LUDOMIRA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1973.07/09 R.41 Nr3

BRZOZOWSKA

KONSERWACJA ZABYTKÓW POZNANIA W LATACH 1967-1971

PRACE konserwatorskie w latach 1967 - 1971, podobnie jak w poprzednim okresie, skupiały się w głównej mierze wokół problemów związanych z porządkowaniem układu urbanistycznego i architektury Starego Miasta. Podstawą wszelkich poczynań był zatwierdzony w 1965 r. plan porządkowania ośrodka staromiejskiego. Jego zasadniczym założeniem jest rozgęszczenie zabudowy Starego Miasta poprzez rozebranie bezwartościowych budynków, głównie oficyn, oraz uporządkowanie całości poprzez remont i odbudowę, a także stworzenie nowych tras komunikacyjnych i miejsc rekreacji. Jednym z elementów tego programu jest porządkowanie wnętrz czterdziestu trzech bloków staromiejskich *. Do il966 r. uporządkowano osiem z nich, głównie te, które nastręczały stosunkowo najmniejsze trudności natury lokalowej i prawnej. W latach 1966 - 1970 wykonano pełną dokumentację realizacyjną dla dalszych trzynastu bloków 2 oraz założenia projektowe dla ośmiu bloków 3 . Założenie opracował Dzielnicowy Zespół Urbanistyczny Stare Miasto, natomiast dokumentację techniczną poznańskie Pracownie Konserwacji Zabytków i Biuro Projektów Budownictwa Komunalnego. Prace realizacyjne wykonane przez Dzielnicowy Zarząd Budynków Mieszkalnych Stare Miasto objęły jedenaście bloków 4 . 'We wnętrzach tych doko

1 Pod pojęciem bloku rozumie się kompleks zabudowy i podwórz zawartych między najbliższymi krzyżującymi się ulicami. 2 Blok ulic nr: 7. Stary Rynek - Zamkowa - Góra Przemysława - Franciszkańska; 9. Stary Rynek.- Rynkowa - Kramarska - Wroniecka; 10. Stary Rynek - Wroniecka - Kramarska - Zydowska; 12. Stary Rynek - Wielka - Klasztorna -, Woźna; 13. Stary Rynęk - Woźna - Klasztorna - Wodna; 23. Klasztorna - Wielka - Slusarska - Woźna; 24. Zydowska - Dominikańska - Szewska - Kramarska; 25. Wroniecka - Mokra - Zydowska - Kramarska; 26. Kramarska - Masztalarska - Wroniecka; 27. Wroniecka --:- Masztalarska - 23 Lutego - pi. Wielkopolski; 28. Mokra - Wroniecka - Stawna - Zydowska; 30. Dominikańska - Szewska - Stawna - Garbary; 41. Gar bary - Stawna - Wroniecka - Małe Garbary .

* Blok ulic nr: 6. Stary Rynek - Paderewskiego - Sieroca - Franciszkańska; 17. Szkolna - Kozia - Wrocławska - Gołębia; 29. Zydowska - Stawną - Szewska - Dominikań - ska; 31. Szewska - pominikańska - Garbary - Wielka; 32. Slusarska - Wielka - Garbary - Woźna; 33. Slusarska - Woźna - Garbary - Wodna; 38. Szkolna - Gołębia - Wrocławska - Jaskółcza; 40. Szkolna - Jaskółcza - Wrocławska - Walki Młodych.

* Blok ulic nr: 7. Stary Rynek - Zamkowa - Góra Przemysława - Franciszkańska; 8. Zamkowa - 23 Lutego - Rynkowa; 15. Stary Rynek - Swiętosławska - Kozia - Wro

3 Kronika Miasta Poznania

Ludom ira

Brzozowskanano niewielkich rozbiórek, otynkowano elewacje, wykonano małą architekturę i wprowadzono zieleń. Nie we wszystkich tych jednostkach prace zostały zakończone, co wywołane zostało częściowo brakiem środków finansowych i możliwości wykonawczych przedsiębiorstw, a częściowo nieuregulowaniem spraw prawnych oraz koniecznością dokonania większych rozbiórek ii związanych z tym przekwaterowań mieszkańców. Najciekawsze @race prowadzone były na terenie przyległym do kościoła podominikańskiego przy ulicach Garbary i Stawnej. Z inicjatywy Konserwatora Zabytków, poznańskie Muzeum Archeologiczne prowadziło tam prace wykopaliskowe 5 mające na celu uchwycenie zarysu fundamentów budynku klasztoru dominikańskiego ii średniowiecznych murów obronnych rozebranych w XIX wieku. Wyniki tych badań stały się podstawą do ustalenia wytycznych konserwatorskich, na podstawie których mgr inż. arch. Rościsław Kapliński opracował projekt uporządkowania tego terenu. Przewiduje on "wyciągnięcie" głównych murów fundamentowych nieco ponad powierzchnię ziemi, a tym samym zrekonstruowanie w głównych zarysach wirydarza klasztornego stanowiącego wraz z kościołem jeden z naj starszych zabytków lewobrzeżnego Poznania. Jeśli chodzi o mury miejskie, to odnaleziono jedynie niewielkie relikty fundamentów, gdyż w przeważającej części zostały one zniszczone w czasie budowy pruskiego arsenału w XIX w. Odkryte elementy pozwoliły jednak na ustalenie linii ich przebiegu i ukazanie ich zarysu na terenie ukształtowanym jako skwer. W związku z projektowaną budową na północnym obrzeżu zespołu staromiejskiego Trasy Chwaliszewskiej, zaistniała konieczność opracowania studium gabarytowego tej części miasta, która do tej pory była nieco pomijana w pracach konserwatorskich i porządkowych, a w przyszłości będzie stanowiła pewnego rodzaju wizytówkę zabytkowej dzielnicy. Opracowanie studium zlecono Biuru Projektowemu Budownictwa Komunalnego, które jest także projektantem Trasy. Do końca 1971 r. wykonano inwentaryzację fotogrametryczną gabarytów, która będzie podstawą opracowania studium. W ramach tego samego zagadnienia, Biuro Projektów Budownictwa Komunalnego przystąpiło do opracowania projektu koncepcyjnego zagospodarowania obszaru między ulicami: Wroniecką, Stawną i Żydowską, a Pracownie Konserwacji Zabytków do rozwiązania architeiktoinicznego budynku, (który ma tam stanąć, a który przeznaczony jest dla Muzeum Narodowego. Z budową Trasy Chwaliszewskiej łączy się także sprawa zagospodarowania starego, zasypanego koryta Warty. Jakkolwiek zasypanie starego koryta z punktu widzenia konserwatorskiego nie jest "pociągnięciem najszczęśliwszym, to jednak było koniecznością zgodnie z orzeczeniem ekspertów od spraw wodnych. Powstały w ten sposób rozległy teren wymagał szczególnie troskliwego i wnikliwego opracowania, ażeby spełnił postulaty konserwatorskie i zaspokoił potrzeby miasta. Władze miejskie, rozumiejąc skomplikowaną problematykę tego zagadnienia, zorganizowały w 1971 r. sympozjum 6 , na które zaprocławska; 16. Stary Rynek - Wrocławska - Kozia - Szkolna; 20. Klasztorna - Gołębia - pi. Kolegiacki - Kozia; 21. lasztorna - Kozia - pi. Kolegiacki - Slusarska , - Wodna; 22. Klasztorna - Woźna - Slusarska - Wielka; 23. Klasztorna - Wielka - Slusarska - Woźna; 26. Kramarska - Wroniecką - Masztalarska; 30. Dominikańska - Szewska - Stawna - Garbary; 35. pi. Kolegiacki - Za Bramką - Wszystkich Swiętych. 5 Krótkie sprawozdanie z przeprowadzonych badań ukazało się w "Informatorze Archeologicznym", Warszawa 1972, s. 258 - 260. 8 Sympozjum zorganizowane zostało w ramach "Roku plastyki" przez Wielkopolskie Towarzystwo Kulturalne, Wydział Kultury prezydium Rady Narodowej m. Poznania i od

Tabela l NAKŁADY NA DOKUMENTACJĘ I KONSERWACJĘ ZABYTKÓW ZE ŚRODKÓW KONSERWATORSKICH W LA TA CH 1967 - 1971

Koszty dokumentacji za- Koszty konserwacji zabytków: bytków nieruchomych Rok Wydatki nieruchomych ruchomych Liczba w tysiącach Wydatki Wydatki obiektów Liczba w tysiącach Liczba w tysiącach złotych obiektów obiektów złotych złotych 1967 7 189,0 7 695,6 1 37,2 1968 10 210,2 6 445,8 1 464,0 1969 10 144,4 4 2070,0 4 397,2 1970 11 268,8 4 3160,4 2 92,3 1971 15 652,9 6 3379,3 2 28,2 Razem: 53 1465,3 27 9751, l 10 1018,9

Tabela 2 NAKŁADY NA DOKUMENTACJĘ 1 KONSERWACJĘ ZABYTKÓW ZE ŚRODKÓW UŻYTKOWNIKÓW W LATACH 1967 - 1971

Koszty dokumentacji zabytków ni e ru - Koszty konserwacji zabytków nieruchomych chomych Rok Liczba obiektów i Wydatki w tysiącach Liczba obiektów Wydatki w tysiącach zło.tych złotych 1967 30 329,5 40 9 389,6 1968 34 411,9 34 3 845,4 1969 33 662,8 34 4 200,8 1970 19 272,4 22 4 488,4 1971 28 734,7 26 8 124,6 Razem: 144 2 411,3 154 30 048,8szono także czołowych architektów z dnnych ośrodków kraju. Celem sympozjum było wyłonienie w drodze konkursu najlepszej koncepcji projektowej. Z licznych projektów, jakie wpłynęły, wybrano do dalszego opracowania koncepcję prof. Oskara Hansena i jego zespołu, która najlepiej spełnia wszystkie wymogi, a mianowicie zachowuje czytelność starego koryta, wyklucza zabudowę kubaturową,dział poznański Związku Polskich Artystów Plastyków w dniach 7 -8 maja i 28-29 czerwca 1971 r. oraz 13 - 22 stycznia 1972 r.

3*

Ludomira Brzozowska

Tabela 3 OTYNKOWANE ELEWACJE KAMIENICZEK OŚRODKA STAROMIEJSKIEGO W LATACH 1967-1971

Rok Ulica l Nr domu I Rok Ulica l Nr domu 1967 Klasztorna Woźna 10 (ściana gotycka) 22 Wroniecka 5 Kozia 15 Wroniecka 13 Szkolna 6 Wroniecka 22 Stary Rynek 92 Wroniecka 24 Szkolna 4 Wszystkich Świętych 6 Żydowska 2/3 Ślusarska 4 Żydowska 19 Żydowska - 34 Żydowska 32 - Kramarska 15 1968 Gołębia 2 1970 Dominikańska 5 Grobla 4 Klasztorna 7 Grobla 9 Masztalarska 7 Grobla 22 Masztalarska 7a Klasztorna 7 Mokra l Kramarska - 7 Mokra 3 - Wroniecka 25 Wielka 18 Stary Rynek 58 Wielka 19 Świętosławska 8 Wodna 10 Świętosławska 9 Wodna 11 Wroniecka 24 Wodna 20 Żydowska 6 Woźna 13 Żydowska 7 Wroniecka 17/17a Żydowska 8 Za Bramką 5a Żydowska 10 Zamkowa 5 Żydowska 11 1971 Plac Bernardyński l/la Żydowska 12 Plac Bernardyński 2 Żydowska 26 Garbary 64 Żydowska 28 Garbary 65 Żydowska 29 Kościuszki 70 Żydowska 30 Kramarska l Żydowska 33 Kramarska 4 1969 Plac Bernardyński 4 Kramarska 18 Góra Przemysława 5/6 Kramarska 28 Grobla 3 Szewska 14 Grobla 4 Szkolna 17 Grobla 9 Wielka 9 Grobla 19 Wielka 17 Grobla 22 Wielka 22 Grobla 25a Wielka 23 Klasztorna l Wodna 13 Klasztorna 21 Wodna 21 Wielka 8 Wodna 22 Wielka 12 Wojciecha l Wierzbowa 2 Wroniecka 16 Woźna l Żydowska 5 Woźna 2/3 Żydowska 15/18 Woźna 5

1967 r. - 8; 1968 r. - 18; 1969 r. - 23; 1970 r. - 15; 1971 r. - 22; razem: 86.

dzięki czemu nie powstaje konkurencja dla zabudowy staromiejskiej, przewiduje natomiast wielorakie i zmienne funkcje dla tego terenu 1 wprowadzenie w szerokim zakresie zieleni. W dziedzinie porządkowania architektury potrzeby są ciągle duże. Do tej bowiem pory zajmowano się głównie odbudową zniszczonych w czasie wojny (1939 - 1945) budynków. Kamienice nie zniszczone, które po roku 1945 były jeszcze w dobrym stanie, otrzymały nowe elewacje, zaś remont kapitalny ze względu na pilniejsze potrzeby odsuwany był na plan dalszy. Obecnie, po dwudziestu pięciu latach, budynki te znajdują się w złym stanie technicznym i gwałtownie domagają się remontu. Jednakże planowane remonty napotykają na liczne trudności, głównie natury prawnej i technologicznej. Technologia robót jest zazwyczaj bardzo skomplikowana. Kamieniczki staromiejskie kryją w sobie wiele niespodzianek, np. mają zazwyczaj wspólne ściany, co sprawia, że naruszenie konstrukcji jednego budynku powoduje zarysowanie się sąsiedniego. Sprawę komplikuje niemożliwość zorganizowania normalnego placu budowy, ze względu na ciasną zabudowę, wąskie ulice, mikroskopijne podwórza. Ponadto z powodu daleko posuniętej dewastacji obiektów nie można przystąpić do remontu bez wykwaterowania ich mieszkańców, a sprawa mieszkań zastępczych ciągle jest problemem najtrudniejszym do pokonania. Wszystkie te przyczyny bardzo utrudniają szybki postęp robót, mimo to jednak wiele obiektów zostało już odremontowanych, dla innych przygotowana została dokumentacja. Zakończona została odbudowa kamieniczek przy ul. Wronieckiej 19/20 według projektu mgra inż, atrch. Aleksandra Werca i mgra inż. arch. Elizy Garncarczyk. Fatalny stan techniczny tych obiektów spowodował konieczność rozebrania ich do piwnic i całkowitej odbudowy. Zewnętrzna bryła odtworzona została zgodnie ze stanem istniejącym przed rozbiórką, natomiast wnętrze zostało zaadaptowane do nowych potrzeb - Domu Studenta Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej. W obu budynkach nad wszystkimi kondygnacjami znajdowały się drewniane belkowe stropy o przekroju belek w formie lekko spłaszczonego prostokąta, przeważnie prostych lub sfazowanych, jedynie nad pomieszczeniem I piętra, w trakcie frontowym budynku nr 20, belki stropowe były profilowane z profilowaną wsuwką międzybelkową przyścienną oraz rozetą wyciętą w dolnej powierzchni środkowej belki. Ponieważ wszystkie stropy wykazywały bardzo duży stopień zniszczenia i silne zagrzybienie, a ponadto rozpiętość ich nie pasowała do nowo zaprojektowanych wnętrz, zrezygnowano z umieszczenia ich w odbudowanym budynku. J edynie strop profilowany, najlepiej zachowany, poddano starannej konserwacji, którą wykonała pracownia konserwacji mebli Pracowni Konserwacji Zabytków w Poznaniu i podwieszono go pod stropem masywnym jako element dekoracyjny w pomieszczeniu przeznaczonym na świetlicę, na parterze budynku nr 20. Odremontowana została również kamieniczka przy ul. Wronieckiej 23, której wnętrze w niewielkim tylko stopniu zostało przebudowane. Zachowany został trzytraktowy układ wnętrz i wszystkie mury za wyjątkiem elewacji tylnej, która została przemurowana. Podobnie jak w budynku poprzednim i tu odkryto nad parterem i I piętrem drewniane stropy. Nad przyziemiem belki były proste, lekko tylko sfazowane, oparte bezpośrednio w gniazdach z wsuwką z grubo ciosanych dyli, natomiast na piętrze, w obu traktach zewnętrznych były profilowane o przekroju podobnym do przekroju belek z kamienicy przy ul. Wronieckiej 20, z również profilowanymi wsuwkami międzybedkowymi przyściennymi. Ze względu na zły stan techniczny oraz niewielką wartość zabytkową, zrezygnowano z zawieszenia

Ludom ira Brzozowska

Zabytkowy strop w domu przy ul. Wronieckiej 20stropu nad parterem, natomiast zakonserwowano będące w dobrym stanie stropy profilowane i podwieszono pod stropami masywnymi w tych samych pomieszczeniach, w których się dotychczas znajdowały. Obydwa budynki odremontowały Pracownie Konserwacji Zabytków w Poznaniu, które jednocześnie są użytkownikami ostatniego z nich. Z innych budynków przy ul. Wronieckiej na remont czekają dwie kamieniczki oznaczone numerami 14 i 15. Pierwsza z nich, od dawna wykwaterowana, kilkakrotnie zmieniała użytkownika, co uniemożliwiło jej odbudowę. Wykonane zostały jedynie badania architektoniczne. Potwierdziły one istnienie gotyckich murów obwodowych z wnękami arkadowymi w ścianie południowej I piętra, które później zostały zamurowane, oraz drewnianych stropów o bardzo prostych w formie belkach z wsuwką z grubo ciosanych dyli. Kamienica nr 115 nie została wykwaterowana, dlatego też zamierzony remont połączony z rekonstrukcją szczytu znanego z przekazów archiwalnych nie doszedł do skutku. W 1969 r. wszystkie elewacje przy ul. Wronieckiej, poza tymi, które czekają na remont kapitalny, otrzymały nowe tynki. Projekt wystroju i kolorystyki elewacji opracował mgr inż. arch. Aleksander Wera Wcześniej, w latach 1967 - 1968, nowe elewacje według projektu mgr. inż. arch. Haliny i Zdzisława Ziętkiewiczów otrzymała większość kamieniczek przy ul. Żydowskiej. Wiele z nich poddano również remontom. Remont kapitalny wykonano w budynkach nr 6, 26 i 33. Największe trudności teehniezno- koniserwatorskie sprawiła elewacja kamieniczki nr 6. Jest to jedna z niewielu w Poznaniu autentycznych XVIII -wiecznych fasad o bogatym wystrojuarchitektonicznym. Dekoracyjne elementy sztukatorskie były już tak zwietrzałe, iż kruszyły się w rękach. Wykonawca - Dzielnicowe Przedsiębiorstwo Remontowo- Budowlane Stare Miasto - wie 'posiadał odpowiedniego fachowca, który by potrafił uzupełnić brakujące elementy. Pierwsza próba wykonania ich wypadła niepomyślnie. Prace zlecono wówczas artyście-rzeźbiarzowi Irenie Woch, która na podstawie istniejących fragmentów i wykonanych wcześniej zdjęć odtworzyła brakujące elementy. Przy ul. Klasztornej Muzeum Narodowe przystąpiło w 1969 r. do odbudowy zniszczonego w 1945 r. i następnie rozebranego budynku w sąsiedztwie Muzeum Instrumentów Muzycznych. Po usunięciu ziemi odsłonięto mury starych piwnic, które zinwentaryzowano, a następnie rozebrano, gdyż - jak wykazała ekspertyza - nie nadawały się do wykorzystania jako fundament dla nowo projektowane] kamieniczki. Nowy budynek z salą koncertową, 'pracowniami konserwatorskimi i magazynami Muzeum Instrumentów Muzycznych został zaprojektowany przez mgra iinż. ar eh. Elizę Garncarczyk w skali i proporcjach kamieniczek staromiejskich. Zajmuje on dwie parcele średniowieczne i podział ten został zaakcentowany w ele

Zabytkowa kamieniczka przy ul. Żydowskiej 6. Fotografia wykonana w listopadzie 1972 r.

Ludomira

Brzozowska

Nowa część Muzeum Instrumentów Muzycznych. Budynek przy ul. Klasztornej 20wacji frontowej. Brama wjazdowa przesłonięta ozdobną kratą umożliwi wgląd na podwórze, które po uporządkowaniu będzie stanowiło z podwórzem sąsiednim jeden z ciekawszych zakątków Starego Miasta.

Tabela 4 REMONTY ZABEZPIECZAJĄCE KAMIENICZEK STAROMIEJSKICH W LATACH 1967-1971

Rok Ulica Nr domu Rok Ulica Nr domu 1967 Klasztorna 21 Szewska 9 Plac Kolegiacki 5 Ślusarska 4 Stary Rynek 59/60 Wielka 8 Stary Rynek - 63 Wielka 11 - Kozia 20 Woźna 1 Stary Rynek 64/65 Woźna 2/3 Ślusarska - 6 Woźna 5 - Woźna 19/20 Woźna 10 Wielka 9 Wroniecka 5 Wielka 21 Wroniecka 24 Woźna 10 Wroniecka 15 Wrocławska 15 Wroniecka 22 Zamkowa 3 1970 Dominikańska 5 Żydowska 2/3 Klasztorna 7 Żydowska 10 Masztalarska 7 Żydowska 19 Masztalarska 7a Żydowska 32 Mokra 1 1968 Garbary 34 Sieroca - 10 Kozia 24/25 - Paderewskiego 10 Kozia 26/27 Stary Rynek 80/82 Kozia - 32/33 Wielka - 18 - Klasztorna 9 - Garbary 67/67a Stary Rynek 58 Wodna 10 Stary Rynek - 75 Wodna 11 - Sieroca 2 Woźna 13 Ślusarska - 6 Za Bramką 6 - Woźna 19/20 Zamkowa 5 Wrocławska 14 1971 Garbary 64 Wroniecka 22 Garbary 65 Wroniecka 24 Kramarska 1 Żydowska 7 Kramarska 4 1969 Plac Bernardyński 4 Kramarska 18 Góra Przemysława 5/6 Kramarska 28 Grobla 3 Kozia 21 Grobla 4 Małe Garbary 2 Grobla 9 Stary Rynek 95/96 Grobla 19 Szewska 14 Grobla 22 Szkolna 17 Grobla 25a Wielka 9 Klasztorna 1 Wielka 17 Klasztorna 21 Wojciecha 1 Małe Garbary 4 Żydowska 5 Stary Rynek 97/100 Żydowska 15/18

1967 r. - 15; 1968 r. - 10; 1969 r. - 24; 1970 r. - 13; 1971 r. - 16; razem: 78.

Tabela 5 REMONTY KAPITALNE KAMIENICZEK STAROMIEJSKICH W LATACH 1967-1971 Rok Ulica .Nr domu Rok Ulica N r domu 1967 Gałę bia 2 Stary Rynek 77 Klasztorna 2 Za Bramką 5a 23 Lutego 40/42 Żydowska 26 Mokra 2 Żydowska 34 Sieroca 1 1970 Garbary 46 Stary Rynek - 62 Klasztorna 20 - Kozia 21 Padarewskiego 1 Stary Rynek - 84 Wielka 19 - Zamkowa 6 Wielka 22 Wrocławska 25 Wodna 20 Wroniecka 19/20 Wodna 21 Zamkowa 4 Wodna 22 Żydowska 6 Wojciecha 1 1968 Gołębia 4 Wrocławska 9 Mokra 2 Wrocławska 13 23 Lutego 40/42 Wroniecka 17/17a Wroniecka 13 Wroniecka 19/20 Wroniecka 19/20 1971 Wroniecka 23 Wrocławska 10 Klasztorna 20 Żydowska 26 Plac B e rnard yński l/la Żydowska 29 Plac Bernardyński 2 1969 Garbary 32 Stary Rynek - 75 Gar bary 35 - Sieroca 2 Garbary 43 Szewska - 19/20/20a Garbary 46 - Dominikańska 4 Wielka 19 Wielka 23 Wielka 22 Wodna - 21 Wodna 11 - Plac Kolegiacki 6 Wodna 20 Wodna 22 Wodna 21 Wojciecha 1 Wrocławska 9 Wrocławska 13 Wrocławska 13 Wrocławska , 14 Wroniecka 13 Wroniecka 16 Wroniecka 19/20 Wroniecka 19/20 Wroniecka 23 Żydowska 15/18

Elewacje: 1967 r. - 9; 1968 r. - 7; 1969 r. - 13; 1970 r. - 13; 1971 r. - 16; razem 58.

Przy ul. Klasztornej 2 remont obiektu rozpoczęto w IH%5 r., a oddano do użytku w 1968 r. Odkryte tam 'belkowe stropy oraz drewniana ścianka działowa zostały w odbudowanym obiekcie odpowiednio wyeksponowane. Trzy inne obiekty przy ul. Klasztornej, a mianowicie: kamieniczki oznaczone numerami 17, 18, i działka nr 25 posiadają gotową do realizacji dokumentację, jednak w związku ze zmienionymi w 1970 r. przepisami inwestycyjnymi dotychczasowi inwestorzy wycofali się rezygnując z odbudowy. Obiekty przejęli inni użytkownicy, którzy zlecili przepracowanie istniejącej dokumentacji i zaadaptowanie jej do własnych potrzeb. Kamieniczka nr 19, tworząca w tej chwili całość z kamienicą przy Starym Rynku 48, ma być zgodnie z przekazami historycznymi i wykonaną dokumentacją odbudowana jako tzw. dom tylny i zaplecze budynku frontowego, oddzielonego od niej podwórzem. Mimo zapewnionych na tein cel środków finansowych i wykonawstwa robót przystąpienie do odbudowy było niemożliwe z powodu niewykwaterowania lokatorów -. Z innych obiektów przy ul. Klasztornej odremontowano i otynkowano elewacje budynków nr l, 7 i 21; pierwszą i trzecią z nich w 1969 r. według projektu Wojciecha Grzemskiego, drugą według projektu mgra inż. Zdzisława Ziętkiewicza (1970). Wcześniej (1967) przy budynku nr 21 prowadzone były prace konserwatorskie na tzw. ścianie gotyckiej, stanowiącej pozostałość po zniszczonej kamieniczce nr 22, ongiś tylnej w stosunku do domu przy Starym Rynku nr 43. Wymagała ona wyrównania poszarpanego lica, wymiany części cegieł i wyspoinowania. Partie niezabytkowe (część szczytowa) zostały otynkowane. Ponadto w celu doświetlenia wnętrz wykuto okna, które w części parterowej osłonięto kratami. Wykonanie tych prac było możliwe, ponieważ nie przewiduje się rekonstrukcji trzech sąsiednich kamieniczek. Odbudowana będzie tylko czwarta (nr 25), a wolne parcele, których rzuty zostaną uczytelnione w posadzce podwórza, będą od ul. Klasztornej zasłonięte murem. Dzięki temu zachowana zostanie zwartość zabudowy wąskiej, staromiejskiej uliczki, przy jednoczesnym rozgęszczeniu wewnętrznej zabudowy bloku. Przy ul. Wrocławskiej większość kamienic otrzymała nowe elewacje już w 1966 r.

W il967 r. przystąpiono do remontu tzw. Hotelu Saskiego; w ramach tego remontu wykonano roboty budowlane, dekarskie, instalacyjne i elewacyjne. Prace elewacyjne nie były połączone z porządkowaniem parteru, dopiero w 1970 r. Państwowe Przedsiębiorstwo "Motozbyt" przebudowało okna swojego sklepu, co dodatnio wpłynęło na estetykę elewacji, jednak nie zakończyło jej porządkowania. Na zapleczu tej posesji wybudowany został zespół garaży. Podjęta decyzja o ich lokalizacji w tym właśnie miejscu wzbudziła wiele kontrowersyjnych opinii, pomimo iż lokalizacja wydana została na okres czasowy. Należy pamiętać, iż zaplecze Hotelu Saskiego zawsze było podwórzem gospodarczym, na którym znajdowały się stajnie i wozownie, a więc pobudowanie tam garaży nie sprzeciwiło się tradycyjnemu przeznaczeniu tego terenu. Przylegający do zaplecza Hotelu Saskiego zabytkowy osiemnastowieczny mur obronny poddano konserwacji. Polegała ona na wymianie niektórych cegieł, wyspomiowaniu ii zabezpieczeniu korony muru przez położenie izolacji i warstwy ochronnej z cegieł. Prace te wykonały Pracownie Konserwacji Zabytków w Poznani u. Konserwacji poddano również pozostałości osiemnastowiecznego muru obronnego tworzące obecnie mur oporowy oddzielający taras, na którym stoi gmach dawnego kolegium jezuickiego, od parku. Prace te związane były z porządkowaniem parku i gmachu kolegium. U sunięto zewnętrzną warstwę zniszczonej, współczesnej cegły nie naruszając osiemnastowiecznej substancji, która się pod nią znajdowała i wyli

Ludom ira

Brzozowska

cowano nową cegłą. Jednocześnie, aby odsunąć ruch od gmachu i w pewnym stopniu zabezpieczyć schodzące nisko jego okna przed bawiącymi się dziećmi, zlikwidowano podejścia na taras, odtwarzając mur oporowy na fundamentach dawnego muru obronnego (w tych fragmentach, w których nie istniał) aż do muru zachowanego wzdłuż ulicy. Pozwoliło to zrezygnować z planowanego początkowo metalowego ogrodzenia, które byłoby w tym otoczeniu wtrętem obcym i ograniczyć się jedynie do ustawienia ażurowej bramy pomiędzy ścianą kolegium a murem otaczającym teren czasowo zajęty przez Centralę Win Importowanych. N ajwiększe roboty przy ul. Wrocławskiej prowadzono na posesji nr 13. Zdewastowany budynek wykupiły Pracownie Sztuk Plastycznych, które zleciły opracowanie dokumentacji Biuru Projektewo"'Badawcizemu Budownictwa Ogólnego "Miastoprojekt" . Przed przystąpieniem do robót rozbiórkowych wykonane zostały przez mgra inż. Halinę Zdętkiewicz badania architektoniczne tej kamieniczki, które umożliwiły ustalenie wytycznych konserwatorskich. Badania te wykazały m. in. iż pierwotny budynek był dwutraktowy, a trzeci trakt dobudowany został później. Fragment pierwotnej ściany szczytowej traktu tylnego zachował się jeszcze w piwnicy. Ponieważ trzeci, odbudowany później trakt, posiadał bardzo słabą konstrukcję i groził zawaleniem, został rozebrany, a następnie zbudowany na nowo. N ad trzema kondygnacjami frontowymi oraz nad drugą kondygnacją traktu tylnego odkryto drewniane stropy belkowe o zróżnicowanym profilu, jedynie nad przyziemiem prostsze o sfazowanych narożach. Deski sufitowe · - również fazowane - umieszczone były na przemian wyżej i niżej. Stan zachowania stropów jest bardzo dobry, co umożliwi ponowne ich zamontowanie w tych samych pomieszczeniach, w jakich się znajdowały, lecz już bez zachowania ich funkcji konstrukcyjnej. Badania architektoniczne pozwoliły ponadto odkryć inne elementy architektoniczne, jak arkadowe wnęki w ścianach oraz ślad w elewacji wschodniej po dawnym wyjściu na drewniany ganek prowadzący do oficyny, które zostaną w nowym budynku wyeksponowane. Elewacja frontowa, piwnice oraz układ części frontowej budynku zostaną zachowane. Wymieniona zostanie zagrzybiona konstrukcja dachu oraz przemurowane zostaną ściany podłużne. Okazało się bowiem w trakcie prowadzonych prac, że kamieniczka ta posiada, j ak wiele innych, wspólne ściany z kamienicami sąsiednimi. Aby w czasie robót rozbiórkowych nie została naruszona konstrukcja tych ostatnich, projektant i wykonawca zmuszeni zostali do zmiany technologii robót, co na pewien czas spowodowało ich przerwanie. Autorem projektu architektonicznego jest mgr inż. Danuta Hahn. Przy ul. Mokrej odbudowana została kamieniczka na posesji nr 2 według projektu mgra inż. arch. Aleksandra Werca. Ze względu na swe położenie i słabe doświetlenie głębokich traktów, nie nadawała się ona na cele mieszkalne. Przeznaczono ją na magazyny Rzemieślniczej Spółdzielni Zaopatrzenia i Zbytu Introligatorów. Rozbiórki ograniczyły się tylko do tylnego traktu. Wnętrze zostało zaadaptowane do nowych potrzeb. Budowę zakończono w 1969 r. Przy ul. 23 Lutego przeprowadzono w 1967 r. remont reliktów baszty miejskiej.

Zakres remontu obejmował naprawę lica murów i wymianę ich korony wraz ze znajdującą się pod nią izolacją. Remontem objęto budynek dawnej szkoły jezuickiej (obecnie Średniej Szkoły Baletowej) przy ul. Gołębiej. Przełożono dach, naprawiono instalację, wykonano poważne roboty kamieniarskie na dziedzińcu, gdzie m. in. przełożono całą posadzkę. N aprawiono także bardzo zniszczony cokół, z którego sypał się tynk, a wykonane wyprawki spatynowano odpowiednio, aby nie raziły świeżością w porównaniu z resztą elewacji.

Kościół Franciszkanów. Fotografia wykonana w listopadzie 1972 r.

W 1967 r. dokonano konserwacji żeliwnych kolumn Biblioteki Raczyńskich (Miejska Biblioteka Publiczna im. Edwarda Raczyńskiego) polegającej na usunięciu starej farby, pominiowaniu i pomalowaniu farbą olejną w kolorze elewacji. Odnowiono także elewacje kościołów: Podominikańskiego przy ul. Szewskiej i Franciszkanów. W pierwszym z nich przeprowadzono częściową regotycyzację elewacji południowej poprzez odsłonięcie i uporządkowanie pierwotnego lica ściany, natomiast na kościele Franciszkanów naprawiono tynki i całość pomalowano zgodnie z projektem mgra inż. arch. Aleksandra Holasa. Prace te połączone były z rekonstrukcją niektórych detali architektonicznych fasady frontowej, które zaginęły w trakcie poprzednich remontów, a znane były z przekazów ikonograficznych. N a obu kościołach dokonano także naprawy dachów. W latach 11%7 - 1971 na Starym Mieście odremontowano ogółem sto trzydzieści sześć obiektów, otynkowano dziewięćdziesiąt. N owe elewacje, poza wymienionymi, otrzymały prawie wszystkie kamieniczki przy ulicach: Koziej, Wodnej i Woźnej; rozpoczęto tynkowanie Garbar. Odremontowano i otynkowano wiele budynków przy ulicach: Dominikańskiej, Koziej, Kramarskiej, Szewskiej, Zamkowej i pozostałych ulicach staromiejskich. Ze szczególnym pietyzmem traktowano sprawy związane z konserwacją Starego Rynku. Jakkolwiek odbudowa tego centrum zakończana została w latach 1966 - 1970, to jednak jego znaczenie dla Starego Miasta i ruchu turystycznego wymaga ciągłych zabiegów nad utrzymaniem estetyki. Prowadzono głównie prace elewacyjne. Odrestaurowana została zabytkowa elewacja kamieniczki nr 92. Sztukaterie wykonali

Ludom ira

Brzozowska

artyści rzeźbiarze Irena Woch i Ryszard Skuipin na podstawie materiałów fotograffricznych z, archiwum Konserwatora Zabytków. Uzupełniono także tynki kamieniczki nr 94, której elewacja uległa przebudowie w 1965 r., a następnie przez wiele lat raziła płaszczyzną surowych cegieł, ponieważ zarówno właściciel, jak i użytkownik czuli się zwolnieni z obowiązku uporządkowania jej. Ażeby bezowocnego sporu nie ciągnąć w nieskończoność, pracę tę wykonał w 1971 r. Dzielnicowy Zarząd Budynków Mieszkalnych Stare Miasto. W całości odrestaurowana została elewacja kamieniczki nr 67 - 69, odmalowana zgodnie z istniejącym w archiwum Konserwatora Zabytków projektem kolorystycznym wykonanym przez artystę plastyka Zbigniewa Bednarowicza. Nadzór nad pracami sprawował autor projektu. Ponadto cały szereg elewacji poddano drobnym remontom. Każdego roiku Konserwator Zabytków wraz z przedstawicielem Wydziału Budownictwa, Urbanistyki i Architektury dokonywali przeglądu elewacji na Starym Rynku, po którym wydawano administratorom nakazy naprawy. Nie doszedł niestety do skutku planowany od kilku lat remont kapitalny dwóch najcenniejszych w tym zespole kamieniczek (42 i 48). Główną przyczyną był brak mieszkań zastępczych dla lokatorów. W pierwszej z nich mieszkańców z traktu frontowego wykwaterowano z uwagi na ugięte, grożące bezpieczeństwu życia, stropy. Trakt tylny, nadal zamieszkały, uniemożliwia rozpoczęcie kompleksowych prac. Przebadano jedynie zagrożone stropy w pomieszczeniach frontowych pierwszego i drugiego piętra i stwierdzono, że znajdują się tam stropy drewniane o przekroju belek w formie wydłużonego prostokąta i zróżnicowanym profilu, który na pierwszym piętrze jest szczególnie bogaty. Przestrzeń międzybelkową tego stropu wypełniają deski, których styki przykryte są profilowanymi listwami trojakiego rodzaju: od profilowanych wałkami i wklęskami, poprzez skromniejsze z jednym wałkiem w profilu, aż do prostych, jedynie sfazowanych. N a drugim piętrze brak listew przykrywających styki desek, natomiast same deski posiadają proste, mało urozmaicone profilowanie. W jednym pomieszczeniu drugiego piętra odkryto fragment dawnej drewnianej ścianki działowej, składającej się z sześciu desek gładkich i profilowanych na przemian. Jest to drugi - po ściance z budynku przy Klasztornej 2 - tego rodzaju element odkryty w Poznaniu. Stan zachowania drewna w ściance i stropach jest dobry. Dla kamienicy nr 48 jest już od kilku lat gotowa dokumentacja. Przewiduje ona odsłonięcie i uczytelnienie wszystkich zachowanych zabytkowych elementów. Ze względu jednak na bardzo rozległy zakres prac, nie można przystąpić do robót bez wcześniejszego wykwaterowania lokatorów. Poważne były prace prowadzone w latach 1970 - 1971 na Odwachu. Odwach odbudowany został jako jeden z pierwszych budynków na Starym Rynku. Przez kilkanaście lat istnienia tynki uległy zniszczeniu, do czego przyczyniła się skutecznie wilgoć tkwiąca w murach, a także woda deszczowa wylewająca się z rzygulców i rozpryskująca na elewację. Ponieważ stopień zawilgocenia elewacji bocznych był największy, partie te po skuciu tynków pozostawiono na okres kilku miesięcy w stanie surowym w celu przesuszenia. Elewacje otynkowano i pomalowano zgodnie z projektem kolorystycznym artysty plastyka Zbigniewa Bednarowicza, który wyodrębnił kolorem właściwy budynek Odwachu od zabudowy stojącej w miejscu dawnych jatek rzeźniczych. Oddzielnym problemem foyła sprawa dachu i odprowadzenia wód opadowych.

Istniejący dach pogrążony, kryty blachą cynkową, nie spełniał należycie swego zadania. Zalegający śnieg i marznąca w czasie zimy woda rozsadzały kosze odprowadzające wodę i powodowały ciągłe przecieki do wnętrza budynku. W tej sytuacjiuznano, iż jedynym skutecznym sposobem zapobiegania przeciekom będzie zmiana konstrukcji dachu. W myśl projektu, opracowanego przez inż. Stanisława Ziętowskiego, wykonano dach pulpitowy kryty blachą miedzianą, o nieznacznym pochyleniu, wystarczającym jednak do właściwego odprowadzenia wody opadowej do rynny i rur spustowych. W ten sposób rzygulce utraciły swoją funkcję, stając się tylko elementem dekoracyjnym, co zabezpieczyło jednocześnie boczne elewacje przed nadmiernym zamakaniem. Przy okazji prac konstrukcyjnych i elewacyjnych, które wykonały Pracownie Konserwacji Zabytków w Poznaniu, to samo przedsiębiorstwo wykonało konserwację rzeźb na attyce Odwachu. Nie ustawały również prace w Ratuszu. Dotychczasowe pokrycie dachu zamieniono na blachę miedzianą; przełożono stopnie przy wejściu bocznym; wykonano remont instalacji elektrycznej i prace malarskie w niektórych pomieszczeniach. Przed mającym nastąpić w niedalekiej przyszłości remontem elewacji Ratusza próbnie dokonano oczyszczenia partii cokołowej gmachu na fasadzie frontowej. Zastosowana metoda dała jednak krótkotrwały efekt, w związku z tym trwają poszukiwania innego, właściwego sposobu restauracji elewacji. Z innych prac prowadzonych na Starym Rynku wymienić należy: zmianę płaskiego, prowizorycznego dachu nad kamienicą 95/96 na dach naczółkowy, ceramiczny; konserwację ławek i drewnianego podcienia budynku Wagi Miejskiej, wykonaną w czynie społecznym przez poznańskie cechy rzemieślnicze oraz remont wnętrza trzech lokali gastronomicznych: "Literackiej", "Pod Koziołkami" i "Ratuszowej", z których dwa (pierwsze otrzymały nowy, stylowy wystrój wnętrz. Odrębne zagadnienie stanowi konserwacja zabytków ruchomych. W latach 1968

Ludom ira

Brzozowska

-1969 wykonano remont basenu i konserwację rzeźb Studni Prozerpiny, a także nową kratę zabezipieczaj ącą 7. Przeciekał zbiornik wodny wykonany z cegieł, betonu i cementu na podłożu z gruzu ceglanego. Kamienne elementy cembrowiny łączone żelaznymi kotwami wykazywały spękania i wychylenia z pionu, czego przyczyną było z jednej strony rdzewienie kotew, z drugiej brak fundamentu pod cembrowiną. Ponadto piaskowiec wykazywał powierzchniowe zniszczenie spowodowane wietrzeniem i przeciekami wody. Konserwacja biegła dwoma torami. Jednym jej elementem była izolacja basenu, którą wykonały Pracownie Konserwacji Zabytków w Poznaniu, drugim - naprawa części kamieniarskich wykonana przez artystów rzeźbiarzy: Kazimierza Bieńkowskiego i Benedykta Kasznię, zgodnie z ekspertyzą wykonaną przez Katedrę Chemii Stosowanej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza pod nadzorem konserwatora chemika dra Janusza Lehmanna. Nowy basen otrzymał kilka warstw izolacyjnych z lepiku, folii aluminiowej, epidianu i jako ostatnią - warstwę betonową. Wcześniej dokonano przeglądu i naprawy uszkodzonych przewodów wodociągowych doprowadzających wodę do studni. Cembrowina została rozebrana i ustawiona ponownie na nowo wykonanym fundamencie. Poszczególne jej części zostały skotwione nierdzewiejącymi bolcami miedzianymi. Całość została następnie dokładnie umyta. Z elementów rzeźbionych wykute zostały cementowe uzupełnienia, a w ich miejsce wprowadzono masę składającą się z mielonego piaskowca i epidianu odpowiednio spatynowaną. Z tej samej masy wykonane zostały też większe brakujące części rzeźb, np. ręka Prozerpiny. Metoda wprowadzająca epidian do konserwacji kamienia została tu zastosowana po raz pierwszy w Poznaniu. Zastosowano ją ponownie przy konserwacji renesan - sowego portalu w Pałacu Górków (1970), a następnie przy konserwacji kolumienek Domków Budniczych (1971). Prace przy obu obiektach wykonali artyści plastycy: Czesław Woźniak i Benedykt Kasznia.

Podobny charakter, jakkolwiek wykonana w szerszym zakresie i innym materiale, miała konserwacja ceramicznego gotyckiego portalu przy ul. Gołębiej 2. Ten trójuskokowy portal odkryty został w trakcie prowadzonych w 1968 r. prac na elewacji kamieniczki znajdującej się w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła farnego. Wykonany z cegieł i kształtek, uległ dość znacznemu zniszczeniu, co spowodowane było z jednej strony zwietrzeniem cegły i zaprawy, z drugiej - mechanicznym uszkodzeniem profili, szczególnie w partii cokołowej, gdzie zostały skute przed nałożeniem tynku. Konserwacja przeprowadzona przez mgra Leszka Tuczyńskiego przebiegała w kilku etapach. W pierwszym rzędzie oczyszczono portal z zaprawy pozostałej po skuciu tynków za pomocą szczotek. Ze względu na znaczne zniszczenia partii cokołowej zrezygnowano z jej rekonstrukcji - zaprawę uzupełniono, kształtując cokół na nowo. W górnych partiach portalu brakujące części cegieł uzupełniono fragmentami cegieł i kształtek gotyckich, pochodzących z rozbiórki, oraz ikitem z mielonej cegły i żywicy epoksydowej, rezygnując z naprawy drobnych uszkodzeń, aby nie zacierać wrażenia autentyczności portalu. Ubytki w zaprawie uzupełniono zaprawą z tych samych materiałów i w tych samych proporcjach jak oryginalna. W celu zapobieżenia kruszenia się cegły, całość nasączono specjalnym roztworem, w skład którego wchodziły: epidian, toluen i metanol.

, E . Krę g l e w s k a - F o k s o w i c z : Konserwacja fontanny Prozerpiny n a Starym Rynku w Poznaniu. W: "Biuletyn Informacyjny Pracowni Konserwacji Zabytków". Warszawa 1972, nr 22.

Trój uskokowy portal kamieniczki przy ul. Gołębiej 2

Konserwacja portalu przy ul. Gołębiej wykonana została przy zastosowaniu najnowszych osiągnięć techniki. Należy podkreślić, że przyjęta metoda zastosowana została w nielicznych jak dotąd przypadkach przy konserwacji zabytkowych elementów architektury ceglanej. W 1071 r. przeniesiono Studnię Higiei z al. Marcinkowskiego na plac Wolności przed Bibliotekę Raczyńskich. Powodem przeniesienia była planowana przebudowa al. Marcinkowskiego na ruchliwą arterię komunikacyjną, na której studnia byłaby zawadą. Przeniesienia dokonały bardzo sprawnie za pomocą potężnego dźwigu Pracownie Konserwacji Zabytków w Poznaniu. To samo przedsiębiorstwo dokonało oczyszczenia pomnika pod nadzorem dra Janusza Lehmanna. Poza obrębem Starego Miasta prace konserwatorskie prowadzono w niewielu obiektach. Przeprowadzono remont kapitalny budynku przy ul. Kościuszki 70 i tzw. szpitala Sw. Łazarza przy ul. Niedziałkowskiego 30. Ten ostatni obiekt nastręcza duże trudności z powodu silnego zawilgocenia, które niszczy szybko tynki, szczególnie tynki bardzo wysokiego cokołu.

4 Kronika Miasta Poznania

Ludom ira

Brzozowska

Nową elewację otrzymało Collegium Minus Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

Niewłaściwie wykonana, mimo wyraźnych wytycznych, konserwacja kamienia przez pomalowanie zmusiła Konserwatora Zabytków ido wstrzymania robót, a przedsiębiorstwo wykonawcze do ponownego wejścia na obiekt i oczyszczenia całej kamieniarki metodą piaskowania. N a Ostrowie Tumskim odremontowano dworek przy ul. Dubrańskiego 7. Poza drobnymi pracami o charakterze zabezpieczającym odmalowano elewację i zaimpregnowano ksylamitem kryty gontem dach. Poważniejsze prace dachowe prowadzono na katedrze. Zmieniono prowizoryczne pokrycie hełmów wież na blachę miedzianą, zmieniono także całkowicie dach nad Złotą. Kaplicą. Istniejący do tej pory dach miał formę prowizoryczną, co było spowodowane nagłą śmiercią fundatora, Edwarda Raczyńskiego. Nowy dach zaprojektowany został przez mgra inż. arch. Aleksandra Holasa. Pewne zaniepokojenie wzbudziło pojawienie się włoskowatych pęknięć na stropie krypty wykopaliskowej pod posadzką katedry. Przeprowadzone obserwacje i ekspertyza konstrukcyjna uspokoiły obawy. Nie stwierdzono żadnych odkształceń konstrukcyjnych, a pęknięcia się nie powtórzyły. Wykonano także szereg prac we wnętrzu katedry. M. in. uzupełniono zabytkowe stalle przez dodanie Iklęozników i wykonano cztery Witraże według projektu prof. Wacława Taranczewskiego (trzy okna od strony wschodniej, jedno od strony zachodniej) . Remonty dachów wykonano ponadto na kościołach: Marii Panny, Sw. Małgorzaty (Na Sródce) i Sw. Jakuba w Głuszynie. Rozpoczęto także kapitalny remont wnętrza w kościele Sw. Andrzeja w Spławiiu, gdzie rn. in. wykonano nowe witraże według projektu artysty plastyka Katarzyny Stasińskiej. Nowe witraże otrzymały ponadto kościoły: Św. Wojciecha (trzy okna w nawie północnej i jedno w nawie południowej zaprojektowane przez mgr Marię Powalisz- Bardońską), Sw. Małgorzaty (dwa okna w kaplicach, projektu tej samej autorki) oraz Sw. Marcina, gdzie wykonano witraż w oknie zachodnim zaprojektowany przez prof. Wacława Taranczewskiego. W kościele Pana Jezusa przy ul. Żydowskiej odświeżono ściany i wykonano konserwację malowideł na sklepieniu. Równolegle do prowadzonych prac konserwatorskich powiększyły się zasoby archiwum konserwatorskiego. Poza dokumentacją, związaną ściśle z wykonywanymi pracami remontowymi i konserwatorskimi, rozpoczęto kompletowanie dokumentacji dla zabytkowych dzielnic Poznania. Działalnością tą zajmowało się przede wszystkim powstałe w styczniu 1968 r. Biuro Badań i Dokumentacji Zabytków. W pierwszej kolejności zlecono wykonanie dokumentacji historycznej dla zespołów Starego Miasta, Ostrowa Tumskiego i Sródki, która - ukazując rozwój tych dzielnic na przestrzeni wieków - ułatwi jednocześnie wytyczenie w sposób prawidłowy dalszego ich rozwoju. Ponadto w 1971 r. rozpoczęto wykonywanie inwentaryzacji fotogrametrycznej elewacji budynków i obiektów ruchomych. Zinwentaryzowano m. in. pałac Działyńskich, Bibliotekę Raczyńskich, Studnię Higiei. Kontynuowana była również akcja fotografowania współczesnego Poznania, rozpoczęta w (1968 r., której celem jest uchwycenie aktualnego wyglądu ważniejszych obiektów i ciągów ulicznych. Kryteria decydujące o uznaniu obiektu lub zespołu urbanistycznego za zabytek ciągle zmieniają się. Świadczy o tym coraz większe zainteresowanie architekturą XIX i początku XX Wieku, czego wyrazem była zorganizowana w dniach 19 i 20 listopada 1970 r. w Poznaniu ogólnopolska konferencja poświęcona problemom

ochrony architektury z przełomu X tX i XX w. 8 Konferencji towarzyszyła wystawa, której autorem był migr Henryk Nowakowski, przedstawiająca zasoby ł stan architektury z tego okresu w Poznaniu. Równolegle czynna była w Muzeum Narodowym inna wystawa pn. "Ochrona zabytków ni. Poznania w Polsce Ludowej", której scenariusz opracowali dr Henryk Kondziela i mgr Teresa Ruszczyńska. Uka-. zała ona w sposób popularny całokształt działalności konserwatorskiej, począwszy od zniszczeń 1194-5 et poprzez nowe odkrycia, odbudowę i konserwację aż do roli, jaką zabytki pełnią w życiu społeczeństwa. Szczegółowym uzupełnieniem tematyki wystawy była wydana w 1971 r. książka Henryka Kondzieli pt. Stare Miasto w Poznaniu (zniszczenia, odbudowa, program dalszych prac), w której autor przedstawił medhanizm rekonstrukcji zniszczonego miasta i włączenia go w rytm życia społecznego. Książka zawiera katalog odbudowy, odkryć i konserwacji poszczególnych obiektów stanowiących trwały dokument historii miasta. Należy także wspomnieć o innej akcji popularyzatorskiej prowadzonej każdego roku w maju w czasie "Dni ochrony zabytków". Organizowano zjazdy opiekunów społecznych połączone ze zwiedzaniem Ziemi Wielkopolskiej i z krótkim szkoleniem. Opiekunowie społeczni, ludzie szczerze oddani sprawie ochrony zabytków, stanowią społeczną służbę konserwatorską i zarazem niezmiernie cenną pomoc dla placówek konserwatorskich. Zjazdy przyczyniały się do rozpropagowania idei ochrony zabytków i zacieśnienia współpracy z opiekunami. W "Dniach ochrony zabytków" wyświetlane były w kinach przeźrocza nawołujące do ochrony zabytków, a w oknach księgarni i Klubu Międzynarodowej (Prasy i Książki urządzano wystawy.

8 Materiały z konferencji wydane zostały w specjalnej publikacji pt. Problemy ochrony architektury najnowszej (1850-1939). W: "Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków". Warszawa 1971.

4»