JÓZEF LADROWSKI

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1974.01/03 R.42 Nr1

POZNAŃSKIE PRZEDSIĘBIORSTWO BUDOWLANE NR 3 W POZNANIU (1947-1972)

DZIAŁALNOŚĆ Poznańskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego Nr 3, jednego z najstarszych przedsiębiorstw tego typu nie tylko w Poznaniu, lecz także w regionie wielkopolskim, rozpoczyna się od dnia 12 marca 1947 r., kiedy to decyzją Ministerstwa Obrony Narodowej powołane zostało Kierownictwo Robót Wojskowego Przedsiębiorstwa Budowlanego. Celem działalności Przedsiębiorstwa było wykonywanie wszelkich robót budowlanych oraz prac studialnych, a także sporządzanie projektów i kosztorysów. Pierwsza siedziba Przedsiębiorstwa mieściła się przy ul. Grunwaldzkiej nr 34, a następnie od dnia 20 sierpnia 1947 r. biura przy ul. Wawrzyniaka 36, zaś z dniem 1 stycznia 1948 r. siedziba przedsiębiorstwa przeniesiona została na ul. Solną 12. Dyrektorem mianowany został inż. Eligiusz J eleniewski, który sprawował te obowiązki do dnia 31 grudnia 1947 r. Cały potencjał produkcyjny zaangażowano w pierwszym roku działalności w odbudowę Poznania, zwłaszcza w rejonie ulic: Golęcińskiej, Ostroroga, Słonecznej, Grunwaldzkiej, Świerczewskiego, Taborowej, Kościuszki, a także w odbudowę Gorzowa Wlkp. Rok 1948 był pierwszym okresem planowej działalności i gospodarki przedsiębiorstwa. Przerób finansowy wyniósł 8 479 000 zł. Ten nowy etap działalności przebiegał pod kierownictwem dyrektora Leona Stróżyka, który na tym stanowisku pracował od dnia 1 stycznia 1948 r. do dnia 31 grudnia 1949 r. Od dnia 1 stycznia 1950 r. kierownictwo Przedsiębiorstwa powierzono inż. Edmundowi Sadowskiemu, który pełnił je do dnia 31 stycznia 1952 r. Roboty wykonywano w trudnych warunkach, najczęściej przy pomocy wypożyczonych narzędzi i sprzętu, w znacznej części także z materiałów pochodzących z demontażu. Zalążek załogi budowlanej stanowili pracownicy różnego wieku i -wykształcenia zawodowego. Kłopoty z organizacją pracy wynikające z braku sprzętu i z niskich kwalifikacji robotników były pokonywane dzięki pomocy komórek partyjnych. N a początku miesiąca kwietnia 1948 r. powstało w Przedsiębiorstwie koło Polskiej Partii Robotniczej, którego sekretarzem wybrano Jana Szymkowiaka. Miesiąc później powstało także koło Polskiej Partii Socjalistycznej, na którego czele stanął inż. Edmund Sadowski. Po Kongresie Zjednoczeniowym polskiego ruchu robotniczego w grudniu 1948 r. obie organizacje połączyły się w Podstawową Organizację Partyjną Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Funkcję I sekretarza do dnia 13 grudnia 1949 r. pełnił inż. Edmund Sadowski, a po nim kolejno Stefan Roj, Jan Mejziński i inż. Jan Jackowski. W grudniu 1948 r. powołano także Radę Zakładową, a na przewodniczącego wybrano zbrojarza Stanisława Piechotę. Po nim przez wiele lat funkcję tę pełnił Jan Filipiak.

Józef Ladrowski

W latach 1948 - 1949 weszły w życie pierwsze, nieśmiałe jeszcze formy współzawodnictwa pracy. Tworzono brygady rzemieślnicze (w formie "trójek" i "piątek" murarskich), które stopniowo nadawały ton działalności Przedsiębiorstwa. W wyniku ożywienia politycznego wśród załogi Przedsiębiorstwa, w styczniu 1949 r. zawiązano Koło Związku Młodzieży Polskiej. Jednym ze współzałożycieli był technik Stefan Roj, a w latach 1950 - 1956 kierownicze funkcje spełniali: Alfred Kowalski, Józef Ladrowski i ślusarz Bogdan Trzciński. W tych latach zaznaczył się szybki rozwój działalności Przedsiębiorstwa przy jednoczesnym znacznym wzroście zadań finansowych, rzeczowych oraz rozszerzania zasięgu terytorialnego, który obok m. Poznania i okolic obejmował m. in. Zieloną Górę, Świnoujście, Gniezno.

Z dniem 1 lutego 1952 r. na dyrektora Przedsiębiorstwa powołany został budowniczy Roman Musielewski, który pełnił tę funkcję do dnia 31 lipca 1956 r. Jego zastępcami zostali: inż. Bronisław Krotofil (do spraw technicznych) a Marian Walczak (do spraw administracyjnych). Funkcje dyrektora pełnił od dnia 1 sierpnia U956 r. do 30 kwietnia 1958 r. inż.

Bronisław Krotofil, a po nim w latach dobrego rozwoju Przedsiębiorstwa i stabilizacji (od dnia 1 maja 1958 r. do 30 kwietnia 1962 r.) mgr inż. Tadeusz Glinkowski. W czasie kadencji dyrektora inż. Norberta Kaczmarka (od dnia 1 lutego 1962 r.

do 31 lipca 1965 r.) Przedsiębiorstwo przekazało 70% swego potencjału w województwie zielonogórskim i ograniczyło terytorialny zakres robót do obszaru miasta Poznania i województwa.

Z dniem 1 marca 1963 r. Wojskowe Przedsiębiorstwo Budowlane przeszło z nadzoru Ministerstwa Obrony Narodowej w gestię Ministerstwa Budowy Miast i Osiedli i przyjęło nazwę: Zjednoczenie Budownictwa Wojskowego Nr 28. Jednostką nadrzędną pozostał Centralny Zarząd Budownictwa Wojskowego w Warszawie. W skład Zarządu Budownictwa Wojskowego Nr 28 wchodził także Oddział Zaopatrzenia Robotniczego z gospodarstwami rolniczo-hodowlanymi. W wyniku przeobrażeń organizacyjnych zmienił się także profil Przedsiębiorstwa, które zaczęło przyjmować do swego portfelu zleceń budowę budynków i osiedli mieszkaniowych od Dyrekcji Budowy Osiedli Robotniczych. W dniu 1 stycznia 1968 r. Zarząd Budownictwa Wojskowego Nr 28 zmienił nazwę na Poznańskie Przedsiębiorstwo Budowlane Nr 3 z siedzibą w Poznaniu przy ul. Strzeleckiej 2/6 podległe Poznańskiemu Zjednoczeniu Budowlanemu. Funkcje dyrektora od dnia 1 sierpnia 1965 r. pełni mgr Alfred Hofman, a zastępców: mgr inż. Jerzy Kujawski (do spraw technicznych), dr Józef Ladrowski (do spraw ekonomicznych), inż. Mieczysław Majewski (do spraw środków produkcji).

ZAŁOGA

Wzrost i rozwój potencjału każdego Przedsiębiorstwa, a budowlano-montażowego w szczególności, uwarunkowany jest trzema czynnikami: technologią produkcyjną; wyposażeniem technicznym; poziomem kadry pracowniczej. W pierwszym okresie działalności (1947 - 1952) załoga składała się w dużej mierze z pracowników zahartowanych trudami lat okupacji. Entuzjazm towarzyszący odbudowie kraju pomagał im w pokonywaniu piętrzących się na każdym kroku przeszkód. Byli różnego wieku i wykształcenia, w części rzemieślnicy z solidnej kadry budowlanej lat przedwojennych, ale znaczną część załogi stanowili pracownicy bez kwalifikacji. Stopniowo przybywali młodzi, którzy osiągnęli wiek produkcyj

Pamiątkowa fotografia kierownictwa Wojskowego Przedsiębiorstwa Budowlanego wykonana we wrześniu 1949 r. przed tablicą wyników współzawodnictwa pracy. Stoją od lewej: Edmund Sadowski, Roman Musielewski, Leon Stróżyk i Jerzy Szymonowicz ny. W latach 1947 - 1949 zasilano załogę zdemobilizowanymi żołnierzami Ludowego Wojska Polskiego.

W latach 1951 - 1960 zanotowano napływ pierwszych absolwentów szkół zawodowych oraz techników, inżynierów i ekonomistów z wyższym wykształceniem z tzw. nakazami pracy. Główny trzon pracowników produkcyjnych Przedsiębiorstwa stanowili członkowie brygad, pionierzy współzawodnictwa pracy, jak np. zespół murarski Jana Zielińskiego, który osiągnął w 1949 r. 344% normy, brygada zbrojarska Jana Kwoki - 345% normy, brygady Antoniego i Mariana Nowaków - 299% normy. Wyróżniały się także brygady: stolarzy Mariana Dutkiewicza i Dobrosława Wytyka, płytkarska - Mariana Sułkowskiego, elektryczna - Jana Brody.

W latach 1950 - 1952 zapoczątkowano ruch racjonalizacji i wynalazczości. N ajlepsi spośród wielu to: mistrz stolarski Franciszek Przybylski, kierownik budowy Jan Błaszczyk, spawacze Tadeusz Wojtaszyk i Stanisław Ochocki, ludzie z brygady Stanisława Piechoty i Henryka Sikorskiego, brygady stolarskiej Wacława Łopińskiego, tynkarzy Ignacego N owaczyka i kierowcy samochodowi: Marian Śliwka, Tadeusz Błaszczyk, Edmund Kaptur i Leon Feder.

Wśród pracowników nadzoru na szczególne wyróżnienie zasługują mistrzowie Franciszek Wilda i Kazimierz Molewski, główny mechanik Kazimierz Michalak oraz mistrz Kazimierz Zurawicz. Za zasługi w pracy zawodowej Jan Błaszczyk i Kazimierz Michalak otrzymali pierwsze w historii Przedsiębiorstwa odznaczenia państwowe: Srebrne Krzyże Zasługi, wręczone w przeddzień Święta 22 Lipca 1952 r.

W latach 1953 - 1963 wśród bardzo wielu dobrych i oddanych pracowników

Józef Ladrowski

Osiedle Bonin

Osiedle mieszkaniowe przy ul. Solnej zbudowane przez załogą Poznańskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego Nr 3 w latach 1959 - 196)ł! *mer -

»>łtt»«TM""M»o. TOa, o

Zespół Osiedli Mieszkaniowych "Winogrady" - największe przedsięwzięcie budowlane Poznańskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego Nr 3. Budowę rozpoczęto w roku 1968. Na zdjęciu: fragment Osiedla Wielkiego Października wzdłuż ulicy Słowiańskiej. Przed trzynastokondygnacyjnymi wieżowcami - pawilon zespołu sklepów i punktów usługowych (1972)

szczególnymi osiągnięciami wykazali się: majster Bronisław Płócienik, ślusarz-brygadzista Jan Filipiak, kierownik grupy robót inż. Alfred Kowalski, kierownik budowy Zygmunt Jąder, kierownik robót elektrycznych inż. Bogdan Reiss, kierownicy robót sanitarnych Zygmunt Stochaiski i Antoni Smura, inż. Zbigniew Gunia, Jan Kołpowski i Roman Kędziora. Ponadto brygady elektryków Bogdana Paprzyckiego i Henryka Orpela, zbrojarza Tadeusza Trojana oraz stolarskie Franciszka Kaczmarka i Mariana Pawlaka. Duże osiągnięcia zapisały w Przedsiębiorstwie brygady: stolarska - Kazimierza Stróżyńskiego, ładowaczy - Antoniego Zielińskiego i Antoniego Nawrockiego, murarsko-tynkarskie - Franciszka Hołysza i Józefa Knopkiewicza, ciesielska - Wacława Drobnika, blacharskie - Franciszka Szymczaka i Cyryla Napierały oraz malarskie - Tadeusza Kryszczyńskiego i Józefa Goguiskiego. W latach 1963 - 1972 w całokształcie rozwoju Poznańskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego Nr 3, obok wymienionych już na wstępie, dużą rolę odegrały brygady produkcyjne: stolarska - Stefana Kubanka, izolerska - Zenona Czerpińskiego, blacharska · - Kazimierza Wyrzucińskiego, hydraulików - Włodzimierza Pelowskiego i mistrz Bazy Sprzętu Jerzy Bieńkowski. Związek Młodzieży Polskiej i Związek Zawodowy pod prężnym kierownictwem politycznym Podstawowej Organizacji Partyjnej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej inspirowały załogę do wytężonej pracy zawodowej. Przeprowadzono wiele wysoko ocenionych akcji społeczno-politycznych. Do głównych zaliczyć należy akcje "Łączności miasta ze wsią", pomoc w skupie zboża, akcje wykopkowe i żniwne itp. Znacznej pomocy udzielił aktyw Przedsiębiorstwa w akcjach wyborczych do Sejmu i Rad Narodowych. Pod względem ofiarności i zdyscyplinowania załoga zaliczana była do przodujących w województwie poznańskim. Dynamicznie zmieniała się struktura zawodowa załogi, co w dużej mierze zawdzięcza się stałemu podnoszeniu kwalifikacji i zmianom technologii i organizacji produkcji. Do podstawowych zawodów należeli początkowo murarze, instalatorzy, stolarze i malarze. W latach 1960 - 1972 struktura zmieniła się na korzyść zawodów nowoczesnych, jak betoniarze, instalatorzy-elektromonterzy, malarze szpachlowi, operatorzy sprzętu, montażyści i spawacze. O zmianach struktury zawodowej załogi mówi szczegółowo Tabela 1. Potwierdza ona, iż załoga jest od szeregu lat przygotowywana do nowych zadań. W szybkim tempie także następowały zmiany w podstawowej grupie pracowników umysłowych. Zwiększał się odsetek ze średnim i wyższym wykształceniem. Wielu pracowników studiowało równocześnie pracując w Przedsiębiorstwie, zdobywało kwalifikacje techniczne. Dzięki temu w Przedsiębiorstwie można by to utworzyć m. in. własną kadrę elektroników. Strukturę załogi według charakteru i miejsca zatrudnienia w poszczególnych rodzajach produkcji przedstawia Tabela 2. Ukazuje ona, iż od 1962 r. następuje systematyczny spadek zatrudnienia w produkcji podstawowej przy jednoczesnym wzroście odsetka zatrudnionych w usługach i produkcji pomocniczej. Jest to zja,wisko łączące się ściśle ze zmianą technologii, polegającej na tym, że większość prac wykonywana jest na zapleczu produkcyjnym, zaś na placu budowy dokonuje się jedynie montażu gotowych elementów domów. Elementem charakteryzującym załogę jest struktura zatrudnienia rozpatrywana z punktu widzenia stażu pracy. Ilustruje to Tabela 3 obejmująca trzy najbardziej typowe lata działalności Przedsiębiorstwa. Dowodzi ona, iż załoga w grupie pracowników produkcyjnych staje się coraz młodsza. Pracowników z wysokimi kwali

STRUKTURA ZATRUDNIENIA WEDŁUG GŁÓWNYCH ZAWODÓW PRODUKCJI PODSTAWOWEJ (w odsetkach)

Lata: Lp. Nazwa zawodu 1947 1956 1960 1964 1968 1970 1972 l Murarz - tynkarz 26,0 25,3 23,7 26,8 20,7 14,2 14,0 2 Cieśla-stolarz 7,8 6,5 8,2 6,9 7,1 6,9 7,0 3 Betoniarz 1,0 1,1 1,0 3,0 4,3 4,5 4,5 4 Lastrikarz 1,0 1,1 1,2 1,5 1,8 2,4 2,9 5 Malarz-szpachlarz 8,2 8,5 5,1 5,1 8,4 14,9 14,8 6 Montażysta centralnego ogrzewania i elektryczności 13,0 12,8 14,2 15,5 17,2 16,6 16,3 7 Operator maszyn 2,0 2,5 4,2 5,6 7,5 5,3 5,9 8 Montażysta wielkich płyt - - - - 1,6 5,8 6,0 9 Parkieciarz 0,8 1,0 0,5 1,0 1,7 3,5 3,6 10 Pozostali 40,2 42,1 41,9 34,6 29,7 25,9 25,0

Tabela 2

STRUKTURA ZA TRUDNIENIA WEDŁUG RODZAJU PRODUKCJI W LA TACH 1962 - 1972

Lata: Rodzaj produkcji 1962 1966 1967 1969 1971 1972 liczba /0 liczba /0 liczba % liczba /0 liczba /0 liczba % Produkcja podstawowa 1243 66,5 1137 66,6 1149 66,0 1158 57,2 1040 54,1 1008 52,4 Prukcja pomocnicza 115 6,2 129 7,6 143 9,2 346 17,1 361 18,8 317 16,5 U sługi produkcyjne 80 4,3 91 5,3 95 5,5 135 6,6 130 6,8 174 9,0 Pozostali 113 6,0 56 3,3 41 2,3 46 2,3 46 2,4 62 3,2 Pracownicy umysłowi 317 17,0 294 17,2 313 18,0 340 16,8 345 17,9 364 18,9 Ogółem 1868 100,0 1707 101,0 1741 100,0 2025 100, O 1922 , 100,0 1925 100,0

Zespół domów studenckich przy ul. Obornickiej zbudowany w latach 1%5 - 1%7 Blok mieszkalny przy ul. Przybyszewskiego

Józef Ladromski

Tabela 3

STAŻ PRACY PRACOWNIKÓW PRODUKCYJNYCH WLATACH 1962 -1972 >v odsetkach)

Lata pracy w przedsiębiorstwie: Rok poniżej 3 4 - 5 6-10 11 -20 powyżej 20 1962 50,2 11,0 14,0 17,0 7,8 1968 53,9 12,1 13,6 14,4 6,0 1972 64,8 9,2 8,4 13,6 4,0fikacjami, którzy przeszli na zasłużony odpoczynek, zastąpili młodsi, stąd wysoki wzrost odsetka pracowników w grupie do pięciu lat. Mimo coraz lepszych postępów adaptacyjnych w środowisku, notowano w tej grupie dużą ruchliwość, co ujemnie wpływało na wydajność pracy. Do grup najbardziej ruchliwych należeli malarze, ślusarze i robotnicy niewykwalifikowani. Największą stabilność wykazywali natomiast murarze, stolarze, lastrikarze, montażyści wielkich płyt i elektrycy oraz monterzy urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych i centralnego ogrzewania. Z ogólnej liczby zwolnionych z pracy najwyższe odsetki w latach 1947 - 1972 przypadają na samowolne porzucenie pracy. Na drugim miejscu wg przyczyn znajdują się zwolnieni na własną prośbę, a na trzecim - zwolnienia dokonane przez Przedsiębiorstwo.

Aby zaradzić zjawisku dużej fluktuacji związanej przewaznie z brakiem mieszkań, zbudowano dla pracowników Przedsiębiorstwa hotele robotnicze. W latach 1967 -1972 mieszkało w nich od 420 do 590 pracowników (Tabela 4). Stosunkowo więc wysoki odsetek zatrudnionych pracowników zamiejscowych wynika głównie z "koczowniczej" pracy w budownictwie. Sytuacja zaczęła ulegać poprawie z nastaniem okresu koncentracji robót na budowie Zespołu Osiedli Mieszkaniowych "Winogrady" i z polepszeniem warunków pracy w Wytwórni Płyt Wielkowymiarowych przy ul. Trójpole. Zbudowano też nowoczesne zaplecze socjalno-bytowe.

TECHNOLOGIA, TECHNIKA I ORGANIZACJA

Równolegle do zmian organizacyjnych następowały w pierwszym dwudziestopięcioleciu działalności znaczne przemiany technologii wykonawstwa oraz w metodach zarządzania. W latach 1947 - 1952 najczęściej stosowaną techniką było ręczne bądź przy pomocy drobnego i przestarzałego sprzętu wykonywanie robót budowlano-montażowych i remontowych według technologii budownictwa tradycyjnego. Do podstawowego sprzętu należały mocno sfatygowane dawne samochody wojskowe, betoniarki małego litrażu i przestarzałe podnośniki różnego typu. Główny ciężar wzrostu wydajności pracy spoczywał na barkach pracowników bezpośrednio produkcyjnych. W latach 1955 - 1960 nastąpił dość znaczny, aczkolwiek jeszcze nie wystarczający wzrost wyposażenia Przedsiębiorstwa w sprzęt. Wyrazem tego wzrostu jest wskaźnik liczbowy w koniach mechanicznych, wynoszący na jednego pracownika produkcji podstawowej około 1,1. W metodach budowania wzrastał stopniowo udział budownictwa wielkopłytowego. Zasadnicze zmiany technologii nastąpiły w latach 1965 - 1972. Ilustrują je dane w tabeli 5.

DYREKTORZY PRZEDSIĘBIORSTWA W LATACH 1947 - 1972

-.""rAm->

Eligiusz J eleniewski dyrektor Przedsiębiorstwa od założenia do 31 XI I 1947

Leon Stróżyk dyrektor Przedsiębiorstwa 1 I 1948 - 31 XII 1349alt!lllili /

Edmund Sadowski dyrektor Przedsiębiorstwa 1 I 1950 - 31 I 1952

Roman Musielewski dyrektor Przedsiębiorstwa 1 I I 1952 - 30 IV 1956

. tijiiBjjf3.

v.

Józef Ladrowski

9b IwsA%

1 >L I

.v

Bronisław Kro1ofil dyrektor Przedsiębiorstwa l VIII 1956 - 30 IV 1958

T adeusz Glinkowski dyrektor Przedsiębiorstwa l V 1958 -- 30 IV 1962

Norbert Kaczmarek dyrektor Przedsiębiorstwa l II 1962 - 31 VII 1965

Alfred Hofman dyrektor Przedsiębiorstwa od l VIII 1965

Zespół Szkół Zawodowych i Technikum im. Feliksa Dzierżyńskiego Poznańskiego zjednoczenia Budownictwa przy ul. Bolkowickiej zbudowany w latach 1961 - 1962

Liceum Ogólnokształcące Nr 9 przy ul.

Warzywnej 24 zbudowane w latach 1966 - 1967

Józef Ladrowskim.. H

· II

AIŁ

Dom Technika - siedziba wojewódzkich oddziałów Naczelnej Organizacji Technicznej przy ulicy Stalingradzkiej, zbudowany przez załogę Poznańskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego Nr 3 w latach 1959 - i960i. · ,:

Wejście do hotelu robotniczego "Młodego Robotnika" oddanego do użytku załodze Poznańskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego Nr 3 na placu budowy Zespołu Osiedli Mieszkaniowych "Winogrady" w 1971 r.

ZAMIEJSCOWA GRUPA WYTWÓRCZA W LATACH 1967-1972

Lata: VVyszczególnienie 1967 1968 1969 1970 1971 1972 liczba /0 liczba % liczba % liczba % liczba I % liczba % Zakwaterowani w hotelach 420 49,2 530 53,3 520 54,3 630 62,9 559 59,8 590 59,9 Dojeżdżający komunikacją autobusową i kolejową 433 50,8 454 46,7 438 45,7 371 37,1 376 40,2 395 40,1 Razem 853 100, O 984 100, O 958 100, O 1001 100, O 935 100, O 985 100, O Procent do zatrudnionych pracowników produkcyjnych 61,5 65,9 58,5 63,0 61,1 65,7

Tabela 5

TECHNOLOGIA WYKONYWANIA ZADAŃ PRODUKCYJNYCH W LATACH 1948 -1972 (w odsetkach)

Lata: Metoda 1948 1962 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 Tradycyjna 100, O 98,5 68,5 58,2 46,9 30,1 4,4 1,3 Wielkoblokowa 1,5 31,5 41,8 53,1 67,2 41,0 22,5 10,9 8,2 Wielkopłytowa 2,7 54,6 76,2 89,1 91,8

0\

Józef Ladrowski

Codzienna praca w Wytwórni Wielkich Płyt Poznańskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego Nr3

W latach 1965 - 1968 dominującą technologią stało się budownictwo wielkoblokowe, głównie na osiedlach mieszkaniowych "Bonin" i "USO" (nazwa od trójkąta ulic: U rbanowska - Słowiańska - Obornicka) . Polegało ono na przemysłowej metodzie produkcji i montażu obiektów za pomocą dźwigów i elementów wielkoblokowych betonowych. N ajbardziej dynamiczne zmiany nastąpiły w roku 1969, w którym budownictwo wielkopłytowe wyniosło 54,6°10 rocznych zadań rzeczowych przy jednoczesnym spadku budownictwa tradycyjnego do 4,4°10. Ten nagły skok w technologii był możliwy dzięki wybudowaniu nowoczesnej Wytwórni Prefabrykatów Wielkowymiarowych (fabryka domów - średniego typu) przy ul. Trój pole, na skraju Zespołu Osiedli Mieszkaniowych "Winogrady". Zespół projektantów Wytwórni pod kierownictwem mgr. inż. Adama Kubasika i realizatorów pod kierownictwem mgr. inż. Bogdana J ankowiaka i mgr. inż. Jerzego Kujawskiego słusznie położył nacisk na nowoczesne rozwiązania technologiczno-techniczne, głównie przy produkcji ścian zewnętrznych, wewnętrznych i stropów, przy których zastosowano najnowsze osiągnięcia prototypowe. Ściany zewnętrzne z keramzytobetonu o strukturze zwartej z gotową strukturalną fakturą denną produkowane są w formie uchylnej w cyklu dwunastogodzinnym. Faktura ta, której technologia opracowana w 1968 r. przez Instytut Techniki Budowlanej w Poznaniu została zastosowana po raz pierwszy w kraju na skalę przemysłową właśnie w Poznańskim Przedsiębiorstwie Budowlanym Nr 3.

UZBROJENIE W KONIACH MECHANICZNYCH W LATACH 1966 - 1972

Lata: Wyszczególnienie 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 Razem moc koni mechanicznych 1760 2720 3307 5064 5372 5003 5453 Ilość koni mechanicznych na jednego robotnika produkcji podstawowej 1,53 2,37 2,79 4,52 4,80 4,81 5,41

Tabela 7

PODSTAWOWE WSKAŹNIKI TECHNICZNO-EKONOMICZNE W LATACH 1947-1972 (w tysiącach złotych)

Lata: Wyszczególnienie 1947 - 1966 I 1967 1968 1969 1970 1971 1972 Przerób finansowy 2 011 937 191 297 204 804 219 617 244 562 282 521 338 977 Procent wzrostu 100 107 114,8 127,8 147,7 177,2

Tabela 8

PRODUKCJA BUDOWLANO-MONTAŻOWA WEDŁUG WOJEWÓDZTW W LATACH 1962- 1972 (w odsetkach)

Województwo 1962 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 Poznań 48,2 66,5 74,1 63,8 66,9 78,6 86,3 8<7 poznańskie 18,1 33,3 25,9 36,2 33,1 21,4 12,2 9,3 zielonogórskie 33,7 0,2 - - - - - - pozostałe - - - - - - 1,5 2,0n-3 c

0ta e o

-J

Józef Ladrowski

Zwykły dzień roboczy załogi Wytwórni Wielkich Płyt Poznańskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego Nr 3. Nadzorowanie agregatów wytwórczych

Dalszym istotnym czynnikiem gwałtownego rozwoju nowych metod budowania było zmontowanie i eksploatacja agregatu bateryjnego o produkcji ciągłej. Po analizie założonych parametrów technologii pracy agregatu i rozwiązań konstrukcyjnych zdecydowano!, iż w Wytwórni Prefabrykatów Wielkowymiarowych zamiast czterech stacjonarnych agregatów bateryjnych uruchomiony zostanie jeden o zasypie ciągłym. Urządzenie to (prototypowe) zastosowane także po raz pierwszy w kraju w roku 1968. Możliwość równoczesnej pracy na wszystkich stanowiskach agregatu stwarza zastosowany system specjalnych kast, które przesuwane po szynach w obwodzie przechodzą na zasadzie taśmy produkcyjnej przez wszystkie stanowiska robocze i fazy obróbki. Agregat składa się łącznie z dwudziestu jeden sekcji formujących i trzech sekcji zbrojenia. Do istotnych nowości technicznych zaliczyć należy zastosowanie w roku 1969 osiemnastopunktowej zgrzewarki elektrycznej krajowej produkcji, zastępującej pracę ok. dziesięciu wysokokwalifikowanych zbrojarzy. Wykonuje ona w ciągu doby ok. 1000 mb siatki zbrojeniowej, w której znajduje się blisko 60 000 punktów wiązania zbrojenia. W Wytwórni uruchomiono w roku 1970 warsztaty kompletnego osadzania oszklonej już i konfekcjonowanej stolarki okiennej wraz z jej murarskim wyprawieniem. Tak wykończone elementy wielkowymiarowe (wielkopłytowe), po załadowaniu ich suwnicami i innymi dźwigami na specjalnie do tego celu przystosowane wagoniki,

kolejka wąskotorowa dostarcza cyklicznie na plac budowy. Budowanie domu polega na podnoszeniu dźwigiem dostarczonej płyty i montażu bezpośrednio z wagoniku kolejki. Stąd nazwa "montaż z kół". Po zmontowaniu budynków w stanie surowym, tok robót wykończeniowych polega na tynkowaniu wewnętrznym (szpachlowaniu) mieszkań agregatem austriackim "Zyklos-68" przy użyciu mieszanki gipsowo-estrichgipsowej "Nidalit" . Do montażu ścianek działowych zastosowano specjalne płyty "Pro-Monta" z wytwórni przy ul. Lutyckiej, co znacznie przyspieszyło tempo budowania przy zachowaniu wysokiej jakości mieszkań. Nowością jest także montaż trzynastokondygnacyjnych budynków wielkopłytowych wznoszonych systemem montażu wymuszonego przy pomocy dźwigów szynowych ŻB-80 i wysięgnika 20 m i pięcioelementowej wieży wymagającego wyjątkowo dużej precyzji. Pierwszy taki wieżowiec mieszkalny zbudowano w Zespole Osiedli Mieszkaniowych "Winogrady" w roku 1972.

Na budowie Szpitala Miejskiego przy ul. Lutyckiej o kubaturze 117 319 m 3 zastosowano po raz pierwszy m. in. szkielet prefabrykowany ramy H, ogrzewanie stropowe, szkielet płyty stropowej kanałowej o układzie podłuzno-poprzecznym itp., a duże zasługi w rozbudowie posiada jej kierownik Jerzy Bentkowski. Za całokształt projektowania i realizacji "Winograd" Uchwałą Prezydium Rady Narodowej m. Poznania z dnia 19 marca 1971 r. i Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej przyznano Zespołową Nagrodę Budownictwa i Architektury pracownikom Poznańskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego Nr 3: mgr. Alfredowi Hofmanowi, inż. Bogdanowi Jankowiakowi, mgr inż. Ewie Stankowskiej, Franciszkowi Mańkowskiemu, inż. Wojciechowi Siwie, technikowi Zygmuntowi Jądrowi, mistrzowi Władysławowi Ikierskiemu.

Wraz z wdrażaniem nowoczesnej technologii i techniki wzrastało szybko uzbrojenie pracy żywej, co ukazuje Tabela 6. W roku 1971 opracowano system pracy brygad kompleksowych oparty o własne karty technologiczne. Podstawą działalności brygad kompleksowych jest umowa zawierana z dyrekcją Przedsiębiorstwa przed (rozpoczęciem budowy obiektu. Obejmuje ona wszystkie roboty, terminy ich rozpoczęcia i stanowi podstawę ustalania harmonogramu ruchu brygad, który w powiązaniu z dyrektywnym harmonogramem budowy zastępuje tradycyjny harmonogram robót. System ten prowadzi do znacznego skrócenia terminów wykonania robót, zapewnia wysokie i godziwe zarobki i umożliwia podnoszenie jakości robót. W latach 1971 -1972 w pracy tym systemem wyróżniły się zwłaszcza brygady: parkieciarska - Hieronima Bagińskiego, murarska - Władysława Kurczewskiego, malarska - Zbigniewa Pawelczyka, ciesielska - Stanisława Wilczka, montażystów - Czesława Nawrockiego oraz lastrikarska Zbyszka Niewiady. Dla dalszego usprawnienia procesów zarządzania wprowadzono w 1967 r. w Przedsiębiorstwie elektroniczną technikę obliczeniową w planowaniu i rozliczaniu środków produkcji. System ten zwany "etoplan" Przedsiębiorstwo zastosowało w budownictwie Poznania i województwa poznańskiego jako pierwsze. W Wytwórni Płyt Wielkowymiarowych zastosowano w roku 1969 system "espir" oraz drobniejsze jeszcze podsystemy z dziedziny "etoplanu" . Polega on na bilansowaniu i rozliczaniu środków produkcji niezbędnych przy realizacji budowli. Głównymi inspiratorami i znaczne osiągnięcia w zastosowaniu nowych metod mają: mgr Alfred Hofman, inż. Jan Jackowski, technik Jan Kruszona, dr Józef Ladrowski, Włodzimierz Laskowski, inż. Janusz Spiegel i mgr Franciszek Wigowski. Potwierdzeniem osiągnięć i konkretnych wdrożeń "etoplanu" jest wskazująca na Poznańskie Przedsiębiorstwo Budowlane Nr 3 decyzja ministra Budowni

Józef Ladrowskietwa i Materiałów Budowlanych jako modelowe i eksperymentalne w tym zakresie. N owe sposoby organizacji pracy wprowadzono także bezpośrednio na stanowiskach roboczych. M. in. cały szereg schematów typowej organizacji i metod pracy, do których głównie zaliczyć należy: montaż dwubiegowych klatek schodowych w budynkach z wielkich płyt; wykonywanie gładzi gipsowych na ścianach i sufitach; mechaniczne (bez pomocy rusztowań) tynkowanie wewnętrzne systemem dużej brygady.

EKONOMICZNO-PRODUKCYJNE WSKAŹNIKI ROZWOJU

W różnych okresach i z różnym nasileniem w latach 1947 - 1972 Przedsiębiorstwo wykonywało swe zadania odbudowy, remontów i budowy Poznania. W latach 1947 -1952 główny potencjał skierowano na odbudowę zniszczonych szpitali, szkół oraz budowli o przeznaczeniu specjalnym. Przełomowym okresem zmian profilu robót, znacznego wzrostu i przemieszczenia struktury budownictwa stały się lata 1953 - 1954, kiedy zaczęto realizować w znacznie większych rozmiarach budownictwo mieszkaniowe. Po opanowaniu nowych metod technologicznych nastąpił szybki wzrost wydajności pracy i liczby oddawanych do użytku izb mieszkalnych. Poprawiła się także sprężystość organizacyjna zarządzania Przedsiębiorstwem. Podstawowe wskaźniki techniczno-ekonomiczne w latach 1947 - 1972 ukazuje Tabela 7. Łącznie w okresie ćwierćwiecza działalności (1947 - 1972) wykonano przerób wartości 3 114 230 000 zł. Oddano do użytku 1245 dużych obiektów o łącznej kubaturze 4 785 245 m 3 ; 42 539 izb mieszkalnych; 28 szkół (w tym szereg obiektów dla szkół wyższych) o kubaturze 294 590 m 3 . Przyjmując średnio zagęszczenie 1,6 mieszkańca na jedną izbę w latach 1960- 1970 w budynkach mieszkalnych oddanych do użytku przez Poznańskie Przedsiębiorstwo Budowlane Nr 3 zamieszkało ponad 67 000 ludzi. Z obiektów zbudowanych w całości do końca 1972 r. przez załogę Przedsiębiorstwa do najbardziej znanych należy Dom Technika, kompleks szkół z internatami Poznańskiego Zjednoczenia Budownictwa, kompleks budynków mieszkalnych Osiedla N ad Wierzbakiem, Osiedle Mieszkaniowe "Bonin" oraz Szpital Miejski przy ul. Lutyckiej. N a ukończeniu była budowa Osiedla Wielkiego Października w Zespole Osiedli Mieszkaniowych "Winogrady" dla 15 000 mieszkańców. Istotnym czynnikiem charakteryzującym działalność Przedsiębiorstwa jest rejonizacja jego działalności. W pierwszym okresie działalności większość prac Przedsiębiorstwo prowadziło w Poznaniu, a w latach 1950 - 1962 w różnych województwach, z tym iż największy odsetek w województwie poznańskim. Od 1965 r. dynamika wzrostu potencjału budowlanego bezustannie wzrasta na rzecz m. Poznania (Tabela 8). Wskaźnik robót budowlanych wykonanych w 1962 r. na rzecz Poznania wyniósł 48,2%, zaś na koniec 1972 r. osiągnął 88,7%. Jednocześnie znacznie wzrastała suma globalna przerobu, która w 1972 r. na rzecz Poznania wyniosła 300 400 000 zł. Śmiało więc można określić Poznańskie Przedsiębiorstwo Budowlane Nr 3 g łów n y m w y k o n a w c ą inwestycji budowlanych Poznania, co wiąże się przede wszystkim z szybką budową Zespołu Osiedli Mieszkaniowych "Winogrady" . Obok rejonizacji, także czynnik koncentracji produkcji zmieniał się stopniowo w ćwierćwieczu, z tym że w ostatnich latach była ona coraz większa, a jednocześnie korzystniejsza. O wielkościach bezwzględnych i o dynamice wzrostu informują dane Tabeli 9.

WIELKOŚĆ I STRUKTURA KONCENTRACJI W LATACH 1962 - 1972 (w milionach złotych)

Lata Podział wartości produkcji 1962 1966 1971 1972 na jednym placu budowy w min zł Wartość Wartość Wartość Wartość produkcji /0 produkcji 0/ produkcji % produkcji /0 /0 0-2 65,4 43,0 9,8 5,7 3,1 1,1 6,9 2,0 2-4,5 44,1 29,0 35,3 20,2 12,6 4,5 2,2 0,6 4,5-8 31,9 21,0 65,5 37,6 4,6 1,6 18,4 5,4 8 - 12 10,7 7,0 19,9 11,5 8,9 3,2 9,8 2,9 powyżej 12 - - 43,5 25,0 253,3 89,6 301,6 89,1 Razem 152,1 100,0 174, O 100,0 282,5 100, O 338,9 100,0

Tabela 10

SZKOLENIE ZAWODOWE WLATACH 1967 - 1972

Lata: Wyszczególnienie 1967 1968 1969 1970 1971 1972 Ilość /0 Ilość /0 Ilość /0 Ilość 'l Ilość % Ilość /0 /0 Nauka zawodu 61 100 152 249,1 180 295,1 152 249 228 374 91 149,2 Przyuczenie do zawodu 80 100 223 278,7 260 325,0 353 441 72 90 87 108,8 Podwyższenie kwalifikacji 105 100 258 245,7 249 237,1 187 178 229 218 89 84,8

Józef Ladrowski

SZKOLENIE ZAWODOWE

Efektywne szkolenie zawodowe i ogólne całej załogi przyczyniło się w sposób odczuwalny do wzrostu wydajności pracy w Przedsiębiorstwie. W dziedzinie szkolenia Przedsiębiorstwo posiada znaczne osiągnięcia, a szczególnie w utworzeniu podstawowej kadry rzemieślniczej (w tym także w nowych zawodach) dla budowy Zespołu Osiedli Mieszkaniowych "Winogrady" i Wytwórni Płyt Wilekowymiarowych. Nie licząc uczniów szkół zawodowych, przeszkolono we własnym zakresie w latach 1968 - 1970 ponad tysiąc pracowników (Tabela 10). Przedsiębiorstwo stosuje w polityce kadrowej wszystkie rodzaje szkolenia zawodowego, a także uzupełnianie i podwyższanie kwalifikacji ogólnych. Dynamika wzrostu liczby uczących się ogółem w całym Przedsiębiorstwie jest znaczna i w praktyce stosuje się wszystkie dostępne formy szkolenia, a zwłaszcza: szkolenie systemem kursowym zewnętrznym; systemem wewnątrzzakładowym; naukę zawodu. Najliczniejszą grupę według struktury zawodowej przeszkolonych stanowili murarze, tynkarze, instalatorzy centralnego ogrzewania i urządzeń wodno-kanalizacyjnych. W związku ze zmianą profilu robót, struktura ta zmieniała się na korzyść montażystów wielkich płyt, betoniarzy i maszynistów maszyn i agregatów. Niezależnie od szkolenia wewnątrzzakładowego Przedsiębiorstwo współpracuje z: Zasadniczą Szkołą Zawodową Budowlaną i Technikum przy Poznańskim Zjednoczeniu Budownictwa, Zasadniczymi Szkołami Zawodowymi Nr 1 i Nr 2. Ponadto z Zasadniczymi Szkołami Budowlanymi w Gnieźnie, Koninie, Lesznie, Liskowie, Pile i innymi spoza regionu. Dużą pomoc otrzymało Przedsiębiorstwo ze strony Poznańskiego Zjednoczenia Budownictwa i jego Ośrodka Szkolenia Zawodowego.

Od szeregu lat na praktykach wakacyjnych zatrudniani są praktykanci technicy budowlani, technicy ekonomii i zasadniczych szkół zawodowych. Pracują oni zgodnie z uprzednio ustalonym programem praktyk na budowach i obiektach pod nadzorem fachowych kierowników praktyk i kierownika szkolenia zawodowego. Praktykanci ci są zawsze uroczyście przyjmowani w zakładzie pracy, a po zakończeniu praktyk również uroczyście żegnani w Przedsiębiorstwie przez dyrekcję i czynniki społeczno-polityczne. Wyróżniający się spośród nich otrzymują nagrody. Dokonuje się także okresowych ocen pracy uczniów. Do narybku załogi zaliczyć należy także junaków z Ochotniczych Hufców Pracy, których od kilku lat angażuje Przedsiębiorstwo. Wielu z nich uzupełniło podstawową kadrę produkcyjną na budowach. Odrębnym zagadnieniem jest sprawa aktywizacji zawodowej kobiet i ich szkolenie. Na tym odcinku osiągnięto pewne wyniki, np. w 1968 r. przeszkolono ok. 60 kobiet, przyuczając je do zawodu malarza ze specjalnością szpachlowania gipsowego. Pozwoliło to m. in. złagodzić deficyt produkcyjnych pracowników w tym zawodzie. Znaczne też osiągnięcia zanotowano w szkoleniu zawodowym i ogólnym pracowników umysłowych. Niedobór wykwalifikowanej kadry magazynierów i zaopatrzeniowców zmusił Przedsiębiorstwo do szkolenia również w tej dziedzinie. M. in. przeszkolono ponad czterdziestu kierowników magazynów, piętnastu pracowników służby zaopatrzenia na dwuletnich zaocznych studiach zaopatrzenia, kilkunastu na podyplomowych studiach inżynierskich i ekonomiczno-prawnych oraz podyplomowych kursach obsługi ekonomicznej, inżynieryjno-technicznych oraz finansowych. Tylko w latach 1968 -1971 przeszkolono 344 pracowników, niezależnie od kilkudziesięciu, którzy ukończyli uczelnie wyższe.