JAN SZAJBEL

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1973.01/03 R.41 Nr1

PLACÓWKI NAUKOWE POLSKIEJ AKADEMII NAUK W POZNANIU I REGIONIE POZNAŃSKIM W LATACH 1950-1971

(Część druga)

NAUKI BIOLOGICZNE

1. Instytut Zoologiczny w Warszawie. Oddział w Poznaniu. Siedziba: Poznań, ul. Świerczewskiego 19. Kierownik: prof. dr Aleksander Wróblewski (od dnia 1 IV 1950 r.).

Oddział Instytutu Zoologicznego Polskiej Akademii N auk powstał z Muzeum Przyrodniczego, które istniało od 1925 r. z połączenia Muzeum Przyrodniczego Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i Oddziału Przyrodniczego Muzeum Wielkopolskiego. Oddział posiada własny, adaptowany budynek przy ul. Świerczewskiego 19, o kubaturze ok. 6300 m 3 , w nim trzy sale ekspozycyjne, salę wykładową, osiem pracowni naukowych, preparatornię, czytelnię, dwa pokoje biurowe, dwa magazyny. Oddział zatrudnia dwudziestu sześciu pracowników, w tym jednego samodzielnego pracownika naukowo-badawczego i sześciu naukowo-badawczych. Rezultatem dwudziestoletnich badań kadry naukowej jest ok. 160 opublikowanych prac. Badania lat ostatnich skupiają się głównie na ośmiu grupach zwierzęcych. Wszystkie z wyjątkiem mszyc (Aphidodea) są ważnymi komponentami biocenoz wodnych. Są to: skąposzczety (Oligochaeta), małżoraczki (Ostracoda) , wodopójki (liydracarina), mięczaki (Mo llusca) , owady (Odonata i Heteroptera) i płazy (Araphibia). Badania kilku z wymienionych grup należą do rzadkości w Europie. Specjaliści z Oddziału stwierdzili i opisali nowe gatunki w grupach zwierząt: Oligochaete, Ostracoda, Aphidodea, Heteroptera.

W badaniach, obok wód słodkich wszelkiego typu, sięga się do środowisk z reguły pomijanych, jak śródlądowe wody słone i słonawe oraz badania wody gruntowej. Ostatnio włączono do badań jeziora okolicy Konina podgrzewane zrzutami wód tamtejszych elektrowni (od 1970). Badania mają duże znaczenie praktyczne. Na podgrzanych jeziorach w rejonie Konina badania wiążą się np. z doświadczalną hodowlą prowadzoną przez Instytut Rybactwa Śródlądowego. Przykładem praktycznej przydatności są wyniki badań nad Rona esculenta - zwierzęciem powszechnie stosowanym w doświadczeniach fizjologicznych. Udowodniono, że żaba ta jest hybrydem, co ma znaczny wpływ na rezultaty eksperymentów. W związku z problematyką hydrobiologiczną Oddział stał się bazą dla wydawnictwa Instytutu Zoologicznego Polskiej Akademii Nauk pL Fauna słodkowodna Polski.

5*

Jan Szajbel

Księgozbiór specjalistyczny liczy ponad 3500 dzieł zwartych i ponad 5600 woluminów wydawnictw ciągłych. Przy Oddziale czynne jest muzeum z licznie zwiedzanymi dwiema ekspozycjami (w 1970 r. ok. 105 000 zwiedzających).

2. Zakład Dendrologii i Arboretum Kórnickie w Kórniku. (Placówka samodzielna).

Siedziba: Kórnik k. Poznania, ul. Parkowa 5. Kierownik: prcf. dr Stefan Białobok (od 1 III 1945 r.).

Zakład powstał w 1926 r. w ramach "Fundacji Kórnickiej" jako Zakład Badania Drzew i Lasu, Dział Dendrologii i Pomologii. Pierwszym kierownikiem zakładu (do końca 1939 r.) był Antoni Wróblewski. W 1945 r. kierownictwo objął prof.

dr Stefan Białobok. W 1952 r. Zakład został przejęty przez Polską Akademię Nauk jako placówka Wydziału II Nauk Biologicznych. W skład Zakładu wchodzą następujące pracownie: Systematyki i Geografii; Anatomii i Cytologii; Fizjologii; Biologii Nasion; Genetyki; Arboretum; Muzeum Dendrologiczne; Zielnik. Ponadto Zakład posiada gospodarstwo doświadczalne obejmujące arboretum (park), pola selekcyjne i szkółki drzew. Zakład zatrudnia pięćdziesięciu siedmiu pracowników, w tym sześciu samodzielnych pracowników naukowo-badawczych i ośmiu naukowo-badawczych-ze stopniem doktora. Zakład jest jedyną instytucją naukową w Polsce zajmującą się wyłącznie badaniami roślin drzewiastych, zwłaszcza pod względem biologicznym. Problematyka badawcza związana jest z ogromną rolą roślin drzewiastych w przyrodzie i gospodarce, a także z zadaniami Zakładu, który jako placówka naukowa Polskiej Akademii Nauk rozwiązuje zagadnienia perspektywiczne. Szczególne znaczenie mają badania podstawowe, mające na celu podniesienie użyteczności roślin drzewiastych, koniecznych dla kształtowania środowiska życia człowieka. Tematyka badawcza Zakładu rozwija się w następujących kierunkach: podstawy genetyczne hodowli drzew i krzewów; fizjologia wzrostu i rozwoju; introdukcja i aklimatyzacja; intensyfikacja produkcji lasów i zadrzewień; systematyka i geografia; ochrona środowiska człowieka w wielkich miastach i okręgach przemysłowych; badania anatomiczne i eksperymentalne nad morfogenezą roślin. Badania o charakterze polowym znajdują oparcie w gospodarstwie pomocniczym, które obejmuje pola selekcyjne, szkółki naukowe i handlowe, szklarnie i inspekty oraz pola u prawne. Założone w początkach XIX w. arboretum, liczące ok. 2500 gatunków i odmian, stanowi bezcenne źródło materiału roślinnego wykorzystywane przez wiele placówek naukowych. Wartości naukowe i dydaktyczne tej kolekcji stale wzrastają, gdyż badania nad aklimatyzacją drzew i krzewów wymagają długiego okresu czasu a w tej placówce są one prowadzone od początku XIX w. Niezwykle cenny dla Zakładu jest również Zielnik, wzbogacany ciągle nowymi zbiorami, oraz Muzeum Dendrologiczne, posiadające w swoich zbiorach próbki drzew, m. in. z Argentyny, Australii, Nowej Zelandii, Trynidadu. Zakład posiada bibliotekę specjalistyczną liczącą ok. 20 000 woluminów. Dysponuje unikalną aparaturą - fitotronem, umożliwiającą prowadzenie wszechstronnych badań w zakresie fizjologii spoczynku nasion. Zakład posiada dobrą i przystosowaną do prowadzonych badań bazę doświadczalną: Zespół Gospodarstw Doświadczalnych o obszarze ok. 680 ha, z czego połowa przeznaczona jest dla potrzeb naukowo-badawczych. Arboretum posiada ok. 70 ha, las doświadczalny liczy 193 ha, pola selekcji drzew i krzewów wraz z matecznikiem 35 ha. Gospodarstwa pomocnicze zatrudniają 175 pracowników.

W Kórniku prowadzona jest jedna z najstarszych szkółek w kraju. W 1966 r. zapoczątkowano eksport roślin ozdobnych do Szwecji i Holandii. Zespół zatrudnia 175 osób, w tym pięćdziesięciu dwóch pracowników naukowo-badawczych.

Pracownicy Zakładu opublikowali do 1971 r. ok. siedmiuset prac i artykułów.

Wydawnictwa ciągłe: "Arboretum Kórnickie" (rocznik) od 1955 r., "Atlas Rozmieszczenia Drzew i Krzewów w Polsce" (zeszyt) od 1963 r. 3.- Instytut Ekologii w Warszawie: Zakład Agroekologii Polskiej Akademii Nauk w Turwi. Siedziba: Turew pow. Kościan. Kierownik: doc. dr Lech Ryszkowski (od 1 IV 1969 r.).

Zakład Agroekologii Polskiej Akademii Nauk w Turwi działa od 1954 r. jako Stacja Badawcza Zadrzewień Śródpolnych, podległa Zakładowi Dendrologii i Arboretum Kórnickiemu w Kórniku. Od dnia 1 VII 1965 r. placówkę przyłączono do Zakładu Ekologii Polskiej Akademii N auk w Warszawie jako Stację Agroekologiczną. Po dwóch latach działalności z dniem 1 VII 1967 r. Stacja została przemianowana na samodzielny Zakład Agroekologii. Kierownikiem był w tym czasie doc. dr Przemysław Trojan, który funkcję tę sprawował od 1 V 1963 do 31 III 1969 r. W Zakładzie prowadzi się badania w trzech grupach roboczych: botaniczno-siedliskowej; ekologii stosowanej i ekologii kręgowców. Ponadto Stacja posiada sekcję administracyjno-finansową i bibliotekę. W zakładzie pracuje dwudziestu dziewięciu pracowników, w tym dziesięciu pracowników naukowo-badawczych i dwunastu naukowo-technicznych. Problematyka badawcza skoncentrowana jest wokół bilansu energetycznego i krążenia pierwiastków w agrocenozach i stanowi część programu badań produkcyjności ekosystemów polnych. W ramach tegO' zadania badawczego prowadzone są badania nad czynnikami fizycznymi środowiska, jak termika powietrza i gleby; nad produkcją pierwotną pola; nad sezonowymi zmianami węgla organicznego i azotu w glebie oraz udziałem mikroorganizmów w tych procesach; wreszcie nad rolą organizmów zwierzęcych w gospodarce biologicznej, a przede wszystkim dokonywana jest ocena zagęszczenia, rozrodu i śmiertelności, diety oraz parametrów bioenergetycznych, zależności troficznych. Obiektem badań są pola z uprawami najważniejszych gospodarczo roślin (żyta, pszenicy i ziemniaków) oraz zadrzewienia śródpolne, mające bezpośredni wpływ na te uprawy. Zakład jest także jednostką koordynującą dla zespołu badawczego realizującego temat "Ekologiczne efekty intensywnej uprawy roli". Zakład zajmuje, przystosowany do aktualnych celów, pałac Chłapowskich w Turwi; jest dostatecznie wyposażony w aparaturę naukową, posiada dobrze zaopatrzoną w potrzebną literaturę bibliotekę podręczną. Stan księgozbioru wynosi ponad 1300 woluminów i 164 tytuły czasopism. 4. Zakład Paleozoologii w Warszawie. Dwie Grupy Robocze Mikropaleontologii i Bezkręgowców. Siedziba: Poznań, ul. Mielżyńskiego 27/29. Kierownik: dr hab. Jerzy Fedorowski (od 1 I 1971 r.). Placówka powstała w 1953 r. jako grupa robocza przy Muzeum Ziemi, a założycielem jej i długoletnim kierownikiem była prof. dr Maria Różkowska (do 31 XII 1970 r.). Grupa ta należała kolejno do Muzeum Ziemi, Instytutu Geologicznego i Polskiej Akademii Nauk i zatrudniała w latach 1953 - 1961 sześciu pracowników naukowych. Aktualnie dwie grupy robocze zatrudniają ogółem pięciu pracowników, w tym jednego ze stopniem doktora. Badania prowadzone są w dwóch kierunkach: l. Mikroorganizmy i mięczaki czwartorzędowe i subfosylne oraz trzeciorzędowe otwornice, 2. Tetracoralla. W temacie tym mieszczą się opracowania faunistyczno-stratygraficzne od syluru

Jan Szajbel

do karbonu w Polsce oraz karbonu i permu na Szpicbergenie i Wyspie Niedźwiedziej. A Grupy robocze prowadzą ożywioną wymianę naukową z placówkami zagranicznymi oraz współpracują stale z Instytutem Geologicznym w Warszawie i jego Oddziałami w Kielcach, Sosnowcu i Wrocławiu. Wyniki badań mają nie tylko znaczenie teoretyczne, ale również praktyczne, służą bowiem do ustalenia wieku skał przy poszukiwaniu złóż. Od 1953 r. opublikowano 48 oryginalnych prac naukowych, w tym dwanaście monografii. W 1953 r. prof. dr Maria Różkowska wyróżniona została Nagrodą Państwową III stopnia.

5. Zakład Ochrony Środowiska Regionów Przemysłowych w Zabrzu. Stacja Doświadczalna Rekultywacji Terenów Pogórniczych w Koninie. Siedziba: Konin, pi. Wolności 16. Kierownik: mgr inż. Tadeusz Lewandowski. Stacja powołana została w dniu 16 XI 1970 r. i zatrudnia pięciu pracowników, 'w tym jednego samodzielnego pracownika naukowo-badawczego.

Stacja prowadzi prace badawcze w dziedzinie metod rekultywacji różnych surowych gruntów zwałowiskowych drogą agro - i fitomelioracji.

NAUKI MATEMATYCZNO-FIZYCZNE, CHEMICZNE I GEOLOGICZNO-GEOGRAFICZNE

l. Instytut Chemii Organicznej w Warszawie. Zakład VII Stereochemii Produktów Naturalnych w Poznaniu. Siedziba: Poznań, ul. Grunwaldzka 6. Kierownik: prof. dr Maciej Wiewiórowski (od 30 III 1969 r.). Zakład powstał w dniu 30 III 1969 r. w wyniku połączenia działających w Poznaniu: Pracowni Alkaloidów Zakładu III Instytutu Chemii Organicznej z Pracownią Biochemii i Struktury Alkaloidów Instytutu Biochemii i Biofizyki Polskiej Akademii Nauk. Kierownikiem Zakładu oraz Pracowni Nr 1 został prof. dr Maciej Wiewiórowski, a kierownikiem Pracowni Nr 2 był prof. dr-J erzy Suszko.

Historia nowej placówki sięga 1955 r., kiedy przy Zakładzie Syntezy Organicznej Polskiej Akademii Nauk powstała Pracownia Nr 5 w Poznaniu, której pracą kierował prof. dr Jerzy Suszko. W 1965 r. Zakład Syntezy Organicznej został podniesiony do rangi Instytutu Chemii Organicznej z siedzibą w Warszawie. Pracownię poznańską organizacyjnie włączono do Zakładu III i nazwano Pracownią Alkaloidów. Pracownia ta w swych badaniach naukowych zajmowała się chemią alkaloidów grupy chininy, readyny, stereochemią związków policyklicznych oraz wiązaniem wodorowym w związkach pirydyny i chinoliny. Dorobek naukowy tej pracowni wynosi 57 publikacji.

Pracownia Biochemii i Struktury Alkaloidów Instytutu Biochemii i Biofizyki powstała w Poznaniu w 1960 r. Kierownikiem jej był prof. dr Maciej Wiewiórowski. Tematyka badawcza Pracowni dotyczyła chemii i biochemii alkaloidów łubinowych. Dorobek naukowy tej placówki wyraża się liczbą 25 publikacji i kilkoma wystąpieniami na arenie międzynarodowej. Zakład Stereochemii Produktów Naturalnych Instytutu Chemii Organicznej Polskiej Akademii Nauk mieści się w gmachu Zakładu Chemii Organicznej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (Collegium Chemicum). W skład kadry pracowniczej wchodzą: dwóch nieetatowych samodzielnych pracowników naukowo-badawczych, siedmiu pomocniczych pracowników naukowo-badawczych, w tym sześciu z ty tu

lem doktora, trzech pracowników naukowo-technicznych oraz cztery osoby odbywają studia doktoranckie. Powierzchnia zajmowana przez Zakład łącznie z magazynem wynosi ok. 250 m 2 . Zakład wyposażony jest w standardową aparaturę laboratoryjną, m. in. posiada spektrofotometr UR-10 na zakres podczerwieni (Zeissa) oraz chromatograf gazowy. W latach 1969 - 1971 kontynuowano badania rozpoczęte przez jednostki, z których Zakład powstał, oraz przystąpiono do badań w dziedzinie chemii kwasów nukleinowych. Instytut Fizyki w Warszawie posiada w Poznaniu zakłady bardzo prężne pod względem naukowjm, mające największe perspektywy rozwojowe wśród poznańskich placówek naukowych Polskiej Akademii Nauk. Działają trzy zakłady naukowe: l. Zakład Fizyki Ferromagnetyków, 2. Zakład Fizyki Dielektryków, 3. Zakład Radiospektroskopii. Poza tym istnieje dział techniczny oraz biblioteka obsługująca wszystkie trzy zakłady naukowe. W Zakładach Instytutu zatrudnionych jest łącznie 112 pracowników, w tym czterech samodzielnych pracowników naukowo-badawczych oraz ponad dwudziestu naukowo-badawczych, z których dziesięciu posiada stopień naukowy doktora. W oddziale prowadzi się również studium doktoranckie. Zakłady, pomimo otrzymania ostatnio dodatkowej powierzchni, pracują w trudnych warunkach lokalowych, w dodatku mieszczą się w trzech punktach miasta. Jednym z większych sukcesów Zakładów jest uruchomienie pierwszego w Polsce masera amoniakalnego (1964), następnie masera dwuwiązkowego, stanowiącego część składową budowanego masera-wzorca częstotliwości dla krajowej służby czasu. Zakłady są koordynatorem ogólnokrajowych badań naukowych w następujących grupach tematycznych problemów węzłowych: 1. Badania własności fizycznych ferromagnetyków, 2. Badania własności fizycznych dielektryków, 3. Budowa aparatury ra diospektroskopowe j. 2. Zakład Fizyki Ferromagnetyków. Siedziba: Poznań ul. Noskowskiego 10. Kierownik: prof. dr Janusz Morkowski (od 1 XII 1969 r.). Zakład powstał w 1954 r. pod nazwą Zakład Ferromagnetyków i Ferroelektryków, założony przez prof. dra Szczepana Szczeniowskiego. W 1956 r. podzielony został na Zakłady Ferromagnetyków oraz Dielektryków. Kierownikiem Zakładu Ferromagnetyków był prof. dr Szczepan Szczeniowski (do 30 XI 1969 r.). W 1970 r., w wyniku reorganizacji Instytutu Fizyki Polskiej Akademii Nauk, zmieniono nazwę na Zakład Fizyki Ferromagnetyków. W Zakładzie istnieją cztery Pracownie, odpowiadające podstawowym kierunkom prowadzonych badań: Teorii Magnetyzmu; Cienkich Warstw Magnetycznych; Sto-» pów i Ferrytów oraz Dynamiki Ośrodków Magnetycznych. Zakład zatrudnia dwudziestu dziewięciu pracowników, w tej liczbie dwóch samodzielnych pracowników naukowo-badawczych i sześciu ze stopniem doktora. W Zakładzie prowadzone są badania własności magnetycznych substancji o uporządkowanych momentach magnetycznych. W szczególności intensywnie prowadzone są badania w zakresie teorii ferromagnetyzmu. Znaczne są osiągnięcia Zakładu w dziedzinie teorii fal spinowych. Część potencjału zaangażowana jest w badania własności fizycznych cienkich warstw magnetycznych. Prowadzi się w tej dziedzinie prace, których celem jest wykorzystanie w miernictwie elektrycznym zjawisk galwanomagnetycznych w cienkich warstwach magnetycznych. Prowadzi się też prace badawcze nad otrzymywaniem nowych ferromagnetycznych związków międzymetalicznych oraz badane są struktury domenowe tych materiałów. Pod koniec 1970 r. Zakład przeniósł się do zaadaptowanych pomieszczeń przy

Jan Szajbel

ul. Noskowskiego 10, co w znacznym stopniu poprawiło warunki pracy pracowników oraz możliwości rozwojowe Zakładu. Zakład posiada podstawową aparaturę niezbędną do wykonywania bieżących prac, istnieje jednak konieczność uzupełnienia jej o unikalną aparaturę do otrzymania wysokiej jakości cienkich warstw i do technologii stopów. W latach 1956 -1971 pracownicy Zakładu opublikowali ok. 160 prac naukowych w czasopismach krajowych i zagranicznych. 3. Zakład Fizyki Dielektryków. Siedziba: Poznań ul. Noskowskiego 10. Kierownik: doc. dr Jerzy Małecki (od 1 V 1968 r.). Placówka powstała w 1956 r. z podziału wcześniej już istniejącego Zakładu Ferroelektryków i Ferromagnetyków Instytutu Fizyki Polskiej Akademii Nauk, którym kierował prof. dr Arkadiusz Piekara (do 30 IV 1968 r.). Zakład dzieli się na cztery Pracownie: Dielektryków Ciekłych; Ferroelektryków; Optyki Dielektryków i Jądrowego Rezonansu Paramagnetycznego. Badania prowadzone są w dwóch zasadniczych kierunkach: własności fizyczne i struktura materiałów dielektrycznych, ważnych w praktycznym stosowaniu w elektronice, a mianowicie ferroelektryków. Prowadzi się również badania wybranych zagadnień struktury i dynamiki oddziaływań molekularnych w dielektrykach. Szczególnie intensywnie rozwijane są badania oddziaływań bliskiego zasięgu w cieczach przez wiązanie wodorowe oraz typu dipol-dipol. Badania te, o dużym znaczeniu poznawczym, odgrywają zasadniczą rolę w poznaniu i zrozumieniu procesów biologicznych, a szczególnie w zjawiskach mutacji i błędów w kopiowaniu materiału genetycznego. Zakład zatrudnia dwadzieścia pięć osób, w tym dwunastu pracowników naukowych, jeden ze stopniem docenta a trzech ze stopniem doktora. W dorobku Zakładu znajduje się ok. 180 prac naukowych oraz szereg opracowań prototypowej aparatury naukowej. Prace te dostarczyły ważnych informacji o podstawowych własnościach materiałów dielektrycznych, znajdujących zastosowanie w podzespołach elektronicznych oraz w elektronice kwantowej. Dostarczyły interesujących danych posiadających znaczenie dla rozwijających się na całym świecie prac z biofizyki, biochemii oraz biologii molekularnej. Zakład dysponuje specjalnymi stanowiskami pomiarowymi, umożliwiającymi badania różnorodnych własności dielektrycznych, optycznych z wykorzystaniem laserowych źródeł promieniowania i radioskop owych dielektryków. Rozwija się badania czasów relaksacji jądrowej procesów dyfuzji oraz badania przewodnictwa elektrycznego dielektryków. Zakład zajmuje pomieszczenia w dwóch miejscach: przy ul. Noskowskiego 10 i w Collegium Chemicum przy ul. Grunwaldzkiej 6. 4. Zakład Radiospektroskopii. Siedziba: Poznań, ul. Mielżyńskiego 27/29. Kierownik: doc. dr Jan Stankowski (od 11 V 1966 r.). Zakład Radiospektroskopii Instytutu Fizyki Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu powstał w 1966 r. w wyniku przekształcenia istniejącej od 1960 r. Pracowni Radiospektroskopii Elektronowej przy Zakładzie Dielektryków Instytutu Fizyki Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu, kierowanej przez prof. dra Arkadiusza Piekarę. Zakład zatrudnia trzydziestu trzech pracowników, w tym jednego samodzielnego pracownika naukowo-badawczego i czterech ze stopniem doktora. Obok siedziby w gmachu Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Zakład korzysta z pomieszczeń w Collegium Chemicum przy ul. Grunwaldzkiej 6. Zakład składa się z trzech Pracowni: Elektronowego Rezonansu Paramagnetycznego; Jądrowego Rezonansu Paramagnetycznego Ciał Stałych; Spektroskopii Gazowej. W Zakładzie'prowadzi się badania elektronowego rezonansu paramagnetycznego jonów metali przejściowych oraz wolnych rodników powstałych w monokryształach w wyniku napromieniowania. Opracowano metodykę określania struktury elektronowej jonów oraz ich położenie w sieci krystalicznej. Wyznaczono struktury kompleksu miedziowego Cu 2 + i chromowego Cr 3 1- w kryształach glicyny, siarczanu glinowo - guanidynowego. Zakład jest dobrze wyposażony w aparaturę, a do najważniejszej należy: spektrometr do badania elektronowego rezonansu paramagnetycznego; akumulator .widmowy; spektrometr jądrowego rezonansu paramagnetycznego; magnetometr jądrowy; maser amoniakalny dwuwiązkowy; starkowski mikrofalowy spektrometr gazowy oraz aparatura do badań wysokociśnieniowych. Przy Zakładzie istnieje od 1971 r. Środowiskowe Laboratorium Metod Radiospektroskopowych i Mikrofalowych Instytutu Fizyki Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu. 5. Instytut Matematyczny w Warszawie. Pracownia w Poznaniu. Siedziba: Poznań, ul. Mielżyńskiego 27/29. Kierownik: prof. dr Władysław Orlicz (od ! I 1948 r.). Pracownia poznańska istnieje od powstania Instytutu Matematycznego (1948), opiera swoją działalność na pracownikach własnych. Pracownia mieści się w gmachu Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i posiada dobre warunki lokalowe.

W Pracowni zatrudnionych jest sześciu pracowników naukowo-badawczych, w tym jeden samodzielny. Działalność Pracowni związana jest z analizą funkcjonalną i jej zastosowaniami.

Z tej dziedziny pracownicy ogłosili ponad sto publikacji w wydawnictwach polskich i zagranicznych. Szczególne uznanie w skali światowej znalazły badania z dziedziny teorii przestrzeni modularnych i przestrzeni Orlicza, za które kierownik Pracowni uzyskał Państwową Nagrodę I stopnia (1966). Pracownia poznańska utrzymuje szerokie kontakty zagraniczne przez udział w kongresach międzynarodowych, długoterminowe staże naukowe. 6. Zakład Geofizyki w Warszawie. Astronomiczna Stacja Szerokościowa w Borowcu. Siedziba: Borowiec pow. Śrem. Kierownik: dr Ireneusz Domiński (od 1 IX 1965 r.).

Budowę Astronomicznej Stacji Szerokościowej w Borowcu rozpoczęto w 1953 r.

na podstawie uchwały Sekretariatu Naukowego Polskiej Akademii N auk z dnia · 9 XII 1952 r. Organizacyjnie podlegała ona Muzeum Ziemi w Warszawie, a później Zakładowi Astronomii Polskiej Akademii Nauk.

Organizatorem Stacji i długoletnim jej kierownikiem był prof. dr Józef Witkowski. Po jego przejściu na emeryturę w 1965 r. kierownictwo objął dr Ireneusz Domiński, a Stacja została organizacyjnie podporządkowana Zakładowi Geofizyki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie i włączona do działu Geodezji Wyższej i Astronomii Geodezyjnej. Głównym zadaniem Stacji jest kompleksowe badanie ruchu wirowego Ziemi, a w szczególności wyznaczanie wahań bieguna i nierównomierności w ruchu wirowym Ziemi. Zasadnicze prace wykonywane w Stacji dotyczą problemu przemieszczenia osi obrotu Ziemi oraz zmiany w jej ruchu wirowym, a głównymi tematami są: l. Wyznaczanie czasu miejscowego, długości i szerokości geograficznej z obserwacji astronomicznych; Konserwacja czasu w oparciu o zegary kwarcowe i molekularne (atomowe). 2. Nawiązywanie skal czasu z dokładnością mikrosekundową za pośrednictwem nadajników telewizyjnych. Badania prowadzone są w ramach współpracy z trzema międzynarodowymi organizacjami: a. Wszechzwiązkowym Naukowo-Badawczym Instytutem Pomiarów Fi

Jan Szajbelzyczno- Technicznych i Radiotechnicznych w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, b. Międzynarodowym Biurem Czasu w Paryżu, c. Międzynarodową Służbą Ruchów Bieguna w Japonii.

Wykonuje się obserwacje sztucznych satelitów Ziemi. Stacja emituje drogą przewodową sygnał czasu do Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza i częstotliwość wzorcową do Wielkopolskich Zakładów Teletechnicznych i Zakładu Radiospektroskopii Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu. W Stacji zatrudnionych jest dwudziestu czterech pracowników, w tym trzech z tytułem doktora. Pracownicy mają duży dorobek - ponad 70 publikacji naukowych. Stacja jest dobrze wyposażona w potrzebną aparaturę naukową, jak teleskopy, zegary kwarcowe i kamery satelitarne. W Międzynarodowym Roku Geofizycznym (1957) włączyła się do problematyki badania ruchu wirowego Ziemi, prowadząc prace na najwyższym światowym poziomie. W Stacji wydawany jest "cyrkularz''', zawierający materiały obserwacyjne. W drodze wymiany otrzymuje publikacje od ponad trzystu obserwatoriów z całego świata.

NAUKI TECHNICZNE

7. Instytut Podstawowych Problemów Techniki w Warszawie. Zakład Akustyki Cybernetycznej. Pracownia Fonetyki Akustycznej w Poznaniu. Siedziba: Poznań, ul. Matejki 48/49. Kierownik: doc. dr Wiktor Jassem (od 1 I 1957 r.). Pracownia powstała w 1957 r. przy Zakładzie Badania Drgań Instytutu Podstawowych Problemów Techniki. W latach 1957 - 1971 powiększyła się ze stanu dwóch pracowników do sześciu, w tym jeden samodzielny pracownik naukowo-badawczy. Kierunek badań przechodził ewolucję odzwierciedlającą rozwój tendencji światowych w zakresie fonetyki stosowanej. Początkowo przeważały prace o zastosowaniu metod doświadczalnych akustyki do opisu fonetycznych właściwości języka polskiego. Od szeregu lat ciężar prac przenosi się na teoretyczne i techniczne opracowania o charakterze zastosowawczym, z określonymi celami wdrożeniowymi w zakresie medycyny, automatyki i kryminalistyki. Praee wykonane w Pracowni znalazły zastosowanie w medycynie, kryminalistyce i naukach technicznych. Były przedstawiane na kongresach i zjazdach krajowych i międzynarodowych w tym na wszystkich Międzynarodowych Kongresach Nauk Fonetycznych. W Pracowni skonstruowano prototypy aparatury pomiarowej, które znalazły już szereg odbiorców krajowych i zagranicznych i są od trzech lat sprzedawane przez Instytut Podstawowych Problemów Techniki.

Wydano dotychczas 50 publikacji książkowych, monograficznych i artykułów.

NAUKI ROLNICZE I LEŚNE

8. Zakład Genetyki Roślin w Poznaniu. Siedziba: Piątkowo, ul. Strzeszyńska 2/4.

Kierownik: prof. dr Stefan Barbacki (od 21 X 1954 r.).

Zakład powołany został U chwałą Prezydium Polskiej Akademii Nauk z dnia 21 X 1954 r. pod nazwą Zakład Hodowli Roślin Polskiej Akademii Nauk. Na podstawie uchwały Prezydium Akademii z dnia 17 I 1961 r. połączone zostały: Zakład Hodowli Roślin w Poznaniu i Zakład Genetyki Roślin w Skierniewicach, tworząc nową placówkę pod nazwą Zakład Genetyki Roślin Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu. Zakład działa w oparciu o statut zatwierdzony uchwałą Sekretariatu N aukowego Polskiej Akademii N auk z dnia 14 III 1967 r. Zakład składa się z dwóch jednostek: Zakładu Genetyki Roślin w Piątkowie pod

Poznaniem oraz Ośrodka Badań Genetycznych w Skierniewicach. W skład Zakładu Genetyki Roślin w Poznaniu wchodzi siedem Pracowni, w tym pięć w Poznaniu i dwie w Warszawie: Genetyki i Hodowli Roślin; Cytogenetyki; Fizjologii Roślin; Biochemii; Statystyki Matematycznej oraz w Warszawie: Cytogenetyki i Zasobów Genowych. Natomiast w Ośrodku Badań Genetycznych w Skierniewicach działają dwie Pracownie: Genetyki Roślin Kwiatowych i Genetyki Grzybów. W zakładzie prowadzone są badania z zakresu genetyki i hodowli roślin rolniczych. Zakład dysponuje własnym polem doświadczalnym o powierzchni 16 ha oraz przejętym z Państwowego Funduszu Ziemi o powierzchni 30 ha gruntów ornych w Cerekwicy po w. Poznań. Prace badawcze Ośrodka Badań Genetycznych w Skierniewicach koncentrują się wokół tematyki z dziedziny genetyki roślin ogrodniczych. Ośrodek posiada małe, lecz dobrze wyposażone laboratoria badawcze oraz szklarnię i pola doświadczalne. Zakład zatrudnia łącznie 178 osób, w tym trzech samodzielnych pracowników naukowo-badawczych i dwudziestu ośmiu naukowo-badawczych. Przy Zakładzie zorganizowane jest środowiskowe laboratorium metod pomiarowych biologii molekularnej. Zakład zajmuje się wydawaniem "Polonica Genetica" oraz "Przeglądu zagranicznej literatury naukowej z zakresu genetyki i hodowli roślin". Do współpracy zaproszono specjalistów ze wszystkich dziedzin genetyki z różnych ośrodków nauko wych w kraju.

TOWARZYSTWA NAUKOWE DOTOWANE PRZEZ POLSKĄ AKADEMIĘ NAUK

1. Instytut Zachodni w Poznaniu. Siedziba: Poznań, Stary Rynek 2. Prezes Kuratorium: prof. dr Jan Wąsicki (od 24 III 1972 r.). Przewodniczący Rady Naukowej: prof.' dr Zdzisław Kaczmarczyk (od 24 III 1972 r.) Dyrektor: prof. dr Władysław Markiewicz (od 19 IV 1966 r.).

Instytut Zachodni powołany został w grudniu 1944 r. na zebraniu konspiracyjnym w Milanówku pod Warszawą, a zatwierdzony w dniu 27 II 1945 r. przez Prezesa Rady Ministrów. Organizatorem i pierwszym dyrektorem Instytutu był prof. dr Zygmunt Wojciechowski. Instytut działa w oparciu o statut, który sankcjonuje dwoisty jego charakter, a mianowicie jako towarzystwa naukowego i jako placówki naukowo-badawczej. W tym ostatnim przypadku rolę resortu w stosunku do Instytutu spełnia Wydział I Nauk Społecznych Polskiej Akademii Nauk.

Stan organizacyjny Instytutu przedstawia się następująco: Ogólny nadzór nad działalnością Instytutu sprawuje siedemnastoosobowe Kuratorium, wybierane na Walnym Zebraniu członków. Organem doradczym i opiniodawczym jest Rada Naukowa powoływana na wniosek Kuratorium przez Sekretariat Naukowy Wydziału I Polskiej Akademii Nauk. Rada Naukowa wypowiada się w sprawach programów i planów naukowo-badawczych, działalności wydawniczej Instytutu oraz w sprawach kadry naukowej. Dyrekcja Instytutu kieruje działalnością następujących zakładów naukowych oraz komórek techniczno-naukowych: a, Z ak ł a d y n a u k o we: 1. Zakład Ekonomiczny. 2. Zakład Historyczny, 3. Zakład Socjologiczny, 4. Zakład Nauk Prawno-Politycznych, 5. Zakład Zagadnień Ruchów i Partii Politycznych w Niemczech, 6 Zakład Kultury Niemiec Współczesnych, 7. Zakład Badania Dziejów Okupacji Hitlerowskiej w Polsce.

Jan Szajbelb. K o mór k i t e c h n i c z n o - n a u k o we: 1. Biblioteka, 2. Dział Dokumentacji i Informacji Naukowej, 3. Dział Wydawniczy. Instytut Zachodni mieści się w kilku zabytkowych budynkach przy Starym Rynku, m. in. w dawnym budynku Wagi Miejskiej. W Instytucie zatrudnionych jest siedemdziesięciu pracowników, w tym jedenastu samodzielnych pracowników naukowo-badawczych.

Instytut Zachodni prowadzi badania kompleksowe, zintegrowane wokół kilku problemów o dużym znaczeniu teoretycznym i praktycznym, szczególnie dotyczących form i celów współczesnego kapitalizmu niemieckiego i w tym zakresie uznany został przez Polską Akademię Nauk za placówkę wiodącą w badaniach nad współczesnym kapitalizmem. W tej tematyce spełnia też koordynujące zadanie w ramach współpracy Polskiej Akademii Nauk z krajami socjalistycznymi w badaniach nad współczesnym imperializmem. W osiągnięciach swoich w odniesieniu do naukowego zagospodarowania zachodnich i północnych ziem Polski Instytut Zachodni spełniał i spełnia główną rolę w zakresie problematyki historycznej, społecznej, gospodarczo-politycznej, a szczególnie socjologicznej. Instytut posiada jedyną w Polsce bibliotekę specjalistyczną obejmującą zagadnienia niemcoznawcze zawierającą (1970) 47 233 woluminów, bogaty zbiór wycinków prasowych i dokumentacji. W ł a s n e w y d a w n i c t w a: (publikacje zwarte i periodyczne), "Przegląd Zachodni" oiraz w językach obcych: "Polish Western Affairs" i "La Pologne et les 1 Affaires Occidentales".

2. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Siedziba: Poznań, ul. Mielżyńskiego 27/29. Prezes: prof. dr Stefan Barbacki (od 28 IV 1961 r.). Sekretarz Generalny: prof. dr Gerard Labuda (od. 28 IV 1961 r.). Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk założone zostało w 1857 r. Liczy 822 członków i działa na zasadzie statutu znowelizowanego przez Walne Zebranie w dniu 28 IV 1964 r. Celem Towarzystwa jest praca nad rozwojem i postępem nauki we wszystkich dziedzinach, w szczególności w zakresie badań odnoszących się do regionu wielkopolskiego, wzbudzanie i utrzymywanie życia naukowego na terenie Wielkopolski i związanie go z budownictwem socjalizmu w Polsce. Pracą Towarzystwa kieruje piętnastoosobowy Zarząd. Towarzystwo dzieli się na sześć Wydziałów, w ramach których działa dwadzieścia pięć komisji: I. Wydział Filologiczno- Filozoficzny z trzema komisjami, II. Wydział Historii i Nauk Społecznych z sześcioma komisjami, III. Wydział Matematyczno-Przyrodniczy z pięcioma komisjami, IV. Wydział Lekarski z czterema komisjami, V. Wydział Nauk Technicznych z sześcioma komisjami, VI. Wydział Nauk Rolniczych i Leśnych z dwiema komisjami. W stadium organizacji znajduje się Wydział VII - Nauk o Sztuce. Pod względem administracyjnym Towarzystwo dzieli się na następujące komórki organizacyjne: Główna Redakcja Wydawnictw, Biblioteka, Dział Wymiany Wydawnictw, Dział Księgowości i Administracja. W Towarzystwie zatrudnione są pięćdziesiąt cztery osoby, z tego osiem osób zatrudnionych w redakcji. Towarzystwo wydaje następujące periodyki i serie: "Annales Pharmaceutici", "Annales of Immunology" , "Badania z Dziejów Społecznych i Gospodarczych", "Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią" Seria A: Geografia, Seria B: Biologia, ,.Biuletyn Fonograficzny", "Bulletin de la Societe des Amis des Sciences et des Lettres". Seria B: Sciences Mathematiques et Naturelles. Seria D: Sciences Biologiques, "Linqua Posnaniensis", "Medycyna Doświadczalna", "Poznańskie Roczniki Ekonomiczne", "Prace Chemiczne", "Prace z zakresu leśnictwa", "Prace z zakresu nauk rolniczych", "Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych", "Roczniki Historyczne", "Slavia Occidentalis", "Studia z Automatyki" oraz prace poszczególnych komisji. Towarzystwo ma duże osiągnięcia w zakresie popularyzacji nauki. Stałą formą są powiatowe "Studia Regionalne" organizowane w okresie jesienno-zimowym każdorazowo w dwóch miastach powiatowych. Prelegent dojeżdża z Poznania co dwa tygodnie. Tematy odniesione są do danego regionu i dotyczą geografii, przyrody, pradziejów, historii, zabytków sztuki, etnografii, perspektyw rozwoju ekonomicznego, gospodarki rolnej, zagadnień socjologicznych i zagadnień kulturalnych. 3. Polskie Towarzystwo Akustyczne. Siedziba: Poznań, ul. Fredry 10. Prezes: prof. dr Halina Ryffert (od 19 IX 1970 r.). Sekretarz Generalny: dr hab. Stanisław Augustyniak (od 19 IX 1970 r.).

Towarzystwo założone w 1963 r. liczy 242 członków i posiada pięć oddziałów w: Gliwicach, Gdańsku, Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu.

Działalność Towarzystwa skupia się na organizowaniu posiedzeń naukowo-dyskusyjnych z zakresu bioakustyki, badań nad hałasem, perspektyw rozwoju akustyki molekularnej i zagadnień zdolności do pracy w hałasie. Towarzystwo współpracuje z Komitetem Akustyki Polskiej Akademii Nauk, biorąc udział w pracach jego sekcji, w konferencjach, posiedzeniach naukowych i sympozjach. W dziedzinie upowszechniania nauki członkowie Towarzystwa wygłaszają odczyty popularnonaukowe z zakresu akustyki medycznej, elektroakustyki i analizy spektralnej oraz walki z hałasem. Organizują pokazy aparatury pomiarowej z dziedziny wibracji i hałasów oraz "Seminaria otwarte z akustyki", których celem jest upowszechnianie wiedzy akustycznej przez liczne kontakty z przemysłem, budownictwem, komunikacją. Towarzystwo wydaje wspólnie z Komitetem Akustyki Polskiej Akademii Nauk kwartalnik: "Archiwum Akustyki".