BOGUSŁA W

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1974.01/03 R.42 Nr1

GRODZKI

DZIELNICA GRUNWALD W LATACH 1954-1970

POSTĘPUJĄCA industrializacja kraju i związany z nią dynamiczny rozwój miast oraz potrzeby polityczno-ustrojowe spowodowały, że Ustawa o terenowych organach jednolitej władzy państwowej z 1950 r. i U chwała Rady Ministrów z dnia 17 marca 1951 r., wydana na jej podstawie, umożliwiły podział dużych miast na dzielnice. Skorzystała z tego Wojewódzka Rada Narodowa w Poznaniu, która na wniosek Miejskiej Rady Narodowej podzieliła U chwałą z dnia 25 października 1954 r. Poznań na pięć dzielnic. Dzielnicowe rady narodowe miały do 1956 r.

charakter rad gromadzkich i dopiero od stycznia 1957 r. podniesiono je do rangi rad powiatowych.

OBSZAR, POŁOŻENIE,RZEŹBATERENU

Dzielnica Grunwald, której obszar wynosi 3343 ha, co stanowi 15%> powierzchni miasta, jest trzecią co do wielkości dzielnicą Poznania. Położona w lewobrzeżnej części miasta, stanowi jego zachodnią granicę i od tej też strony graniczy z powiatem poznańskim. Pozostałe granice Grunwald dzieli z innymi dzielnicami Poznania, od północy z J eżycami, od południowego wschodu z Wildą i na niewielkim odcinku wschodnim ze Starym Miastem. Ukształtowanie terenu dzielnicy, podobnie jak całego miasta, nastąpiło w okresie czwartorzędu, a działania lodowców wpłynęły na charakter krajobrazu. Obszar ten położony na drugim tarasie Prawarty osiąga średnią wysokość 85 m ponad poziom morza. Jest to wysoczyzną morenowa płaska, która od północno-zachodnich rejonów dzielnicy łagodnie pochyla się w kierunku południowym, a zbudowana jest głównie z gliny zwałowej i piasku. Szczególnie bogate złoża gliny występują w dolinie strumienia Junikowskiego - głównego cieku wodnego dzielnicy zbierającego wody strumieni: Ławica, Plewianka, Kotówka i Ceglanka. Drugi ciek wody stanowi Górczynka. Wody obu tych cieków kierują się z północy na południe zasilając wody Warty. W środkowej części doliny strumienia Junikowskiego występują pokaźnych rozmiarów zbiorniki wodne, znacznie powiększone przez wyrobiska działających tam w przeszłości kilku cegielni.

KLIMAT I SZATA ROŚLINNA

Podobnie jak cały Poznań, dzielnica charakteryzuje się łagodnym deszczowym latem i łagodną stosunkowo zimą. Suma opadów rocznie kształtuj e się około 500 mm i jest znacznie mniejsza od średniej krajowej. Szczególnie dobrze nasło

Boguslaw Grodzki

neczniona jest północno-zachodnia część dzielnicy, a z uwagi na suche, piaszczyste podłoże tych obszarów, odznacza się ona wyjątkowo małą ilością opadów i rzadko spotykanymi okresami zamgleń. Klimat dzielnicy jest wyjątkowo korzystny w porównaniu z całym miastem.

Duża ilość lotnych piasków, występująca w północno-zachodniej części Grunwaldu, przy przewadze zachodnich wiatrów była szczególnie uciążliwa dla szybko rozwijającego się budownictwa mieszkaniowego. Spowodowało to konieczność stworzenia bariery leśnej poprzez zespół lasów komunalnych Marcelin, obejmujący obszar około 250 ha. Przyczynił się on do dalszej poprawy warunków klimatycznych dzielnicy. Na warunki te duży wpływ mają znaczne obszary zieleni publicznej, które - celowo kształtowane - pasami przecinają z północy na południe osiedla mieszkaniowe. Od wschodu ku zachodowi pasy zieleni publicznej tworzą: p i e rw s z y - Park Wystawowy, Park im. Kasprzaka i ogrody działkowe w rejonie ul. Hetmańska- Findera; d r u g i aleje Przybyszewskiego i Reymonta wraz z ogrodami działkowymi i Parkiem im. Kasprowicza, a dalej w kierunku południowym ogrody działkowe, oraz t r z e c i - las Marceliński wraz z terenami przywodnymi strumienia Junikowskiego. Tak ukształtowana zieleń publiczna znacznie przyczynia się do tworzenia dogodnych warunków klimatycznych, wzbogacając naturalną szatę roślinną.

POŁOŻENIE I ANALIZA PRZESTRZENNA DZIELNICY

Grunwald uważany jest za jedną z najmłodszych dzielnic miasta. Przekonanie to wynika głównie z istnienia dużego obszaru zajętego pod budownictwo mieszkaniowe, stosunkowo nowe, bez obiektów zabytkowych. Nazwę dzielnicy przyjęto od rejonu zwanego Grunwaldem, położonego na osi ul. Grunwaldzkiej, nazwanego tak w 19)19 r. dla upamiętnienia historycznego zwycięstwa oręża polskiego. Dzielnica ma jednak bogatą tradycję historyczną, gdyż w jej skład wchodzą stare osady Łazarza i Górczyna, które do 1900 r. stanowiły przedmieścia z odrębnym centrum handlowym, położone poza murami miasta. Historia Górczyna leżącego na zachód od Łazarza sięga XIII w.: stanowił on wówczas wieś należącą do dóbr książęcych Przemyśla II. W 1299 r. Władysław Łokietek część gruntów Górczyna nadał miastu. Chłopi górczyńscy w połowie XIX wieku brali aktywny udział w ruchach niepodległościowych, a Maciej Palacz był jednym z przywódców powstania w 1846 r. Do dzisiejszego dnia zabudowa tego rejonu, układ ulic, mają charakter nie tylko wielkomiejski. Można wydzielić trzy szczególnie intensywne okresy rozwoju tej części miasta.

P i e rw s z y, związany z uruchomieniem dworca linii kolejowej Poznań-Głogów, który stanął w 1856 r. przy ul. Zachodniej, i po dokonaniu wielkich wykopów ziemnych dla torowisk kolejowych oddzielających obecnie Grunwald od Wildy i Starego Miasta. Po roku 1900 powstał w tej części miasta reprezentacyjny rejon budownictwa mieszkaniowego wraz z parkiem botanicznym założonym w 1903 r. (obecnie Park im. Kasprzaka) na dawnych plantacjach szkółek drzew przeznaczonych do obsadzania ulic miasta, a powstałych już w pierwszej połowie XIX w. z inicjatywy Towarzystwa dla Upiększenia Poznania. Park ten należy zatem do najstarszych w mieście, w nim znajduje się jedna z największych w Europie palmiarni. D r u g i m okresem rozbudowy dzielnicy były lata związane z budową i rozbudową terenów Międzynarodowych Targów Poznańskich i zorganizowaną w 1929 r. Powszechną Wystawą Krajową. Oprócz terenów targowych powstało wówczas

Pomnik Tadeusza Kościuszki na skwerze w rozwidleniu ulic Grunwaldzkiej 1 Karola Świerczewskiego

wiele budynków reprezentacyjnych, do dzisiejszego dnia służących miastu, znaczna część dzielnicy wzbogaciła się także o nowe uzbrojenie terenu. T r z e c i okres przypada na lata po roku 1945, w których można wydzielić dwa podokresy: odbudowy i szczególnego nasilenia budownictwa mieszkaniowego (powstało jedno z pierwszych osiedli mieszkaniowych przy ul. Chociszewskiego w latach 1951 - 1954) związany z nowo wprowadzonymi na terenie miasta uprzemysłowionymi metodami realizacji osiedli Grunwald i Świerczewskiego oraz drugi -

2 Kronika Miasta Poznania

Boguslaw Grodzki

Fragment ulicy Głogowskiej (u zbiegu z ulicą Henryka Rutkawskiego )budowy i rekonstrukcji przemysłu, którego główne nasilenie notuje się począwszy od roku 1960.

ROZWÓJ GOSPODARCZY

W przekonaniu wielu mieszkańców Poznania, na charakterze dzielnicy wycisnęło piętno budownictwo mieszkaniowe, gdyż Grunwald jest najliczniej zamieszkałą dzielnicą miasta. Nie jest to jednak obraz prawdziwy. O charakterze dzielnicy zdecydowały trzy elementy: rozbudowujące się tereny Międzynarodowych Targów Poznańskich, nowoczesny przemysł zlokalizowany głównie w zachodniej części dzielnicy, a wyraźnie odsunięty od głównych ośrodków mieszkaniowych, i budownictwo mieszkaniowe skoncentrowane w starej zabudowie i w nowych osiedlach. O rozwoju społeczno-gospodarczym dzielnicy świadczą nast. dane: powierzchnia wystawiennicza Międzynarodowych Targów Poznańskich wzrosła z 99 000 m 2 w 1955 r. do 160 000 m 2 w roku 1970 i wykazuje nadal tendencje rozwojowe, zarówno co do zainwestowania na terenach macierzystych, jak również rozbudowy przestrzennej w zachodnim kierunku dzielnicy. Zatrudnienie w przemyśle uspołecznionym w 1959 r. wynosiło 5788 osób, a w 1970 r. 13 487, a więc ponad 15% ogółu zatrudnionych w przemyśle Poznania.

Ponad 10% obszaru dzielnicy zajmuje przemysł uspołeczniony (Tabela 1). Przemysł uspołeczniony Grunwaldu uczestniczył w produkcji globalnej miasta na koniec 1970 r. wokoło 12°10. Cały prawie przemysł na obszarze dzielnicy powstał w latach 1955 - 1970. Główne rejony przemysłowe zlokalizowano przy ul. Bułgarskiej, na Junikowie, Kopaninie i Rudniczu. Wiele zakładów pracy powstało w wyniku przeniesienia do nowych obiektów z budynków zupełnie wyeksploatowanych. Ogółem zlokalizowanych jest w dzielnicy ok. 200 zakładów uspołecznionych różnej wielkości, zatrudniających od kilkudziesięciu do kilkuset, a nawet kilku tysięcy osób. Do największych przedsiębiorstw zaliczyć należy: Wielkopolskie Zakłady Teletechniczne "Teletra" przy ul. Bułgarskiej, Poznańskie Przedsiębiorstwo Konstrukcji Stalowych i Urządzeń Przemysłowych "Mostostal" przy ul. Wołowskiej, Poznańskie Zakłady Farmaceutyczne "Polfa" przy ul. Grunwaldzkiej, Wytwórnia Wyrobów Tytoniowych przy ul. Wojskowej, Przedsiębiorstwo Robót Elektrycznych "Elektromontaż" przy ul. Wieruszowskiej i inne.

Poza zakładami produkcyjnymi mają swoje siedziby spółdzielnie pracy, wielkie bazy magazynowo-składowe, przedsiębiorstwa transportowe handlu, budownictwa i komunikacji miejskiej. W przyszłości na charakter dzielnicy będą miały również wpływ rozbudowujące się obiekty Akademii Medycznej, które obok istniejących zakładów naukowych stworzą duży ośrodek dydaktycznoi -naukowy.

LUDNOŚĆ

Grunwald zawsze stanowił największą dzielnicę mieszkaniową Poznania z uwagi na rozbudowane osiedla mieszkaniowe wielkoblokowe i indywidualne. Na tym to bowiem terenie powstały masowo duże zespoły budynków czynszowych o stosunkowo wysokim standardzie już pod koniec XIX w. Połączenie dobrych warunków klimatycznych ze sprzyjającą wysokiemu budownictwu nośnością gruntu, stało się niewątpliwym magnesem dla tego rodzaju budownictwa także w latach 1919 - 1939. Niepoślednią rolę odegrała również dostępność inwestycyjna spowodowana uzbrojeniem terenu w podstawowe urządzenia komunalne o nowoczesnych rozwiązaniach, czego doczekała się ta część miasta równocześnie z rozbudową terenów tar

Tabela 1

PO WIERZCHNIA DZIELNICY GRUNWALD

Lp. Rodzaj zagospodarowania /0 l Przemysł, magazyny 10,35 2 Mieszkalnictwo 22,87 3 U sługi 11,32 4 Komunikacja 12,02 5 Zieleń 28,42 6 Tereny ogrodniczo-rolne 7,82 7 Wody 3,64 8 Tereny inne 3,56 Razem: 100,00

Tabela 2

STAN ORAZ RUCH LUDNOŚCI W LATACH 1954 - 1970 (dane szacunkowe)

Rok w tym: Zmi any w stosunku przy1::y li Razem mężczyźni kobiety do roku ubiegłego z innych miast ze WSl 1954 83 441 38 540 44 901 + 2 103 938 315 1955 102 514 47 588 54 926 + 19 073 6 135 3 758 1956 103 986 48 462 55 524 + 1472 924 510 1957 106 153 49 497 56 656 + 2 167 1 162 430 1958 108 693 5 O 847 57 846 + 2 540 929 422 1959 111 187 - 52 114 59 073 + 2 494 1266 607 1960 113 938 53 388 60 550 + 2 751 1015 528 1961 115 600 54 150 61450 + 1 622 894 437 1962 119 019 55 795 63 224 + 3 419 1013 621 1963 124 824 58 602 66 222 + 5 805 1 328 716 1964 132 492 62 949 69 543 + 7 668 1208 706 1965 136 964 65 041 71923 + 4 472 1442 871 1966 141042 66 902 74 140 + 4 078 1 886 394 1967 144 070 67 554 76 516 + 3 028 1 539 453 1968 143 874 67 446 76 428 - 196 922 572 1969 143 879 67 395 76 484 5 946 740 1970 146 958 69 221 77 737 + 3 079 1 373 853gowych przystosowanych dla potrzeb Powszechnej Wystawy Krajowej w 1929 r. Jeszcze w początkach lat sześćdziesiątych nazywano Grunwald "hotelem Poznania" doszukując się w tym określeniu negatywnego charakteru dzielnicy. Proporcje rodzajów zabudowy uległy zmianie na korzyść, na skutek rozwoju przemysłu grunwaldzkiego oraz w większym stopniu - poprzez racjonalny rozwój budownictwa mieszkaniowego w innych dzielnicach. Na koniec roku 1970 na tym terenie zamieszkiwało ponad 30°10 ludności miasta (Tabela 2). Mimo szybkiej budowy nowych osiedli w innych dzielnicach Poznania, długo jeszcze nie nastąpi radykalna zmiana proporcji, gdyż nowe osiedla mieszkaniowe Górczyn, Raszyn i Ławica, a także znaczne zasoby nie zabudowanych parcel przeznaczonych pod budownictwo jednorodzinne, przysparzać będą dzielnicy zasobów mieszkaniowych.

Tabela 3

PRZYROST IZB MIESZKALNYCH W LATACH 1966 - 1970 (dane szacunkowe)

Liczba Powierzchnia użytLp. Inwestor mieszkań izb kowa w m 2 1 Zakłady pracy 461 1301 22 505 2 Spółdzielczość mieszkaniowa 1204 3758 52 495 3 Budownictwo indywidualne 358 1452 30 000 Razem: 2023 6511 105 000

Potencjał mieszkaniowy przekroczył na koniec 1970 r. 6600 budynków mieszkalnych (ok. 30% mieszkań całego Poznania). Sytuacja mieszkaniowa ludności nie była jednak korzystna. Notowano największy wskaźnik osób na jedno mieszkanie, a wskaźnik zagęszczenia na izbę daleki był od założonego.

SZKOLNICTWO

Znaczne zasoby mieszkaniowe i związana z tym duża liczba mieszkańców wywierały wpływ na rozmiary szkolnictwa, szczególnie podstawowego (Tabela 4). Poza dwudziestoma sześcioma podstawowymi placówkami oświatowymi w dzielnicy na koniec 1970 r. czynnych było pięć liceów ogólnokształcących, jedenaście techników i studiów pomaturalnych oraz zasadniczych szkół zawodowych i 3 szkoły artystyczne. Łącznie w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych pobierało naukę ponad 35 000 uczniów. Od 1955 r. zbudowano w dzielnicy nowe szkoły nie tylko w powstających osiedlach, ale również w starej części dzielnicy, pod tym względem źle wyposażonej, gdyż wiele budynków zupełnie nie odpowiadało współczesnym potrzebom kształcenia i wychowania. Stąd też wynika konieczność dużych nakładów na remonty tych obiektów (Tabela 5) i wyposażenia ich w nowoczesny sprzęt, pomoce naukowe oraz poprawę warunków socjalnych i sanitarnych. Dzielnica poszczycić się może nie tylko nowoczesną bazą materialną oświaty, ale również nowatorskimi metodami wychowawczymi i dydaktycznymi, które zapoczątkowane w szkołach grunwaldzkich i przejęte przez inne szkoły, znane są w kraju jako "poznański system wychowawczy".

Bogusław Grodzki

SZKOŁY PODSTAWOWE

Liczba Rok szkolny szkół uczniów 1954/55 15 14 986 1955/56 15 15 108 1956/57 15 15 128 1957/58 16 15419 1958/59 18 15 836 1959/60 18 15 964 1960/61 18 16 172 1961/62 18 16 157 1962/63 20 16831 1963/64 22 17 843 1964/65 24 18 529 1965/66 25 19 376 1966/67 26 21203 1967/68 26 21984 1968/69 26 21 336 1969/70 26 2 O 171 1970/71 26 18 718

Tabela 5

WYDA TK1 NA KAPITALNE REMONTY W LA TACH 1958-1970 (w tys. zł)

Rok Kwota Rok Kwota 1958 1965 6350 1959 - 1966 4230 1960 1500 1967 2240 1961 2400 1968 5840 1962 3000 1969 4000 1963 2200 1970 3300 1964 2700

Szkoły podstawowe w dzielnicy zatrudniały na koniec 1970 r. 777 nauczycieli z czego 80,2% posiadało wykształcenie wyższe lub dodatkowe kwalifikacje, a w szkołach ponadpodstawowych zatrudnionych było 695 nauczycieli. Zanim jednak dziecko rozpoczyna naukę w szkole, znajduje opiekę przedszkolną, którą objęto w dzielnicy ponad 50 % dzieci w wieku przedszkolnym (Tabela 6). Nie zadowalało to władz oświatowych, które mając ambicje zaspokajania potrzeb społecznych obejmowały wychowaniem przedszkolnym sporą grupę dzieci w ogniskach przedszkolnych działających przy szkołach podstawowych. Takie rozwiązanie było konieczne z uwagi na występujący deficyt miejsc w przedszkolach. Na Grunwaldzie swoją siedzibę miała (do końca 1972 r.) Akademia Wychowania Fizycznego oraz wiele obiektów prawie wszystkich wyższych uczelni poznańskich.

Tabela 6

PLACÓWKI PRZEDSZKOLNE W LATACH 1954- 1970

Liczba Liczba Rok Rok placówek placówek dzieci dzieci 1954/55 18 1229 1962/63 19 1951 1955/56 18 1218 1963/64 20 2159 1956/57 18 1223 1964/65 20 2268 1957/58 18 1259 1965/66 21 2342 1958/59 18 1230 1966/67 22 2501 1959/60 18 1232 1967/68 23 2697 1960/61 18 1231 1968/69 29 3111 1961/62 18 1382 1969/70 30 3181

KULTURA, SPORT I WYPOCZYNEK

Mieszkańcy dzielnicy korzystają głównie z urządzeń kulturalnych w dzielnicy staromiejskiej, gdyż skromne obiekty zlokalizowane na Grunwaldzie nie mogą w pełni zaspokoić potrzeb w tej dziedzinie. Zawodowe placówki kulturalne ogólniedostępne powstały tutaj dopiero po roku 1955. Ograniczają się one do pięciu działających kin z 1889 miejscami. Nie znaczy to, iż życie kulturalne w dzielnicy nie istnieje. Działają tu amatorskie zespoły artystyczne o dużych tradycjach, np. Zespół Pieśni i Tańca "Cepelia", orkiestra dęta Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego. Istnieją zespoły muzyczne i chóralne przy szkołach, świetlicach i klubach zakładowych lub spółdzielniach mieszkaniowych. Amatorska działalność artystyczna jest szczególnie cenna, gdyż umożliwia ona aktywny udział w życiu kulturalnym członkom tych zespołów. W dzielnicy znajduje się tylko jeden dom kultury, dwa kluby spółdzielni mieszkaniowych i jeden klub zakładowy, które prowadzą działalność otwartą nie ograniczając się do określonego kręgu odbiorców. Powodzeniem cieszą się stałe letnie imprezy plenerowe w Parku im. Marcina Kasprzaka, gromadzące każdorazowo kilka tysięcy słuchaczy.

Tabela 7

BUDŻET REFERATU KULTURY W LATACH 1962-1970 (w tys. zł)

Rok Kredyty Dofinansowanie Razem Wykonanie 1962 130 178 308 292 1963 130 - 130 117 1964 130 - 130 109 1965 130 180 310 307 1966 320 205 525 524 1967 130 166 296 286 1968 150 200 350 350 1969 150 260 410 404 1970 150 110 260 231

Boguslaw Grodzki

Tabela 8

DOTACJE NA CELE SPORTOWO-TURYSTYCZNE W LATACH 1962 - 1970 (w tys. zl)

Rok Kredyty Dofinansowanie Razem Wykonanie 1962 150 40 190 187 1963 150 30 180 175 1964 288 - 288 276 1965 328 50 378 365 .

1966 330 122 452 449 1967 330 40 370 368 1968 330 70 400 396 1969 330 358 688 658 1970 420 - 420 404

Sporymi osiągnięciami poszczycić się może Miejska Biblioteka Publiczna im.

Edwarda Raczyńskiego, która przy pomocy władz dzielnicy do końca 1970 r. zdołała uruchomić w dzielnicy 32 filie i punkty biblioteczne dysponujące ok. 95 tys. woluminów. Działalność Biblioteki cieszy się niesłabnącym powodzeniem wśród mieszkańców. Dwie spośród tych placówek zasługują na szczególne wyróżnienie: przy ul. Lodowej i Palacza, które rozwijają również inne formy kontaktu z mieszkańcami, organizując spotkania autorskie, wystawy artystyczne, konkursy itp. Mimo dużych obszarów zieleni miejskiej, dzielnica nie dysponuje właściwie kompleksami obiektów rekreacji czynnej w pełni zagospodarowanymi. Do dyspozycji mieszkańcy mieli jedynie obiekty sportowe klubów "Energetyk", "Surma", "San" i "Grunwald". Dysponowały one czterema niewielkimi halami sportowymi, dwoma stadionami, kilkoma boiskami do piłki nożnej i ręcznej, kręgielnią, torami łuczniczymi. Dla dzieci zorganizowano 15 placów gier i zabaw, udostępniono ponad 20 w pełni urządzonych boisk szkolnych i 32 szkolnych isal gimnastycznych. W budowie znajdują się obiekty sportowe Klubu "Lech" na obszarze 10 ha przy ul. Bułgarskiej.

Tabela 9

ROZWÓJ SPARTAKIAD W LATACH 1962-1970

Liczba zespołów uczestniczących Rok Liczba osobostartów w systematycznych rozgrywkach zespołowych 1962 - 1963 82 675 - 1964 142 200 - 1965 III 912 1966 340 212 - 1967 - 602 1968 - 366 1969 - 510 1970 . - 987

Zbudowane w dużej części czynem społecznym urządzenia sportowe w Parku im. Jana Kasprowicza. W głębi znajdująca się w budowie hala sportowo-widowiskowa Stadion Wojskowego Klubu Sportowego "Grunwald" przy ul. Promienistej oddany do użytku w 1972 rfci

Boguslaw Grodzki

Wśród mieszkańców zainteresowania sportowe rozwijały ogniska Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej i Turystyki, Polskie Towarzystwo Turystyczno- Krajoznawcze i Szkolne Kluby Sportowe. Dużą pomoc w zakresie organizacji wolnego czasu młodzieży nieśli działacze komitetów osiedlowych i blokowych, szczególnie poprzez organizację życia świetlicowego i urządzanie przyblokowych obiektów sportowych. Działalność klubów sportowych i innych organizacji społecznych w dziedzinie sportu i turystyki koordynuje Dzielnicowy Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki, którego budżet (Tabela 8) przeznaczony był głównie na pomoc w rozwoju różnych dyscyplin sportowych, organizacji zawodów i imprez sportowych a szczególnie spartakiad (Tabela 9). Powodzeniem mieszkańców cieszyło się ponad 4000 działek w Pracowniczych Ogrodach Działkowych zlokalizowanych na 175 ha w dwudziestu pięciu punktach dzielnicy. W roku 1954 w dzielnicy było 3000 działek (126 ha). Powstały nowe w rejonie Edwardowa i Ławicy.

SŁUŻBA ZDROWIA

U chwała powołująca dzielnicę zastała lecznictwo otwarte w nie najlepszym stanie. Kilka istniejących wówczas placówek miało swoje siedziby w zupełnie nie przystosowanych pomieszczeniach starych budynków mieszkalnych, bardzo często znajdowały one schronienie w zlikwidowanych pomieszczeniach handlowych, jak np. przy ul. Kanałowej, Małeckiego, Głogowskiej lub Wyspiańskiego. Dużymi nakładami finansowymi modernizowano (przebudowy, adaptacje) czynne placówki i wznoszono nowe obiekty. Najintensywniejsza rozbudowa miała miejsce w latach 1960 - 1970. Wówczas to powstały: nowa przychodnia obwodowa przy ul. Kasprzaka, przychodnie rejonowe przy ul. Promienistej, Grochowskiej, Ognik. Budujący się przemysł tworzył swoją bazę służby zdrowia w postaci gabinetów lekarskich, przychodni zakładowych i międzyzakładowych. Największym tego typu obiektem jest przychodnia dla pracowników budownictwa przy ul. Grunwaldzkiej. Od momentu powstania Dzielnicowej Służby Zdrowia tworzono sieć placówek opieki nad matką i dzieckiem i szkolną służbę zdrowia. Rozwinęło się współdziałanie z zamkniętą służbą zdrowia, koncentrującą się w trzech szpitalach i jednej klinice Akademii Medycznej. W otwartej służbie zdrowia na koniec 1970 r. zatrudnionych było 195 lekarzy, 203 pielęgniarki, 476 osób średniego personelu medycznego i 96 osób personelu pomocniczego. Wszystko to łącznie z dwoma punktami Pogotowia Ratunkowego przy ul. Chełmońskiego i Kasprzaka przyczyniło się do utrzymania wysokiego poziomu zdrowotnego mieszkańców. Zawdzięcza się to również stałej kontroli stanu sanitarno-higienicznego, sprawowanego przez służbę Państwowego Dzielnicowego Inspektora Sanitarnego.

Służba zdrowia prowadziła również osiem żłobków dzielnicowych o 565 miejscach, co jednak w pełni nie zaspokajało występujących w tej dziedzinie potrzeb. Do funkcji służby zdrowia należała także opieka społeczna, sprawowana głównie nad ludźmi starszymi, wymagającymi szczególnej opieki. Zakres tej opieki ciągle był rozszerzany nie tylko co do liczby obejmowanych nią osób, ale przede wszystkim świadczonych na ich rzecz usług. Na różne formy pomocy społecznej zagwarantowane są środki w budżecie, rok rocznie powiększane. W 1965 r. wydatkowano na ten cel około 1 500 000 zł, a w 1970 r. już blisko 2 800 000 zł. Zasadniczą rolę w tej dziedzinie odgrywało 95 opiekunów społecznych. Do dyspozycji opieki społecznej oddany został w 1967 r. klub rencisty.

HANDEL, USŁUGI I RZEMIOSŁO

Zwykło się uwazac, iż dzielnica Grunwald była zawsze dobrze wyposażona w SIec handlową. Jest to oczywiście pogląd fałszywy, gdyż nie można takich wniosków wysnuwać na podstawie liczby sklepów, bez uwzględnienia ich wielkości, promienia obsługi, liczby mieszkańców itp. W 1956 r. w dzielnicy zlokalizowanych było 197 sklepów uspołecznionych i 37 prywatnych, w 1959 r. - 259 sklepów uspołecznionych i 50 prywatnych, ale na każdy ze sklepów uspołecznionych, które stanowiły podstawowe już wówczas źródło zaopatrzenia, przypadało ok. 450 mieszkańców, podczas gdy średnia w Poznaniu przekraczała nieco 300. Na koniec 1970 r. dzielnica dysponowała 326 sklepami (21,4% sieci miejskiej), ale na jeden sklep w dalszym ciągu przypadało 441 mieszkańców, co stawiało tę część miasta w sytuacji niekorzystnej. Poważna poprawa w ostatnich piętnastu latach nastąpiła poprzez rozwój sieci handlowej lokalizowanej w nowoczesnych osiedlach mieszkaniowych, a zatem o znacznie większych rozmiarach jednego sklepu. Jeżeli w 1958 r. na tysiąc mieszkańców przypadało 149 m 2 powierzchni użytkowej w handlu, to w 1970 r. przypadało 174 m 2 . Ciągle jednak stan był niezadowalający. Podobnie zresztą w gastronomii, która w 1958 r. liczyła 20 punktów o powierzchni 4645 m\ a na koniec 1970 r. 26 punktów o ogólnej powierzchni 6539 m 2 . Korzystniej przedstawiały się usługi podstawowe. Na koniec 1970 r. działały w dzielnicy 227 punkty uspołecznione o powierzchni 11 310 m 2 ; dodając do tego kilkaset warsztatów rzemieślniczych, możemy uznać tę sytuację za znacznie pomyślniejszą niż w handlu i gastronomii. Były jednak dziedziny usług, w których odczuwano braki zarówno ilościowe, jak i co do ich wyposażenia, co uniemożliwiało prawidłową obsługę mieszkańców. W najbardziej niekorzystnej sytuacji znalazły się rejony peryferyjne i nowo zbudowane osiedla mieszkaniowe, w których wprawdzie powstawała podstawowa sieć placówek handlu, ale rosnąca liczba mieszkańców musiała szukać zaopatrzenia (poza artykułami podstawowymi) w niedostatecznie zwiększającej się sieci handlu ogólnomiejskiego.

DROGI, ZIELEŃCE, OŚWIETLENIE

Zasadniczą osią dzielnicy jest ul. Głogowska, stanowiąca wylot z miasta w kierunku południowo-zachodnim; dalsze dwie arterie dzielnicy przebiegające z kierunku wschód - zachód (ul. Grunwaldzka i Świerczewskiego) nie mają charakteru ważnych dróg wylotowych z miasta. Wszystkie trasy przelotowe i ważniejsze ciągi uliczne, a nawet część ulic bocznych, w centrum dzielnicy posiadały nawierzchnie ulepszone i stan ich nie budził zastrzeżeń, chociaż wymagały one coraz większych nakładów na konserwację (Tabela 10), którą sprawował Dzielnicowy Rejon Dróg i Zieleni. Ogółem w dzielnicy było na koniec 1970 r. 247 ulic o długości ponad 180 km, w tym: jezdni o nawierzchni ulepszonej 660 tys. m 2 ; jezdni o nawierzchni nieulepszonej 79 tys. m\ a o nawierzchni gruntowej 761 tys. m 2 ; chodników o nawierzchni ulepszonej 390 tys. m 2 ; gruntowej 660 tys. m 2 . Wynika z tego, że 55,5% powierzchni ulic to nawierzchnie nieulepszone i gruntowe, a jeszcze niekorzystniej przedstawia się stan chodników, gdyż tylko 39,7% posiadało nawierzchnię ulepszoną. Najbardziej niekorzystnie przedstawiały się ulice i chodniki rejonów peryferyj

Bogusław Grodzki

Tabela 10

WYDATKI NA DROGI PUBLICZNE W LATACH 1961 - 1970 (w tys. zł)

Zakres robót 2 Zakres robót 2 wrn wrn Rok Wydatki Rok Wydatki jezdnie 1 chodniki jezdnie chodniki 1961 1697 13 481 72 118 1966 2721 7 346 46 32 O 1962 2255 6 888 107 905 1967 2851 9 427 42 177 1963 2218 10 357 48 313 1968 3001 11 638 5 O 304 1964 2282 6 531 89 718 1969 2899 19 286 30 054 1965 2659 15 061 65 850 1970 2808 7 524 5 O 519nych, chociaż nie brakowało złych nawierzchni w centralnych częściach dzielnicy. Rozwiązanie problemu dróg i urządzeń z nimi związanych (np. parkingi, miejsca postojowe do samochodów) było tym bardziej kłopotliwe, iż wymagało ogromnych nakładów finansowych i znacznych mocy przerobowych różnych przedsiębiorstw s p e c j alis tyc znyc h. Należy jednak podkreślić, iż w latach 1954 - 1970 nastąpił w tej dziedzinie ogromny postęp. Powstała cała sieć uliczna nowych osiedli mieszkaniowych, przebudowano ulicę Głogowską wraz z wiaduktem, powstał fragment Trasy Hetmańskiej, przebudowano częściowo ul. Grunwaldzką a wreszcie nowe nawierzchnie otrzymało szereg ulic o charakterze wybitnie dzielnicowym. Dzielnica uzyskała nowe połączenia tramwajowe wewnątrzdzielnicowe i międzydzielnicowe, poprzez budowę torowisk w alejach Przybyszewskiego, Reymonta i Hetmańskiej. Gdy tworzono dzielnicę, nie istniało na jej terenie żadne połączenie autobusowe, pod koniec 1970 r. było ich kilkanaście. Wszystko to przyczyniło się do usprawnienia życia mieszkańców w tej części miasta. W dzielnicy Grunwald są cztery parki o łącznej powierzchni 290 000 m 2 , ponadto 15 skwerów (53 000 m 2 ) oraz 188 000 m 2 zieleni przyulicznej niskiej (trawniki, krzewy, kwiaty), na której wyrosło ok. 15 000 drzew. Oświetlenie dzielnicy stanowiło ok. 4000 punktów świetlnych (na koniec 1970 r.) a wzrost ich liczby od 1961 r. wyniósł ponad 1500 sztuk i świadczy o wielkiej poprawie, tym bardziej że w latach pięćdziesiątych duże obszary dzielnicy posiadały jedynie oświetlenie gazowe (Tabela 11).

Tabela 11

WYDATKI NA OŚWIETLENIE W LATACH 1961 · 1970

Rok Wydatki Liczba punk- Rok Wydatki Liczba punk- j w tys. zł t ów świetlnych w tys. zł t ów świetlnych j 1961 2550 2435 1966 3440 3330 1962 2868 2702 1967 3531 3447 1963 2424 2976 1968 3850 3650 1964 2761 3317 1969 3840 3720 1965 3244 3283 1970 4574 3990

REMONTY KAPITALNE

Dzielnica w znacznym stopniu posiada stosunkowo nową zabudowę mieszkaniową, jednakże blisko 50% budynków dzielnicy (2789) liczy od pięćdziesięciu do stu lat, a osiemdziesiąt - ponad sto lat. Wszystkie one wymagały znacznych zabiegów remontowych, część także przebudowy i modernizacji. Problem ten od długiego czasu znajdował się w centrum zainteresowania mieszkańców i gospodarzy dzielnicy. Od wielu lat przeprowadzano kapitalne remonty budynków mieszkalnych wraz z modernizacją i przebudową wszędzie tam, gdzie było to technicznie możliwe i ekonomicznie uzasadnione. Przeciętnie w latach 1960 - 1970 wydatkowano na ten cel z budżetu dzielnicy ok. 20 000 000 zł rocznie, dokonując za tę kwotę w każdym roku ok. 60 remontów domów. Prace te w latach 1963 - 1970 wykonywało Dzielnicowe Przedsiębiorstwo Remontowo- Budowlane Grunwald, wyraźnie poprawiając ich jakość i terminowość. Część drobnych remontów wykonywały grupy remontowe Dzielnicowego Zarządu Budynków Mieszkalnych. Oprócz remontów kapitalnych duża liczba budynków poddawana była zabiegom konserwacyjnym. Wszystko to przyczyniało się do poprawy stanu zamieszkania w starej części dzielnicy, jednak potrzeby w tym zakresie nie zostały w pełni zaspokojone i na początku '1971 r. na remonty kapitalne oczekiwało ok. trzystu budynków mieszkalnych.

CZYNY SPOŁECZNE

Niemożliwy byłby rozwój dzielnicy w obecnym jej kształcie bez aktywnego udziału mieszkańców i załóg zakładów pracy w czynach społecznych dla realizacji pewnych przedsięwzięć, szczególnie z zakresu gospodarki komunalnej. Aktywność mieszkańców nowych osiedli umożliwiła urządzenie małej architektury na osiedlach Raszyn, Grunwald i Świerczewskiego. Mieszkańcy w czynach społecznych porządkowali dzielnicę, zakładali nowe tereny zielone, pomagając skromnym siłom Rejonu Dróg i Zieleni oraz administracji domów. Poprzez czyny społeczne powstały również place gier i zabaw, boiska szkolne, ogrody działkowe itd. W ramach czynów społecznych mieszkańców i zakładów pracy układano chodniki w rejonach peryferyjnych, umacniano drogi gruntowe, budowano nowe skwery i parki. Pomoc finansowa na irealizację tych prac tylko w niewielkim stopniu obciążała budżet (Tabela 12). Do ważniejszych obiektów, które powstały przy udziale czy

Tabela 12

CZYNY SPOŁECZNE W LATACH 1961 - 1970 (w tys. zł)

Rok Wartość czynów Dotacje finansa- Rok Wartość czynów Dotacje finansaspołecznych we państwa społecznych we państwa 1961 524 237 1966 19 995 1000 1962 4 088 260 1967 15 505 1225 1963 8 525 398 1968 16 753 1800 1964 20 757 2300 1969 20 833 1900 1965 18 861 1179 1970 18 197 2000

Boguslaw Grodzki

nów społecznych, należy Dom Młodzieży w Ławicy, Park im. Kasprowicza i pływalnia otwarta w tym parku, Park Gorczyński, wspomniana mała architektura w nowych osiedlach i kilkanaście boisk szkolnych. W czynach społecznych od wielu lat zazielenia się dzielnicę, w której wysadzano rocznie wiele tysięcy krzewów i drzew.

WŁADZE DZIELNICY

W dniu 5 grudnia 1954 r. mieszkańcy Grunwaldu w powszechnych wyborach wybrali swoją pierwszą 127 -osobową Radę Narodową na lata 1954 - 1958. Odbyła ona swoją pierwszą sesję w dniu 22 grudnia 1954 r. wybierając Prezydium w składzie: przewodniczący Eugeniusz Magdziarek, zastępca przewodniczącego Anna Przybylska, sekretarz Mieczysław Lonc. Ponadto wybrano nie urzędujących członków Prezydium w osobach: Tadeusz Galiński, Hipolit Kopiec, Michał Siwa, Czesław Walkowiak.

Pierwsza sesja powołała jedenaście komisji Rady: Finansów, Budżetu i Planu; Oświaty i Kultury; Rolnictwa i Leśnictwa; Budownictwa; Komunikacji; Zdrowia; Pracy i Pomocy Społecznej; Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej; Drobnej Wytwórczości; Handlu; Porządku Publicznego.

Z początkiem stycznia 1955 r. określono strukturę organizacyjną i zakres działania dzielnicowej administracji państwowej. Pierwszymi jednostkami organizacyjnymi były oddziały, które dzieliły się na samodzielne stanowiska. Oddział Organizacyjno-Administracyjny posiadał pięć stanowisk pracy i zajmował się obsługą Rady Prezydium i Komisji, skargami i zażaleniami, sprawami budżetowymi, kadrami i współdziałaniem z samorządem mieszkańców. Liczący pięć stanowisk Oddział Kulturalno- Socjalny obejmował swoim zasięgiem sprawy związane z wychowaniem, oświatą, kulturą, sportem, zdrowiem i opieką społeczną. Zadaniem czteroosobowego Oddziału Przemysłu i Handlu było nadzorowanie handlu i usług oraz walka ze spekulacją. Do zadań trzyosobowego Oddziału Gospodarki Komunalnej należało dbanie o urządzenia komunalne, gospodarkę mieszkaniową i współpraca z przedsiębiorstwami gospodarki komunalnej. Niewielki budżet dzielnicy obsługiwany był przez trzy osoby z Oddziału Finansowego, który głównie zajmował się sprawozdawczością i rozdziałem przyznanych środków, podatkami od nieruchomości, lokali, psów i miejskim podatkiem od targowisk. Ponadto powołano samodzielne stanowisko do spraw orzecznictwa karno-administracyjnego, którego zadaniem było zwalczanie alkoholizmu i chuligaństwa oraz obsługa Kolegium Orzekającego.

Tak niewielki aparat administracyjny sprostać mógł swoim zadaniom jedynie dlatego, że większość spraw należała do kompetencji Prezydium Miejskiej Rady Narodowej i jej jednostek organizacyjnych.

Kadencja charakteryzowała się częstymi zmianami organizacyjnymi w aparacie administracyjnym, który zresztą do końca 1956 r. reprezentował jedynie szczebel gromadzkiej rady narodowej. O wielkości zadań spełnianych przez tę Radę i jej aparat administracyjny najlepiej świadczy wielkość ówczesnego budżetu (Tabele 13 i 14). N astępna kadencja na lata 1958 - 1961 rozpoczęła się sesją w dniu 14 lutego 1958 r. Rada liczyła już wówczas sześćdziesięciu radnych, a Prezydium stanowili: Eugeniusz Magdziarek (przewodniczący), Anna Przybylska (zastępca przewodniczącego), Mieczysław Lonc (sekretarz) oraz Tadeusz Galiński, Władysław Napierała

DOCHODY DZIELNICY GRUNWALD W LATACH 1955-1970 (w tys. zł)w tym: Rok Ogółem Dochody z gos- Podatki z gos- Udział w podat- Dotacj e z budpodarki uspo- podarki nie uspo- Podatki i opła- kach od wyna- Nadwyżka budłecznionej łecznionej ty od ludności grodzeń żetu żetowa 1 2 3 4 5 6 7 8 1955 4 370 505 9 3 856 - 1956 13 280 316 - 6 125 6 270 569 1957 25 803 341 17 352 6 591 700 819 1958 32 409 648 22 950 8 058 - 753 - 1959 41 666 7 986 17 505 11 532 - 2 638 2 005 1960 46 204 9 786 13 766 15 042 - 1410 6 200 1961 57 755 10 464 2 O 555 13 743 - 7 796 5 197 1962 112031 38 798 38 901 18 128 1 063 9 755 5 386 1963 123 448 50 930 39 179 2 O 079 - 12 493 767 1964 137 727 7 O 967 40 330 20 032 - 6 397 - 1965 158 978 69 714 47 787 19 110 9 542 6 358 6 467 1966 165 675 65 075 51 274 18 872 5 161 18 474 6 819 1967 195 083 72 053 56 561 18 513 42 763 2 453 2 740 1968 223 892 86 040 64 231 19 322 45 803 1 435 7 061 1969 226 466 92 712 62 469 19 926 34 879 6 265 10 215 1970 240 502 102 644 54 413 17 596 56 329 5 818 3 702