TADEUSZ BARTKOWIAK

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1972.04/06 R.40 Nr2

DZIAŁALNOŚĆ TOWARZYSTWA KRZEWIENIA KULTURY ŚWIECKIEJ W POZNANIU W LATACH 1957-1970

PROCES laicyzacji życia społecznego, polegający na tworzeniu kultury świeckiej, jest obiektywną prawidłowością wszystkich współczesnych społeczeństw. Jego przebieg uzależniony jest od warunków ekonomicznych, politycznych i kulturalnych danego zbiorowiska ludzkiego. Zjawisko laicyzacji w państwach obozu socjalistycznego jest - co zasługuje na szczególne podkreślenie - procesem kierowanym w oparciu o znajomość obiektywnych tendencji rozwoju państw socjalistycznych, co w wielu wypadkach pozwala uniknąć lub szybciej likwidować niezamierzone skutki uboczne tego zjawiska, którymi są: nihilizm etyczny i światopoglądowy, obojętność wobec problemów moralnych, ideowych itp. Tak więc. długofalowy proces laicyzacji wymaga z jednej strony zwalczania przesądów i nietolerancji w stosunkach między ludźmi, z drugiej natomiast - tworzenia nowych wartości kulturalnych i obyczajowych, kształtujących nowe, socjalistyczne stosunki międzyludzkie. Ten drugi postulat polega głównie na upowszechnianiu i wszechstronnym popieraniu podstawowych wartości humanistycznych oraz związanych z nimi zasad współżycia społecznego. Wszystkie te cele realizuje Towarzystwo Krzewienia Kultury Świeckiej - społeczna organizacja masowa, powstała z połączenia Towarzystwa Szkoły Świeckiej oraz Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli - które, stając się organizacją ideowo-wychowawczą, przejęło bogaty dorobek ruchu laickiego, występującego w obronie godności oraz osobistej wolności człowieka. Obydwa Towarzystwa rozpoczęły działalność w kraju w końcu 1956 r. i za najważniejsze zadanie uznały przeciwdziałanie klerykalnym koncepcjom społecznym Kościoła Rzymsko-Katolickiego. W realizacji tego zadania ukształtował się profil Towarzystwa Szkoły Świeckiej i Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli oraz odpowiadające ich charakterowi formy i- metody działania.

Tadeusz Bartkowiak

TOWARZYSTWO SZKOŁY ŚWIECKIEJ 1957 - 1%8

Dnia 21 lutego 1957 r. w siedzibie Towarzystwa Przyjaciół Dzieci w Poznaniu przy ul. Słowackiego 13 odbyło się pierwsze · zebranie Komitetu Organizacyjnego Towarzystwa Szkoły Świeckiej, któremu przewodniczył Jan Frąckowiak. Wzięli w nim udział m. in. przedstawiciele Wydziałów Oświaty Prezydiów Wojewódzkiej Rady Narodowej i Rady Narodowej m. Poznania, nauczyciele i wychowawcy oraz liczni przedstawiciele środowisk inteligenckich miasta i województwa. W skład Komitetu weszli m. in. Franciszek Blaszka. Klara Jędrzejczak, Bolesław Sicik, Józef Pukowicz.

Towarzystwo już od pierwszych dni działalności przystąpiło energicznie do pracy. Jego siedziba mieściła się przy ul. Kościuszki 80 a. Celowość powołania Towarzystwa zdawały się potwierdzać od pewnego czasu niepokojące fakty szykanowania dzieci z rodzin niewierzących. Wadliwie zbudowany program szkolny, dopuszczający naukę religii w środku dnia szkolnego, sprawiał wiele kłopotów i dezorganizował naukę dzieci nie uczestniczących w lekcjach religii. Mnożyły się zażalenia w tej sprawie, wpływające do sekretariatu Towarzystwa. W dniu 5 kwietnia 1957 r., na konferencji u przewodniczącego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Franciszka Szczerbala, zapadła decyzja, aby zgodnie z życzeniem rodziców - członków Towarzystwa przywrócić charakter świecki szkole ćwiczeń przy Studium Nauczycielskim Nr 1 w Poznaniu oraz Liceum Ogólnokształcącemu Nr 4 przy ul. Szamarzewskiego 89. I Podczas zebrania Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa w dniu 31 sierpnia 1957 r. omówiono sprawę naboru do szkół poznańskich bez nauki religii, a 10 września, w toku posiedzenia Prezydium Zarządu Wojewódzkiego, przedyskutowano sprawę zorganizowania kół Towarzystwa w kilku szkołach podstawowych'w różnych dzielnicach miasta. Po roku od daty powstania działalność Towarzystwa była w mieście i województwie ważnym społecznie faktem. Do realizacji swych programowych założeń wciągnęło ono postępowych nauczycieli, rodziców, działaczy oświatowych, pracowników nauki, członków partii i stronnictw politycznych oraz bezpartyjnych. Organizatorzy wychodzili bowiem z założenia, że społeczna skuteczność wysuwanych haseł i postulatów uwarunkowana jest w znacznej mierze liczebnością oraz zasięgiem organizacyjnym Towarzystwa. Wiele sukcesów Towarzystwa osiągnięto m. in. dzięki liczebności organizacji. Jak wynika z analizy przeprowadzonej przez Zarząd Wojewódzki, w dniu 31 stycznia 1958 r. w Poznaniu istniało siedem kół Towarzystwa skupiających 432 członków, zaś w województwie osiem - obejmujących 135 członków. Sprawom wzrostu szeregów organizacyjnych poświęcono wiele uwagi podczas posiedzenia Prezydium Zarządu w dniu 5 lutego 1958 r. z udziałem przedstawiciela Zarządu Głównego Wincentego Chabury, na którym uchwalono, a następnie konsekwentnie wcielono w życie organizowanie dalszych zarządów oddziałów powiatowych. W tym samym okresie powstały następne koła Towarzystwa w Szkołach Podstawowych Nr 7, 15, 34 i 72, w Komitetach Wojewódzkim i Miejskim Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, w Ko

Z okazji IV rocznicy ipowstania wielkopolskiej organizacji Towarzystwa Szkoły Świeckiej odbyła się w Poznaniu w Wojewódzkiej Przychodni Specjalistycznej (10 II 1961) wojewódzka narada pracowników służby zdrowia - członków i sympatyków Towarzystwa. Na zdjęciu za stołem prezydialnym od lewej: kierownik Wydziału Zdrowia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej - Alojzy Weinert, sekretarz Zarządu Głównego Towarzystwa Szkoły Świeckiej Maria Jezierska-Srokowa, dyrektor Wojewódzkiej Przychodni Specjalistycznej w Poznaniu Józef Wojtczak, sekretarz Zarządu Głównego Związku Zawodowego Pracowników Służby Zdrowia Zofia Bazanowska- Waroch i działacz Towarzystwa Szkoły Świeckiej Stanisław Michalskimendzie Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej, w Ośrodku Szkolenia Służb Kwatermistrzowskich im. Mariana Buczka oraz jedno koło miejskie przy Zarządzie Wojewódzkim Towarzystwa. Po dwa koła powstały w Lesznie i Ostrowie, a także pierwsze koło na wsi - w Dębach Szlacheckich pow. Koło.

Kierunki dalszego rozwoju, a przede wszystkim program działania Towarzystwa wytyczył I Krajowy Zjazd (23 - 25 maja 1958) stwierdzający w deklaracji ideowej, że: "Towarzystwo stawia sobie za cel włączenie młodzieży w nurt postępu społecznego, kształtowanie jej patriotycznej postawy - postawy aktywnego udziału w socjalistycznej przebudowie stosunków społecznych. Szczególną uwagę przywiązujemy do wychowania młodzieży w zasadach humanizmu socjalistycznego, leżących u podstaw naszych przemian społeczno-gospodarczych, w duchu sprawiedliwości, poszanowania godności człowieka, szacunku i przyjaźni dla innych narodów oraz solidarności z walką o postęp, sprawiedliwość społeczną i pokój".

Tadeusz Bartkowiak

Z okazji X-lecia Towarzystwa Szkoły Świeckiej w Wielkopolsce, w sali Wielkiej Pałacu Kultury w Poznaniu odbyła się w dniu 10 marca 1967 r. uroczysta akademia. Za stołem prezydialnym siedzą od lewej: naczelnik Działu Szkolnictwa Ogólnokształcącego Kuratorium ' Okręgu Szkolnego Poznańskiego Józef Dąbrowski, pracownik naukowy Uniwersytetu im.

Adama Mickiewicza Antoni Czubiński, kurator Okręgu Szkolnego Poznańskiego Jan Stoiński, wiceprzewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Tadeusz Kwaśniewski, sekretarz organizacyjny Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Jerzy Zasada, sekretarz Zarządu Głównego Towarzystwa Szkoły Świeckiej Maria J ezierska-Srokowa, przewodniczący Prezydium Rady Narodowej m. Poznania Jerzy Kusiak i prezes Zarządu Okręgu Związku N auczycie1stwa Polskiego Zenon Suchański. Akademię zagaja przewodniczący Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa Szkoły Świeckiej Stanisław Michalski

Po raz pierwszy sprecyzowano także dokładniej koncepcję idei świeckości życia publicznego i wychowania poprzez działalność na rzecz zwycięstwa naukowego światopoglądu. Szczególną popularność - głównie wśród rodziców - zdobyło Towarzystwo uwzględniając w swym programie pracę z rodzicami w kierunku popularyzowania wiedzy pedagogicznej dla wzmożenia siły wychowawczej domu, który we współpracy ze szkołą potrafiłby skutecznie kierować wszechstronnym rozwojem młodzieży. Przyczyniło się to również do dalszego, liczebnego wzrostu organizacji. Charakterowi Towarzystwa w Wielkopolsce odpowiadały więc treści, formy i metody jego działalności. Najpoważniejsze zastosowanie znalazły organizowane przez Zarząd Wojewódzki "Uniwersytety dla Rodziców", stałe punkty odczytowe, prelekcje i odczyty wygłaszane w szkołach, w zakładach pracy, świetlicach i klubokawiarniach, a także narady aktywu, spotkania i konferencje środowiskowe. W dniu 4 grudnia 1960 r. odbyła się narada członków i sympatyków Towarzystwa mieszkających na wsi, która zgromadziła ponad 120 uczestników. Zebrani zapoznali się z tradycjami postępowego ruchu chłopskiego oraz wysłuchali referatu pL Stosunki państwo kościół.

Podczas powiatowej konferencji nt. "Rodzina w Polsce Ludowej", która odbyła się 16 czerwca 1%6 r. w Wągrowcu, delegacja górników z- Kopalni Soli im. Tadeusza Kościuszki w Wapnie pow. Wągrowiec zgłosiła akces załogi na członka prawnego organizacji. Na zdjęciu: sekretarz Zarządu Głównego Towarzystwa S'ztoo1y Świeckiej Maria J ezierska-Srokowa odbiera deklarację z rąk członków delegacji. Obok: przewodniczący Zarządu Powiatowego w Wągrowcu Feliks Cieszyński

W czwartą rocznicę powstania Towarzystwa ponad dwustu lekarzy oraz przełożonych szpitali, członków i sympatyków Towarzystwa, przedyskutowało problemy związane z laicyzacją służby zdrowia, natomiast w dniu 23 października 1961 r. w Zakładach Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" odbyła się konferencja poświęcona zagadnieniom wychowania moralnego. Zarząd Wojewódzki oparł swój program działalności o wytyczne programowe i postulaty Zarządu Głównego oraz uchwały najwyższych władz partyjnych i państwowych w dziedzinie laicyzacji życia codziennego. 23 marca 1959 r. na posiedzeniu plenarnym przedyskutowano uchwały II posiedzenia plenarnego Zarządu Głównego, które zalecały wszystkim komórkom organizacyjnym Towarzystwa "śmielej rozwijać pracę Towarzystwa na wsi, wśród postępowych chłopów, ich żon i gospodyń wiejskich, jednocząc ich wokół nauczyciela, szkoły, problemów wychowania i kultury". Zobowiązano również obecnych do przeniesienia treści uchwały na forum zebrań oddziałów powiatowych oraz zalecono Zarządowi Wojewódzkiemu przekonsultowanie z kierownictwem administracji szkolnej możliwości zorganizowania w Poznaniu, w roku szkolnym 1959/1960, następnych obok już istniejących szkół bez nauczania religii. Program ten zatwierdzony został następnie przez I Woje

Tadeusz

Bartkowiak

wódzki Zjazd Sprawozdawczo- Wyborczy (13 czerwca 1959 r.), który obradował w Klubie Towarzystwa Przyjaźni Polsko- Radzieckiej przy ul.

Ratajczaka 37 i który wytyczył ostateczny zakres działalności Towarzystwa w Wielkopolsce oraz wybrał nowe władze. Na czele trzynastoosobowego zarządu stanął prof. dr Adam 1 Wigner. Funkcje sekretarza powierzono działaczowi społecznemu Albinowi Wogence.

We wrześniu 1960 r. z inicjatywy Zarządu Wojewódzkiego, w porozumieniu z Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego i II Kliniką Akademii Medycznej, utworzono "Studi um kult ury życia dla dorastaj ącej młodzieży". Wykłady, odbywające się raz w tygodniu (w cyklach szeSClOtygodniowych) obejmowały zagadnienia etycznych norm współżycia młodzieży obojga płci, kultury współżycia seksualnego oraz psychologicznych okresów dojrzewania. Wykładowcy, pracownicy naukowi Zakładu Pedagogiki U niwersytetu im. Adama Mickiewicza oraz II Kliniki Akademii Medycznej, w sposób przystępny naświetlali także szereg innych zagadnień, interesujących młodzież oraz dorosłych. W tym samym okresie (wrzesień 1960) powstały pierwsze " U niwersytety dla Rodziców", których zadaniem było przekazywanie umiejętności świadomego kierowania życiem rodzinnym, procesami wychowania dzieci, a jednocześnie procesami wzajemnego wychowywania dorosłych. Najwięcej uniwersytetów działało ,przy szkołach wszelkich typów. Praktyka wykazała bowiem, że rodzice naj chętniej korzystają z prelekcji w szkołach, do których uczęszczają ich dzieci. Uniwersytety utrzymywały zresztą ścisłą współpracę z kierownikami i radami pedagogicznymi szkół oraz komitetami rodzicielskimi, uwzględniając przede wszystkim te zagadnienia, które wynikały z programów nauczania i zadań danej placówki wychowawczej. "U niwersytety dla Rodziców" pracowały w oparciu o stały program zajęć, przygotowywany wspólnie z prelegentami i słuchaczami na cały rok. Przeciętnie obejmował on ok. dwudziestu tematów z dziedziny wychowania oraz psychologii, socjologii, polityki, a nawet historii państwa polskiego, a na tym tle dyskusje na temat wychowania patriotycznego i internacjonalistycznego, zwłaszcza wobec niebezpieczeństwa rewizjonizmu niemieckiego. Na

Profesor dr Adam Wigner (16 XII 1889-28 IX 1967), przewodniczący Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa Szkoły Świeckiej (13 VI 1957 - 18 XII 1965)

Krzewienia

Ku Uury

Świeckiejwe wrŹeśmu Ch 1%oai r iach n StU fUm "

A 2yI1a

III H D o r a s t TM Mbdz.ezy. powołanegoczej Akademii Medycznej w Poznaniu ul. Eng1a 31niektórych uniwersytetach organizowano biblioteki podręczne, w których gromadzono materiały dotyczące spraw będących przedmiotem zainteresowania Towarzystwa, prace naukowe oraz biuletyny organizacyjne Zarządu Głów

W i960 r. na obszarze województwa istniało 45 "Uniwersytetów dla Rodziców , które skupiały około 5000 słuchaczy. Najbardziej powszechną formą masowego oddziaływania Towarzystwa na społeczeństwo Wielkopolski były odczyty. Ogółem w latach 1963 - 1968 prelegenci Towarzystwa wygłosili 10 177 prelekcji (odpowiednio: w 1963 r - 1711, w 1964 r. - 1573, w 1965 r. - 1097, w 1966 r. - 2073 w 1967 r - 2507 w 1968 r do 30 VI - 1216) we wszystkich niemal środowiskach społecznych. Tematyka odczytów opierała się na ustalanym wcześniej programie i obejmowała w szerszym zakresie aktualną problematykę polityczną oraz stosunki między państwem a kościołem. Gorące dyskusje, które toczyły się po odczytach miały również swoją wymowę. Biorąc pod uwagę fakt że słuchaczaim byli przeważnie robotnicy, chłopi i ich żony, to tym większe znaczenie przypisać należy oddziaływaniu Towarzystwa na te środowiska i wyrabianiu w nich pozytywnych postaw społecznych. Poważną rolę spełmły tez stałe punkty odczytowe, zajmujące się problematyką wychowawczą

Tadeusz

Bartkovnak

religioznawczą oraz ideowo-polityczną, ujętą w dziesięciu tematach odczytowych. Najwięcej stałych punktów odczytowych działało przy szkołach. VV niektórych przypadkach przekształciły się one w " Uniwersytety dla Rodziców" lub "Uniwersytety Młodzieżowe". Spośród 155 stałych punktów odczytowych, działających w Wielkopolsce w roku oświatowym 1967/1968, 92 istniały w środowisku wiejskim, co świadczy o dużym zainteresowaniu'mieszkańców wsi tematyką laicyzacji życia. Troska o poziom ideologiczny ogółu prelegentów 1 działaczy kierujących pracami organizacyjnymi Towarzystwa podyktowała konieczność powołania przy Zarządzie Wojewódzkim Towarzystwa Wojewódzkiego Uniwersytetu Towarzystwa Szkoły Świeckiej dla Aktywu (1960). Stanowił on forum comiesięcznych spotkań i dyskusji prelegentów i aktywu Towarzystwa. Do udziału w tej formie szkolenia zapraszani byli również działacze innych organizacji społecznych. Tematyka zajęć określana była przez Zarząd Główny, który organizował jednocześnie seminaria centralne 1 dostarczał zarządom wojewódzkim opracowań lub też tematów wykładowych. Według początkowych założeń zajęcia miały wyzwalać aktywność uczestniczących w nich działaczy; podstawową formą pracy miała być metoda seminaryjna. W praktyce jednak ostateczne założenia tych placówek nie zostały zrealizowane, przyjmując charakter tradycyjnego wykładu z dyskusją. Przedłużeniem pracy Wojewódzkiego U niwersytetu były seminaria w powiatach.

Profesor dr hab. Stanisław Micha'ski, przewodniczący Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa Szkoły Świeckiej (18 XII 1965-8 VI 1969), przewodniczący Zarządu, Tymczasowego Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej (8 VI 1%9- 7 XI I 1969), przewodniczący Zarządu Wojewódzkiego od 7 XII 1969

Dla zwiększenia siły oddziaływania w maju 1965 r. prezydia Zarządów Głównych Towarzystwa Szkoły Świeckiej oraz Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli podjęły uchwałę o powołaniu od września tegoż roku międzyorganizacyjnych Wojewódzkich Ośrodków Szkolenia Aktywu Laickiego. Zajęły one miejsce kończących w czerwcu 1965 r. swoją działalność Wojewódzkich U niwersytetów Towarzystwa Szkoły Świeckiej dla Aktywu. Wspólne Ośrodki Szkolenia Aktywu Laickiego obok organizowanych seminariów i konferencji problemowych stały się nową formą współdziałania obu organizacji. Wojewódzki Ośrodek Szkolenia Aktywu Laickiego określił następująco tematykę swej pracy: problematyka socjalistycznego wychowania moralnego; etyka; religioznawstwo; metodyka kształtowania naukowego poglądu na świat; wybrane zagadnienia laicyzacji życia społecznego, zwłaszcza te, które wynIkały z ówczesnego stanu procesów 1aicyzacyjnych w kraju. Od września 1963 r. do czerwca 1965 r. przeprowadzono czternaście zajęć Wojewódzkiego Uniwersytetu Towarzystwa Szkoły Świeckiej dla Aktywu z udziałem 330 słuchaczy, natomiast od września 1965 r. do czerwca 1968 r. w siedemnastu zajęciach Wojewódzkiego Ośrodka Szkolenia Aktywu Laickiego uczestniczyło ogółem 388 osób. W zajęciach obok działaczy Towarzystwa Szkoły Świeckiej i S towarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli, uczestniczyli również zainteresowani problematyką laicką aktywiści innych organizacji: Związku Nauczycielstwa Polskiego, Ligi Kobiet, Towarzystwa Przyjaciół Dzieci i in.

Impulsem do dalszego aktywizowania działalności Towarzystwa były uchwały II Zjazdu Wojewódzkiego, który obradował 29 października 1961 r. w Klubie Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej przy ul. Ratajczaka 37. Wśród wniosków dotyczących zagadnień ideowo-programowych Towarzystwa na uwagę zasługują te, w których Zjazd zobowiązał nowo wybrane władze do planowego i systematycznego oddziaływania na rodziców we wszystkich placówkach oświatowo-wychowawczych i zakładach pracy oraz do dalszego rozwijania wśród starszej młodzieży zasad kultury i etyki życia seksualnego. Większą opieką postanowiono otoczyć środowiska studenckie na wyższych uczelniach - w celu likwidowania wpływów klerykalizmu i dla włączenia w większym stopniu aktywu studenckiego do pracy odczytowej. Spośród dwunastu członków Prezydium na stanowisko przewodniczącego wybrano prof. dra Adama Wignera, sekretarzem został Albin Wegenke, natomiast skarbnikiem wybrano pełniącego dotychczas tę funkcję Franciszka Blaszkę. W skład prezydium weszli również: Feliks Cieszyński, Hubert Kien, Szczepan Mamoński, Stanisław Michalski, Mieczysław Prażmowski, Józef Pukowicz, Edward Stachowiak, Witold Stefanowski i Jan Wojtaszek. Wytyczenia dalszych kierunków pracy dokonała również uroczysta akademia wojewódzka, która odbyła się w Gnieźnie z okazji piątej rocznicy powstania Towarzystwa w woj. poznańskim (10 II 1962). W tym okresie działacze zarządu wojewódzkiego zorganizowali Poradnię Psychologiczną przy "Uniwersytecie dla Rodziców" w Liceum Ogólnokształcącym w Pile. W dniach 16 i 17 czerwca 1963 r. odbyła się w Poznaniu Międzywojewódzka Konferencja Towarzystwa Szkoły Świeckiej, w której wzięli udział delegaci z województw: bydgoskiego, łódzkiego, olsztyńskiego, poznańskiego, wrocławskiego i zielonogórskiego. W obradach uczestniczyła sekretarz Zarządu Głównego Maria J ezierska- Srokowa. N a podstawie referatu sprawozdawczego Zarządu Wojewódzkiego zapoznano się z oceną działalności Towarzystwa wśród rodziców oraz omówiono przebieg przygotowań do roku kulturalno-oświatowego 1963/1964. Cenną inicjatywą - z inspiracji Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa i kierownictwa Pałacu Kultury - była również konferencja pedagogiczna w dniu 16 listopada 1963 r. z udziałem członków komitetów rodzi

Tadeusz Bartkouńakcielskich szkół poznańskich i nauczycieli. W roku następnym (23 II 1964), w auli Szkoły Rzemiosł Budowlanych w Poznaniu, odbyła się narada przewodniczących kół Towarzystwa i komitetów rodzicielskich przy szkołach wiodących. W celu przygotowania aktywu do pracy na wsi zorganizowano w dniach 28 - 30 grudnia 1964 r. konferencję kierowników klubokawiarni, bibliotekarzy, wychowawczyń przedszkoli i innych działaczy wiejskich Towarzystwa z całej Wielkopolski, podczas której obecni zapoznali się z takimi zagadnieniami, jak: współczesne małżeństwo, zastosowanie filmu w pracy oświatowej oraz sprawa współpracy przedszkola, szkoły podstawowej i średniej z rodzicami. Przedłużeniem tej konferencji była ogólnopolska narada, która w dniach 12 - 13 czerwca 1965 r. odbyła się w Krotoszynie. Działalność poznańskiej organizacji Towarzystwa w 1965 r. zakończył III Zjazd Wojewódzki obradujący 18 grudnia w Izbie Rzemieślniczej, którego znaczenie podniósł zbliżający się rok Tysiąclecia Państwa Polskiego. Fakt ten miał również poważny wpływ na przebieg Zjazdu, który skoncentrował się przede wszystkim na wytyczeniu kierunków działania na przyszłość oraz na przedyskutowaniu metod i form dalszej pracy merytoryczno-organizacyjnej. Delegaci na Zjazd wyrazili dezaprobatę dla listu biskupów polskich do biskupów zachodnioniemieckich, określając jego treść jako antypolską i antysocjalistyczną. Przewodniczącym Zarządu Wojewódzkiego wybrano dra Stanisława Michalskiego, sekretarzem - Albina Wegenke, a skarbnikiem - Franciszka Blaszkę. W skład Prezydium weszli m. in. Józef Bieniek, Antoni Ciechelski, Maria Kłopotowska, Helena Włodarczyk i Jan W ojtaszek.

Obok działalności programowej i akcji odczytowej, 23 marca 1966 r. z inicjatywy Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa, Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego oraz Wojewódzkiej Komisji Związków Zawodowych odbyła się w Poznaniu konferencja nt. "Rodzina jako środowisko społeczne". Tło ożywionej dyskusji stanowił referat mgra Feliksa Araszkiewicza, traktujący o rozbieżnościach wychowawczych między domem a szkołą. W tym okresie wiele inicjatywy wykazały zarządy powiatowe. W dniu 16 marca 1966 r. odbyła się m. in. konferencja powiatowa w Wągrowcu nt. "Rodzina w Polsce Ludowej jako środowisko wychowawcze", podczas której delegacja górników kopalni soli w Wapnie wręczyła sekretarzowi Zarządu Głównego Marii Jezierskiej-Srokowej pismo zgłaszające akces Kopalni na członka prawnego orga. . .

nlzaCJl. W przededniu dziesięciolecia Towarzystwa z pracą poznańskiej organizacji zapoznała się również delegacja organizacji zajmującej się sprawą laickiego wychowania młodzieży w Niemieckiej Republice Demokratycznej "Jugendweihe". Działacze niemieccy wizytowali m. in. Oddział Powiatowy Towarzystwa w Lesznie oraz koło we Włoszakowicach (pow. Leszno), żywo interesując się " Uniwersytetami dla Rodziców" oraz stałymi punktami odczytowymi. Szczególny charakter miały plenarne obrady Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa w dniu 12 listopada 1966 r. Uczestniczył w nich m. in. członek Prezydium Zarządu Głównego Stanisław Barszczewski. Z jednej strony nakreślono na nich plan merytorycznego działania organizacji na najbliższy

okres - co znalazło swój wyraz w referacie pt. "Aktualne zadania działaczy laickich wobec ofensywy klerykalnej w dziedzinie wychowania młodzieży", w drugiej zaś wytyczono program obchodów dziesięciolecia Towarzystwa, przypadającego w Wielkopolsce na początek 1967 r. W dniu 10 marca 1967 r. w Sali Wielkiej Pałacu Kultury odbyła się z udziałem siedmiuset zaproszonych gości uroczystość jubileuszowa dziesięciolecia Towarzystwa w woj. poznańskim. Z okazji jubileuszu przewodniczący Zarządu Wojewódzkiego - doc. dr Stanisław Michalski oraz sekretarz Zarządu Głównego Maria J ezierska- Srokowa zostali przyjęci przez I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Jana Szydlaka i przewodniczących Prezydiów Wojewódzkiej Rady Narodowej Franciszka Szczerbala i Rady Narodowej m. Poznania Jerzego Kusiaka, którzy ocenili pozytywnie działalność i wkład Towarzystwa w kształtowanie świeckiego modelu życia społeczeństwa miast i wsi województwa poznańskiego. W październiku 1967 r. w Powiatowym Domu Kultury w Gnieźnie z udziałem ponad stu działaczy reprezentujących wszystkie środowiska ruchu laickiego odbyła się inauguracja roku oświatowego 1967/1968. Myślą przewodnią było wyciągnięcie z uchwał VIII Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wniosków dla dalszej pracy oświatowo-wychowawczej oraz konieczność intensyfikacji akcji odczytowej. Sprawom tym poświęcone były również obrady plenarne Zarządu Wojewódzkiego w dniu 20 stycznia 1968 r. z udziałem przewodniczących zarządów oddziałów powiatowych. W dniu 3 marca 1968 r. na kolejnym posiedzeniu plenarnym przedyskutowano problemy wynikające z uchwały Zarządu Głównego w sprawie zjednoczenia dwóch organizacji laickich: Towarzystwa Szkoły Świeckiej i Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli. Uchwała, jakkolwiek żywo i szeroko komentowana, nie przesłoniła korzyści, jakie wypływały z tego faktu, polegającego przede wszystkim na zjednoczeniu ruchu laickiego oraz skupieniu sił i środków w kierunku szerszego oddziaływania na społeczeństwo. Zebrania prezydium Zarządu Wojewódzkiego i jednostek terenowych odbywały się regularnie co cztery tygodnie, niezależnie od okresowych narad przewodniczących zarządów oddziałów. Omawiano na nich uchwały Plenum Zarządu Głównego, sprawy akcji wyborczej do kół, zagadnienia współpracy z organizacją "Jugendweihe" oraz przebieg realizacji wytycznych w zakresie prelekcji i odczytów. Według stanu na dzień 31 grudnia 1961 r. w Wielkopolsce istniało ogółem 789 kół Towarzystwa, w tym 466 miejskich, w których zarejestrowanych było 11780 członków w tej liczbie 5008 nauczycieli. W następnych siedmiu latach nastąpił rozwój organizacyjny Towarzystwa. Według danych na dzień 30 czerwca 1968 r. liczyło ono: 1421 kół, w tym 819 miejskich, które skupiały 19047 członków, w tym 7333 nauczycieli. Działało 59 "Uniwersytetów dla Rodziców" (w tym 7 w środowisku wiejskim) oraz 155 stałych punktów odczytowych, w tym 92 na wsi. W latach 1963 - 1968 Zarząd Wojewódzki zorganizował dziewięć wojewódzkich, czterdzieści powiatowych (miejskich, dzielnicowych) oraz piętnaście

2 Kronika Miasta Poznania

Tadeusz Bartkowiak

środowiskowych konferencji problemowych z udziałem 2964 słuchaczy. Najliczniej organizowane były konferencje poświęcone problemom wychowania w rodzinie. Stanowiły one ponad 50% organizowanych konferencji, w tym 8% narad poświęconych było problematyce wychowania moralnego w rodzinie wiejskiej. 10';» ogólnej liczby konferencji stanowiły spotkania, podejmujące zagadnienia wychowawczej roli literatury i sztuki. Również około 10% konferencji poświęcono programowaniu i metodom pracy "Uniwersytetów dla Rodziców". Pozostałe 30% narad problemowych różnicowało się odpowiednio do tematyki konferencji centralnych oraz inicjatyw tematycznych poszczególnych zarządów powiatowych.

STOWARZYSZENIE ATEISTÓW I WOLNOMYŚLICIELI 1956 - 1968

W wyniku zmian, jakie nastąpiły w kraju po VIII Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (1956), w grudniu powstała w Poznaniu myśl powołania do życia Klubu Wolnej Myśli, który stałby się placówką do walki z elementami klerykalnymi. Inicjatywę tę podjęli działacze społeczni Marian Operacz oraz małżonkowie Leokadia i Sylwester Ziółkowscy. Grono zwolenników utworzenia Klubu stopniowo powiększało się. Z braku lokalu spotkania dyskusyjne odbywały się w mieszkaniu Ziółkowskich przy ul. Łąkowej 18 lub Mariana Operacza przy ul. Inżynierskiej 9. Pierwsza trzyosobowa konsultacja odbyła się 18 grudnia 1956 r. w mieszkaniu Ziółkowskich, gdzie przedyskutowano możliwości powołania do życia organizacji laickiej. W wyniku dwóch następnych spotkań tego zespołu - w dniach 7 i 18 stycznia 1957 r. · - sprecyzowano zarys programu oraz założenia i cele Klubu Wolnej Myśli. Przewidywały one walkę o tolerancję religijną, walkę z zabobonami, ciemnotą i klerykalizmem, a także szerzenie propagandy humanistycznej, ateistycznej i patriotycznej - poprzez ogólnie dostępną literaturę, prasę, odczyty i zebrania. Ze spraw organizacyjnych na uwagę zasługuje projekt wydawania pisma (biuletynu) informującego o pracy Klubu i zaopatrzenia członków w legitymacje. W dniu 12 lutego 1957 r. w mieszkaniu Mariana Operacza odbyło się kolejne zebranie, w którym udział wzięli: Bohdan Czerniak, Alojzy Jankowski, Jerzy Barańczuk, Zdzisław Danecki, Marian Operacz oraz Leokadia i Sylwester Ziółkowscy. Natomiast w dniu 18 lutego 1957 r. przy ul. Kościuszki 80 a odbyło się zebranie organizacyjne Klubu Wolnej Myśli z udziałem: prof. dra Stanisława Kowalskiego, mgr Łucji Muszyńskiej, mgra He1iodora Muszyńskiego oraz innych osób działających czynnie w ruchu laickim, podczas którego zatwierdzono program pracy na przyszłość. Działalność Klubu zbiegła się z powstaniem Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli (1957), które rozpoczęło działalność w Wielkopolsce od skupienia w swych szeregach ateistów, wolnomyślicieli, racjonalistów i materialistów . Na j ego czele stanęli m. in. Jerzy Czygrinow, Klara Jędrzej czak, Marian Operacz.

Od Towarzystwa Szkoły Świeckiej różniło się Stowarzyszenie Ateistów i Wolnomyślicieli przede wszystkim tym, że było ono organizacją kadrową,a WIęC stosunkowo nieliczną, co W praktyce nie przekreślało możliwości oddziaływania na szerokie kręgi społeczeństwa W Wielkopolsce. Kadrowy charakter Stowarzyszenia powodował, iż nie miało ono - poza Klubami Wolnej Myśli w Poznaniu, Szamotułach, Wronkach i Wągrowcu oraz kołami powiatowymi - własnych organizacyjnych placówek stałego, praktycznego działania. Statutowe cele, a więc upowszechnianie materiali - stycznego światopoglądu, socjalistycznej moralności, świeckiej kultury i obyczajowości oraz przeciwdziałanie różnym formom fideizmu i klerykalizmu, realizowało głównie poprzez odczyty i wykłady, przeprowadzane na życzenie poszczególnych środowisk bądź też z własnej inicjatywy. Obok odczytów ważne mIejSCe w działalności organizacji zajmowały konferencje problemowe, sympozja naukowe, spotkania dyskusyjne i seminaria oraz studia religioznawcze i etyczne, które przygotowywały kadry działaczy i prelegentów. Zadania organizacji w tej dziedzinie precyzował Statut Stowarzyszenia, w którym czytamy: "Przeciwstawiamy się reakcyjnej doktrynie społecznej i reakcyjnej działalności politycznej Kościoła. Walczymy z dogmatyzmem, fanatyzmem i klerykalizmem wszelkich wyznań. Jesteśmy przeciwnikami postaw fideistycznych i uzależnienia etyk*! od nakazów religijnych. Pracujemy nad podniesieniem kultury moralnej naszego społeczeństwa w oparciu o świeckie treści społeczne i obyczajowe. Przeciwstawiamy się wszelkim irracjonalnym więzom krępującym myśl ludzką. Propagujemy optymizm poznawczy i zaufanie do potęgi rozumu [o..] Uczestniczymy w wychowaniu młodzieży w duchu racjonalizmu i humanistycznej etyki świeckiej, dążąc do pełnej laicyzacji procesu wychowania. Wychowujemy ludzi krytycznie myślących, ludzi o poważnym stosunku do spraw światopoglądowych, zaangażowanych w procesie socjalistycznej przebudowy społeczeństwa. Do walki o te cele zrzeszamy tych, którym są drogie ideały humanizmu, racjonalizmu i kultury świeckiej - ideały socjalizmu". Program Stowarzyszenia wymagał zdwojenia sił. W tym celu w dniu 21 maja 1961 r. podczas spotkania działaczy laickich w Klubie Wolnej Myśli przy ul. Woźnej 12 utworzono w Poznaniu Zarząd Miejski Stowarzyszenia z prof. drem Witoldem Michałkiewiczem na czele, który zwrócił szczególną uwagę na rozwój sieci kół w mieście oraz na wzmożenie akcji odczytowej

Dr ITerzy Czygrinow przewodniczący Zarządu Wojewódzkiego Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli (1 X 1958 - 8 VI 1969)

Tadeusz Bartkowiak

Tabela 1

TEMATYKA ODCZYTÓW W 1966 R.

Kwartały Lp. Temat Razem I II III IV l Współczesne problemy kościoła i laicyzacji 201 122 33 79 . 435 2 Religioznawstwo 35 24 9 32 100 3 Etyka 126 36 41 47 250 4 Filozofia 25 31 13 23 92 5 Zagadnienia przyrodnicze i światopoglądowe 23 17 4 49 93 6 Zagadnienia kultury laickiej 33 15 2 16 66 7 Historia kościoła 6 30 8 61 105 Ogółem: 449 275 110 307 1141głównie w szkołach i zakładach kształcenia nauczycieli. Utworzone zostały również dzielnicowe komisje koordynacyjne, których zadanie polegało na propagowaniu zadań statutowych Stowarzyszenia oraz tworzeniu kół w zakładach pracy. Oba Zarządy - Wojewódzki i Miejski - pracowały zgodnie w dziedzinie laicyzacji życia codziennego, organizując szereg sesji problemowych. Wspólne były wysiłki w kierunku zwiększenia liczby członków organizacji. Oba Zarządy organizowały też wystawy poświęcone książce o tematyce laickiej, wystawy fotograficzne, a także projekcje interesujących filmów. Klub Wolnej Myśli przy Zarządzie Wojewódzkim Stowarzyszenia systematycznie zwiększał szeregi swych członków poprzez działalność sekcji: prasowo-propagandowej, historii ruchu wolnomyślicielskiego, języków obcych oraz lektorskiej.

Tabela 2

ODCZYTY W 1966 R. WEDŁUG ŚRODOWISK

Lp. Środowisko Kwartały Razem I II III IV l D o my kultury 10 14 9 8 41 2 Klubokawiarnie "Ruch" 54 78 37 42 211 3 Świetlice 2 2 7 11 4 Szkoły podstawowe i licealne 145 93 29 94 361 5 Szkoły wyższe 13 6 2 21 6 Organizacje młodzieżowe 29 33 14 24 100 7 Zakłady pracy 50 38 16 87 191 8 Jednostki wojskowe i pokrewne 35 11 5 37 88 9 Inne 111 6 117 Ogółem: 449 275 110 307 1141

Tabela 3 \ SKŁAD SOCJALNY CZŁONKÓW STOWARZYSZENIA ATEISTÓW I WOLNOMYŚLICIELI W WIELKOPOLSCE

Rok: Lp. Grupy socjalne 1966 1968 l Robotnicy 552 592 2 Chłopi 61 67 3 Inteligencja pracująca (ogólnie) 1468 1731 4 Nauczyciele 257 234 5 U czniowie i studenci 38 46 6 Inni (głównie renciści) 367 125 Ogółem: 2743 2795

Stowarzyszenie Ateistów i Wolnomyślicieli stało się jedną z form konsolidacji areligijnych środowisk, skierowanych przeciwko politycznemu klerykalizmowi. W latach 1957/1958 główne wysiłki Stowarzyszenia koncentrowały się wokół takich zagadnień jak: obrona ludzi niewierzących przed atakami wojującego kleru, ukazanie wysokiej rangi moralnej ateisty i społecznej wartości tolerancji. Natomiast w latach 1959/1968 nie rezygnując z walki z klerykalizmem, zaczęto rozwijać różne formy działalności społecznej, osłabiające zasięg oddziaływania fideizmu i klerykalizmu. O ile w latach 1957/ /1958 duża część odczytów dotyczyła problematyki ateistycznej i religioznawczej w aspekcie historycznym, to w latach następnych zdecydowana większość wykładów dotyczyła różnych dziedzin i zagadnień współczesnych (tabela 1). Świadczyło o tym m. in. powołanie do życia przy Zarządzie Wojewódzkim specjalnej komórki międzyorganizacyjnej - Wojewódzkiego Ośrodka Doskonalenia Kadr Laickich, a także stopniowe powoływanie agend powiatowych. Dała się również zauważyć stopniowa intensyfikacja pracy szkoleniowej wojewódzkiego i powiatowego aktywu, poszerzenie współpracy Stowarzyszenia z innymi organizacjami (przede wszystkim z Towarzystwem Szkoły Świeckiej), jak również wzrost zapotrzebowania na nowe formy i metody pracy (tabela 2). Dużą aktywność wykazywał zespół prelegencki, liczący ok. sto osób z wykształceniem wyższym. Jedną z form doskonalenia wiedzy jego członków były systematyczne spotkania z wybitnymi przedstawicielami nauki polskiej, m. in. z prof. drem Tadeuszem Kotarbińskim. W ramach Wojewódzkiego Ośrodka Doskonalenia Kadr Laickich przeprowadzano systematyczne szkolenie prelegentów powiatowych oraz szkolono aktyw innych organizacji społecznych. Współpraca ta układała się najlepiej z Zarządami Wojewódzkimi: Związku Młodzieży Socjalistycznej i Związku Młodzieży Wiejskiej oraz z dyrekcją Przedsiębiorstwa Upowszechnienia Prasy i Książki "Ruch". Pomocy - głównie w zakresie finansowania szeregu inicjatyw - udzielały Stowarzyszeniu Wydziały Kultury Prezydiów Rad Narodowych Województwa i Poznania.

Cenną inicjatywą Zarządu Miejskiego Stowarzyszenia było powołanie Komisji

Tadeusz Bartkowiak

«um IW ?ą dU WOJewódzkieso Stowarzyszeni AteUt6w i Wolnomyślicieli (1968) poświecone pracy kot. Siedzą od lewej: kierownik Wojewódzkiego Ośrodka Propagandy Partyjnej Kormtetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Jan SienkiewiczA członek Zarządu Wojewódzkiego Stowarzyszenia Ateistów i Wo1nomy licieU Fryderyk Koebcke i przewodniczący Zarządu Wojewódzkiego Stowarzyszenia - Jerzy Czygnnow. Przemawia sekretarz Zarządu Wojewódzkiego Michał Łukaszewski

Opieki Społecznej, która udzielała porad prawnych oraz wszelkiego rodzaju pomocy w zakresie interwencji we wszystkich sprawach związanych z niewłaściwym traktowaniem członków Stowarzyszenia oraz ich dzieci Ponadto orgamzowała laickie formy obrzędów przy ważnych wydarzeniach w życiu człowieka a mianowicie: przy zawieraniu związków małżeńskich, uroczystych formach odbierania aktów urodzenia dzieci, przy pogrzebach itd. Członkowie Komisji wielokrotnie występowali również w obronie świeckości systemu nauczania, stojąc na stanowisku wolności sumienia i wyznania. Jako organizacja o charakterze propagandowo-oświatowym, prowadząca swą działalność w oparciu o współpracę z innymi towarzystwami i instytucjarm, Zarządy Miejski i Wojewódzki Stowarzyszenia nie nastawiały się na rozbudowę organizacyjną, co nie oznacza, iż nie dążyły do liczebnego wzrostu swych szeregów. Szczególną uwagę przywiązywano do poszerzenia grupy aktywu, głownie wśród młodzieży robotniczej i inteligencji technicznej oraz młodych nauczycieli i kobiet. Z danych statystycznych na dzień 28 czerwca Ib r. wynika, ze w przedsiębiorstwach i instytucjach Poznania istniało 35 koł Stowarzyszenia oraz jedno koło miejskie, które zrzeszały ogółem 962 członków. Statystycznie biorąc, liczba członków w porównaniu do 1964 rwzrosła w ciągu dwóch lat o 600 osób i wynosiła 2743 członków (w tym m. in.: 552 robotników). Liczba kół wzrosła w tym okresie do 126. Po upływie następnych dwóch lat, tzn. w roku 1968, do Stowarzyszenia należało już 2795 osób zrzeszonych w 127 kołach miejskich i wiejskich. Skład socjalny członków w latach 1966 - 1968 przedstawia tabela 3. Tak więc z bie- 1 giem lat oraz ze wzrostem aktywności Stowarzyszenia zwiększała się liczba jego członków - głównie w środowiskach inteligencji oraz ro botników. Nie był to wprawdzie wzrost błyskawiczny, ale świadczył o zrozumieniu społeczeństwa dla idei i programu Stowarzyszenia. Począwszy od 1965 r. władze Stowarzyszenia położyły główny nacisk na działalność inspiratorską. Świadczy o tym powołanie do życia Wojewódzkiego Ośrodka Doskonalenia Kadr La-' ickich, realizacja szeregu nowych form szkolenia, zwiększenie aktywności w innych organizacjach. Obok komórek organizacyjnych we wszystkich powiatach, w Pile i w Poznaniu istniały również Zarządy Miejskie, prowadzące działalność głównie w zakresie organizowania kół w większych zakładach pracy. Towarzystwo Szkoły Świeckiej i Stowarzyszenie Ateistów i Wolnomyślicieli od początku lat sześćdziesiątych coraz częściej organizowały wspólne konferencje i narady, programowały też wspólne odczyty i wykłady. Wspólna działalność utwierdziła działaczy obu Towarzystw w przekonaniu, że podział ruchu laickiego - uzasadniony w latach pięćdziesiątych - nie odpowiadał już nowej sytuacji. Podstawowy cel ruchu laickiego w Polsce drugiej połowy lat sześćdziesiątych, to jest pełne włączenie się w ogólny wysiłek społeczeństwa dla kształtowania socjalistycznych stosunków, wymagał pełnej konsolidacji sił i środków. Świadomość tej potrzeby doprowadziła obie organizacje do zjednoczenia.

(Profesor dr Wiftold MichalKiowicz przewodniczący Zarządu Miejskiego Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli 421 V 1981 - 20 Xl 1966)

ZJEDNOCZENIE RUCHU LAICKIEGO. TOWARZYSTWO KRZEWIENIA KULTURY ŚWIECKIEJ 1969 - 1970

Przygotowania 1 Wolnomyślicielido zjazdu zjednoczeniowego Stowarzyszenia Ateistów oraz Towarzystwa Szkoły Świeckiej w Wielkopolsce od

Tadeusz Bartkowiak

bywały się w atmosferze dużej aktywnOSCI ideowo-politycznej związanej z jubileuszem dwudziestopięciolecia Polski Ludowej. W oparciu o uchwały Zjazdu Zjednoczeniowego Towarzystwa Szkoły Świeckiej i Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli, który obradował w dniu 28 kwietnia 1969 r. w WarszaWIe, odbyło się w dniu 8 czerwca 1969 r. w Klubie Towarzystwa PrzyJaznI Polsko-Radzieckiej w Poznaniu przy ul. Ratajczaka 37 wspólne posiedzenie Zarządów Wojewódzkich Towarzystwa Szkoły Świeckiej oraz Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli. W obradach uczestniczyła sekretarz Zarządu Głównego Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej - Maria J ezierska- Srokowa. Aktyw obu organizacji powołał do życia Towarzystwo Krzewienia Kultury Świeckiej oraz wybrał tymczasowe Prezydium Zarządu Wojewódzkiego z prof. drem Stanisławem Michalskim na czele, określając termin Zjazdu Wojewódzkiego na koniec 1969 r. W wytycznych dla Zarządu zwrócono uwagę na konieczność powołania tymczasowych władz Towarzystwa w powiatach, rozbudowę sieci "Uniwersytetów dla Rodziców" i stałych punktów odczytowych na wsi, zaktywizowania Wojewódzkiego Ośrodka Doskonalenia Kadr Laickich, nawiązania współpracy z powiatowymi Klubami Nauczycieli N 0watorów oraz kontynuowania działalności istniejącego w Poznaniu od 1961 r. "Studium kultury życia dla dorastającej młodzieży". Studium, jako placówka stała z opracowaną problematyką teoretyczno-pedagogiczną i praktyczno-metodyczną, obejmowało swą działalnością młodzież po ukończeniu okresu dojrzewania. Wykłady psychologa, lekarza oraz socjologa wzbogacone środkami audiowizualnymi (filmy, diapozytywy, przeźrocza i tablice), cieszyły się każdorazowo dużym zainteresowaniem (10 kursów rocznie - 1800 słuchaczy). Poza tym w programie pracy Studium wiele uwagi poświęcano sprawom przygotowania młodych ludzi do małżeństwa, wychowania społeczno-obywatelskiego, podziałowi pracy w rodzinie oraz wytwarzaniu poczucia odpowiedzialności na założenie rodziny i losy dziecka. Studium Kultury Życia Dorastającej Młodzieży obejmowało wreszcie swą działalnością młodzież liceów pedagogicznych i wychowawczyń przedszkoli. Zjednoczona organizacja oparła swą działalność o wieloletni dorobek, o sprawdzone formy pracy 1, co najistotniejsze, o doświadczony aktyw.

MaksymiEan Ęartz przewodniczący Zarządu Miejskiego Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli (20 iXI 1966 - 8 VI 1969)

I Zjazd Sprawozdawczo-Wyborczy Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej (7 XII 1969) obradował w auli Studium Nauczycielskiego Nr l przy ul. Szamarzewskiego 89. Na zdjęciu: moment wyborów władz wojewódzkich

Maksymalne wykorzystanie dorobku, kontynuacja tego, co wytrzymało próbę życia i zyskało sobie prawo obywatelstwa w wielkopolskim społeczeństwie, jest w chwili obecnej zadaniem władz Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej. Podstawowym zadaniem Towarzystwa jest także umacnianie patriotycznej jedności społeczeństwa w wielkim dziele socjalistycznego budownictwa. W pierwszych miesiącach swego istnienia władze Towarzystwa nawiązały kontakt z wieloma instytucjami i organizacjami społecznymi, m. in. z Wojewódzkim Zjednoczeniem Państwowych Gospodarstw Rolnych oraz z kierownictwem Zakładów Metalurgicznych "Pomet". Wyjaśniano rodzicom wysyłającym dzieci na kolonie letnie potrzebę świeckiego charakteru kolonii oraz laickiego wychowania. Uczestnikom obozów szkoleniowo-wypoczynkowych dla aktywu Związku Młodzieży Socjalistycznej i Związku Młodzieży Wiejskiej działacze Towarzystwa wyjaśniali cele i zadania Towarzystwa, organizowali również cykle wykładów na tematy związane z laicyzacją życia codziennego. Efektem tej akcji było zawarcie dwustronnych umów między Zarządami Wojewódzkimi obu organizacji młodzieżowych a Towarzystwem Krzewienia Kultury Świeckiej. Wydatnie rozbudowano sieć stałych punktów odczytowych i "Uniwersytetów Powszechnych dla Rodziców". Pod koniec czerwca 1969 r. odbyło się seminarium dla prelegentów n. t. "Przemiany 1aicyzacyjne w dwudziestopięcioleciu Polski Ludowej". Wznowiono działalność odczytową w K1u

Tadeusz Bartkowiakbie przy ul. Woźnej 12 wzbogacając ją o zajęcia Studium Religioznawczego (od listopada 1969 r.), zajęcia świetlicowe oraz działalność "Studium etyki dla młodzieży klas średnich szkół ogólnokształcących i zawodowych". Nawiązano również kontakty i współpracę z Zespołami do Spraw Kultury i Obyczajowości Obywatelskiej przy Komitetach Frontu Jedności Narodu. Wiele wysiłku włożono w zwiększenie szeregów. organizacyjnych. W dniu plenarnego posiedzenia połączeniowego Towarzystwo liczyło 22 153 członków. I Wojewódzki Zjazd Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej poprzedzony został pracą przygotowawczą, w trakcie której dyskusja nad kształtem oraz kierunkami działalności nowej organizacji ruchu laickiego łączyła się z oceną jej poprzedniczek. W dyskusji prowadzonej w klubach, kołach i oddziałach powiatowych podkreślano, że dorobek obu Towarzystw znajdzie trwałe miejsce w kronikach ruchu laickiego. Uczestnicy dyskusji przedzjazdowej stwierdzali, że oba towarzystwa były na ziemi wielkopolskiej aktywnymi ogniwami w realizacji zasad polityki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej oraz programu laicyzacji życia społecznego. Oceny półrocznej działalności Towarzystwa oraz wytyczenia programu na przyszłość dokonał I Zjazd Wojewódzki, który 7 grudnia 1969 r. odbył się w auli Studium Nauczycielskiego Nr 1 w Poznaniu. Zjazd stwierdził, że: "Powstanie Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej na gruncie wielo: letniego dorobku ideowego dotychczasowych organizacji, ściśle związanych z ruchem laickim, stało się na obszarze województwa poznańskiego nader doniosłym wydarzeniem w życiu społeczno-politycznym wszystkich Wielkopolan". Mając to na uwadze, Zjazd podjął także następującą uchwałę: "Najbliższym zadaniem naszej organizacji powinno być pełne wykorzystanie pomyślnych warunków rozwoju w kierunku pozyskania dla założeń ideowych Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej na szczeblu województwa, poszczególnych powiatów, zakładów pracy i różnych środowisk - jak najszerszego grona zwolenników w szeregach robotników, chłopów, nauczycieli, inteligencji pracującej, lekarzy, artystów, literatów, inżynierów, techników oraz dorastającej młodzieży szkół średnich i wyższych. Całokształt działalności nowo wybranego Prezydium Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej powinien być, zgodnie z duchem i literą Statutu, oparty na zasadach wolności sumienia i kultury współżycia ludzi o różnych postawach światopoglądowych oraz przepojony głęboką troską o wychowanie młodzieży w duchu patriotyzmu i internacjonalizmu, dążnością do upowszechnienia światopoglądu materialistycznego i naukowej wiedzy o religii, gdyż tylko w tych warunkach możliwe jest kształtowanie socjalistycznych wzorców postępowania na gruncIe świeckiej moralności. "Drugim, ważnym i bardzo aktualnym zadaniem organizacji - czytamy dalej w uchwale Zjazdu -. jest aktywne włączenie się i podejmowanie przez wszystkie ogniwa Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej twórczej inicjatywy w zakresie różnorodnych form obchodów w czasie świąt państwowych [o..] Wszystkie konkretne poczynania zapoczątkowane przez Tymczasowe Prezydium TKKŚ w okresie przedzjazdowym [o..] powinny być w granicach możliwości kontynuowane przez nowo wybrane władze wojewódzkie

Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej. Dotyczy to szczególnie: współdziałania z organizacjami młodzieżowymi Związku Młodzieży Socjalistycznej i Związku Młodzieży Wiejskiej w ramach zawartych umów, w rozwoju U niwersytetów Powszechnych dla Rodziców oraz akcji odczytowej, doskonalenia kadr laickich, działalności Klubu Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej ocen Studium Etyki dla Młodzieży klas średnich szkół ogólnokształcących 1 zawodowych oraz propagowania różnymi drogami świeckiej obyczajowości i obrzędowości". W skład Prezydium weszli: Stanisław Michalski (przewodniczący), Feliks Araszkiewicz, Albin Wegenke 1 Kazimierz Paszek (wiceprzewodniczący), Bohdan Bielewicz (sekretarz) i Franciszek Blaszka (skarbnik) oraz Antoni Ciechelski, Feliks Cieszyński, Józef Dąbrowski, Edmund Dudziński, Izabella Gałuszka, Hubert Kien, Marian Obara, Ludwik Postaremczak, Edward Stachowiak i Tadeusz Wysocki. Nowo wybrane władze i ukonstytuowane Prezydium Zarządu Wojewódzkiego Zjazd zobowiązał do wnikliwego rozpatrzenia wszystkich wniosków podjętych na zjazdach powiatowych i uwzględnienia w planie pracy na najbliższy okres tych spośród nich, które uzna się za uzasadnione i możliwe do realizacji. Wśród placówek organizacYjnIe nie związanych z Towarzystwem, z życzliwym zrozumieniem i poparciem program ten spotkał się m. in. ze strony Wojewódzkiej Komisji Związków Zawodowych, która zaleciła wszystkim związkom branżowym poparcie działalności Towarzystwa. Jednocześnie program ten stał się zachętą do wspólnego zorganizowania konferencji nt.: "Krzewienie świeckiej obyczajowości i obrzędowości wśród załóg zakładów pracy". Zaktywizowało swą działalność (wg stanu na koniec maja 1970 L) 50 " Uniwersytetów Powszechnych dla Rodziców" (nazywanych poprzednio "Uniwersytetami dla Rodziców"), które dzięki poparciu Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego 1 Wojewódzkiej Komisji Związków Zawodowych reaktywowały już wcześniej działalność w szkołach 1 zakładach pracy. W 1970 L nie wykorzystano wszystkich możliwości poszerzenia działalności Towarzystwa wśród inteligencji, natomiast dzięki ścisłej współpracy z Wojewódzką Komisją Związków Zawodowych, a zwłaszcza jej Komisją Opieki nad Szkołami, redakcjami gazet zakładowych i kierownikami radiowęzłów zakładowych, stworzono warunki znacznego zaktywizowania działalności Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej w środowisku robotniczym. Spośród pięciu komisji działających przy Zarządzie Wojewódzkim, najżywszą działalność przejawiała Komisja do Spraw Świeckich Obrzędów i Obyczajów oraz Komisja do Spraw Odczytów i Lektorów, jakkolwiek Komisje: Organizacyjno-Propagandowa, Historyczno-Propagandowa i do Spraw Współpracy z Innymi Organizacjami Społeczno-Politycznymi czynią również starania w kierunku uatrakcyjnienia programów swej pracy. W pierwszym roku działalności Towarzystwo Krzewienia Kultury Świeckiej liczyło 15 537 członków, zrzeszonych w 704 kołach (w tym 384 miejskich) oraz 288 członków zakładów pracy. W roku oświatowym 1970/1971 działalność prowadziło 56 "U niwersytetów Powszechnych dla

Tadeusz Bartkowiak

Rodziców", które zorganizowały łącznie 721 wykładów dla 2245 stałych słuchaczy. W okresie tym istniały także 123 stałe punkty odczytowe (77 w miastach), w których odbyło się 1167 prelekcji. Ogółem w 1970 r. Zarząd Wojewódzki zorganizował 1622 odczyty - w tym 845 w Poznaniu, i 767 na wsi. Z inicjatywy władz wojewódzkich i powiatowych odbyło się również dziesięć sesji i konferencji popularnonaukowych, poświęconych przedyskutowaniu takich zagadnień, jak problemy świeckiej obyczajowości i obrzędowości w szkole i miejscu pracy. Systematyczne zajęcia prowadził Wojewódzki Ośrodek Doskonalenia Kadr Laickich przy Zarządzie Wojewódzkim. W dotychczasowej działalności Towarzystwo Krzewienia Kultury Świeckiej posiada wiele niewątpliwych osiągnięć. Ma Towarzystwo swoją historię, której karty zapisane są dwunastoletnią, wytężoną pracą ofiarnych działaczy; ma więc doświadczenie i sprawdzone w praktyce metody działania, z których większość zachowała aktualność po dzień dzisiejszy.

Aneks

CZŁONKOWIE ZARZĄDÓW WOJEWÓDZKICH TOWARZYSTWA SZKOŁY ŚWIECKIEJ W POZNANIU W LATACH 1959 - 1969

Lp. Imię 1 nazwisko Kadencj a Funkcja l 2 3 4 l Zofia Andrzejewska 18 XI I 1965 - 8 VI 1969 2 Józef Bieniek 18 XII 1965 - 8 VI 1969 członek prezydium 3 Franciszek Blaszka 13 VI 1959 - 8 VI 1969 skarbnik 4 Antoni Ciechelski 18 XII 1965 - 8 VI 1969 członek prezydium 5 Feliks Cieszyński 29 X 1961 - 8 VI 1969 " " 6 Józef Dąbrowski 13 VI 1959 - 29 X 1961 18 XII 1965 - 8 VI 1969 członek prezydium 7 Jerzy Drozdowski 13 VI 1959 - 8 VI 1969 29 X 1961 - 8 V 1969 8 Edmund Duczmal 18 XII 1965 - 29 X 1969 9 Jan Frąckowiak 13 VI 1959 - 29 X 1961 10 Bolesław Hydzik 13 VI 1959 - 18 XII 1965 II Klara Jędrzejczak 13 VI 1959 - 29 X 1961 członek prezydium 12 Hubert Kien 29 X 1961 - 8 VI 1969 n »» 13 Maria Kłopotowska 18 XII 1965 - 8 VI 1969 " " 14 Franciszek Leciejewski 18 XII 1965 - 8 VI 1969 15 Jan Lubawy 29 X 1961 - 18 XII 1965 .. 16 Bolesław Malik 13 VI 1959 - 29 X 1961 17 Szczepan Mamoński 29 X 1961 - 8 VI 1969 członek prezydium 18 Piotr Mencwaldowski 13 VI 1959 - 29 X 1961 19 Stanisław Michalski 29 X 1961 - 18 XII 1965 wiceprzewodniczący 18 XII 1965 - 8 VI 1969 przewodniczący 20 Kazimierz Paszek 18 XII 1965 - 8 VI 1969 członek prezydium 21 Adolf Pisarczyk 18 XII 1965 - 8 VI 1969 »» »> 22 Jan Połczyński 29 X 1961 - 8 VI 1969 23 Mieczysław Prażmowski 29 X 1961 - 18 XII 1965 członek prezydiuml 2 3 4 24 Józef Pukowicz 13 VI 1959 - 8 VI 1969 członek prezydium 25 Edward Stachowiak 13 VI 1959 - 8 VI 1969 »» »i 26 Witold Stefanowski 29 X 1961 - 18 XII 1965 » ) »> 27 Konrad Świtek 13 VI 1959 - 18 XII 1965 28 Albin Wegenke 13 VI 1959 - 8 VI 1969 sekretarz 29 Adam Wigner 13 VI 1959 - 18 XII 1965 przewodniczący 30 Helena Włodarczyk 29 X 1961 - 18 XII 1965 18 XII 1965 - 8 VI 1969 członek prezydium 31 Jan W ojtaszek 29 X 1961 - 8 VI 1969 »» »i 32 Wacław Zembrzuski 18 XII 1965 - 8 VI 1969 33 Władysław Zie1eniowski 29 X 1961 - 18 XII 1965 34 Jan Zwierzykowski 29 X 1961 - 8 VI 1969

CZŁONKOWIE ZARZĄDÓW WOJEWÓDZKICH STOWARZYSZENIA ATEISTÓW I WOLNOMYŚLICIELI W LATACH 1958 - 1969l 2 3 4 l Feliks Araszkiewicz 27 XI 1966 - 8 VI 1969 członek prezydium 2 Stefan Askanas 27 XI 1960 - 27 XI 1966 3 Maria Bogaczyk 27 XI 1960 - 27 XI 1966 4 Franciszka Borkowska 27 XI 1966 - 8 VI 1969 5 Feliks Burdziłowski 27 XI 1960 - 27 XI 1966 6 Włodzimierz Burzyński 27 XI 1966 - 8 VI 1969 7 Władysław Czerniak 27 XI 1960 - 27 XI 1966 8 Tadeusz Cybu1ka 27 XI 1960 - 27 XI 1966 9 Jerzy Czygrinow 25 X 1958 - 8 VI 1969 przewodniczący 10 Leon Domański 27 XI 1960 - 27 XI 1966 11 Anatol Dowżenko 25 X 1958 - 27 XI 1960 27 XI 1960 - 27 XI 1966 członek prezydium 12 Maciej Drobniewski 27 XI 1966 - 8 VI 1969 13 Edmund Dudziński 27 XI 1966 - 8 VI 1969 członek prezydium 14 Józef Dryk 27 XI 1966 - 8 VI 1969 15 Edmund Dziekan 27 XI 1960 - 27 XI 1966 16 Adam Filipiak 25 X 1958 - 27 XI 1966 17 Wanda Fliegie1 27 XI 1966 - 9 VI 1969 18 Franciszek Frąckowiak 27 XI 1960 - 27 XI 1966 19 Zygmunt Frydrych 25 X 1958 - 27 XI 1960 27 XI 1960 - 27 XI 1966 członek prezydium 20 Maria Gu1aj ew 27 XI 1966 - 8 VI 1969 21 Władysław Hawryś 27 XI 1966 - 8 VI 1969 22 Józef Jaroszewski 27 XI 1966 - 8 VI 1969 23 Walerian J erzykowski 27 XI 1966 - 8 VI 1969 24 Klara Jędrzejczak 25 X 1958 - 27 XI 1960 wiceprzewodnicząca 27 XI 1960 - 27 XI 1966 członek prezydium 25 Kazimierz J óśkowiak 27 XI 1966 - 8 VI 1969 26 Jerzy Kapałczyński 27 XI 1966 - 8 VI 1969 27 Stanisław Kie1a 27 XI 1966 - 8 VI 1969

Tadeusz Bartkotmakl 2 I 3 i 4 28 27 1966 8 VI 1969 l Zygmunt Klimaszewski XI - 29 Fryderyk Koebcke 25 X 1958 - 27 XI 1966 wiceprzewodniczący 27 XI 1966 -- 8 VI 1969 członek prezydium 30 Antoni Kozak 27 XI 1960 -- 27 XI 1966 31 Tadeusz Kraśny 27 XI 1960 - 8 VI 1969 32 Ludwik Kudliński 27 XI 1960 - 27 XI 1966 33 Tadeusz Kurkiewicz 25 X 1958 - 27 XI 1960 ; 27 XI 1960 - 27 XI 1966 członek prezydium 34 Jan K wiciński 27 XI 1966 - 8 VI 1969 35 Władysław Liśkiewicz 27 XI 1966 - 8 VI 1969 wiceprzewodniczący 36 Michał Łukaszewski 27 XI 1966 - 8 VI 1969 sekretarz 37 Józef Mamoński 27 XI 1960 - 27 Xl 1966 38 Witalis Mańszewski 27 XI 1960 - 27 Xl 1966 sekretarz 39 Witold Michałkiewicz 25 X 1958 - 27 XI 1960 27 XI 1966 - 8 VI 1969 wiceprzewodniczący 40 Leon Olszewski 27 XI 1966 - 8 VI 1969 41 Stanisław Osiadacz 25 X 1958 - 27 Xl 1960 sekretarz 42 Marian Ostrowski 27 XI 1960 - 27 XI 1966 43 Ignacy Pawłowski 27 XI 1966 - 8 VI 1969 44 Ludwik Postaremczak 27 XI 1966 - 8 VI 1969 45 Jan Rakowski 25 X 1958 - 27 XI 1960 27 XI 1960 - 27 XI 1966 członek prezydium 46 Ignacy Rataj 27 XI 1966 - 8 VI 1969 47 Ludwik Ratajczak 27 XI 1966 - 8 VI 1969 48 Marian Skube1 27 XI 1960 - 27 XI 1966 49 Edward Stachowiak 25 X 1958 - 27 XI 1960 50 Leon Stajkowski 27 XI 1966 - 8 VI 1969 członek prezydium 51 Franciszek Starosławski 25 X 1958 - 27 XI 1960 27 XI 1960 - 8 VI 1969 członek prezydium 52 Marian Stawicki 27 XI 1960 - 27 XI 1966 53 Henryk Strzelczak 27 XI 1966 - 8 VI 1969 członek prezydium 54 Jan Szulc 27 XI 1966 - 8 VI 1969 55 Włodzimierz Szu1czyk 25 X 1958 - 8 VI 1969 skarbnik 56 Eugeniusz Szydłowski 27 XI 1966 - 8 VI 1969 57 Józef U rbaniak 27 XI 1966 - 8 VI 1969 członek prezydium 58 Kazimierz Wilk 27 XI 1960 - 27 XI 1966 59 Józef Wykrętowicz 27 XI 1960 - 27 XI 1966 60 Anna Zdroj ewska 27 XI 1966 - 8 VI 1969 61 Jerzy Zubek 27 XI 1966 - 8 VI 1969 członek prezydium

CZŁONKOWIE ZARZĄDÓW MIEJSKICH STOWARZYSZENIA ATEISTÓW I WOLNOMYŚLICIELI W LATACH 1961 - 1969l ! 2 3 4 l Józef Bańka 20 XI 1966 - 8 VI 1969 2 Janusz Barański 20 XI 1966 - 8 VI 1969 3 Maksymilian Bartz 20 XI 1966 - 8 VI 1969 przewodniczący 4 Czesław Borkowski 20 XI 1966 - 8 VI 1969 5 Józef Dunst 21 V 1961 - 20 XI 1966 6 Edward Erazmus 20 XI 1966 - 8 VI 1969 7 Jan Gaworski 20 XI 1966 - 8 VI 1969 8 Salomeą Głowacka 21 V 1961 - 20 XI 1966 9 Zbigniew Jaworski 21 V 1961 - 20 XI 1966 10 Bolesław Kaściński 20 XI 1966 - 8 VI 1969 II Ignacy Klocek 21 V 1961 - 20 XI 1966 n 12 Augustyn Łęcki 20 XI 1966 - 8 VI 1969 13 Marian Marcinkowski 20 XI 1966 - 8 XI 1969 14 Witold Michałkiewicz 21 V 1961 -- 20 XI 1966 przewodniczący 20 XI 1966 - 8 VI 1969 wiceprzewodniczący 15 Marian Ostrowski 21 V 1961 - 20 XI 1966 16 Ludwik Postaremczak 20 XI 1966 - 8 VI 1969 skarbnik 17 Jerzy Rosiński 20 XI 1966 - 8 VI 1969 18 Maria Roszczak 21 V 1961 - 20 XI 1966 skarbnik 19 Roch Roszczak 20 XI 1966 - 8 VI 1969 20 Halina Sobierajska 21 V 1961 - 8 VI 1969 21 Tadeusz Sporny 21 V 1961 - 20 XI 1966 22 Edward Stachowiak 21 V 1961 - 20 XI 1966 wiceprzewodniczący 20 XI 1966 - 8 VI 1969 23 Henryk Strzelczak 20 XI 1966 - 8 VI 1969 sekretarz 24 ' Stanisław Tomaszewski 21 V 1961 - 20 XI 1966 25 Stanisław Wojdacz 20 XI 1966 - 8 VI 1969 26 Anna Zdrojewska 20 XI 1966 - 8 VI 1969

WŁADZE WOJEWÓDZKIE TOWARZYSTWA KRZEWIENIA KULTURY ŚWIECKIEJ W LATACH 1969 - 1970 Tymczasowy Zarząd Wojewódzki wybrany na wspólnym posiedzeniu Zarządów Wojewódzkich Towarzystwa Szkoły Świeckiej oraz Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli (8 VI 1969).

Feliks Araszkiewicz Bohdan Bielewicz (sekretarz) Franciszek Blaszka (skarbnik) Antoni Ciechelski

Feliks Cieszyńskipracownik naukowy Akademii Medycznej Wiceprzewodniczący Zarządu Dzielnicowego Związku Młodzieży Socjalistycznej N owe Miasto - pracownik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu pracownik Wojewódzkiej Komisji Związków Zawodowych dyrektor Zasadniczej Szkoły Zawodowej w Wągrowcu pracownik Wojewódzkiego Zjednoczenia Państwowych Gospodarstw Rolnych

Edmund Dudziński

Tadeusz

Bartkowiak

Izabella Gałuszkapracownik Wojewódzkiego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego pracownik naukowy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza rektor Akademii Medycznej w Poznaniu

Stanisław Michalski (przewodniczący) Witold Michałkiewicz (wiceprzewodniczący) Kazimierz Paszek

Ludwik Postaremczak Edward Stachowiak

przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Lesznie emeryt pracownik Wojewódzkiego Związku Spółdzielczości Pracy emerytowany nauczyciel sekretarz Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa Szkoły Świeckiej zastępca kierownika Wydziału Propagandy i Kultury Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej

Hubert Kien Albin Wegenke (wiceprzewodniczący) Tadeusz Wysocki

Zarząd Wojewódzki wybrany na I Zjeździe Sprawozdawczo-Wyborczym Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej (7 XI I 1969)

Feliks Araszkiewicz (wiceprzewodniczący) Edmund Balcerowicz Bohdan Bielewicz (sekretarz) Józef Bieniek Franciszek Blaszka (skarbnik) Antoni Ciechelski (członek prezydium) Feliks Cieszyński (członek prezydium) Jan usz Czerski Kazimierz Dajewski Józef Dąbrowski (członek prezydium) Zdzisław Dębowski Edmund Dudziński (członek prezydium) Zygmunt Fil Marian Foreckipracownik naukowy Wyższej Szkoły Rolniczej

Hubert Kien (członek prezydium)dyrektor Liceum Ogólnokształcącego w Śremie sekretarz Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej inspektor szkolny z Ostrzeszowa pracownik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu pracownik Wojewódzkiej Komisji Związków Zawodowych dyrektor Zasadniczej Szkoły Zawodowej w Wągrowcu psycholog, działacz społeczny z Kalisza kierownik Szkoły Podstawowej nr 1 w Gostyniu pracownik Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego kierownik Szkoły Podstawowej w Słupcy pracownik Wojewódzkiego Zjednoczenia Państwowych Gospodarstw Rolnych kierownik Szkoły Podstawowej Nr 2 we Wrześni dyrektor Korespondencyjnego Liceum Ogólnokształcącego w Pile nauczyciel Technikum Mechanicznego w Turku pracownik Wojewódzkiego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego nauczyciel Technikum Samochodowego w Trzciance pracownik Zarządu Wojewódzkiego Związku Młodzieży Wiejskiej emerytowany nauczyciel z Poznania

Ireneusz Foryński Izabella Gałuszka (członek prezydium) Włodzimierz Hawryś Kazimierz J óśkowiak

Mieczysław Kryger

wychowawca internatu Zasadniczej Szkoły Zawodowej w Kępnie dyrektor Zasadniczej Szkoły Zawodowej w Chodzieży dyrektor Liceum Ogólnokształcącego w Środzie inspektor szkolny z Rawicza pracownik naukowy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza dyrektor Zakładów Przetwórstwa Owocowo- Warzywnego w Kotlinie, pow. Jarocin lekarz z Poznania

Jan Lubawy

Władysław Ławniczak Henryk Maciejak Stanisław Michalski (przewodniczący) Tadeusz N owak

Marian Obara (członek prezydium) Jan Oliśkiewicz

wiceprezes Powiatowego Związku Gminnych Spółdzielni w Kole przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady N aro dowej w Lesznie sekretarz Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Czarnkowie inspektor szkolny w Obornikach emeryt z Poznania

Kazimierz Paszek (wiceprzewodniczący) Henryk Piasecki

Edward Pietz Ludwik Postaremczak (członek prezydium) Marian Prymke Marian Rafiński Stefan Rakowski Zygmunt Rataj

Czesław Rataj skiinspektor szkolny w Poznaniu dyrektor Technikum Ekonomicznego w Gnieźnie inspektor szkolny w Kościanie kierownik Szkoły Podstawowej w Sątopach pow. Nowy Tomyśl dyrektor Wolsztyńskich Zakładów Terenowych w Wolsztynie pracownik Zarządu Wojewódzkiego Związku Młodzieży Socjalistycznej wiceprzewodniczący Prezydium Powiatowej Rady N arodowej w Pleszewie górnik z Kopalni Węgla Brunatnego Kazimierz pow. Konin kierownik Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Koninie pracownik Wojewódzkiego Związku Spółdzielczości Pracy nauczyciel Technikum Rolniczego w Międzychodzie dyrektor Liceum Ogólnokształcącego nr 1 w Ostrowie wiceprzewodniczący Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej pracownik naukowy Wyższej Szkoły Ekonomicznej wicedyrektor Przedsiębiorstwa Upowszechniania Prasy i Książki "Ruch" w Poznaniu dyrektor Technikum Mięsnego w Krotoszynie

Zygfryd Rębarz

Jaku b Sieradzki

Jan Siwek

Roman Sobczak

Edward Stachowiak (członek prezydium) Kazimierz Strzyż Zenon Walczak

Albin Wegenke (wiceprzewodniczący) Aleksander Wesołowski Tadeusz Wysocki (członek prezydium) Tadeusz Zaborniak

Członkowie Zarządu Głównego Jerzy Czygrinow, Stanisław Michalski, Witold Michałkiewiczl Kronika Miasta Poznania