JAN SZAJBEL

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1972.10/12 R.40 Nr4

PLACÓWKI NAUKOWE POLSKIEJ AKADEMII NAUK W POZNANIU I REGIONIE POZNAŃSKIM W LATACH 1950-1971

Część pierwsza

POZNAŃ należy do największych ośrodków naukowych w kraju. O randze naukowej środowiska decyduje przede wszystkim osiem szkół wyższych zatrudniających ponad 3150 pracowników naukowo-dydaktycznych, w tym 639 profesorów i docentów 1 . O sile i prężności poznańskiego środowiska naukowego stanowią także instytuty resortowe, których na koniec 1971 r. było w Poznaniu dwadzieścia cztery i które razem z centralnymi laboratoriami zatrudniały według danych z końca 1970 r. 2064 pracowników naukowo-badawczych i inżynieryjno-technicznych, w tym 103 samodzielnych pracowników naukowo-badawczych i ponad 200 naukowo-badawczych ze stopniem doktora. Poznań jest czwartym w kraju co do wielkości, ośrodkiem naukowym Polskiej Akademii Nauk. Działa tu dwadzieścia dziewięć różnych placówek i jednostek organizacyjnych oraz trzy towarzystwa naukowe dotowane przez Polską Akademię Nauk. W placówkach tych zatrudnionych jest ogółem ponad 780 pracowników, w tym 35 samodzielnych pracowników naukowo-badawczych, 170 naukowo-badawczych i ponad 400 działalności podstawowej2. Najliczniej reprezentowane są placówki nauk społecznych. S4 to jednak najczęściej małe jednostki, liczące od kilku do kilkunastu pracowników. W czternastu placówkach zatrudnionych jest około 80 osób. N atomiast w pięciu placówkach nauk biologicznych zatrudnionych jest około 290 pracowników 8. Samodzielnymi placówkami są: Zakład Dendrologii i Arboretum Kórnickie w Kórniku, Zakład Genetyki Roślin oraz Biblioteka Kórnicka Polskiej Akademii Nauk. Pozostałe nie stanowią jednostek samodzielnych, lecz wchodzą organizacyjnie w skład innych placówek naukowych.

KIERUNKI BADAN

Działalność naukowa placówek Polskiej Akademii Nauk regionu poznańskiego obejmuje szeroką problematykę badawczą.

1 Dane liczbowe dotyczą roku akademickiego 1970/1971.

i! Dane liczbowe na koniec 1970 r. wykazywały liczbę 770 pracowników. W 1971 r. powstała w Poznaniu Pracownia Badania Osobowości Decydentów zatrudniająca czterech pracowników oraz znacznie powiększyły stan liczbowy Zakłady Fizyki i Genetyki Roślin. , Szczegółowy wykaz placówek zob. "Kronika Miasta Poznania" R. 1971, s. 15 -18.

Jan Szajb e l

W naukach społecznych na szczególne wyróżnienie zasługują badania nad rozwojem społecznym i gospodarczym Słowian w dorzeczu Odry i Wisły w epoce metali; nad przeobrażeniami społeczno-osadniczymi w Polsce wczesnośredniowiecznej; określeniem wszystkich punktów osadniczych do 1525 r. w Poznańskiem i Kaliskiem; syntezą dziejów Pomorza; stosunkami polsko-niemieckimi; nad dziejami okupacji hitlerowskiej w Polsce; rolą i miejscem Niemieckiej Republiki Federalnej w procesach rozwojowych Europy; przemianami społecznymi na Ziemiach Zachodnich. Ponadto prowadzi się badania nad opracowaniem słowników starożytności słowiańskich i polszczyzny XVI w.; przygotowuje do wydania roczniki i kroniki średniowieczne Wielkopolski i Pomorza; bieżącą bibliografię li teratury polskiej; dzieła wszystkie Oskara Kolberga. Duże znaczenie mają badania nad rozwojem osadnictwa wczesnośredniowiecznego północno-wschodniej Bułgarii (wraz z Bułgarską Akademią Nauk) oraz prace prowadzone nad wydaniem oryginalnych tekstów średniowiecznych kronikarzy czeskich z tłumaczeniem na język polski. W naukach biologicznych na czoło wysuwają się badania kompleksowe nad: biologią roślin drzewiastych; introdukcją i aklimatyzacją drzew i krzewów oraz ich systematyką i geograficznym rozmieszczeniem; intensyfikacją produkcji lasów; ochroną środowiska człowieka w wielkich miastach i okręgach przemysłowych; genetyką roślin zbożowych; analizą genetyczną mieszańców i populacji roślin; analizą zjawisk współdziałania genów; nad genetyczną kontrolą procesów wzrostu i różnicowania komórek u roślin; poliploidalnością naturalną i indukowaną u roślin uprawnych; wpływem zrzutu wód podgrzanych na bentos jezior w okolicach Konina.

W naukach matematyczno-fizycznych, chemicznych, geologiczno-geograficznych na szczególne wyróżnienie zasługują badania prowadzone nad szeroko pojętą fizyką ciała stałego, a w szczególności nad: teorią magnetyzmu, własnościami cienkich warstw magnetycznych i materiałów magnetycznych; poszukiwaniem materiałów dielektrycznych; strukturą i oddziaływaniami molekularnymi w dielektrykach; własnościami elektrycznych kompleksów molekularnych; własnościami optycznymi dielektryków oraz strukturą ciał stałych metodami spektroskopowymi 1 radiospektroskopowymi.

Duże znaczenie mają badania nad strukturą i syntezą produktów naturalnych, a w szczególności kwasów nukleinowych, terpenów i alkaloidów. W naukach technicznych prace prowadzi się tylko nad syntezą mowy, przy czym oprócz badań cech osobistych głosu i analizą parametrów formatowych dla celów rehabilitacji wad mowy, dąży się do opracowania układów automatycznego sterowania przy pomocy mowy.

BAZA LOKALOWA I WYPOSAŻENIE

Akademia posiada kilka zabytkowych budynków, które przystosowano do potrzeb placówek naukowych. Wymienić należy przede wszystkim pałac Działyńskich, gmach dawnego Muzeum Przyrodniczego prz}' ul. Świerczewskiego 19, Zamek w Kórniku i pałac w Turwi po w. Kościan. W pałacu Działyńskich mieszczą się siedziby większości placówek nauk społecznych i podległych Prezydium Akademii. W gmachu dawnego Muzeum Przyrodniczego mleSCl się Oddział Instytutu Zoologicznego, a Zamek w Kórniku zajmuje Biblioteka Kórnicka. W pałacu w Turwi znajduje się Stacja Agroekologii. Dobre warunki lokalowe (399 m 2 ) posiada Astronomiczna Stacja Szerokościowa w Borowcu zbudowana w 1957 r. W 1956 r. wybudowano pomieszczenia dla potrzeb Zakładu Dendrologii i Arboretum Kórnickiego o powierzchni 1400 m\ co znacznie poprawiło sytuację lokalową tej placówki. Uległa też poprawie sytuacja lokalowa Zakładu Genetyki Roślin, gdyż w 1971 r. ukończono budowę siedziby przy ul. Strzeszyńskiej 2/4 składającej się z głównego budynku laboratoryjnego, szklarni, zaplecza gospodarczego. Aktualnie z funduszy Akademii przeprowadzany jest remont kapitalny siedziby Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół N auk przy ul. Mielżyńskiego 27/29. W gmachu tym znalazły pomieszczenie: część Zakładu Radiospektroskopii Instytutu Fizyki, dwie grupy robocze Zakładu Paleozoologii oraz Pracownia Instytutu Matematycznego. "W najtrudniejszej sytuacji lokalowej znajdują się w dalszym ciągu trzy zakłady Instytutu Fizyki. Sytuacja ich uległa w 1971 r. pewnej poprawie po otrzymaniu do dyspozycji dwóch domów przy ul. Noskowskiego 10. Pomimo to zakłady Instytutu Fizyki rozsiane są po gmachach Collegium Chemicum Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza przy ul. Grunwaldzkiej 6, Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk przy ul. Mielżyńskiego 27/2» i przy ul. N oskowskiego 10, Sytuacja ulegnie generalnej poprawie po zbudowaniu zespołu budynków dla Instytutu Fizyki Polskiej Akademii N a uk przy ul. W ęglinieckiej w. 1973 r. Zakład Stereochemii Produktów Naturalnych Instytutu Chemii Organicznej nie posiada własnych lokali. To samo dotyczy Pracowni Fonetyki Akustycznej Instytutu Podstawowych Problemów Techniki. Wyposażenie w aparaturę placówek Akademii jest na ogół pełne. Instytut Fizyki posiada cenną aparaturę do badań strukturalnych ciała stałego, cieczy i gazów, aparaty rentgenowskie, akumulator widma, spektrometry, zespół napylarek do otrzymywania cienkich warstw, zespół do badania absorpcji i emisji rezonansowej w gazach, zespół aparatur do badania własności dielektrycznych i magnetycznych, zespoły laserów do badania zjawisk nieliniowych. Zakład Stereochemii Produktów N aturalnych posiada dobry chromotograf gazowy i spektrofotometr do widm w podczerwieni. Zadowalający zestaw aparatów posiada Pracownia Fonetyki Akustycznej. Braki aparatury występują w Zakładzie Genetyki Roślin. Wszystkie placówki Akademii odczuwają brak dobrze wyposażonej pracowni reprograficznej.

CHARAKTERYSTYKA PLACOWEK POLSKIEJ AKADEMII NAUK REGIONU POZNAŃSKIEGO

JEDNOSTKI PODLEGŁE PREZYDIUM POLSKIEJ AKADEMII NAUK (POMOCNICZE O CHARAKTERZE NAUKOWYM)

Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Oddział w P o z n a n i u. Siedziba: Stary Rynek 78/79; Kierownik: mgr Anna Marciniak (od l II 1972). Oddział istnieje od 1956 r. i zasięgiem działalności obejmuje Poznań oraz województwa: koszalińskie, poznańskie, szczecińskie i zielonogórskie. Organizatorem Od

5 Kronika Miasta Poznania

Jon Szajb e ldziału był prof. dr Kazimierz Slaski, który kierował nim do 31 XII 1964 r. Od l I 1965 r. do 31 I 1972 r. kierownikiem był dr Jan Szajbel. Archiwum powołane zostało do gromadzenia i przechowywania materiałów archiwalnych powstających w wyniku działalności placówek Akademii oraz stowarzyszeń naukowych dotowanych przez Polską Akademię Nauk. Archiwum gromadzi również spuścizny rękopiśmienne uczonych; inwentaryzuje materiały do historii nauki i techniki polskiej w formie fotokopii i mikrofilmów. Oddział zajmuje jedno pomieszczenie o powierzchni 56 m 2 w pałacu Działyńskich, zatrudnia czterech pracowników dokumentalistów i naukowo-technicznych. Inwentarze opracowanych spuścizn publikowane są w "Biuletynie Archiwum PAN". O pracy i zbiorach Archiwum informuje "Przewodnik po zespołach i zbiorach Archiwum PAN" (1965). B i b i o t e k a K ó r n i c k a P o l s k i e jAk a d e m i i N a u k w K ó r n i ku. Siedziba: Kórnik-Zamek pow. Śrem, Kierownik: doc. dr Stefan Weymann (od lIV 1955). Biblioteka Kórnicka, dawna biblioteka magnacka, a następnie fundacja, powstała w pierwszym ćwierćwieczu XIX w. Założycielem jej był Tytus Działyński. Zgromadził on w swej siedzibie w Zamku Kórnickim cenne zespoły rękopisów i druków polskich głównie z XVI i XVII w. Po wygaśnięciu rodu Działyńskich, zbiory ich wraz z majątkiem przeszły w ręce Władysława Zamoyskiego, siostrzeńca Jana Działynskiego. Władysław Zamoyski zgodnie z intencją fundatora Biblioteki oddał w 1925 r. cały majątek i Bibliotekę narodowi polskiemu na własność, tworząc fundację "Zakłady Kórnickie". W latach okupacji (1939 - 1945) Zamek Kórnicki zamieniony został na magazyn.

Zbiory biblioteczne szczęśliwie ocalały, ucierpiały natomiast znacznie zbiory muzealne. q Od dnia 10 I 1953 r. Biblioteka Kórnicka wchodzi w skład placówek Akademii.

Biblioteka dzieli się na działy: l. Gromadzenia, 2. Opracowania nowych druków i czasopism, 3. Udostępniania i informacji naukowej, 4. Rękopisów, 5. Starych druków, 6. Muzealny z trzema gabinetami: numizmatycznym, kartografii i grafiki, 7. Administracyjny obsługujący wszystkie działy. W ramach Biblioteki działają również cztery pracownie: l. "Acta Tomiciana", 2. Spraw i Sporów Polsko-Krzyżackich, 3. Dziejów Parlamentaryzmu Polskiego, 4. Reprograficzna. Biblioteka wraz z Oddziałem zatrudnia łącznie czterdziestu pięciu pracowników, w tym dwóch samodzielnych pracowników nauki, siedmiu bibliotekarzy dyplomowanych, pięciu z tytułem doktora. Do dnia 15 X 1952 r. dyrektorem Biblioteki był prof. dr Stanisław Bodniak, a po jego śmierci do dnia l IV 1955 r. obowiązki dyrektora pełniła mgr Stanisława Jasińska. Dzięki pomocy finansowej Polskiej Akademii N auk odbudowano i oddano do użytku Biblioteki pałac Działyńskich, dawną siedzibę właścicieli Kórnika. W Pałacu znalazły pomieszczenia liczne placówki nauk społecznych Akademii, a Biblioteka, która administruje gmachem, otworzyła tu swój Oddział. W Oddziale, obok biblioteki podręcznej (8000 woluminów), zgromadzono dokumentacje zbiorów kórnickich, stwarzając pełne możliwości korzystania z cennych zasobów Biblioteki Kórnickiej. W pałacu Działyńskich mieści się również Pracownia Edytorska Biblioteki Kórnickiej "Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum", która przygotowuje kilkutomową krytyczną reedycję akt i dokumentów procesów Polski z Zakonem Krzyżackim w XIV, XV i XVI w. Biblioteka Kórnicka prowadzi centralny katalog starodruków wielkopolskich oraz kartotekę materiałów źródłowych zawartych w rękopisach w bibliotekach poznańskich, dotyczących parlamentaryzmu polskiego do roku 1795 (ok. 12 000 pozycji).

Biblioteka prowadzi szeroką działalność popularyzatorską, usługową i naukowobadawczą. Muzeum Kórnickie odwiedza rocznie ok. 180 000 osób, w tym 8000 obcokrajowców.

Rocznie korzysta się. z około 60 000 woluminów i czasopism.

NAUKI SPOŁECZNE

W Poznaniu istnieją trzy jednostki organizacyjne Instytutu Badań Literackich w Warszawie, nie posiadające wspólnego kierownictwa. Również pod względem organizacyjnym i merytorycznym jednostki te nie są związane ze sobą ani więzami formalnymi, ani współpracy naukowej. Zatrudnia się w nich dwudziestu pracowników etatowych. l. Pracownia Bibliografii Bieżącej Instytutu Badań Liter a c k i c h w Warszawie. Siedziba: Poznań, Stary Rynek 71. Kierownik: mgr Janina Formanowicz (od dnia l II 1963 r.).

Pracownia powstała w dniu l XI 1948 r. z inicjatywy organizatora prof. dra Stefana Vrtel- Wierczynskiego, który kierował nią do dnia 31 stycznia 1963 r. Mieści się w lokalach dzierżawionych o powierzchni 186 m 2 . Głównym zadaniem jedenastoosobowego zespołu jest opracowanie i przygotowanie do druku bieżących roczników Polskiej Bibliografii Literackiej. Każdy tom posiada objętość ok. 100 arkuszy wydawniczych. Do końca 1971 r. ukazało się drukiem: osiem tomów za lata: 1944-1951, 1956 oraz jedenaście tomów za lata 1958-1968. Pracownia posiada w kartotece bogate materiały do bibliografii literackiej retrospektywnej, regionalne za lata 1800 - 1939 i ogólnopolskie za lata 1800 - 1963. 2. P r a c o w n i a S ł o w n i k a P o l s z c z y z n y XVI w. I n s t y t u t u B a d a ń L i t e r a c k i eh w Warszawie. Siedziba: Poznań, Stary Rynek 78/79.

Kierownik: prof. dr Władysław Kuraszkiewicz, opiekun z ramienia Akademii (od dnia l I 1951 r.).

Pracownia powstała w dniu l I 1951 r. pod kierunkiem prof. dra Władysława Kuraszkiewicza jako jeden z kilku zespołów leksykograficznych Instytutu Badań Literackich, kierowanych przez prof. dr Marię R. Mayenową. Przystąpiła ona do opracowania nowego słownika, opartego na szerokiej dokumentacji, mającego na celu rejestrację słownictwa polskiego Odrodzenia i kontynuację Słownika Staropolskiego. Dotychczasowy najpełniejszy zbiór słownictwa polskiego: Słownik jęzYka polskiego Bogusława Lindego nie wystarczał już jako zbiór słownictwa historycznego, na którym można by budować współczesną wiedzę o historii języka polskiego.' Głównym zadaniem Pracowni jest redagowanie bieżących tomów Słownika Polszczyzny XVI w. Poza tym w oparciu o ogromną kartotekę materiałową wykonywane są liczne prace z zakresu historii języka polskiego przez pracowników nauki polskich i zagranicznych: Bułgarii, Czechosłowacji, Niemieckiej Republiki Federalnej, Niemieckiej Republiki Demokratycznej, Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i in. W wyniku dotychczasowej działalności Pracowni, zatrudniającej aktualnie pięciu pracowników, sporządzono obszerną kartotekę materiałową, w tym cały dorobek ważniejszych pisarzy Orodzenia: Biernata, Bielskiego, Górnickiego, Kochanowskiego, Orzechowskiego, Reja, stanowiący bazę dla badań nad językiem XVI w. Przy współpracy z pozostałymi pracowniami wydano już pięć tomów, a dwa następne przygotowane są do druku. Pracownia posiada dobre warunki lokalowe w pałacu Działyńskich.

5*

Jan Szajb e l

3. Zespół "Nowego Korbuta" Instytutu Badań Literackich w Warszawie. Siedziba: Poznań, ul. Marchlewskiego 126, blok B pOK. 110. Kierownik: doc. dr Jarosław Maciejewski, opiekun z ramienia Akademii (od dnia l VI 1964 r.). Zespół "Nowego Korbuta" istnieje w Poznaniu od dnia l VI 1950 r. i pracował początkowo w dwóch grupach: staropolskiej i pozytywistyczno-młodopolskiej. Grupa staropolska, której kierownikiem i redaktorem naczelnym był prof. dr Roman Pollak, a głównym współpracownikiem doc. Tadeusz Witczak, została w drugiej połowie 1965 r. rozwiązana po wydaniu trzech tomów staropolskich "Nowego Korbuta ".

Grupa pozytywistyczno-młodopolska, pracująca początkowo pod kierownictwem prbi. dra Zygmunta Szweykowskiego, później doc. dra Jarosława Maciejewskiego, pracuje nadal pod nazwą Zespół "Nowego Korbuta" . Obecnie do Zespołu należą trzy starsze asystentki naukowo-techniczne. Efektem pracy tego zespołu jest wydany w 1970 r. tom XIII "Nowego Korbuta' w druku i opracowaniu znajdują się tomy: XIV - XVIII. W planach Instytutu Badań Literackich dla Zespołu przewidziane są prace nad periodyczną edycją Słownika Pisarzów Polskich pod naukową redakcją doc. dra Tadeusza Witczaka (część staropolska) i doc. dra Jarosława Maciejewskiego (część romantyczna, pozytywistyczna i młodopolska) oraz nad opracowaniem Słownika pseudonimów. Z ak ł a d H i s t o r i i P o m o r z a I n s t y t u t u H i s t o r i i w Warszawie. Siedziba: Poznań, Stary Rynek 78/79. Kierownik: prof. dr Gerard Labuda (od l I 1953). Zakład powstał w dniu l stycznia 1953 r. i działa w ramach planów generalnych Instytutu Historii. Dzieli się na cztery pracownie regionalne: Dziejów Pomorza w Poznaniu; Prus Królewskich i Książęcych w Toruniu; Historii Pomorza Wschodniego i Gdańska w Gdańsku; Historii Pomorza Zachodniego i Szczecina w Szczecinie. W pracowni Dziejów Pomorza, gdzie mieści się również kierownictwo Zakładu, pracuje siedem osób, w tym trzech samodzielnych pracowników naukowo- badawczych.

Zadaniem Zakładu jest opracowanie syntezy dziejów Pomorza od czasów najdawniejszych oraz organizacji badań nad dziejami Pomorza i regionu nadbałtyckiego. W latach 1953-1970 opublikowano m. in.: Szkice z dziejów Pomorza (trzy tomy); Dzieje Szczecina (tom II); Historię Pomorza (tom I) - praca ta otrzymała w 1970 r. Nagrodę Państwową. Prócz tego pracownicy Zakładu ogłosili szereg monografii np. Dzieje Gdańska, Dzieje wojny trzYnastoletniej. Planuje się opublikowanie tomów II i III Historii Pomorza, reedycję tomu I; dalsze tomy Dziejów Szczecina, Dziejów Gdańska, Stosunki kulturalne polsko-skandynawskie w X-XXw.

Pracownia zajmuje trzy pokoje w pałacu Działyńskich łącznie z biblioteką i sekretariatem Zakładu. Przy Zakładzie Historii Pomorza działają dwie dalsze pracownie: l. Pracownia Słownika Historyczno-Geograficznego Wielk o p o l s k i w ś r e d n i o w i e c z u podporządkowana Redakcji Słownika Historyczno-Geograficznego Polski Średniowiecznej w Krakowie. Siedziba: Poznań, Stary Rynek 78/79. Kierownik: prof. dr Karol Buczek w Krakowie (od dnia l X 1958).

Pracownia Słownika powstała w dniu l X 1958 r. i jest jedną z kilku pracowni regionalnych, redagujących to wydawnictwo według dzielnic historycznych Polski w granicach administracyjnych z XVI w. Pracuje w niej trzech pracowników naukowych ze stopniem doktora.

Prace, nad Słownikiem Historyczno-Geograficznym Wielkopolski Średniowiecznejrozpoczęte zostały \/ 1959 r. Celem Słownika jest odtworzenie przemian środowiska geograficznego, naj starszej nomenklatury osad i obiektów typograficznych oraz rozwoju sił wytwórczych i organizacji społecznej w średniowieczu, co stanie się fundamentem przyszłych badań osadniczych i społeczno-gospodarczych nad Polską średniowieczną, a także czasów późniejszych, ul. Marchlewskiego 126, Kierownik: prof. dr Ryszard Kiersnowski (od dnia l VII 1968). Dobiegają kopca prace nad kwerendą źródłową dla ok. sześciu tysięcy miejscowości i ok. tysiąca innych obiektów i przystępuje się do redakcji próbnych haseł. Dotychczas zebrano około 160 000 kart z wypisami źródłowymi. Trwają prace nad kartoteką osadniczą. 2. P r a c o w n i a E d y t o r s k a i N a u k P o m o c n i c z y c h. Siedziba: Poznań, Wyłoniona została z Kierownictwa Badań nad Początkiem Państwa Polskiego w 1953 r. Do końca 1955 r. znajdowała się w Instytucie Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk. Z dniem l stycznia 1956 r. przeszła do Instytutu Historii. Ówczesna nazwa brzmiała: Pracownia Edytorska Źródeł Średniowiecznych, a w 1968 r. przejściowo · - Pracownia Źródłoznawstwa i Nauk Pomocniczych Historii. Kierownikiem pracowni do dnia 30 VI 1968 r. był prof. dr Aleksander Gieysztor.

Celem, dla którego ongiś powstała Pracownia, była reedycja krytyczna polskich źródeł średniowiecznych narracyjnych. W ramach serii Monumenta Poloniae Historica (seria II) wydano: Roczniki Wielkopolskie, Kronikę wielkopolską oraz przy współpracy pracowników nie etatowych dwa Żywoty św. Ottona (autorstwo Mnicha z Priifening i Ebona) i Nekrolog opactwa św. Wincentego we Wrocławiu. Część \ poznańska Pracowni Edytorskiej współpracuje też z redakcją Bibliografii Źródeł N arracyjnych Średniowiecza (Bibliographia Historica Medii Aevi) mieszczącą się w Rzymie. Do poznańskiej Pracowni afiliowana jest redakcja "Studiów Żródłoznawczych".

Wydano dotąd piętnaście tomów o objętości 600 arkuszy wydawniczych.

W Poznaniu i województwie poznańskim istnieją cztery jednostki organizacyjne podległe różnym Zakładom Instytutu Historii Kultury Materialnej w Warszawie, nie posiadające na miejscu wspólnego kierownictwa: Zakład Archeologii Wielkopolski, Pracownia Etnograficzna, Grupa Robocza Centralnego Laboratorium i Pracownia Archeologiczna w Kaliszu. W jednostkach tych zatrudnionych jest czterdziestu dziewięciu pracowników, w tym czterech samodzielnych pracowników naukowo-badawczych . l. Zakład Archeologii Wielkopolski Instytutu Historii Kult u r y M a t e r i a l n e j w Warszawie. Siedziba: Poznań, Stary Rynek 78/79. Kierownik: doc. dr Aleksander Dymaczewski (od dnia l I 1966 r.). Zakład Archeologii Polski, którego kontynuatorem jest Zakład Archeologii Wielkopolski, powstał w dniu l stycznia 1954 r. z połączenia Stacji Archeologicznych działających w ramach Kierownictwa badań nad początkami państwa polskiego pod kierownictwem prof. dra Witolda Hensla. Od dnia l X 1955 r. kierownictwo przejął prof. dr Wojciech Kocka. W dniu l I 1958 r. powołano w Poznaniu nowy Zakład Archeologii Pomorza pod kierownictwem prof. dra Witolda Hensla, któremu podporządkowano Stacje w Kołobrzegu, Kruszwicy, Nakle, Szczecinie i na Wolinie.

W dniu l X 1961 r. działające w Poznaniu Zakłady: Archeologii Polski i Archeologii Pomorza połączone zostały w jeden, pod nazwą Zakład Archeologii Wielkopolski i Pomorza z siedzibą w Poznaniu. W skład Zakładu wchodziło osiem stacji, a kierownictwo przejął prof. dr Wojciech Kocka. Przy Zakładzie powstały też dwie

Jan Szajbel

ekspedycje centralne Instytutu Historii Kultury Materialnej do badań archeologicznych w Bułgarii i północnych Włoszech. Od dnia l I 1966 r. po śmierci prof. Kocki, kierownictwo przejął dr Aleksander Dymaczewski. W związku ze zmianami organizacyjnymi w Instytucie Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk (1970) i powołaniem Zakładu Archeologii Nadodrza z siedzibą we Wrocławiu, nastąpiły zmiany w Poznaniu. Z dniem l III 1971 r. powstał Zakład Archeologii Wielkopolski z jedną pracownią w Kruszwicy. Zatrudnia trzydziestu dziewięciu pracowników, w tym trzech samodzielnych pracowników naukowo-badawczych. Zakład mieści się w pałacu Działyóskich, gdzie posiada do dyspozycji lokale o ok.

415 m 2 powierzchni użytkowej oraz dzierżawiony magazyn (150 m 2 ) przy ul. Kantaka 2. Powierzchnia ta nie wystarcza do magazynowania zbiorów. N ajważniejszym osiągnięciem badawczym Zakładu było zbadanie i opublikowanie wyników badań najważniejszych ośrodków państwa wczesnopiastowskiego w Wielkopolsce i na Kujawach i głównych ośrodków miejskich Pomorza. Owocne były także badania nad osadnictwem okresu rzymskiego na Pomorzu, które oprócz kilku monografii szczegółowych pozwoliły na opracowanie zagadnienia rozwoju gospodarczego zachodniej strefy basenu Morza Bałtyckiego w tym okresie. Zagadnienia te były tematem pracy habilitacyjnej dra Aleksandra Dymaczewskiego. Aktualnie badania naukowe Zakładu prowadzone są w trzech głównych kierunkach: wraz z Zakładem Epoki Kamienia Instytutu Historii Kultury Materialnej pracuje nad tematem "Rekonstrukcja naturalnego środowiska pradziejowego i jego relacje z osadnictwem". W związku z propozycją geomorfologów Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza współpracuje przy badaniu przemian środowiska naturalnego pod wpływem czynników antropogenicznych na przykładzie stosunków w zachodniej Wielkopolsce. Badania dotyczące rekonstrukcji rozwoju społecznego i gospodarczego Słowian w dorzeczu Odry i Wisły w epoce metali. Zakład przygotowuje wielotomową monografię osadnictwa wczesnośredniowiecznej Wielkopolski; bada wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kruszwicy; współpracuje z Niemiecką Akademią Nauk nad rozwojem miast wczesnośredniowiecznych w dorzeczu środkowej i dolnej Odry. We współpracy z Bułgarską Akademią Nauk pracuje nad: przemianami osadniczymi we wczesnośredniowiecznej Bułgarii (Styrmen i Oderca). Zakład wydaje "Polish Archeological Abstracts" zawierające streszczenia polskiej literatury z dziedziny archeologii pradziejowej. 2. Z ak ł a d E t n o g r a fi i w Warszawie, Grupa Robocza w Poznaniu. Siedziba: ul. Kan taka 2/4. Kierownik: prof. dr Maria Frankowska (od dnia l II 1954). Grupa Robocza powstała w dniu l III 1971 r. Kontynuuje działalność Pracowni Etnograficznej Instytutu Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk powstałej l I 1954 r. jako regionalna placówka naukowa do badań nad kulturą ludową Wielkopolski. W latach 1954-1962 prowadzono badania terenowe nad budownictwem wiejskim na obszarze województw: bydgoskiego, poznańskiego i zielonogórskiego. Od 1962 r. działalność naukowa skoncentrowała się na problematyce wchodzącej w zakres etnografii powszechnej. Ok. 1965 r. w zagadnieniach badawczych zaczęła dominować amerykanistyka etnograficzna. Aktualnie Grupa jest jedynym w Polsce ośrodkiem badań amerykanistycznych w dziedzinie etnografii. Prowadzi studia nad współczesnymi przeobrażeniami kulturowymi Ameryki Łacińskiej. Nad problematyką tą pracuje w Poznaniu czterech pracowników, w tym jeden

samodzielny pracownik naukowo-badawczy. Tworzy się archiwum materiałów dokumentacyjnych, zawierające m. in. dane o pozycjach amerykanistycznych w polskich księgozbiorach. Prowadzone są prace nad katalogiem zawartości polskich XIX-wiecznych czasopism. Grupa staje się faktycznie centrum etnograficznych badań amerykanistycznych w Polsce. 3. C e n t r a l n e L a b o r a t o r i u m w Warszawie, Grupa Robocza w Poznaniu.

Siedziba: Stary Rynek 78/79. Kierownik: dr Melania Klichowska (od dnia 24 VI 1964 r.).

W dniu l października 1950 r. została powołana z inicjatywy Ministerstwa Kultury i Sztuki Pracownia Paleobotaniczna jako samodzielna placówka kierownictwa badań nad początkami państwa Polskiego. Z dniem l stycznia 1954 r. przeszła ona do Instytutu Historii Kultury Materialnej Akademii jako jednostka autonomiczna. W ramach Instytutu Historii Kultury Materialnej została zaszeregowana wewnętrznie w 1963 r. do utworzonego Centralnego Laboratorium. Kierownikiem Pracowni Paleobotanicznej był od początku do dnia 24 listopada 1962 r. prof. dr Konstanty Moldenhawer. Grupa Robocza Centralnego Laboratorium zatrudnia dwie osoby ze stopniem doktora, które przeprowadzają ekspertyzy naukowe szczątków roślinnych i odcisków na zabytkach ceramicznych, pochodzących z wykopalisk polskich oraz ekspedycji zagranicznych. W ramach planu generalnego Instytutu Historii Kultury Materialnej Akademii grupa opracowuje dwa tematy: l. Badania nad historią flory oraz roślinami uprawnymi na podstawie badań szczątków roślinnych; 2. Podstawowe rośliny w gospodarce człowieka w prehistorii ziem polskich. Ogółem przebadano materiały z 230 stanowisk polskich oraz z kilku zagranicznych. Pracownia zajmuje jeden pokój oraz małe pomieszczenia laboratoryjne o niepełnym wyposażeniu. 4. P r a c o w n i a Ar c h e o log i c z n a w Kaliszu. Siedziba: Kalisz, ul. Młynarska 33. Kierownik: dr Krzysztof Dąbrowski (od dnia l I 1954 r.). Z dniem l I 1954 r. powołana została w Kaliszu Stacja Archeologiczna, podległa Zakładowi Archeologii Polski Instytutu Historii Kultury Materialnej w Warszawie.

Od 1965 r. działa jako Pracownia Archeologiczna, podległa Zakładowi Epoki Metali Instytutu Historii Kultury Materialnej w Warszawie.

Pracownia zajmuje około 110 m 2 powierzchni i zatrudnia sześciu pracowników, w tym czterech naukowo-badawczych. Badania naukowe koncentrują się głównie na opracowywaniu materiałów archeologicznych z wykopalisk: Zawodzie, Piwonice, Wesołek i Zagórzyn. I n s t y t u t S z t u k i w Warszawie. P r a c o w n i a B a d a ń n a d P o l s k i m F o l k lor e m M u z y c z n y m . Zespół Badawczy w Poznaniu. Siedziba: Stary Rynek 78/79. Kierownik: dr Jarosław Lisakowski (od dnia l I 1956).

Zakład rozpoczął działalność już w marcu 1945 r. nawiązując do prac Regionalnego Archiwum Fonograficznego powstałego w 1930 r. przy Zakładzie Muzykologii Uniwersytetu Poznańskiego. Kierownikiem do dnia 30 XII 1955 r. był doc. Marian Sobieski. Zespół Badawczy nad Polskim Folklorem Muzycznym podlega Instytutowi Sztuki, zajmuje dwa pomieszczenia w pałacu Działyńskich. Zespół zatrudnia trzech muzykologów. Do zadań Zespołu należy prowadzenie badań terenowych etnomuzycznych na ., obszarze Polski: zbieranie i nagrywanie na taśmy magnetofonowe pieśni ludowych i muzyki instrumentalnej, inwentaryzacja ludowego instrumentarium muzycznego,

Jan Szajbeldokumentacja wszelkich przejawów folkloru słowno-muzycznego (obrzędy, tańce), transkrypcja muzyczna nagranych melodii wokalnych i instrumentalnych, opracowanie katalogów tekstowych i melodycznych. Opracowanie wydawnictwa z serii Polska pieśń i muzyka ludowa; konsultacje i opieka nad amatorskim ruchem regionalnym zwłaszcza w Wielkopolsce. Z a kła d P rak s e o log i i P o l s k i e jAk a d e m i i N a u k w Warszawie.

P r a c o w n i a B a d a n i a O s o b o w o Ś c i D e c y d e n t ó w w Poznaniu. Siedziba: ul. Noskowskiego 10. Kierownik: doc. dr Kazimierz Obuchowski (od dnia l X 1971). Pracownia powstała w dniu l X 1971 r. i prowadzi badania struktury osobowości osób sprawujących funkcje kierownicze oraz związki osobowości z efektywnością zarządzania. W Pracowni zatrudnionych jest czterech pracowników w tym jeden samodzielny pracownik naukowo-badawczy. Zakład Słowianoznawstwa Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. P r a c o w n i a S ł o w n i k a S t a r o ż y t n o ś c i S ł o w i a ń s k i c h. Siedziba: Poznań, Stary Rynek 78/79. Kierownik: prof. dr Gerard Labuda (od dnia l IX 1961).

W dniu l III 1950 przy Instytucie Zachodnim w Poznaniu powołana została Redakcja Słownika Starożytności Słowiańskich, która w 1955 r. została przejęta przez Zakład Słowianoznawstwa Polskiej Akademii Nauk jako Pracownia. Od dnia utworzenia redakcji do 14 X 1953 r. kierował nią prof. dr Michał Sczaniecki, a następnie od dnia 15 X 1953 r. do 31 VIII 1961 r. prof. dr Władysław Kowalenko. Zadaniem Pracowni jest redakcyjne przygotowanie do druku Słownika Starożytności Słowiańskich, będącego encyklopedycznym zarysem dziejów kultury Słowian od czasów najdawniejszych do roku 1200. Po kilku latach przygotowań, w 1958 r. wydano drukiem zeszyt dyskusyjny Słownika, a od 1960 r. sukcesywnie wydawane są kolejne zeszyty. Ogółem w latach 1960 -1970 wydano siedem zeszytów (tom I - IV) obejmujących litery A-P.

Pracownia od 1958 r. zajmuje dwa pomieszczenia w pałacu Działyńskich i zatrudnia pięciu pracowników, w tym trzech naukowo-badawczych. Posiada podręczną bibliotekę slawistyczną liczącą ok. 9000 woluminów. P r a c o w n i a B o h e m i s t Y c z n a w Poznaniu. Siedziba: Stary Rynek 78/79.

Kierownik: doc. dr Maria Wojciechowska (od dnia 2 I 1958).

Pracownia Bohemistyczna Zakładu Słowianoznawstwa Polskiej Akademii Nauk powstała już w 1956 r., ale formalnie rozpoczęła swoją działalność od dnia 2 stycznia 1958 r. pod nazwą Pracownia Poznańska Zakładu Słowianoznawstwa. Przedmiotem pracy dwóch pracowników etatowych jest najstarsze dziejopisarstwo czeskie, jako ważne źródło do historii polskiego średniowiecza. Główne prace skupiły się nad opracowaniem przekładu polskiego Kroniki Czechów Kosm asa i krytycznego wydania tej Kroniki wraz z jej kontynuacjami. Dotychczas opublikowano tłumaczenie Kroniki Kosm asa, przygotowuje się do druku edycję łacińską w Monumenta Poloniae Historica, oraz wykonano tłumaczenie dwóch najstarszych kontynuatorów. Pracownia współpracuje bardzo ściśle z odpowiednimi zakładami Czechosłowackiej Akademii Nauk.

W toku prac nad tematem "Stosunki językowe polsko-czeskie w pierwszej połowie XVI w." został odkryty brulion nieznanego tłumaczenia Biblii przeora klasztoru lubińskiego Tomasza Łysego ze Zbrudzewa.