IGNACY

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1971.10/12 R.39 Nr4

KACZMAREK

SIEDEMDZIESIĄT LAT DZIAŁALNOŚCI TOWARZYSTWA "HARMONIA" W POZNANIU (Szkic monograficzny)

W ROKU 1848 założono w Poznaniu, w celu pielęgnowania i krzewienia kultury muzycznej, pierwsze polskie Towarzystwo "Harmonia". Założycielem był nauczyciel gimnazjalny, żołnierz Powstania Listopadowego (1831) Maksymilian Braun. Towarzystwo urządzało koncerty w salach pałacu Działyńskich, a jego działalność została przerwana w 1852 r. Po przeszło pięćdziesięciu latach, w dniu 18 listopada 1900 r., nawiązując do dawnej nazwy, założono nowe Towarzystwo "Harmonia". Był to okres dużego nasilenia ucisku germanizacyjnego. Młoda inteligencja polska, młodzież kupiecka i rzemieślnicza chciała przysłużyć się pracy nad pielęgnowaniem kultury polskiej. Prezesurę objął trzydzieistpięcioletni wówczas lekarz Stanisław Chachamowicz, a sekretariat - artysta-plastyk Wincenty Graczyński. Do Zarządu wybrano: Jana Brzeskwiniewicza, Tadeusza Gertycha, Antoniego Kaczmarka, Władysława Łotyszewskiego, Leona Ponieckiego, Ignacego Rausza i Bolesława Szpetkowskiego. Kierownictwo artystyczne sprawował Leon Poniecki. Mimo sprzeciwu Zarządu Towarzystwa "Harmonia", policja pruska uznała je za organizację polityczną. Zgodnie z przepisami zaborcy, do towarzystw takich nie mogły należeć kobiety. Dopiero nowela do pruskiej ustawy o stowarzyszeniach z dnia 4 kwietnia 1908 roku zezwalała na przyjmowanie ich do organizacji politycznych. Jednocześnie jednak wydano zakaz odbywania w Poznaniu publicznych zebrań w języku polskim. Aby mogły się one odbywać, musiano przenosić zebrania poza granice miasta, a więc do Urbanowa lub Starołęki! Starano się obchodzić przepisy przez urządzanie tzw. zebrań zamkniętych. Na drzwiach salki zebrań zawieszano plansze z dwujęzycznym napisem: "Zebranie zamknięte" ("Geschlossene Gesellschaft") lub "Poselskie zebranie sprawozdawcze". W latach 1905 - 1907 "Harmonia" mogła używać tej ostatniej wywieszki, bo w zebraniach uczestniczył poseł do sejmu pruskiego, Józef) Kościeiski. Policja pruska, mając na takie zebrania wstęp wzbroniony, próbowała przemycić do "Harmonii" swoich konfidentów. Zarząd musiał zachowywać dużą ostrożność przy przyjmowaniu nowych członków. Policja kontrolowała również, czy w zebraniach i próbach chóru uczestniczą faktycznie członkowie "Harmonii". Kwestionowano m. in. hasło na sztandarze "O pieśni gminna, ty stoisz na straży narodowego pamiątek kościoła", uznano białoniebieskie barwy sztandaru jako niedozwolone. Teksty do pieśni i dzieł muzycznych, wykonywanych przez "Harmonię", należało przedkładać policji w tłumaczeniu na język niemiecki. Zakazywano wykonawcom używania polskich strojów ludowych.

Ignacy

Kaczmarek

Towarzystwo zwiększało stopniowo swój poziom artystyczny. W latach 1900- 1914 chór dawał przeciętnie cztery koncerty i widowiska muzyczne rocznie. W roku 1905 prezesem wybrano redaktora "Gońca Wielkopolskiego", Wincentego Szpotańskiego, a kierownikiem artystycznym Bolesława Marcinkowskiego. Do "Harmonii" należało w tym czasie ok. dwustu czynnych członków i czterystu pięćdziesięciu wspierających. Zespół korzystał z dużej sali i parku pod nazwą Wzgórze Św. Łazarza (przy obecnej ul. Samuela Engla). Dzierżawcą sali, restauracji i parku był członek "Harmonii" Bolesław Świderski. Nieruchomość ta, wykupiona z rąk niemieckich, miała służyć Teatrowi Polskiemu na scenę letnią. Władze pruskie odmówiły jednakże Teatrowi Polskiemu koncesji. Na Wzgórzu Św. Łazarza zorganizowano w latach 1906 i 1911 dwa zjazdy chórów polskich. Opis zjazdu w 1911 r. pióra sekretarza "Harmonii" Edmunda Maćkowiaka zamieścił organ Wielkopolskiego Związku Śpiewaczego "Śpiewak". Autor zakończył relację słowami: "Obym mógł doczekać srebrnego jubileuszu "Harmonii". Faktycznie Maćkowiak doczekał się go w 1925 r. i brał w nim udział wraz ze swą małżonką Bogumiłą - niegdyś sekretarką Towarzystwa. W latach 1909 - 1914 "Harmonia" brała czynny udział w zjazdach chórów wielkopolskich w Śremie, Lesznie, Środzie i w Poznaniu. Utrzymywano łączność z chórami polskimi w kraju i w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. W dniu 22 kwietnia 1910 r. "Harmonia" uczestniczyła w wykonaniu Pieśni o ziemi naszej Bolesława Dembińskiego. Organizowano obchody narodowe. Wysłano trzyosobową delegację do Krakowa na uroczystość odsłonięcia pomnika Władysława Jagiełły w pięćsetną rocznicę bitwy pod Grunwaldem. Zakonspirowany chór męski śpiewał pod dyrekcją Edmunda Maćkowiaka w czasie demonstracji przed pomnikiem Adama Mickiewicza w dniu 29 listopada 1912 r. (dziś ul. Czerwonej Armii 13).

Dyrygentami chóru w latach 1900 - 1914 byli: Leon Poniecki, Bolesław Marcinkowski, Marian Perzyński, Mieczysław Fibk i Stanisław Guzikowski, a prezesami: Stanisław Chachamowicz, Ignacy Drzewiecki, Tadeusz Gertych, Antoni Kaczmarek, Ignacy Kaczmarek, Antoni Pepel, Stefan Rowiński, Wincenty Spotański, Stanisław Stolpe.

Czas pierwszej wojny światowej (1914 - 1918) to chlubny okres działalności "Harmonii". Organizowano koncerty i imprezy na cele dobroczynne, brano czynny udział w manifestacji w setną rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki (1917) i w powitaniu Ignacego Paderewskiego (1918). Podczas Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 urządzano koncerty w szpitalach dla rannych żołnierzy. Już w pierwszych dniach Powstania poległ czynny członek Zarządu "Harmonii" Bolesław Nykiel, którego pochowano na cmentarzu łazarskim we wspólnej mogile z Franciszkiem Ratajczakiem i Antonim Andrzejewskim. Niezapomnianą chwilą dla członków chóru było otwarcie Teatru Wielkiego w dniu 31 sierpnia 1919 roku. Śpiewacy "Harmonii' wspólnie z chórem operowym i orkiestrą wykonali Poloneza A-dur Chopina. W tym samym roku urządzono koncert moniuszkowski z udziałem Marii Janowskiej - Kopczyńskiej oraz koncert pieśni ludowych. W 1921 r. zorganizowała "Harmonia" po raz trzeci Zjazd Śpiewaczy w Poznaniu. Z bardzo bogatej biblioteki obdarowała "Harmonia" materiałem nutowym liczne chóry polonijne w Niemczech i Francji. Prezes "Harmonii" wybrany został prezesem Zarządu Okręgowego -Wielkopolskiego Związku Śpiewaczego i wiceprezesem' rzędzie: trzeci od lewej

Towarzystwa Śpiewu "Harmonia" dyrygent Stanisław Kwaśnik, a dalej mierz Barwicki

(1925). Siedzą w pierwszym Ignacy Kaczmarek i Kazi

Ignacy

Kaczmarek

.. ....L - 'L ·

Towarzystwo Śpiewu "Harmonia" w reprezentacyjnej sali Powszechnej Wystawy Krajowej, po koncercie z okazji uroczystego zamknięcia Wystawy (30 IX 1929). W pierwszym rzędzie piąty od lewej: Feliks Nowowiejski, dalej: Ignacy Kaczmarek i Stefan B. Poradowski

Zarządu Głównego Związku. Serdeczne więzy łączyły "Harmonię" z kompozytorem Feliksem Nowowiejskim.

Koncerty "Harmonii" w latach 1922 - 1927 cieszyły się dużym powodzeniem i przychylną krytyką fachową. N a szczególne uznanie zasługuje koncert moniuszkowski , z udziałem Henryka Opieńskiego, Feliksa Nowowiejskiego, Karola Urbanowicza i Władysława Raczkowskiego oraz koncert - prawykonanie pieśni konkursowych nagrodzonych na konkursie kompozytorskim "Harmonii" w 1925 r. Pieśni Feliksa Nowowiejskiego i Karola Prosnaka, nagrodzone na konkursie kompozytorskim "Harmonii", wydano drukiem. Wiele z nich znajduje się do dnia dzisiejszego w repertuarze chórów polskich. Rewelacją było prawykonanie kanta ty Feliksa Nowowiejskiego Testament Bolesława Chrobrego we wrześniu 1925 r., w dziewięćsetną rocznicę śmierci Bolesława Chrobrego. 31 lipca 1927 r. nastąpiło drugie wykonanie Testamentu w Bydgoszczy z okazji odsłonięcia pomnika Henryk a Sienkiewicza. Wykonanie kantaty krytyka fachowa określiła "jako koncert nad koncertami". Zaproszenie "Harmonii" na odsłonięcie pomnika Henryka Sień-, kiewicza przez Magistrat bydgoski było wielkim wyróżnieniem dla zespołu.

Z okazji srebrnego jubileuszu "Harmonii" (8 XI 1925) prezydent miasta Poznania ufundował "Złoty łańcuch" jako nagrodę uznania pracy kulturalnej tego zespołu. W prasie poznańskiej ukazały się artykuły omawiające jego społeczne zasługi.

N a zaproszenie komitetu organizacyjnego Wszechsłowiańskiego Zlotu Towarzystw Gimnastycznych w czerwcu 1929 r. "Harmonia" wykonała: Zaślubiny Wisły Z Bałtykiem Stefana Poradowskiego pod dyrekcją kompozytora, na terenach Powszechnej Wystawy Krajowej wobec 20 000 sokołów polskich i zagranicznych. "Harmonia" koncertowała w czasie Powszechnej Wystawy Krajowej kilkakrotnie, a przy jej zamknięciu wykonano wyjątki z Testamentu Bolesława Chrobrego Feliksa N owowiejskiego pod dyrekcją kompozytora. "Harmonia" zawsze służyła pomocą przy uświetnianiu akademii organizowanych przez władze miejskie, instytucje i organizacje społeczne; współpracowała z towarzystwami polsko-słowiańskimi, wykonując na uroczystościach hymny i pieśni bratnich narodów. Szczególnie serdeczny stosunek łączył "Harmonię" z Łużyczanami. W latach 1931 i 1935 "Harmonia" urządziła specjalne koncerty monograficzne kompozytora łużyckiego Bjarnata Krawca. Odtąd w repertuarze "Harmonii" znajdują się pieśni łużyckie. W latach międzynarodowych (1919 - 1939) przygotowano koncerty monograficzne kompozytorów: Stanisława Moniuszki, Zygmunta N oskowskiego, Feliksa N owowiejskiego, Stefana Poradowskiego i Ludomira Różyckiego. Ostatni koncert poświęcony twórczości Poradowskiego odbył się w dniu 15 kwietnia 1939 r. pod dyrekcją Mariana Weigta.

Kierownictwo artystyczne pełnili: Stanisław Kwaśnik, Władysław Lubierski, J anusz Nowak, Edward Poniecki, Stefan Poradowski, Marian Weigt i Bronisław Zieliński. Prezesem był Ignacy Kaczmarek. Prace prezesa wspierało grono gorliwych członków: Tadeusz, Włodzimierz i Witalis Dorożałowie, Bolesław Drzewiecki, Roman Heising, Henryk Głowacki, Zofia i Helena Górskie, Paweł Figaszewski, Wiktor Kołodziejczak, Zofia Lemkowa, Maria Lubońska, Waleria Najderkówna, Florian Radel, Jan Stróżyk, Franciszek Suchorski, Franciszek Szarata, Edward Szczerkowski, Maria Szłapczyńska, Bronisław Walczak, Franciszek Zaradniak i inni. Od 1927 r. "Harmonia" miała siedzibę w lokalach klubowych Stowarzyszenia Techników przy ul. Mielżyńskiego. Odbywały się tam lekcje chóru, zebrania i spotkania towarzyskie. W roku 1940 okupanci ograbili Towarzystwo, zabierając z pomieszczeń pianino, meble i nuty. Najcenniejsze dzieła muzyczne zdołała ukryć z narażeniem życia i przechować u siebie do wyzwolenia w roku 1945 Waleria N ajderkówna. Aktywiści "Harmonii": Waleria Najderkówna, Bolesław Drzewiecki, Stefan Chojnacki, Paweł Figaszewski. Ignacy Kaczmarek, Wiktor Kołodziejczak, Zofia Lemkowa, Kazimierz Przybylski, Jan Stróżyk, Franciszek Suchorski, Edward Szczerkowski, Bogdan Walkowiak i Zofia Wittówna - przystąpili 23 marca 1945 r. do wskrzeszenia zespołu. N a kierownika artystycznego poproszono Karola Broniewskiego. Prace rozpoczęto w salce "Korporacji Budowniczych" przy ul. Mielżyńskiego. Zarząd Korporacji dopomógł "Harmonii" przez wypożyczenie szaf na bibliotekę nut uratowanych przez Walerię N ajderkówna i odnalezionych, m. in. w podziemiach kościoła Sw. Michała przy ul. Stolarskiej. Bibliotekę uporządkował Jan Stróżyk. Na pierwszą lekcję przybyło trzydziestu członków. Zakupiono pianino i fisharmonię. W końcu roku 1945, chór liczył już siedemdziesięciu członków. Na życzenie Polskiego Związku Zachodniego zorganizowano w dniu 6 listopada 1945 r. koncert propagandowy na rzecz Łużyc. W koncercie brali udział: