę Zasłużonego Działacza Kultury, Odznakę Honorową Miasta Poznania oraz Odznakę Honorową I stopnia Polskiego Związku Chórów i Orkiestr.

JOZEF KOPCZYŃSKI

Urodził się dnia 17 października 1930 r. w Żninie, w rodzinie kupca zbożowego Józefa Kopczyńskiego i jego żony Marii z Nyków. N aukę rozpoczętą w 1937 r. w miejscowej szkole podstawowej przerwał wybuch wojny światowej. Po wykroczeniu okupanta (1939) został wraz z rodzicami wysiedlony do N owego Targu, gdzie przebywał do dnia wyzwolenia w roku 1945. Pod koniec 1945 r. Kopczyńscy wrócili do rodzinnego Żnina, gdzie Józef rozpoczął naukę w Gimnazjum i Liceum im. Braci Śniadeckich. Po egzaminie maturalnym przyjęty został na Wydział Rzeźby Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Poznaniu. Na drugim roku studiów prezentował już swoje prace na wystawie z okazji Zlotu Młodych Budowniczych w warszawskim Arsenale. Pod koniec studiów Józef Kopczyński otrzymał wyróżnienia w konkursach na Pomnik Bohaterów Gdańska oraz na płaskorzeźbę Adama Mickiewicza w Krakowie. W 1955 r. Kopczyński zaangażował się do Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych jako młodszy asystent na Wydziale Rzeźby. W 1956 r. uzyskał dyplom ukończenia studiów, a w 1957 r. objął stanowisko asystenta, zaś w 1964 - wykładowcy. W roku 1972 w wyniku przewodu kwalifikacyjnego otrzymał stopień docenta etatowego. W dniu 1 października 1974 r. rektor powierzył mu pełnienie obowiązków prodziekana Wydziału Rzeźby. Prowadzi równocześnie pracownię drobnych form rzeźbiarskich. Równolegle z pracą dydaktyczną Józef Kopczyński kontynuował pomyślnie roz

Laureaci Nagródpoczętą jeszcze podczas studiów działalność twórczą. Swój dorobek prezentował na ponad trzydziestu zbiorowych wystawach w całym kraju, m. in. na wystawie ,,20 lat PRL w twórczości plastycznej" w Warszawie (1964), Ogólnopolskiej Wystawie "Przeciw wojnie" w Lublinie (1966), Spotkaniach Krakowskich (1967) i na II Festiwalu Sztuk Pięknych w Warszawie (1968).

W roku 1970 w Arsenale otwarta została jego pierwsza indywidualna wystawa rzeźby, medalierstwa i grafiki. Z tej okazji Jacek Puget napisał w zeszycie 7/70 "Nurtu": "Kiedy stoję wśród prac Józefa Kopczyńskiego - zastanawia mnie ich szczególna cecha: zasadnicza jednorodność tak szerokiego zbioru, czuję się, jakbym wszedł w czyjś zamknięty świat. Rzeźba, medal, plakieta i koncepcje architektoniczne tworzą w nim jeden ciąg wyobrażeń. Niekiedy znów jakiś obraz zjawia się przed nami w krańcowo różnej postaci, ale jest jeden i ten sam". Józefa Kopczyńskiego pasjonują medal, plakieta i rzeźba. Sięga on jednak do jeszcze szerszego kręgu wypowiadania się. Jego grafika ma wyraźny charakter dyscypliny uzupełniającej w twórczym warsztacie rzeźbiarza. Swoje prace graficzne wystawiał m. in. w Gnieźnie na wystawie indywidualnej (1971). W latach 1966 - 1974 Kopczyński prezentował swoje prace, głównie medale, plakiety i drobne formy rzeźbiarskie, także na dwunastu wystawach zagranicznych, m. in. na Międzynarodowych Wystawach Medalierstwa w Madrycie, Pradze i Helsinkach, na II Biennale Drobnych Form Rzeźbiarskich w Budapeszcie oraz na wystawach prezentujących medalierstwo polskie w Sofii, Bukareszcie, Sztokholmie, Hawanie i Mediolanie.

Twórczość Józefa Kopczyńskiego była wielokrotnie nagradzana. Spośród nagrodzonych prac wymienić należy I nagrodę w konkursie na projekt pomnika Juliusza Słowackiego (1961), III nagrodę w konkursie na projekt pomnika Mikołaja Kopernika we Fromborku (wraz z zespołem - 1971) oraz wyróżnienie w konkursie na projekt pomnika Fryderyka Chopina w Londynie (wraz z zespołem - 1973). Józef Kopczyński posiada w swym dorobku siedem rzeźb i pomników, w tym ostatnio rzeźbę Heliosa na placu Rapackiego w Toruniu. Aktualnie pracuje nad rzeźbą pierwszych władców Polski dla Gniezna. Stworzył szereg medali, również medale z okazji piętnastolecia i dwudziestolecia wyzwolenia Poznania, pięćdziesięciolecia Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza oraz pięćdziesięciolecia Powstania Wielkopolskiego 1918/1919.

Alfred Lahoga

WSPOMNIENIE POŚMIERTNE O JANUSZU GILEWICZU

Instytut Chemii przy Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w ostatnich trzech latach stracił trzech · wybitnych uczonych, utalentowanych chemików, autorów licznych prac badawczych i aktywnych organizatorów życia naukowego w Poznaniu. Niespodziewana śmierć prof. dra Alfonsa Krausego, prof. dra Jerzego Suszki a ostatnio prof. dra J anusza Gilewicza napełniła nas, przyjaciół, współpracowników i kolegów głębokim smutkiem, tym bardziej że opuścili Oni Uczelnię w pełni sił twórczych. Maria Skłodowska-Curie twierdziła, że "w nauce nie powinniśmy się interesować ludźmi lecz faktami" , chciałbym jednak zbliżyć sylwetkę jednego ze zmarłych Profesorów, przedstawiając zwięźle jego biografię. Janusz Gilewicz urodził się dnia 23 lipca 1918 r. w Kijowie. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości rodzice, Michał i Maria z domu W egener, wrócili z synem do Ojczyzny i zamieszkali w Swarzędzu koło Poznania. Do szkoły podstawowej a następnie do Gimnazjum im. Jana Kantego uczęszczał w Poznaniu, gdzie ojciec pracował jako magazynier w Zakładach Spółki Akcyjnej "H. Cegielski". W 1936 r. Janusz Gilewicz złożył egzamin dojrzałości i rozpoczął studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Poznańskiego. Lata okupacji hitlerowskiej (1939- 1945) spędził w województwie warszawskim, dokąd zostali wysiedleni Jego rodzice. Utrzymywał się z pracy fizycznej, potem jako nauczyciel, brał udział w tajnym nauczaniu. W 1944 r. wstąpił ochotniczo do 1 Armii Wojska Polskiego, uczestniczył w walkach o wyzwolenie kraju. Pod koniec 1945 r. Janusz Gilewicz został zdemobilizowany i wówczas podjął w Poznaniu przerwane studia chemiczne. W 1947 r. uzyskał stopień magistra chemii i został przyjęty do pracy w charakterze asystenta w Katedrze Technologii Chemicznej Uniwersytetu Po

Z żałobnej kartyznańskiego. Od tej chwili poświęcił się niemal wyłącznie pracy naukowo-badawczej i dydaktyczno-wychowawczej W roku 1951 na podstawie przedłożonej rozprawy O działaniu par i cieczY organicznych na paliwa młodsze i kwasy huminowe Z nich otrzYmane uzyskał stopień doktora oraz stanowisko adiunkta. W dniu 4 lutego 1958 r. na wniosek Rady Wydziału, Centralna Komisja Kwalifikacyjna nadała Januszowi Gilewiczowi stopień docenta. Biorąc pod uwagę stale rosnący dorobek naukowy oraz, ofiarną działalność dydaktyczną, w dniu 26 lutego 1965 r. Rada Państwa przy_l znała Januszowi Gilewiczowi tytuł profesora nadzwyczajnego. Zainteresowania naukowe prof. J anusza Gilewicza początkowo koncentrowały się wokół chemii i technologii paliw naturalnych, a w szczególności dotyczyły nowoczesnych metod przeróbki węgla brunatnego. Wobec braku opracowań naukowych tego problemu, były to prace pionierskie, posiadające duże znaczenie w technologii przerobu paliw młodszych. Obok rozprawy doktorskiej poświęconej temu problemowi Janusz Gilewicz ogłosił szereg prac oryginalnych. Wykazał w nich m. in. koloidowy charakter substancji węglowej oraz potwierdził niektóre koncepcje struktury paliw stałych. W kilku innych opracowaniach wykazał, że smoły wytlewne i generatorowe pochodzące z węgla brunatnego mogą stanowić wartościowy surowiec do dalszej przeróbki na drodze krakingu i pirolizy. Badania te okazały się niezwykle przydatne, zwłaszcza w Polsce, gdzie węgiel brunatny powinien być jednym z podstawowych surowców energetycznych oraz chemicznych. W tym czasie opracował także niezwykle cenną i potrzebną obszerną monografię Emulsje, wydaną drukiem w roku 1957. Po utworzeniu w Katedrze Technologii Chemii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza Pracowni Syntezy Gazowej w 1962 r. profesor dr Janusz Gilewicz skoncentrował się nad zagadnieniamikatalitycznej syntezy gazowej opartej na tlenku węgla. Podjęta problematyka obejmowała nowe, jedyne w kraju studia, interesujące zarówno z punktu widzenia teoretycznego jak i praktycznego. Pracownia, mimo trudności, została zorganizowana stosunkowo szybko. Złożoną problematyką w krótkim czasie zajęło się kilku absolwentów w swoich pracach magisterskich. Badania nad katalizą Janusz Gilewicz wraz z zespołem realizował do ostatnich chwil swego życia. Uzyskane rezultaty dociekań pozwoliły Mu na interpretację mało dotychczas zbadanego mechanizmu zależności między stopniem redukcji a przydatnością katalizatora tlenkowego w reakcjach katalitycznych. Zainicjował także w środowisku poznańskim badania nad zastosowaniem ultramaryny i sit molekularnych w katalizie przemysłowej. Niestety, nie zdołał ukończyć tych prac, a także badań nad zagadnieniem izomeryzacji ksylenów. Dorobek naukowy dwudziestosześcioletniej pracy Janusza Gilewicza obejmuje czterdzieści pięć rozpraw i komunikatów naukowych. Pod Jego kierunkiem trzech pracowników naukowych ukończyło prace doktorskie, a pięciu posiada na ukończeniu część eksperymentalną pracy. Wykształcił również około osiemdziesięciu magistrów chemii. Obok badań podstawowych Janusz Gilewicz interesował się rozwojem przemysłu chemicznego i chętnie podejmował różnorodne opracowania technologiczne. Wykonał bardzo ciekawe i oryginalne badania nad sorpcją par organicznych na paliwach stałych szeregu genetycznego: od torfów do antracytów. Stwierdził m. in. że pogląd Drydena co do roli amin aromatycznych i niektórych zasad heterocyklicznych jest słuszny równlez w odniesieniu do węgla brunatnego i kwasów huminowych. Wyniki badań nad ekstrakcją węgli brunatnych przyczyniły się do ustalenia optymalnego składu rozpuszczalnika. Wyniki te odnotowano w prasiefachowej zagranicznej l wykorzystano w 'wielu późniejszych. badaniach. Przedmiotem pracy Profesora był krajowy węgiel brunatny z okolic Konina, przy czym badał On w bardzo szerokim zakresie nie tylko rozpuszczalność węgla w stanie naturalnym, lecz również węgla wstępnie ekstrahowanego mieszaniną benzen-etanol oraz kwasów huminowych. Brał również udział w różnorodnych ekspertyzach i konsultacjach naukowych, współpracując ściśle z Zakładami Przemysłu Gumowego "Stomil", Instytutem Gospodarki Komunalnej, Centralnym Biurem Konstrukcji Kablowych oraz z Centralnym . Laboratorium Akumulatorów i Ogniw. Uwzględniając potrzeby regionu, uczestniczył w organizacji Wieczorowego Studium Chemii dla wyróżniającej się kadry technicznej zakładów przemysłowych Poznania i okolic, którym kierował przez szereg lat. Studium powstało w roku akademickim 1964/1965. Janusz Gilewicz posiadał duże uzdolnienia dydaktyczne. Prowadził zajęcia nie tylko na Uniwersytecie Poznańskim, ale także wykładał chemię w Wyższej Szkole Rolniczej i Wyższej Szkole Ekonomicznej w Poznaniu. Zawsze chętnie uczestniczył w dyskusjach ze studentami, a przede wszystkim pomagał młodym pracownikom nauki, służąc swym doświadczeniem. Przez szereg lat organizował dla studentów wakacyjne praktyki przemysłowe i pedagogiczne. Brał wielokrotnie udział w pracach komisji do przeprowadzenia egzaminów wstępnych na pierwsze lata studiów. Umiejętnie łączył badania naukowe z aktywną pracą organizacyjną. Był członkiem licznych komisji senackich, a przez kilka lat pełnił obowiązki przewodniczącego Rady Zakładowej Związku N auczycielstwa Polskiego. Uczestniczył wpracach Zarządu Głównego Związku jako jego członek, a także był przewodniczącym Koła Zakładowego Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego. Był także członkiem Rady Naukowej Chemii Centralnego Laboratorium Akumulatorów i Ogniw, Komisji Polskiej Akademii Nauk, Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Polskiego Towarzystwa Chemicznego, Lubuskiego Towarzystwa Naukowego. Za całokształt swej działalności został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1971). W 1945 r. został odznaczony przez dowódcę l. Armii Wojska Polskiego "Krzyżem Zasługi za Dzielność w Walce z Niemieckim Najeźdźcą".

Janusz Gilewicz zawarł w roku 1948 związek małżeński z Barbarą Kuźmińską córką elektrotechnika Mariana Kuźmińskiego i jego żony Wiktorii. Z małżeństwa tego urodziły się: Krystyna (1949) magister chemii, pracownica Centralnego Laboratorium Akumulatorów i Ogniw; Michał (1954) student Wydziału Prawa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza; Joanna (1957) - uczennica liceum ogólnokształcącego. Profesor Gilewicz był czynny naukowo do ostatnich chwil swego życia. Nieubłagana śmierć zabrała w dniu 7 listopada 1973 r. z grona znakomitych uczonych człowieka o niespożytej energii, utalentowanego eksperymentatora, entuzjastę nauki, szanowanego wychowawcę i głębokiego patriotę. Zgodnie z życzeniem został pochowany na cmentarzu w Nieszawie, dokąd z ostatnim pożegnaniem odprowadzili go przedstawiciele Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, liczne grono profesorów, współpracowników i słuchaczy.

Florian Damka

Z żałobnej karty

JÓZEF RZÓSKA

W dniu 5 marca 1973 r. zmarł w Poznaniu dr Józef Rzóska, zastępca profesora, starszy wykładowca Wyższej Szkoły Ekonomicznej. Odszedł gorący patriota i społecznik, wielki przyjaciel młodzieży akademickiej, działacz polityczny i gospodarczy. Żegnali go z żalem koledzy i wychowankowie oraz władze Uczelni, w której przez piętnaście lat z oddaniem pracował. Józef Rzóska urodził się dnia 10 marca 1897 r. we wsi Kamieniec pow. Mogilno, jako syn nauczyciela Wojciecha i Marii z Borzyszkowskich. Naukę rozpoczął w szóstym roku życia w prowadzonej przez ojca szkole powszechnej w Kamieńcu, a następnie uczęszczał do szkół niemieckich w Gnieźnie i Poznaniu, dokąd kolejno przenosili się rodzice po opuszczeniu w 1885 r. rodzinnego Pomorza.

W 1906 roku wstąpił do dziewięcioklasowego Gimnazjum Klasycznego ad S. Mariam Magdalenam w Poznaniu. Równocześnie uczęszczał na zabronione wówczas prywatne lekcje języka polskiego. Już w 1910 r. został przyjęty do tajnej uczniowskiej organizacji samokształceniowej - Towarzystwa Tomasza Zana, w której sam ucząc historii i gramatyki polskiej, stawiał pierwsze kroki w ruchu młodzieży polskiej jako "kółkowy". W 1912 r. wstąpił do drużyny harcerskiej, a z końcem 1913 r. do drużyny strzeleckiej założonej przez Michała Rolę-Żymierskiego. Szykanowany z tego powodu przez władze pruskie, przeniósł się w roku szkolnym 1913/ /1914 na Dolny Śląsk i kontynuował naukę w gimnazjum klasycznym w Głogowie. Równocześnie prowadził pracę oświatową wśród ludności autochtonicznej. W styczniu 1915 r. po maturze został powołany do obowiązkowej służby w wojsku pruskim. W szeregach pułku artylerii ciężkiej, walczył na froncie zachodnim podczas I wojny światowej. Znany ze swoich przekonań patriotycznych, nie cieszył się zaufaniem przełożonych. W roku 1917 brał udział w ruchu rad żołnierskich. Należał do "Roter Soldatenbund" . Z chwilą wybuchu rewolucji listopadowej w Niemczech (1918), Józef Rzóska znalazł się w Poznaniu i wszedł w skład utworzonej Rady Robotników i Żołnierzy. Brał czynny udział w zrewolucjonizowaniu pruskiego garnizonu poznańskiego. Przewodniczył radzie brygady artylerii, był członkiem rady garnizonu i rady V Korpusu Armii. Równocześnie uczestniczył w akcji przygotowującej wybuch Powstania Wielkopolskiego 1918/1919, brał w nim czynny udział, a w styczniu 1919 r. wyjechał na Górny Śląsk, aby włączyć się ponownie do polskiej akcji oświatowej w powiatach prudnickim i kozielskim. W sierpniu tego roku brał udział w I Powstaniu Śląskim. W tym też okresie zetknął się ponownie w pracy organizacyjnej z Michałem Rola-Żymierskim oraz współpracował z Janem Cybisem, późniejszym profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.

Jesienią 1919 r. Józef Rzóska rozpoczął studia na Uniwersytecie Poznańskim, początkowo na Wydziale Filozoficznym, studiując historię i slawistykę, później na Sekcji Ekonomicznej Wydziału Prawno-Ekonomicznego. Rzucony w nurt pracy stowarzyszeń akademickich, starał się pomóc studentom w ich ciężkiej sytuacji materialnej. Zorganizował m. in. stołówkę akademicką. W wyniku swej aktywnej postawy został wybrany z początkiem 1920 r. prezesem Bratniej Pomocy Stowarzyszenia Studentek i Studentów U niwersytetu Poznańskiego. Równocześnie włączył się - od stycznia 1920 r. tj. od momentu jej rozpoczęcia - do legalnej akcji plebiscytowej na Śląsku, przeprowadzanej w warunkach terroru pruskiej administracji; również do tej akcji werbował studentów i kierował na Śląsk. W styczniu 1921 r. przeniesiony został przez Biuro Prezydialne Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu na obszar akcji plebiscytowej, gdzie działał pod pseudonimem "Lorek", a następnie włączył się do III Powstania Śląskiego. W czasie studiów na Uniwersytecie Poznańskim należał do Organizacji Młodzieży Narodowej, później Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej. W programie działania Związku leżały wykłady dla robotników poznańskich. Rzóska był wielokrotnie prelegentem. W marcu 1923 r. Józef Rzóska ukończył studia na Wydziale Prawno-Ekonomicznym Uniwersytetu Poznańskiego, a następnie wyjechał na kilka miesięcy do Danii w celu pogłębienia studiów w dziedzinie rolniczego ruchu spółdzielczego. Będąc asystentem prof. dra Edwarda Taylora, przygotował na jego seminarium rozprawę doktorską pl. Niemieckie cła zbożowe i w listopadzie 1924 r. uzyskał stopień naukowy doktora naukekonomiczno-politycznych. Za pracę tę wydaną drukiem w 1926 r. w ramach "Po

znańskich Prac Ekonomicznych" otrzymał Medal Brązowy Uniwersytetu Poznańskiego (1931). W tym okresie opublikował ponadto: Układ i dążności gospodarcze niemieckiego systemu celnego (1928), Rozwóy światowej floty handlowej (1929), Uwagi o budżecie Ministerstwa Komunikacji za rok 1930/31 (1931) i za rok 1931/32 (1932), Uwagi o organizacji przedsiębiorstw PKP (1933), Uwagi o organizacji przedsiębiorstw samorządowych (1934), Analiza projektu ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym (1934). Po ukończeniu studiów Józef Rzóska został przyjęty do Związku Młodej Polski zwanego później także Związkiem N aprawy Rzeczypospolitej. Z ramienia tej organizacji, reprezentującej lewicę sanacyjną, opiekował się Związkiem Polskiej Młodzieży Demokratycznej. W okresie tym współpracował ze znanymi działaczami: drem med. Tadeuszem Frąckowiakiem, drem med. Jarosławem Sluzarem i drem med. Feliksem Widy- Wirskim.

Wstąpiwszy do państwowej służby cywilnej Józef Rzóska pracował w latach 1926 -1928 w Pomorskiej Izbie Rolniczej w Toruniu i w Urzędzie Wojewódzkim w Poznaniu. W 1930 r. został starostą powiatowym w Chojnicach na Pomorzu. W tym okresie kandydował do Sejmu z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. Wybrany posłem z okręgu Grudziądz, pozostał w Sejmie do końca kadencji, tj. do 1935 r. Brał udział w pracach Komisji Budżetowej Sejmu.

W roku 1933 samorządowy Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych w Poznaniu wybrał Józefa Rzóskę na członka dyrekcji i powierzył funkcje zastępcy naczelnego dyrektora. N a stanowisku tym pracował do wybuchu II wojny światowej (1939). Wybór na członka dyrekcji Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych umożliwił Józefowi Rzósce rezygnację ze służby państwowej. Po wygaśnięciu mandatu poselskiego Józef Rzóska wy

Z żałobnej karty

cofał się również z aktywnego życia politycznego. W latach 1936 - 1939 był lektorem ubezpieczeń na Uniwersytecie Poznańskim, a w roku akademickim 1938/1939 rozpoczął pracę w Wyższej Szkole Handlowej w Poznaniu i prowadził seminarium ze spółdzielczości oraz seminarium tzw. wyższe (na roku pracy badawczej). W tym okresie opublikował w wydawnictwie pn. Materiały do taryfy celnej na zlecenie Ministerstwa Przemysłu i Handlu obszerną charakterystykę niemieckiego systemu celnego, a następnie przygotował pracę historyczno-statystyczną z zagadnień ludnościowych w byłym zaborze pruskim. Praca ta, złożona w 1939 r. w Instytucie Badań N arodowościowych w Warszawie, zaginęła. Do 1939 r. Józef Rzóska opublikował ponadto kilka większych artykułów z dziedziny ubezpieczeń w "Przewodniku Ubezpieczeniowym" l w "Przeglądzie Ubezpieczeń" .

Józef Rzóska pojął za żonę Halinę z Meissnerów. Z małżeństwa tego urodziły się trzy córki Elżbieta (zmarła w 1945 roku) oraz Magdalena i Katarzyna. Jedna została polonistką, a druga - harfistką w orkiestrze symfonicznej Filharmonii Poznańskiej. Wysiedlony przez okupanta wraz z rodziną w roku 1939 do tzw. Generalnej Guberni, pracował początkowo jako robotnik w gospodarstwie rolnym w J abłonnie pod Warszawą. Poszukiwany przez Gestapo zmienił w połowie 1940 r. miejsce zamieszkania i przybrał nazwisko panieńskie matki. Podjął pracę w szkole handlowej w Rembertowie, gdzie wykładał księgowość i organizację przedsiębiorstw. Wstąpił w szeregi Armii Krajowej, był współredaktorem gazet podziemnych oraz uczył młodzież na tajnych kompletach. W czerwcu 1944 r. przeniósł się do Drewnicy w gminie Ząbki k. Warszawy gdzie pełnił obowiązki intendenta w miejscowym szpitalu psychiatrycznym. Do Poznania wrócił bezpośrednio po oswobodzeniu, już w pierwszych dniachmarca 1945 r. i z dniem 1 kwietnia tego roku objął stanowisko zastępcy profesora w Katedrze Organizacji Przedsiębiorstw Akademii Handlowej, a w 1948 roku Katedrę Ubezpieczeń. Od 1945 r. był lektorem ubezpieczeń na U niwersytecie Poznańskim. W Akademii Handlowej i następnie w Wyższej Szkole Ekonomicznej wykładał organizację i technikę przedsiębiorstw oraz historię i teorię ubezpieczeń; prowadził studium ubezpieczeniowe i seminarium z ubezpieczeń. W latach 1945-1950 wykładał ekonomię polityczną i organizację przedsiębiorstw w Wyższej Szkole Handlu Morskiego w Sopocie oraz naukę o pieniądzu i kredycie, obrót towarowy, zasady statystyki i organizację przedsiębiorstw w filii poznańskiej Akademii Handlowej w Szczecinie. W okresie od 31 sierpnia 1951 r. do 30 listopada 1956 r. nastąpiła przerwa w jego działalności w Wyższej Szkole Ekonomicznej.

W tym czasie Józef Rzóska zatrudniony był w różnych uspołecznionych przedsiębiorstwach przemysłowych i budowlanych, przystąpił też do pisania dużej rozprawy O pieniądzu. Nadwątlone zdrowie nie pozwoliło jednak Profesorowi na wykończenie dzieła swego życia. Pozostawił je w rękopisie. Z dniem 1 grudnia 1956 r. Rada Wydziału Finansów Wyższej Szkoły Ekonomicznej postanowiła jednomyślnie reaktywować dra Józefa Rzóskę w charakterze samodzielnego pracownika nauki przy Katedrze Ubezpieczeń, a minister Szkolnictwa Wyższego wznowił z tą samą datą tytuł zastępcy profesora. Pozostał na tym stanowisku przez pięć lat, przechodząc z dniem 1 października 1961 roku na zasłużoną emeryturę. Praca dydaktyczna wypełniała mu życie bez reszty. Wykłady Józefa Rzóski cieszyły się zawsze dużą frekwencją. Młodzież wysłuchiwała z uwagą nie tylko przekazywanego ciekawie programu obowiązkowych' wykładów, ale również dodatkowych wyjaśnień wygłaszanych na marginesie omawianych problemów. Profesor wygłaszał wykłady piękną polszczyzną, nie tylko ze znajomością przedmiotu, lecz także z ogromną swadą i nieprzeciętną erudycją. Te przymioty oraz głęboka wiedza charakteryzowały go jako wybitnego naukowca i humanistę. Na jego seminarium napisało prace dyplomowe i magisterskie ponad 400 osób.

Józef Rzóska dobrze zasłużył się upowszechnianiu nauk ekonomicznych. Cały szereg jego wychowanków pracuje w szkolnictwie wyższym lub zajmuje odpowiedzialne stanowiska w gospodarce narodowej. Żył życiem swoich studentów, spędzał z nimi wolne chwile, a nawet i wakacje, na których obok zawsze żywych dyskusji na aktualne tematy nie brakowało również wesołej zabawy. Jako uczestniczka akademickiego turnusu w domu wypoczynkowym Akademii Handlowej w Polanicy-Zdroju doskonale pamiętam, jak ze studentami tańczył ulubionego trojaka, do którego akompaniował na fortepianie nestor ekonomistów poznańskich, profesor dr Edward Taylor. Pracował społecznie jako prezes Koła Łużyczan i Pomorzan (od 1945 r.), był długoletnim przewodniczącym Komitetu Obrońców Pokoju przy Wyższej Szkole Ekonomicznej, prezesem Towarzystwa Kultury Moralnej oraz prowadził klub dyskusyjny. Był członkiem Związku N a

uczycielstwa Polskiego i Polskiego T owarzystwa Ekonomicznego, z ramienia którego prowadził działalność popularyzatorską. Wśród rozlicznych zajęć zawodowych i społecznych Profesor znajdował jeszcze czas na brydża oraz szachy. Już w okresie międzywojennym jako zawodnik "Ali klasy szachowej brał udział w turniejach o mistrzostwo Poznania. Ożyły w nas te wspomnienia, gdy w czasie uroczystego posiedzenia Senatu Wyższej Szkoły Ekonomicznej w dniu 9 marca 1973 r. pełniliśmy ostatnią wartę przy jego trumnie, żegnając prawego i szlachetnego człowieka, zdolnego naukowca i przyjaciela młodzieży. Prof. dr Józef Rzóska w uznaniu zasług odznaczony został m. in. Krzyżem Walecznych, dwukrotnie udekorowany Krzyżami "Virtuti Militari, Krzyżem Niepodległości. Życie prof. dra Józefa Rzóski rysuje nam sylwetkę nie tylko niestrudzonego pracownika nauki, lecz także - a może przede wszystkim - żarliwego społecznika, patrioty w całym tego słowa znaczeniu, nie szczędzącego sił w walce o polskość w latach pruskiej niewoli, w latach walki o niepodległość oraz w latach ponurej hitlerowskiej okupacji.

Urszula HojJmann

KRONIKA BUDOWY NOWEJ DZIELNICY MIESZKANIOWEJ RATAJE" " (ROK 1972)

Drugi rok realizacji Planu Pięcioletniego 1971 -1975 na największym placu budowy w Poznaniu i jednym z największych w kraju obfitował w trudności i sukcesy. Mimo szeregu perturbacji związanych z koordynacją zamierzeń i działań długiej listy inwestorów i wykonawców, rok 1972 zamknięto ponadplanowym wykonaniem inwestycji mieszkaniowych i towarzyszących. O rozmachu budownictwa w N owej Dzielnicy Mieszkanio

wej "Rataje" niech świadczy fakt, że nowe budynki mieszkalne i obiekty towarzyszące wznoszono i oddawano jednocześnie w pięciu Osiedlach: Piastowskim, J agiellońskim, Rzeczypospolitej, Bohaterów II Wojny Światowej i Manifestu Lipcowego. Równocześnie przekazano wykonawcom tereny pod budowę dwóch następnych Osiedli: Oświecenia i Powstań Narodowych.

1. INWESTYCJE KOMUNALNE

A. Wo d a. Rozpoczęto i zaawansowano budowę nowej wielkiej magistrali wodociągowej. Wartość kosztorysową całego zamierzenia inwestycyjnego obliczono na 31 673 000 zł. Plan roku 1972 wykonano w 163,8%, wykonując roboty za 6 224 cm zł. Inwestorem magistrali jest Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji, a wykonawcą - Poznańskie Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych " Hydrobudowa 9". B. K a n a l i z a c ja. Rozpoczęto i zaawansowano budowę kolektora san tarnego "g" Plan roku 1972 wykonano w 217,1% realizując odcinek kolektora o długości 2220 mb za 6 297 cm zł. Jednocześnie kontynuowano budowę kolektora deszczowego, którego budowę rozpoczęto w r. 1970. Wartość kosztorysowa tego zamierzenia inwestycyjnego wynosi 78 7(x) cm zł. W tym przypadku również uzyskano przyspieszenie tempa robót wykonując plan roczny w 111,7% o wartości 32 (x)9 cm zł.

Inwestorem kolektorów jest Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji, a wykonawcą Poznańskie Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych "Hydrobudowa 9".

C. D r o g i i m o s t Y . Zgodnie z założeniami planu inwestycyjnego kontynuowano budowę najważniejszego odcinka Trasy Hetmańskiej - mostu nad Wartą wykonując roboty za 24 322 cm zł, co oznacza realizację planu w 116,9%. Zanotowano dalszy postęp robót na budowie Trasy Hetmańskiej

na odcinku od ul. Dolna Wilda do ul. Starołęckiej zamykając rok 1972 przerobem w wysokości 26 621 (XX) zł. Modernizacji uległa ulica Zamenhofa na odcinku od Wioślarskiej do Kruczej, gdzie kosztem około półtora miliona zł wykonano nawierzchnię asfaltową wraz z zatoką parkingową. W zakresie inwestycji drogowych roku 1972 w kronikach należy przede wszystkim zapisać rozpoczęcie robót ziemnych pod budowę ważnej dla " Ra t aj" oraz miasta dwujezdniowej ulicy Nowoostrowskiej, która będzie trasą wylotową na Śląsk. Roboty na odcinku od skrzyżowania ulic Krzywoustego z Ostrowską do ulicy W eleckiej zamknęły się nakładami w wysokości 5 245 cm zł. Inwestorem robót jest Zarząd Dróg, Mostów i Zieleni, a wykonawcami: Płockie Przedsiębiorstwo Robót Mostowych w Płocku; Poznańskie Przedsiębiorstwo Robót Drogowych i Miejskie Przedsiębiorstwo Robót Drogowych i Wodoeiągowo-Kanalizacyjnych. D. Ciepłownictwo. W roku 1972 nie przewidywano inwestycji ciepłowniczych z uwagi na wykonanie magistrali ciepłowniczych przewidzianych planem inwestycyjnym przed terminem w latach ubiegłych. Przygotowano natomiast dokumentację na budowę magistrali ciepłowniczej dla Górnego Tarasu "Rataj". Koszt budowy tego odcinka długości 25X) m według dokumentacji kosztorysowej wyniesie 42100 cm zł.