JADWIGA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1970.07/09 R.38 Nr3

PERZYNA

ZAKŁADY PRZEMYSŁU CUKIERNICZEGO GOPLANA (1911-1969)

Z AKŁADY Przemysłu Cukierniczego "Goplana" są od wielu lat głównym dostawcą trwałych wyrobów cukierniczych na rynek poznański, słodycze "Goplany" znane są w całym kraju, a od roku 1956 zdobywają także skutecznie rynki zagraniczne. Pozyskiwanie coraz szerszego kręgu odbiorców wiąże się z dynamicznym rozwojem Zakładów, polegającym na modernizacji procesów technologicznych i wynikającym z tego znacznym wzroście mocy produkcyjnej. W ciągu ostatnich dwudziestu pięciu lat "Goplana" zwiększyła swój potencjał produkcyjny blisko piętnastokrotnie. "Goplana" należy do Wielkopolsko- Lubuskich Zakładów Przemysłu Cukierniczego z siedzibą w Poznaniu przy ul. Wawrzyńca 11, drugiego co do wielkości przedsiębiorstwa przemysłu kluczowego branży cukierniczej w kraju. Oprócz "Goplany" do przedsiębiorstwa należą Zakłady: "Rywal" w Lesznie oraz "Dąbrówka" w Kargowej i Sulechowie. Razem zakłady te dostarczyły w 1969 r. około 17'/0 wyrobów cukierniczych trwałych, produkowanych przez przemysł kluczowy, z czego na "Goplanę" przypadło 10,3%». Poza przemysłem kluczowym produkcją wyrobów cukierniczych trwałych zajmują się w Poznaniu: Spółdzielnia Inwalidów "Zjednoczenie" i Poznańskie Zakłady Przemysłu Piekarniczego, a w województwie poznańskim osiem przedsiębiorstw przemysłu terenowego i spółdzielni posiadających w sumie czternaście wytwórni cukierniczych. Za wyjątkiem Fabryki Pieczywa Cukierniczego "Kaliszanka" są to przedsiębiorstwa wielobranżowe.. Łączna produkcja cukiernicza tych przedsiębiorstw wynosiła na dzień 31 grudnia 1969 r. 20% produkcji Wielkopolsko-Lubuskich Zakładów Przemysłu Cukierniczego, a 28% produkcji "Goplany" i była przeznaczona przede wszystkim na zaspokojenie potrzeb lokalnych.

LATA 1911 - 1939

Początki Zakładów Przemysłu Cukierniczego "Goplana" sięgają roku 1911.

W Rejestrze Handlowym w Poznaniu pod numerem 147 zanotowano, iż dnia 22 kwietnia 1911 r. założono Poznańską Fabrykę Czekolady "Luna" - spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Kapitał zakładowy wynosił 80 000 marek niemieckich. Jako właścicieli wymieniono Janusza i Wiesława Wilkońskich. W dniu 6 grudnia 1911 r. zmieniono nazwę na: Poznańska Fabryka Czekolady "Gonda" . 17 lipca 1913 r. przystąpił do spółki kupiec Tadeusz Prądzyński, którego ustanowiono "drugim zarządzającym". Wtedy to nadano fabryce nazwę Poznańska Fabryka Czekolady "Goplana". Trzykrotna zmiana nazwy fabryki w ciągu dwóch lat działalności produkcyjnej jest ilustracją trudności, z jakimi borykała się spółka przy zdobywaniu lokalnego rynku. Nazwa "Goplana" powiązana z regionem miała akcentować narodowy charakter fabryki i zachęcać do popierania.

Jadwiga Perzyna

Fabryka była w rzeczywistości niewielką wytwórnią zajmującą jeden parterowy budynek przy ul. Warszawskiej 9/10. Między plikiem zachowanych kart inwentarzowych założonych w 1925 r. znajduje się 21 "Kart maszyn i urządzeń", sporządzonych dla maszyn zakupionych w latach 1911 - 1916, z których 16 dotyczy zakupu dokonanego w 1911 r. Dzięki temu można sobie wyrobić pogląd na pierwotne wyposażenie fabryki. Były to urządzenia do przerobu ziarna kakaowego na masę kakaową i czekoladową oraz urządzenia do wyrobu kakao w proszku K Pozostałe prace wykonywano prawdopodobnie ręcznie. N a tej podstawie oraz wpisu do Rejestru Handlowego można wnioskować, że na początku działalności wytwórczej produkowano czekoladę twardą w tabliczkach, pastylki czekoladowe, wyroby marcepanowe, kakao. Wytwórnia zatrudniała trzydziestu pracowników fizycznych, przeważnie kobiety. Biorąc pod uwagę fakt, że większość prac wykonywano ręcznie, przy takiej liczbie zatrudnionych produkcja roczna mogła wynosić około 100 ton 2. Pierwsza wojna światowa (1914-1918) nie sprzyjała rozwojowi produkcji opartej o surowiec importowany z krajów zamorskich. Fabryka jednak egzystowała nadal, aczkolwiek ograniczenia w dostawach ziarna kakaowego i migdałów zmusiły spółkę do częściowej zmiany profilu produkcji. Wskazuje na to zakup w 1'916 r. maszyny do produkcji pomady, co umożliwiło wyrób galanterii czekoladowej o korpusach pomadowych oraz pomadek. Dnia 25 lutego 1921 r. uchwałą udziałowców spółkę rozwiązano. Likwidację ukończono 29 lipca 1921 r. 3 Jednocześnie 16 czerwca 1921 r. w Rejestrze Handlowym pod numerem 446 dokonano wpisu nowego przedsiębiorstwa jako "Goplana", Poznańska Fabryka Czekolady, Towarzystwo Akcyjne 4 . Faktycznie była to zmiana formy prawnej przedsiębiorstwa w celu zwiększenia zasobów kapitałowych, co umożliwiło rozbudowę fabryki. Jednym z akcjonariuszy pozostał nadal Tadeusz Prądzyński, którego uprawniono do reprezentowania spółki i jednoosobowego zarządzania. Przedmiotem działania przedsiębiorstwa była "fabrykacja czekolady i wyrobów cukierniczych oraz hadel takimi wytworami". Kapitał zakładowy wynosił 15 milionów marek polskich, w rok później - uchwałą walnego zebrania akcjonariuszy z dnia 9 czerwca 1922 r. podwyższony został do 20 milionów marek, a następnie 10 marca 1923 r. do 150 milionów marek 5. Uchwałą walnego zebrania akcjonariuszy"z 21 marca 1925 r. przewaloryzowano kapitał zakładowy na kwotę 150 000 zł oraz podwyższono go do 450 000 zł. Kapitał podzielono na 44 000 sztuk akcji na okaziciela i 1000 akcji uprzywilejowanych po 10 zł nominalnej wartości. Od tego czasu do 1 września 1939 r. kapitał zakładowy nie ulegał zmianie 8 (Tabela 1). 1 Młyn do mielenia ziarna kakaowego, dwa młyny rozcierające trójwalcowy i sześciowalcowy, trzy gniotowniki, przesiewacz do proszku kakaowego, trzy klepaczki, prasa hydrauliczna, maszyna do proszkowania kakao, rozdzielacz (producent J. M. Lehmann, Drezno); maszyna do wyrobu pastylek z mas gęstych (producent firma A. Reiche, Drezno); nożyce do cięcia tektury (producent firma Sachsiche Cartonagen, Drezno); transporter stojący z kondensatorem (producent nieznany); temperówka do mas płynnych, napełniarka (producent J. M. Lehmann, Drezno); młynek do mielenia CIIKrI( (producent Bauermeister, Altona) ; urządzenie do produkcji pomady (producent Franke, Altona); cieplarka (producent J. M. Lehmann, Drezno).

2 Ustalono szacunkowo w porównaniu z wytwórniami istniejącymi obecnie, o podobnym wyposażeniu i profilu produkcyjnym, sposobie wytwarzania i stanie zatrudnienia. 3 Sąd Powiatowy w Poznaniu, Rejestr B nr 147.

* J.w.

» J.w.

8 Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 25 VI 1924 r. Dziennik Ustaw R.P. nr 55; Rocznik Polskiego Przemysłu i Handlu 1936 poz. 6476.

N ajstarsza z zachowanych fotografii "Goplany" (ok. 1914). Pierwsza siedziba przy ul. Warszawskiej 9/10

"Goplana" Poznańska Fabryka Czekolady. Rok 1922

ĘĘm

Tabela 1

WARTOŚĆ MAJĄTKU TRWAŁEGO ORAZ WIELKOŚĆ KAPITAŁÓW WŁASNYCH SPÓŁKI AKCYJNEJ "GOPLANA" W LATACH 1925 - 1939 (w złotych)

Rok Grunty Budynki Maszyny Transport * Ruchomości Skład Razem Kapitał i formy fabryczny własny 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1925 102 843 490 258 683 901 3 O 904 7 244 1 315 150 561 851 1926 102 843 503 276 707 275 29 679 15 450 1 358 523 575 975 1927 102 843 972 447 1 086 197 47 792 14 333 2 223 612 1 603 498 1928 102 843 955 498 1212 307 73 338 13 161 2 357 147 1 818 194 1929 102 843 958 066 1 444 339 107 798 15 261 2 628 307 1 452 761 1930 102 843 959 149 1514 049 144 703 15 648 2 736 392 2 315 027 1931 102 843 963 954 1 580 628 139 703 16 309 47 385 2 850 822 2 382 918 1932 102 843 965 954 1 604 030 139 704 16 209 48 500 2 877 239 2150 353 1933 102 843 48 500 1934 102 843 967 929 1 639 839 139 603 19 337 48 500 2 918 051 2 408 968 1935 102 843 986 099 1 674 627 139 603 19 557 48 500 2 971 229 2 442 593 1936 102 843 986 099 1689 018 86 160 19 784 48 500 2 932 404 2 464 454 1937 102 843 986 099 1711 532 51 310 19 784 48 500 2 876 418 2447728 1938 102 843 986 899 1717 566 53 460 19 784 48 500 2 929 052 2 592 239 1939 102 843 986 899 1 721 666 21 140 14 399 48 532 2 895 579 2 624 573

* 1925-1927 zaprzęgi, od 1928 r. - samochody.

Przemysłu

Cukierniczego

"Goplana"

W związku z planowaną rozbudową wytwórni zakupiono, jeszcze w 1921 r., trzy parcele o łącznej powierzchni 13 174 m 2 przy ul. Wawrzyńca 28 7 ze znajdującym się na nich dużym budynkiem parterowym, służącym dawniej za stajnie, do którego, po dokonaniu koniecznych przeróbek, przeniesiono maszyny i urządzenia ze starej wytwórni przy ul. Warszawskiej. W następnym roku kupiono sąsiedni dom mieszkalny i przystąpiono do budowy fabryki. Budowa trwała do końca 1925 r. W pierwszej kolejności w 1922 r. przebudowano stajnię na budynek fabryczny podwyższając go o dwie kondygnacje (piętro i strych), potem przedłużono budynek o dwa boczne skrzydła o czterech kondygnacjach. Dalej dobudowano maszynownię i kotłownię, wnzniesiono pomocniczy budynek produkcyjny i garaże. Od strony ulicy, na parceli przylegającej do budynku mieszkalnego, wybudowano mały parterowy domek przeznaczony na biura. Budynki otynkowano, uporządkowano teren i ogrodzono. Na tym prace budowlane zakończono. W następnych latach nie wykonywano żadnych prac budowlanych. Stan posiadania gruntów i budynków do 1939 r. nie uległ żadnej zmianie. Kotłownia uruchomiona w grudniu 1923 r. była wyposażona w używany kocioł parowy ze znakiem fabrycznym "H. Cegielski" 8. Wydajność pary nie wystarczała na potrzeby fabryki, przystąpiono więc do budowy nowej kotłowni, którą oddano do użytku 19 czerwca 1926 r. Do kotłowni przeniesiono stary kocioł oraz zainstalowano drugi kocioł, ze znakiem fabrycznym "H. Cegielski" typ Societó Alsacienne, opłomkowo-płomieniówkowy. Maszynownię wyposażono w latach 1924 - 1927 w silnik parowy tłokowy o mocy 350 KM, który napędzał dwie prądnice prądu stałego o mocy 115 i 85 K W oraz wał transmisyjny. Wytwarzana energia elektryczna pokrywała prawie całkowicie zapotrzebowanie fabryki. Według danych z 1938 r. zużycie energii elektrycznej własnej produkcji wynosiło 240 000 kwh, energii elektrycznej z sieci miejskiej 5700 kwh. Zużycie węgla i koksu w 1938 r. wynosiło 2555 ton.

W pierwszych trzech latach rozbudowy fabryki (1922 - 1924) zakupy maszyn stanowiły drobną część wydatków inwestycyjnych. Dopiero oddanie do użytku nowej kotłowni i maszynowni umożliwiło uruchomienie większej liczby maszyn i urządzeń. Znalazło to wyraz we wzroście zakupów dokonanych w 1925 r. Nabyto wtedy wiele urządzeń pomocniczych oraz maszyny do produkcji czekolady i galanterii czekoladowej . Ważniejsze z nich to: prażak do palenia ziarna, młyn do mielenia ziarna, cztery młyny pięciowalcowe do rozcierania mas, trzy gniotowniki, dziewięć konsz, trzy temperówki, urządzenia do formowania czekolady twardej w tabliczkach, urządzenie do produkcji pomady oraz korpusów typu Mogul, dwie maszyny do oblewania korpusów pralin i batonów, zawijarka batonów, zawijarka pomadek, trzy maszyny do zawijania czekolady. Ogółem zakupiono w 1925 r. 42 maszyny do produkcji czekolady i galanterii czekoladowej o. Liczniejszych zakupów dokonano jeszcze w latach 1927 - 1931, natomiast w latach il936 - 1939 były one znikome. Większość zakupów w latach 1927 - 1931 stanowiły maszyny i urządzenia do produkcji karmelków twardych i nadziewanych oraz pomadek typu "irys" i "toffi". M. in. zakupiono dwie wyparki próżniowe do gotowania masy karmelowej, dwa kotły do gotowania mas mlecznych, dwie maszyny do formowa

7 Obecnie ul. Wawrzyńca 11.

8 Zbudowany w 1895 r. l odkupiony od firmy Hermannmiihlen SA w Poznaniu.

· Zakupów dokonano bezpośrednio u producentów, głównie w fabrykach: "Elitewerke" Brand, Erbisdorf; M. Loesch Drezno.

Jadwiga Perzyna

nia pornadek, cztery maszyny do formowania karmelków, trzy maszyny do zawijania pomadlek 10 . Kupowano też maszyny i urządzenia do wyrobu opakowań, przede wszystkim kartonów i pudełek oraz do drukowania etykietek. W latach 1927-1931 zakupiono ogółem 19 sztuk tego rodzaju urządzeń 11 . W 1931 r. uruchomiono na niewielką skalę produkcją pieczywa trwałego. Piekarnię wyposażono w piec piekarsko-cukierniczy kanałowy, o dwóch komorach wypiekowych, wybudowany przez zduna Ludwika Bręczewskiego z Poznania. Prace piekarnicze wykonywano ręcznie. Urządzenia pomocnicze były skromne - walce do wałkowania ciasta i maszynka do "szprycowania" ciasta. W 1935 r. ustawiono piece: cukierniczy oraz do wypieku wafli 12, a w roku 1936 zakupiono maszynę do wycinania herbatników typu "Danger". Zakup siedmiu bębnów drażetkarskich w latach 1934 - 1935 zapoczątkował produkcję drażetek.

Większość wyposażenia technicznego fabryki stanowiły maszyny i urządzenia do przerobu surowców na półfabrykaty oraz do formowania wyrobów. Jedynie formowanie drobnych czekoladek nadziewanych oraz niektórych gatunków czekolady twardej jak: figurek czekoladowych, brylantów, "kocich języczków" wykonywano całkowicie ręcznie przez napełnianie specjalnych foremek. Zawijanie i paczkowanie wyrobów opierało się prawie całkowicie na pracy ręcznej. Do przewozu materiałów i wyrobów gotowych służył początkowo transport konny. W 1928 r. wyeliminowano go zakupując samochody ciężarowe. W 1938 r. fabryka posiadała sześć samochodów ciężarowych, jeden samochód osobowy oraz motocykl. Na podstawie rodzaju kupowanych maszyn i urządzeń można prześledzić ogólną tendencję rozwojową fabryki charakteryzującą się stałym rozszerzaniem profliu produkcji. W pierwszych latach produkcja nastawiona była na wyrób czekolady, galanterii czekoladowej i i różnego rodzaju pornadek. Od 1Q28 r. rozwijała się produkcja takich cukierków j ak: landryny, dropsy, karmelki nadziewane, irysy, toffi. Od 1931 r. uruchomiono produkcję herbatników, biszkoptów i pierników, w 1934 r.

produkcję drażetek, a w następnym roku - wafli. Wykorzystując urządzenia do produkcji nadzień owocowych produkowano na sprzedaż konfitury i marmolady. Zmiany te miały związek z ówczesną sytuacją ekonomiczną kraju. W latach kryzysu gospodarczego (1929 - 1032) wyroby czekoladowe, jako droższe, nie cieszyły się takim powodzeniem jak karmelki, drażetki lub herbatniki. Różnorodność produkowanych wyrobów ułatwiała przystosowanie produkcji do zapotrzebowania rynku oraz pozyskiwanie odbiorców. Ograniczenia w niektórych latach importu ziarna kakaowego, wprowadzane przez państwo, zmuszało także fabrykę do zwiększania produkcji cukierków i pieczywa w miejsce dotychczas produkowanych wyrobów czekoladowych (Tabela 2). W pierwszych latach po wojnie (1914 - 1918) produkcję ograniczał brak cukru, który był racjonowany. Występowały również trudności w uzyskiwaniu kredytów. W celu obrony interesów producenci utworzyli Związek Fabrykantów Czekolady i' Cukrów, do którego należała "Goplana". Związek czynił m. in. starania o cukier, a przydzieloną masę rodzielał wśród członków na podstawie listy wspólnie zatwierdzonej. Ustalano też niejednokrotnie jednolite ceny na poszczególne wyroby. Zaopatrzenie przemysłu w cukier uległo poprawie dopiero w 1924 r. Nie zachowały

" Dostawcami były firmy niemieckie: Otto Hansel; "Hansella" Berten u. Co; E. R6mer oraz firmy angielskie: Forgrove Maschłnery Ltd. oraz Bose Brathers. Praski i walce do wyrobu karmelków dostarczał B. Włodziński z Warszawy. 11 Dostawcami były m. in. fabryki niemieckie K. Krause z Lipska i Laube z Drezna.

12 Piec cukierniczy zbudowała firma Willy Steinke w Poznaniu ul. Chwalisz ewo 27(28.

"Goplana" Poznańska Fabryka Czekolady. Rok 1935się niestety materiały dotyczące rozmiarów produkcji w latach 1911 - 1939. Jedyna niepełna informacja dotyczy produkcji r. 1938 (Tabela 3). Szeroko stosowaną formą zbytu była sprzedaż wyrobów za pośrednictwem przedstawicieli i domokrążców. Na przykład w 1938 r. "Goplana" posiadała dwudziestu siedmiu przedstawicieli, m. in. w Poznaniu, Warszawie, Gdyni, Łodzi i Krakowie. W ten sposób rozszerzając krąg odbiorców, docierano nawet do drobnych

Tabela 2 OBROTY, ZYSKI I STRATY SPÓŁKI AKCYJNEJ "GOPLANA" W LATACH 1925 · 1938 (w złotych)

Rok Obroty Zyski Straty 1925 1/\936/\572/27 11 851/61 1926 2 059*487/74 7 591/ 74 1927 2 267 481/67 79 172/28 1928 2 479 674/33 92 492/69 1929 2 968 308/46 93 058/66 1930 2 529 302/39 62 107/87 1931 2083023/10 3 904/32 1932 1555037/96 352 601/38 1933 17 810/49 1934 3 016 574/36 1 446/12 1935 3 723 834/25 1936 3801939/04 12 12 0/62 1937 3 512 294/31 18 751/15 1938 4 321 852/03 32 475/05

Jadwiga Perzyna

Pamiątkowa fotografia członków Klubu Sportowego "Goplana". Fotografia wykonana ok.

1935 r.

kupców. Duża ich liczba utrudniała równocześnie, mimo powszechnie stosowanego zabezpieczenia wekslowego - ściąganie należności. Dla zwiększenia zbytu wyrobów założono w 1931 r. sklep fabryczny "Goplana" przy pi. Wolności nr 10. Do końca 1924 r. zatrudnienie robotników wynosiło około 100 osób. Z listy pracowników w latach 11935 -1939 wynika, że zatrudnienie podlegało znacznym wahaniom, jednak w 1939 r. w stosunku do 1935 r. wykazywało tendencję zwyżkową (Tabela 4), Większość zatrudnionych, podobnie jak to miało miejsce w całym przemyśle cukierniczym, stanowiły kobiety.

Tabela 3

PRODUKCJA SPÓŁKI AKCYJNEJ "GOPLANA" W 1938 R.

(w tonach)

Lp. Rodzaj wyrobów < T v-'-' l czekolada 516,8 2 kakao 137,2 3 karmelki 289,5 4 cukry deserowe 343,5 5 keksy, biszkopty 42,0 6 marmolada, 'konfitury 30,1 7 inne 27,2 Razem: 1386,3

Tabela 4

ZATRUDNIENIE W SPÓŁCE AKCYJNEJ "GOPLANA" W LATACH 1935 - 1938

Liczba robotników Rok sezonowych stałych 1935 350 30 1936 500 80 1937 635 290 1938 650 120

Charakterystycznym zjawiskiem było zatrudnianie pracowników sezonowych.

Część kobiet przyjmowano do pracy przed świętami wielkanocnymi, nadto w maju i wrześniu, najwięcej w październiku i listopadzie. Robotnice sezonowe zwalniano z reguły 23 grudnia. Zatrudnienie sezonowe wiązało się ze zwiększonym popytem na słodycze w okresach przedświątecznych. Zwyczajem uświęcone były figurki św. Mikołaja przed świętami Bożego Narodzenia oraz zajączków przed świętami wielkanocnymi. Latem przyjmowano dodatkowe pracownice do produkcji przetworów owocowych i nalewek używanych do wyrobu galanterii czekoladowej i cukierków. Płaca przeważającej liczby robotników wynosiła od 0,24 do 0,25 zł i od 0,34 do 0,37 zł za roboczogodzinę. Rzemieślnicy, robotnicy obsługujący bardziej skomplikowane urządzenia otrzymywali od 0,60 do 0,85 zł za roboczogodzinę. Według najniższych stawek płacono oczywiście robotnicom sezonowym. Urządzenia socjalne były skromne, składały się z szatni, umywalni i kilku natrysków. W czasie przerwy śniadaniowej wydawano pracownikom kawę zbożową. Przy fabryce istniał Klub Sportowy "Goplana", liczący kilkudziesięciu członków.

Rozbudowa fabryki nie przyniosła oczekiwanych korzyści finansowych. W latach 1'921 - 1928 zainwestowano znaczne kapitały w majątku stałym. Przewyższały one kapitały własne spółki. Stan ten utrzymywał się aż do 1 września 1939 r. Brak pokrycia majątku stałego kapitałem własnym w latach 1936 - 1938 wahał się w granicach od 11,5% do 15,8%. W latach 1924 - 1930 zwiększyły się wprawdzie obroty, a bilanse wykazywały zyski, jednak już w 1926 r. nastąpiło zadłużenie spółki z tytułu nie zapłaconych podatków i jego wysokość z każdym rokiem wzrastała. W księgach wieczystych wpisano hipoteki zabezpieczające na rzecz skarbu państwa z tytułu nie zapłaconych podatków na sumę 508 289 zł. Skutki kryzysu gospodarczego odczuwało przedsiębiorstwo najbardziej w latach 1931 - 1937. Rok gospodarczy 1930 zamknięto jeszcze zyskiem w wysokości 62 107 zł, ale zyski w latach 1931 -1934 były raczej wyliczeniem księgowym niż zyskami faktycznymi, bowiem obniżono stawki procentowe odpisów amortyzacyjnych. Katastrofa nastąpiła w 1932 r., kiedy to strata bilansowa wyniosła 352 601 zł. Nie było jednak dłuższych przerw w produkcji ani lokautu. Poprawa ogólnej sytuacji gospodarczej w latach 1936 - 11937 znalazła odbicie w poważnym wzroście obrotów przedsiębiorstwa, jednak dopiero w 1938 r. zamknięcie rachunków wykazało zysk.

LATA OKUPACJI 1939-1945

W czasie napaści Niemiec hitlerowskich na Polskę, we wrzesnlU 1939 r., "Goplana" nie doznała żadnych szkód. Fabrykę zajęto w dniu 9 października 1939 r.

na rzecz Treuhandstelle Ost. Zarządzającym był niemiecki kupiec Frido Kleiss. Z bilansu sporządzonego przez Niemców wynika, że majątek stały (grunty, bu

Jadwiga Perzyna

Piekarnia ,. Goplany". Zdjęcie z roku 1939

dynki, maszyny, urządzenia, samochody, ruchomości) zajęto w stanie nienaruszonym ls. Wartość przejętych surowców, opakowań, półfabrykatów, wyrobów gotowych i materiałów pomocniczych wynosiła 223 725 zł. Na podstawie dokumentów i inwentury Niemcy ustalili wysokość kapitałów ulokowanych w .przedsiębiorstwie na kwotę 4 170 717,33 zł i brak pokrycia w majątku płynnym w wysokości 688 740,49 zł, na co składały się przede wszystkim należności u odbiorców i przedstawicieli oraz braki w materiałach i wyrobach gotowych u. Na podstawie umowy z dnia 2 września 1940 r. wraz z uzupełnieniem z dnia 10 marca 1941 r. fabrykę sprzedano firmie Kaisers Kaffeegeschaft z siedzibą w Viersen nad Renem za 626 181,75 marek niemieckich. Fabryka otrzymała nazwę "Gotana" Schokoladenfabrik G .m.b.H. 15 W latach 1940 - 1942 produkcja uległa znacznemu ograniczeniu. Wyroby cukiernicze przeznaczone były przede wszystkim na potrzeby wojsk hitlerowskich. Produkowano dropsy z dodatkiem witaminy C, karmelki nadziewane, czekoladę do picia, galanterię czekoladową oblewaną, herbatniki. Otrzymywano także wyroby z innych fabryk, położonych w głębi Niemiec i pakowano je tu w specjalne ze

5I W oparciu o zarządzenie wydane przez Treuhandstelle, Spółka Akcyjna "G-oplana" z dniem 2 IX 1940 r. przeszła w stan likwidacji.

II Jako ściągalne przyjęto należności zabezpieczone wekslami oraz należności u odbiorców mieszkających na ziemiach polskich włączonych do Rzeszy Niemieckiej. Suma tych należności wynosiła 182 966,56 zł. W każdym wypadku, gdy było to możliwe - należności egzekwowano. Do bilansu na dzień 31 XII 1939 r. wprowadzono specjalne konto strat l zysków wojennych (Kriegsverlust-konto). "Straty" wpisane na to konto wynosiły 83 928,66 zł, z czego nieściągalne należności u odbiorców 80 635,74 zł. Równocześnie po stronie zysków wpisano kwotę 703 130,05 zł, na którą składały się głównie nie zapłacony podatek obrotowy za lata ubiegłe w wysokości 230 416,87 zł. oraz weksle nie przedłożone przez wierzycieli do zapłaty na kwotę 356 6fJJ,99 zł.

Czysty zysk w wysokości 619 201,39 zł pokrył w 89,9'JI straty stwierdzone w bilansie otwarcia na dzień 9 X 1939 T., obniżając ja do 69 539,10 zł. " A. P. Treuhandstelle nr 7771. Polskie brzmienie nazwy "Gotana" Fabryka Czekolady, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.

Przemysłu

Cukierniczego

"Goplana'stawy dla jednostek frontowych wojska. Do 1942 r. produkowano z przeznaczeniem dla ludności polskiej marmoladę z marchwi pastewnej i buraków z dodatkiem sacharyny. N a początku 1943 r. pierwsze piętro hali produkcyjnej przystosowano do produkcji części do masek gazowych 16. W fabryce zatrudniano ponad dwustu pracowników, w tym kilkudziesięciu Niemców. Zajmowali oni wszystkie stanowiska kierownicze. Pod koniec lat okupacji zatrudnienie zmalało o około 25%. Wobec Polaków kierownictwo egzekwowało przepisy hitlerowskich władz okupacyjnych. Robotnicy polscy byli upośledzoną grupą pracowników, otrzymywali najniższe stawki płacowe. Nie otrzymywali odzieży ochronnej, nie korzystali z opieki lekarskiej. Latem 1944 r. 120 Polaków - przeważnie kobiet, wywieziono w okolice Kościana, a następnie do wsi Lipno w okolicach Włocławka, gdzie w ciężkich warunkach terenowych zmuszano je do pracy przy budowie fortyfikacji.

LATA 1945-1989 W czasie walk o wyzwolenie Poznania w 1945 r. budynki fabryczne oraz maszyny i urządzenia uległy niewielkim zniszczeniom. Szkody szacowano na około 10%. Część zapasów znajdujących się w fabryce okupanci zdołali wywieźć, część - rozebrała głodująca ludność. W magazynach pozostały drobne ilości przecierów owocowych, esencji, barwników i opakowań wartości 29 600 zł wg cen z 1938 r. Dnia 2 lutego 1945 r., kiedy jeszcze trwały walki o śródmieście Poznania, grupa dawnych pracowników "Goplany" objęła fabrykę w posiadanie, zabezpieczając mienie przed rabunkiem i dewastacją. Byli to m. in. Stanisław Gośliński, Mieczysław Konieczny, Stanisław Łuczak, Stefania Orlicka, Michał Siwczak, Maria Tritt, Wiktoria Trzebińska, Ludwik Wawrocki. Porządkowano hale fabryczne, usuwano gruz, naprawiano okna i dachy. Kilka dni później, dzięki pomocy wojsk radzieckich, które dostarczyły cukier, rozpoczęto produkcję karmelków. Część cukru otrzymywali pracownicy jako ekwiwalent za pracę. Później także chleb i marmoladę. Z braku prądu elektrycznego i pary produkowano karmelki sposobem bardzo uproszczonym. Gotowano masę karmelową w kotłach na otwartym palenisku, wylewano ją następnie na stoły, nacinano w drobne kawałki, a po ostudzeniu rozbijano. Pod koniec lutego w prowizorycznie naprawionej piekarni wojskowa jednostka radziecka rozpoczęła wypiek chleba. W marcu 1945 r. ruszyła kotłownia fabryczna, uruchomiono maszyny i urządzenia do produkcji karmelków. Produkowano także marmoladę, a od 1 listopada również herbatniki i pierniki. Do końca roku wyprodukowano: 224 tony karmelków, 10 ton pieczywa, 117 ton marmolady. Załoga "Goplany" stopniowo się zwiększała. 31 maja 1945 r. pracowało już 90 osób, 31 grudnia - 144. Początkowo pracownicy nie otrzymywali wynagrodzenia w gotówce. Ekwiwalentem za pracę był chleb i marmolada. W celu poprawy warunków bytowych załogi uruchomiono w marcu 1945 r. stołówkę, w której pracownicy otrzymywali bezpłatnie jednodaniowe posiłki. Fabryka znalazła się pod zarządem państwowym. Nadzór nad przedsiębiorstwem sprawował początkowo Pełnomocnik Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów na woj. poznańskie, który pismem z dnia 28 marca 1945 r. mianował dyrektorem administracyjno-handlowym Mieczysława Koniecznego. W kwietniu, na ogólnym zebraniu załogi, powołano organizację związkową wybierając na przewodni

"Prawdopodobnie dla Deutsche Waffen u. M unitionsfabrik w Karlsruhe, która figuruje wśród odbiorców firmy.

Jadwiga Perzyna

Mieczysław Konieczny, pierwszy dyrektor "Goplany"

czącego Rady Załogowej Kazimierza Hunderta. W tym samym miesiącu założono zakładowe Koło Polskiej Partii Socjalistycznej. W maju powstała zakładowa komórka Polskiej Partii Robotniczej. Założycielami jej byli Stanisław Łuczak i Władysław Zysnarski. N a podstawie ustawy o nacjonalizazacji przemysłu "Goplana" została z dniem 1 stycznia 1946 r. upaństwowiona i jako Fabryka Czekolady, Cukrów i Keksów Nr 1 "Goplana" podlegała Państwowemu Zjednoczeniu Przemysłu Cukierniczego w Poznaniu przy ul. Libelta 1 17. W 1949 r. decyzją ministra Przemysłu i Handlu oraz zarządzeniem naczelnego dyrektora Zjednoczenia Przemysłu Cukierniczego 18 utworzono tzw. Poznański Zespół Administracyjny pod nazwą "Poznańskie Zjednoczone Fabryki Cukrów i Czekolady", w skład którego weszły: Fabryka Czekolady, Cukrów i Keksów "Goplana" w Poznaniu jako Oddział I, J

Fabryka Cukrów, Czekolady 1 Keksów "Kargowa" w Kargowej k. Wolsztyna jako Oddział II, Fabryka Cukrów i Marmolady "Ira" w Poznaniu ul. Św. Wojciecha 29 jako Oddział III oraz Fabryka Cukrów, Oddział IV.

Zespół istniał zaledwie dwa lata. Dekret z dnia 26 października 1950 r. o przedsiębiorstwach państwowych 19 ustalił nowe formy organizacyjne i prawne państwowych jednostek gospodarczych. Z dniem 1 stycznia 1951 ir., zarządzeniem dyrektora naczelnego Zjednoczenia Przemysłu Cukierniczego, zespół rozwiązan0 2o . "Goplana" stała się samodzielną jednostką gospodarczą jako przedsiębiorstwo jednozakładowe, działające pod odrębnym kierownictwem na zasadzie pełnego rozrachunku gospodarczego i otrzymała nazwę Zakłady Przemysłu Cukierniczego "Goplana"21. Do przedsiębiorstwa włączono: Fabrykę Cukrów i Marmolady "Ira" w Poznaniu oraz Fabrykę Keksów i Pierników w Poznaniu, ul. Głogowska nr IlI,75.

Na podstawie decyzji ministra Przemysłu Rolnego i Spożywczego z dnia 19 marca 1953 r. przekazano Fabrykę "Ira" Farmaceutycznej Spółdzielni Pracy w Poznaniu.

Fabrykę Keksów i Pierników przy ul. Głogowskiej zlikwidowano w ciągu 1951 r.

Część maszyn i urządzeń zainstalowano w "Goplanie", resztę urządzeń zaoferowano do kupna.

17 Dziennik Ustaw Nr 3 poz. 17. Ustawa z dnia 3 I 1946 r.

18 Decyzja z dnia 3 II 1949 r. znak: OG VII AO 323 oraz Zarządzenie Zjednoczenia z dnia 19 II 1949 f. L. dz. 427/49jNP/I-4 i 23 II 1949 f. L. dz. 15088/9238.

19 Dziennik Ustaw Nr 49 poz. 439.

20 Zarządzenie z dnia 4 I 1951 Znak EO/654/51-EW 5.

« Osobowość prawną jako przedsiębiorstwo uzyskały Zakłady na podstawie zarządzenia ministra Przemysłu Rolnego i Spożywczego z dnia 22 VI 1951 r.

Przemysłu

Cukierniczego

"Goplana"

W 1964 r. na podstawie Uchwały nr 225 Rady Ministrów w sprawie organizacyjno-technicznej rekonstrukcji branż 1 gałęzi gospodarki uspołecznionej oraz regionów 22 rozpoczęto prace nad rekonstrukcją branży cukierniczej. W jej ramach połączono z dniem 1 kwietnia 1966 r. w jedno przedsiębiorstwo Zakłady Przemysłu Cukierniczego "Goplana" i Fabrybrykę Cukrów "Rywal" (dawniej "Kanold") w Lesznie, pod nazwą Wielkopolskie Zakłady Przemysłu Cukierniczego z siedzibą w Poznaniu. Decyzję w tej sprawie wydał minister Przemysłu Spożywczego i Skupu 23 . W niecały rok później (1 I 1967) na podstawie zarządzenia ministra Przemysłu Spożywczego i Skupu 2i przyłączono do Wielkopolskich Zakładów Przemysłu Cukierniczego Fabrykę "Dąbrówka" (dawniej "Kargowa") w Kargowej zmieniając nazwę przedsiębiorstwa na Wielkopolsko- Lubuskie Zakłady Przemysłu Cukierniczego. Siedziba przedsiębiorstwa mieści się w Poznaniu przy Zakładach "Goplana", ul. Sw . Wawrzyńca 11.

Funkcję zarządu przedsiębiorstwa przejął zarząd dawnych Zakładów Przemysłu Cukierniczego "Goplana". W skład przedsiębiorstwa wchodzą zakłady: nr 1 "Goplana" w Poznaniu, nr 2 "Rywal" w Lesznie, nr 3 "Dąbrówka" w Kairgowej, nr 4 "Dąbrówka" w Kargowej, nr 5 "Dąbrówka" w Sulechowie.

N a podstawie wspólnej uchwały Prezydiów Wojewódzkiej Rady Narodowej i Rady Narodowej m. Poznania 25 Wielkopolsko- Lubuskie Zakłady Przemysłu Cukierniczego wykonują funkcję zjednoczenia wiodącego branży cukierniczej dla województw poznańskiego i m. Poznania, a od 1967 r. również dla województwa zielonogórskiego. W latach 1946 - 1949 całkowicie usunięto zniszczenia wojenne, wyposażono hale w dodatkowe maszyny i stopniowo zwiększano produkcję karmelków, herbatników, czekolady i galanterii czekoladowej. Zwiększenie zadań produkcyjnych pociągnęło za sobą wzrost zatrudnienia, przy czym wydajność pracy kształtowała się coraz korzystniej i przekroczyła w 1949 r. sześć ton na jednego pracownika w stosunku do czterech ton w 1946 r. Produkcja przemysłu cukierniczego w latach 1946 - 1949 nie zaspokajała jednak potrzeb rynku. Okazało się, że popyt na wyroby cukiernicze trwałe jest znacznie

Z li a k towarowy

22 U chwa1a Z dnia 29 VII 1964 r. Monitor Polski Nr 55.

23 Zarządzenie Nr 39 z dnia 28 marca 1966 r.

24 Zarządzenie nr 5 zdnia 7 stycznia 1967 r.

25 Uchwała Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu nr 44/554/61 z dnia 23 XI 1961 r. i Nr 43/381/61 z dnia 23 XI 1961 r. Prezydium Rady Narodowej m. Poznania.

3 Kronika miasta Poznania

Jadwiga Perzyna

Wydział produkcji pieczywa "Goplany" . Agregat do formowania i wypieku herbatników obsługują: Barbara Przybylska, Jadwiga N owak, Irena Wilhelmwyższy niż w latach 1936 - 1939, a posiadany potencjał produkcyjny, mimo pracy na trzy zmiany, nie pozwala na pełne zaspokojenie rynku. W takiej sytuacji, jeszcze w okresie Planu Trzyletniego (1946 - 1949), podjęto decyzję rozbudowy "Goplany". Rozbudowa i modernizacja Zakładów zapoczątkowana została w 1950 T. Można ją podzielić na trzy etapy: 1. Lata 11 - 1953, w których wykonano roboty budowlane i doprowadzono do wzrostu powierzchni produkcyjnej przedsiębiorstwa; 2. Lata 1954 - 1960, w których poza wykonaniem inwestycji uzupełniających unowocześniano park maszynowy i zmechanizowano prace wykonywane ręcznie; 3. Lata 1961 -1963, w których zaczęła się rozbudowa zakładów oparta o projekt docelowy, obejmujący oprócz robót budowlanych również modernizację parku maszynowego, dalszą mechanizację prac i unowocześnienie procesów technologicznych. Rozbudowę zakładów ułatwiło uzyskanie w trwały zarząd i użytkowanie sąsiadujących z nimi terenów. N a podstawie zarządzenia ministra Przemysłu Rolnego i Spożywczego z dnia 4 maja 1950 T. uzyskano przylegający od strony zachodniej teren wraz z budynkami fabrycznym i administracyjnym po byłej fabryce wódek Józefa Strzelczyka przy ul. Wawrzyńca 13. Dnia 20 września 1951 r. otrzymano od Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Poznaniu wąski pas gruntu miej

Zespół pracownic "Goplany" przy pakowaniu bombonier z taśmy, bezpośrednio połączonej z agregatem Cavemil Crem, stoi brygadzistka Katarzyna Pieprzykskiego położony od strony wschodniej przy ul. Wawrzyńca 7. Wreszcie w 1952 r. uzyskano tereny przy ul. Wawrzyńca 15, stanowiące uprzednio własność prywatną i wywłaszczone na podstawie orzeczenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej. Zwiększył się zatem obszar zajmowany przez zakłady przy ul. Wawrzyńca nr 7 - 15. Ponadto z dniem 20 września 1952 r. "Goplana" otrzymała w użytkowanieM parcelę o obszarze 2211 m' położoną przy ul. Grudzieniec 19 wraz ze znajdującymi się tam zabudowaniami po byłej wytwórni cukierków, o powierzchni użytkowej 668 m. W starym budynku fabrycznym mieściły się po wyzwoleniu, tak jak dawniej, wydziały produkcji karmelków, czekolady i galanterii czekoladowej. W latach 1950 - 1951 dobudowano do niego dwa boczne skrzydła o czterech kondygnacjach, uzyskując wzrost powierzchni użytkowej o 3113 m 2 . Nowe pomieszczenia przeznaczono na powiększenie wydziału produkcji karmelków, kartoniarnię, magazyny i szatnie. Przy ul. Grudzieniec 19 uruchomiono produkcję drażetek, rozszerzając asortyment cukierków o nową grupę wyrobów, W latach 1961 - 1953 znajdujące się na dawnym terenie fabryki wódek parterowe budynki: fabryczny i administracyjny całkowicie przebudowano i podwyższono o jedną kondygnację. Mieszczą się w nich magazyny, pomieszczenia socjalne: szatnie, umywalnie i biura, a od H%2 r. również szkoła przyzakładowa. Do tych zabudowań dobudowano równolegle halę produkcyjną oraz budynek produkcyjno

2B Na podstawie decyzji przewodniczącego Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego, z dnia II VIII 1952 r.

3*

Jadwiga Perzyna

-magazynowy. W nowych halach produkcyjnych urządzono nowoczesną piekarnię trwałego pieczywa cukierniczego. We wrześniu 1S64 r. przystąpiono do budowy nowego budynku fabrycznego, do którego w 1966 r. przeniesiono produkcję karmelków, czekolady, galanterii czekoladowej i mas czekoladowych. Część środkową starego budynku wyburzono, wznosząc na to miejsce budynek socjalny przeznaczony na szatnię, umywalnie i stołówkę. W nowych halach produkcyjnych ustawiono maszyny i urządzenia w prawidłowo zorganizowane linie produkcyjne. Wzrost powierzchni produkcyjnej umożliwił uruchomienie nowych linii produkcyjnych do produkcji galanterii czekoladowej i czekolady nadziewanej. Zmiany, jakie nastąpiły w "Goplanie" w latach 1954 - 1968, będą najbardziej widoczne, gdy prześledzimy etapy modernizacji poszczególnych wydziałów produkcyjnych. W y d z i a ł p r o d u k c j i p i e c z yw a. Produkcję herbatników uruchomiono w nowej hali produkcyjnej w 1954 r. Piekarnię wyposażono w silosy i zsypy do mąki i cukru-pudru, wysoko wydajne mechaniczne zagniatarki do ciasta, agregat do formowania herbatników typu wycinającego oraz agregaty do formowania typu walcowego i strunowego. Agregaty zespolono z piecami tunelowymi ogrzewanymi gazem, tworząc dwie linie produkcyjne. Herbatniki w paczkach po 40 g i 100 g zawijano ręcznie, inne sortymenty pieczywa pakowano luzem w kartony. W 1956 r. zakupiono pierwsze automaty do paczkowania herbatników, a w następnych latach całkowicie wyeliminowano pakowanie ręczne. W 1959 r. zainstalowano trzeci agregat do produkcji herbatników. Dzięki projektom racjonalizatorskim grupy inżynierów, techników i robotników, a m. in. Andrzejowi Juengstowi, Janowi Ostrowskiemu, Janowi Rymarowi, Tadeuszowi Rybickiemu i Mieczysławowi Stochajowi, dokonano wielu usprawnień, które przyniosły Zakładom ogromne oszczędności, znaczne zmniejszenie strat technicznych oraz poprawę organizacji pracy. Należą do nich: urządzenie do bezpośredniego pakowania herbatników z taśmy piecowej do kartoników ustawione przy agregacie nr 2, transportery przenoszące herbatniki od agregatu nr 1 i nr 3 do automatów paczkujących oraz taśmy do ciągłego pakowania zawiniętych herbatników w kartony. W y d z i a ł p r o d u k c j i kar m e l k ów. D o czasu uruchomienia piekarni karmelki stanowiły podstawową grupę wyrobów "Goplany" . Urządzenia produkcyjne były stare, bardzo zużyte, mało wydajne. Tylko część karmelków zawijano mechanicznie, toteż ponad sto pracownic zatrudniano przy ręcznym zawijaniu. Jedna pracownica zawijała przeciętnie ok. 40 kg cukierków dziennie, podczas gdy obecnie jeden automat zawija od 200 dc 400 kg. Rosnący popyt na cukierki wymagał zwiększenia produkcji, co można było uzyskać jedynie przez wymianę starego parku maszynowego i zmechanizowanie zawijania. Modernizowanie parku maszynowego rozpoczęto w 1954 r. od wymiany starych wyparek oraz innych urządzeń w kuchni karmelarskiej na nowe, wysoko wydajne. W następnym roku zainstalowano dwa agregaty do formowania karmelków, a w 1956 r. - osiem automatów do zawijania. W 1960 r. proces zawijania karmelków całkowicie zmechanizowano. W następnych latach 'wymieniono wszystkie stare maszyny formujące na nowoczesne, wydajne agregaty. W y d z i a ł y p r o d u k c j i m a s i w y r o b ó w c z e k o l a d o w y c h . Przez wiele lat, ze względu na ograniczenia w imporcie ziarna kakaowego, posiadane urządzenia do produkcji czekolady twardej nie były w "Goplanie" w pełni wykorzystywane, rozszerzano natomiast produkcję galanterii czekoladowej obie

Przemysłu

Cukierniczego

"Goplana"

wanej. Proces produkcji galanterii czekoladowej byl zmechanizowany tylko ĘĘ3ĘĘ CZęSCI0WO. Korpusy pomadowe wylewano w maszynie "Mogul" , inne korpusy formowano ręcznie, a następnie oblewano czekoladą mechanicznie. Batony oraz mieszankę czekoladową zawijano ręcznie, inne sortymenty sprzedawano luzem w kartonach. Rok 1969 zapoczątkował przemiany i w tej dziedzinie produkcji, przynosząc w ciągu ośmiu lat znaczne zmiany profilu produkcyjnego i układu grup sortymentowych w kierunku wzrostu produkcji czekolady twardej i nadziewanej, galanterii czekoladowej oblewanej i galanterii czekoladowej formowanej mechanicznie. W pierwszym etapie zmodernizowano proces przeróbki ziarna kakaowego, instalując nowe maszyny i urządzenia, takie jak: piece do palenia ziarna, łuszczarki, młyny, gniotowniki, konsze do Stanisław Łuczak, długoletni pracownik "Goplany". Od 16 grudnia 1953 r. zawyro bu mas czekoladowych. Zmechani - stępca dyrektora do spraw administrazowano transport ziarna kakaowego oraz cyjno-handlowych masy kakaowej i czekoladowej, które przechodzą systmem rurociągów od jednego urządzenia do następnego. W miejsce starego urządzenia do formowania czekolady twardej, obsługiwanego przez jedenastu pracowników, zainstalowano nowy agregat o wydajności dwukrotnie większej, obsługiwany przez jednego pracownika. W agregacie następuje kolejno wypełnianie foremek masą czekoladową, chłodzenie i wybijanie uformowanych tabliczek. Praca agregatu jest ciągła. Duże zmiany nastąpiły również w produkcji galanterii czekoladowej oblewanej.

Zespół pracowników: Roman J anus i Stanisław Rynarzewski (główni projektanci) oraz Stanisław Burzyński i Zdzisław Pawlak opracowali projekt prototypu agregatu do oblewania galanterii czekoladowej, który skonstruowano w warsztacie i uruchomiono w 1965 r. W dwa lata później oddano do użytku drugi agregat. Proces zawijania galanterii czekoladowej został całkowicie zmechanizowany.

Zainstalowany w 1966 r. agregat do produkcji galanterii czekoladowej formowanej i czekolady nadziewanej Cavemil-Orem jest urządzeniem zautomatyzowanym o wydajności 6 ton na jedną zmianę. Obsługuje go dwudziestu dwóch pracowników. Dawniej galanterię formowaną produkowano w "Goplanie" ręcznie w ilości około 40 - 100 ton rocznie, zatrudniano przy tym około trzydziestu pracowników. Rozbudowa potencjału produkcyjnego wymagała jednoczesnej rozbudowy bazy energetycznej oraz wykonania wielu inwestycji towarzyszących. Znaczny wzrost parku maszynowego, różnorodność posiadanych maszyn i urządzeń wymagały, dla zapewnienia sprawnego ich działania, zorganizowania służb konserwacyjno-przeglądowych w poszczególnych wydziałach produkcyjnych oraz odpowiednio wyposażonych warsztatów remontowych. W tym celu w 1968 r. wybudowano nowy

Jadwiga PerzYnaf V . x

I r I Ifilii

Mechaniczne zawijanie i pakowanie galanterii czekoladowej w "Goplanie". Na zdjęciu, na planie po prawej: Wanda Kamińska, Dorota Janicka, Stefania Gulczyńska

Przemysłu

Cukierniczego

"Goplana"warsztat wyposażony w kilkadziesiąt różnego rodzaju maszyn. Oprócz remontów wykonuje się części zamienne oraz produkuje urządzenia na potrzeby zakładów. Wartość wykonywanych robót sięga 8 min zł rocznie.

Inwestycje, postęp techniczny i organizacyjny przyczyniły się do znacznego wzrostu mocy produkcyjnych zakładu. Kształtowanie się produkcji w poszczególnych latach ilustruje tabela 5. Produkcja "Goplany" obejmuje następujące grupy wyrobów cukierniczych trwałych: karmelki twarde i nadziewane, herbatniki, czekoladę twardą i nadziewaną, galanterię czekoladową oblewaną, bloki z mas tłustych z dodatkiem łomu pieczywa, kakao. Do 1967 r. produkowano także drażetki W związku ze specjalizacją, urządzenia do produkcji drażetek przeniesiono do Zakładu "Dąbrówka".

Ogółem produkuje się w "Goplanie" ponad dwieście sortymentów, z czego ok.

50% wprowadzono w latach 1957 - 1989. Wiele z tych wyrobów cieszy isię niezwykłą popularnością w całym kraju. Np. w grupie herbatników: Deserowe z cukrem, Angielskie, Domowe, Maczki, Tureckie, Koreanki, Serwetkowe, Goplanki, Be-Be; w grupie karmelków: Morelowe, Cytrynki i Pomaranczki, Kwiat róży, Amico, Truskawkowe; w grupie galanterii: Marcepanki (Anetki), mieszanka czekoladowa, orzechy i rodzynki w czekoladzie, Piankowe, Grylażowe, Orzechowe, Węgierki; wprowadzono w 1966 r. nowy zestaw czternastu sortymentów czekoladek nadziewanych, m. in. wiśnie i truskawki iw czekoladzie, batoniki orzechowe, Mocca, Bahia. Dwadzieścia sortymentów szczyci się znakiem jakości.

Część wyrobów produkuje się na podstawie receptur standardowych, ale większość stanowią sortymenty opracowane przez pracowników zakładów. Kontrolę jakości wyrobów w poszczególnych fazach produkcji prowadzą pracownicy zakładowego laboratorium kontrolnego wyposażonego w nowoczesną aparaturę. Duży naciek kładzie się na stałą poprawę jakości wyrobów, na wprowadzenie nowych, ładniejszych opakowań, na zwiększenie ilości wyrobów pakowanych w drobne opakowania i sztukowych. Znaczne ilości karmelków i herbatników zawija się w tomofan, wiele sortymentów pieczywa pakuje się w estetyczne kartoniki a 200 i 250 g. Zakupiono maszynę typu "transwrap" do paczkowania karmelków w torebki o różnej gramaturze, których sprzedaż jest rozpowszechniona w sklepach samoobsługowych. W grupie galanterii formowanej produkuje się batony 26 i 52 g sprzedawane w handlu detalicznym na sztuki. W 1967 r. rozszerzono znacznie produkcję poszukiwanych na rynku bombonier. Wyroby ze znakiem "Goplany" wystawiane są na Międzynarodowych Targach Poznańskich i na Targach Krajowych, na których zdobyły w latach 1959 - 1969 dwanaście medali i sześćdziesiąt dwa dyplomy. Dwa złote medale zdobyły herbatniki Piccolino i Be- Be, a sześć srebrnych medali przyznano za karmelki nadziewane m. in.: Czarna jagoda i Śmietankowo-truskawkowe. Pierwsze zamówienia eksportowe otrzymały zakłady w 1956 r. na 187 ton herbatników do Sudanu. Każdy następny rok przynosił wzrost eksportu, który w latach 1963 - 1965 przekraczał 2000 ton rocznie, wartość około 40 min zł, co czyni zakłady jednym z największych eksporterów w polskim przemyśle cukierniczym. Początkowo eksportowano tylko herbatniki, ale już od 1959 r. również karmelki, w kilka lat później - wyroby czekoladowe. Podstawowym sortymentem są jednak nadal herbatniki Be- Be, które wysyła się do Arabii Saudyjskiej i kilku krajów Afryki (Tabela 6).

Dla sprawnego wykonywania prac związanych z unowocześnieniem zakładów, zorganizowano w 1963 r. niewielki zespół inżynierów zajmujących się pracami

Jadwiga

Perzyna

Zaprojektowane przez racjonalizatorów "Goplany" i wykonane w warsztacie zakładowym urządzenie do formowania i układania korpusów z mas tłustych do wyrobów czekoladowych oblewanych. Urządzenie obsługują od lewej: Janina Niklaus, Czesław Wilczak, Felicja Grzelachowskan *

. .. .. . -. . . . . . . . . . . . ,....... -. . . . . . . . ,

Jl. «? ssw*""«konstrukcyjnymi i problemami technicznymi związanymi z produkcją wyrobów. W 1967 r. zespół przekształcił się w Dział Konstrukcyjny. W dziale pracuje pięciu pracowników, w tym trzech konstruktorów: inż. Tadeusz Goderski, inż. Józef Niewiara, inż. Zygmunt Paciorek. Do ważniejszych wykonanych prac należy opracowanie projektu techniczno-montażowego wydziałów produkcji mas i wyrobów czekoladowych. Po raz pierwszy w Polsce opracowano zagadnienie transportu i magazynowania syropu ziemniaczanego luzem zamiast w beczkach metalowych. Wyeliminowano w ten sposób szereg uciążliwych prac manipulacyjnych związanych z transportem, wyładunkiem i opróżnianiem trzystukilogramowych beczek z syropem. Obecnie syrop dowożony jest do zakładu autocysterną i pompowany do specjalnych zbiorników, z których systemem rurociągów przechodzi do hali zasilającej. Opracowano także unifikację drobnego wyposażenia technologicznego. Centrala Zjednoczenia Przemysłu Cukierniczego przyjęła to opracowanie jako typowe dla wszystkich zakładów przemysłu cukierniczego. W celu przeprowadzania badań technologicznych zorganizowano w 1967 r. laboratorium badawcze. Do ważniejszych prac wykonanych przez pracowników laboratorium należy opracowanie technologii produkcji wyrobów czekoladowych na agregacie Cavemil- Crem. Istnieje równlez Zakładowy Ośrodek Informacji Techniczno- Ekonomicznej, który gromadzi książki, czasopisma krajowe i zagraniczne oraz dokumentację techniczną z dziedzin związanych z przemysłem cukierniczym. Biblioteka zakładowa liczy 4800 tomów, prenumeruje się ponad sto czasopism. Wraz i. rozwojem zakładów zwiększał się stan liczbowy załogi, jednak mechani - zacja produkcji, zmiana metod organizacji pracy powodują, że zatrudnienie robotników grupy przemysłowej rośnie znacznie wolniej niż produkcja (Tabela 5). W dniu 31 grudnia 1969 r. zatrudniano w zakładach ogółem 1530 pracowników, w tym 176 pracowników umysłowych, którzy spełniali równocześnie funkcje pracowników zarządu Wielkopolsko-Lubuskich Zakładów Przemysłu Cukierniczego. Wśród pracowników umysłowych 52 posiadało wykształcenie 'wyższe, 90 - średnie, 34 - średnie niepełne, zasadnicze zawodowe i podstawowe. W przemyśle cukierniczym większość zatrudnionych pracowników stanowiły zawsze kobiety. Dawniej były to pracownice bez kwalifikacji, przyuczone jedynie do wykonywania danej pracy. Obecnie kobiety stanowią również większość załogi (71%), ale ze względu na konieczność obsługiwania skomplikowanych nieraz maszyn i urządzeń stawia się im o wiele wyższe wymagania. Pracowników szkoli się na kursach dla robotników kwalifikowanych i mistrzów. 60 pracowników zdobyło tytuł robotnika kwalifikowanego, 174 - tytuł mistrza. Młodzież ma możność zdobycia kwalifikacji w istniejącej od 1'%2 r. Przyzakładowej Zasadniczej Szkole Zawodowej dla Pracujących. Szkoła liczy około 280 uczniów, nauka trwa dwa lata. W 1909 r. 30% załogi "Goplany" stanowili absolwenci szkoły. Zakłady są wyposażone w wymagane przepisami urządzenia socjalne. Pracownicy otrzymują do picia kawę zbożową słodzoną i wodę mineralną. W 1968 r. oddano do użytku budynek socjalny, w którym mieści się kuchnia wraz z zapleczem, bufet, jadalnia, szatnie, umywalnie i natryski. Pracownicy jedzą obiady dowożone ze stołówki Poznańskiej Spółdzielni Spożywców. W zakładach jest przychodnia lekarska dla pracowników wyposażona w gabinet stomatologiczny, ginekologiczny i laboratorium analityczne. W 1969 r. pracowało w przychodni czterech lekarzy i osiem pielęgniarek. Ambulatorium pracowało na trzy zmiany. Wielkopolsko- Lubuskie Zakłady Przemysłu Cukierniczego posiadają ośrodek

Jadwiga Perzyna

Tabela 5

KSZTAŁTOWANIE SIĘ PRODUKCJI I ZATRUDNIENIA ROBOTNIKÓW GRUPY PRZEMYSŁOWEJ W "GOPLANIE" W LATACH 1946- 1969

Dynamika Zatrudnienie Dynamika Wydajność pracy na jedRok Pro d ukcj a wzrostu robotników wzrostu nego robotniw tonach produkcji grupy prze- zatrudnienia ka w tonach 1946 = 100 mysłowej 1046 = 100 rocznie 1946 792,3 100 199 100 4' 1947 970,6 122 232 117 4,2 1948 l 080,9 136 238 120 4,5 1949 l 745,6 220 285 143 6, l 1950 3 00 1,6 379 404 203 7,4 1951 3 771,9 476 393 197 9,6 1952 5 847,8 738 601 302 9,7 1953 5 337,4 674 633 318 8,4 1954 9 275,4 l 171 l 006 505 9,2 1955 9 721,8 1227 l 047 526 9,3 1956 10 300,2 l 300 1085 545 9,5 1957 11 127,2 1423 l 137 571 9,8 1958 12 247, O l 546 l 124 565 10,9 1959 13 065,0 l 650 l 122 564 12,0 i960 14 948,3 l 887 l 154 580 12,9 1961 16 718,8 2 110 l 179 592 14,2 1962 16 749,2 2114 l 191 598 14, l 1963 16 725,7 2111 1060 533 15,8 1964 15 590,3 1968 1055 530 14,8 1965 16 878,4 2 130 l 101 553 15,3 1966 17 904,9 2 260 l 194 600 15,0 1967 17 388,1 2 195 l 301 654 13,4 1968 19 777,6 2 497 l 306 656 15, l 1969 18 616,4 2 348 l 363 685 13,6

Tabela 6

EKSPORT WYROBÓW CUKIERNICZYCH "GOPLANY" W LATACH 1956 - 1969 (w tonach)

Rok Masa Rok Masa 1956 186,8 1963 2 060,0 1957 20 1,7 1964 2 162,8 1958 141,0 1965 2 377,6 1959 404,0 1966 l 619,6 1960 499,0 1967 l 544,2 1961 l 171,0 1968 l 210,5 1962 l 458,0 1969 l 560,4

Fragment wydziału produkcji mas czekoladowych" Goplany"; zmechanizowana linia produkcyjna mas czekoladowych. N a planie młyny rozcierające, pięeiowalcowe

Warsztat mechaniczny "Goplany". Mistrz ślusarski Jan Ostrowski przy montażu przenośnika do transportu mas czekoladowych

Jadwiga Perzynakolonijny w Wapnicy pow. Wolin dla siedemdziesięciorga dzieci w turnusie oraz ośrodki wczasowe w Osiecznej pow. Leszno dla istu czterdziestu osób i w Rudnie k. Wolsztyna dla 60 osób w sezonie. Przy ośrodku kolonijnym organizuje się co roku obozowisko dla uczniów Przyzakładowej Szkoły Zawodowej. Zakładowa Organizacja Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej rozwinęła się w okresie ostatnich kilkunastu lat i liczyła na dzień 31 grudnia 1969 r. 227 członków. I sekretarzem jest Piotr Stebnicki, wieloletni działacz związkowy i partyjny. Członkowie partii biorą czynny udział w życiu społeczno-politycznym, we współzawodnictwie pracy, w podejmowaniu zobowiązań i w wielu akcjach organizowanych w Zakładach. Do tych prac włącza się również młodzież zrzeszona w zakładowym kole Związku Młodzieży Socjalistycznej, liczącym 282 członków. W końcu 1956 r. powstał Samorząd Robotniczy. Na podstawie ustawy z dnia 19 listopada 1956 r. powołano Radę Robotniczą i 7 marca 1957 r. uchwałą Walnego Zgromadzenia zatwierdzono jej statut. W skład Rady wchodziło osiemnaście osób, w tym jedenastu przedstawicieli poszczególnych działów, sześciu specjalistów oraz z urzędu dyrektor zakładów. Długoletnim przewodniczącym Rady Robotniczej był Andrzej Juengst (i960 - 1969). Z dniem 26 lutego 1969 r. utworzono w zakładach wchodzących w skład Wielkopolsko-Lubuskich Zakładów Przemysłu Cukierniczego Oddziałowe Rady Robotnicze. Oddziałowa Rada Robotnicza w "Goplanie" składa się z piętnastu członków. Przewodniczącym jest Gerard Bury. Do Związku Zawodowego Pracowników Przemysłu Spożywczego i Cukrowniczego należy 1572 pracowników i uczniów. Przewodniczącym jest od 1963 r. pracownik warsztatów i długoletni działacz związkowy Wiktor Jabłonka. Rada Zakładowa działa poprzez wiele komisji zagadnieniowych. W centrum uwagi Rady pozostają szczególnie sprawy socjalno-bytowe załogi, bezpieczeństwo i higiena pracy, współzawodnictwo. W latach 11 - 1969 korzystało z wczasów 551 pracow

Przemysłu

Cukierniczego

"Goplana"ników. W latach 1966 - 1969 przydzielono 185 miejsc na leczenie sanatoryjne i ambulatoryjne. Dużym osiągnięciem może się poszczycić Rada Zakładowa w udzielaniu pomocy finansowej pracownikom ubiegającym się o uzyskanie mieszkań spółdzielczych. W latach 1964 - 1969 pomoc finansową z zakładowego funduszu mieszkaniowego otrzymało 339 pracowników, a kwota wydatkowana na ten cel wyniosła 3 405 461 zł. Każdego roku przeprowadza się społeczne przeglądy warunków pracy załogi i wnioski dotyczące poprawy przekazuje się dyrekcji do zrealizowania. Rada Zakładowa propaguje szeroko wśród pracowników współzawodnictwo pracy. Załoga "Goplany" ma w tej dziedzinie znaczne sukcesy: w latach 1960 -1964 zdobyła pięciokrotnie I miejsce we współzawodnictwie między zakładami przemysłu cukierniczego i otrzymała na stałe sztandar przechodni ufundowany przez ministra Przemysłu Spożywczego i Skupu oraz przewodniczącego Zarządu Głównego Związku Zawodowego Pracowników Przemysłu Spożywczego i Cukrowniczego. W 1969 r. powstało w "Goplanie" dziewięć brygad, które ubiegają się o tytuł "Brygady Pracy Socjalistycznej". Pracownicy Wydziału Produkcji Pieczywa ubiegają się o tytuł "Wydziału Pracy Socjalistycznej" .

Jan Rymar. dyrektor "Goplany" od l lutego 1957 r. Obecny dyrektor Wielkopolsko- Lubuskich Zakładów Przemysłu Cukierniczego

Pracownicy zakładów wykonują wiele prac na rzecz dzielnicy J eżyce i miasta.

Wartość czynów społecznych wykonanych w latach 1966 -1969 sięga 428 700 zł.

W latach 1967 - 1969 powstały sekcje piłki nożnej, piłki siatkowej i tenisa stołowego, które otrzymały od Rady Zakładowej odpowiednie fundusze na zakup sprzętu. Z innych organizacji działają w zakładach koło Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, koło Ligi Obrony Kraju i koło Polskiego Czerwonego Krzyża. Dużą aktywność wykazuje zakładowy Oddział Samoobrony, którego drużyny zdobywają wiele odznaczeń i dyplomów. Znaczny udział w rozwoju postępu technicznego mają racjonalizatorzy. Klub Techniki i Racjonalizacji powstał w 1950 r. Założycielem klubu był Jan Rymar.

Klub zrzesza około stu członków. Dla nich prowadzi się kursy szkoleniowe, wyświetla filmy, organizuje wyjazdy do innych zakładów branży cukierniczej w celu wymiany doświadczeń. W latach 1966 - 11%7 Klub zdobył I miejsce w konkursach na najlepszy Klub Techniki i Racjonalizacji przemysłu spożywczego w województwie poznańskim. Członkowie Klubu zgłaszają rokrocznie wiele projektów racjonalizatorskich. Na przykład w roku 1966 zgłoszono 32 projekty, a w 1968 r. - 41. Wśród racjonalizatorów wyróżniają się: Jan Ostrowski, Andrzej Juengst, Mieczysław Stochaj, Wiesław Szymczyk, Włodzimierz Tomczak. Z Klubem Techniki

Jadwiga Perzyna

i Racjonalizacji współpracuje ściśle Koło Naczelnej Organizacji Technicznej, powstał e w 1952 r. W najbliższych latach przewiduje się dalszą specjalizację zakładu w produkcji wyrobów czekoladowych i pieczywa. Planuje się wybudowanie magazynu ziarna kakaowego oraz nowego oddziału przeróbki i alkalizacji ziarna kakaowego. Wprowadzi się system zamkniętego obiegu wody chłodniczej, co przyniesie znaczne oszczędności w zużyciu wody. Planuje się modernizację i przebudowę piekarni mające na celu wzrost zdolności produkcyjnych i uruchomienie produkcji nowych rodzajów pieczywa trwałego. Projektuje się również budowę domu administracyjnego wraz z ambulatorium. Opracowany w 1969 r. program organizacyjno-technieznej rekonstrukcji i rozwoju Wielkopolsko- Lubuskich Zakładów Przemysłu Cukierniczego obejmuje plany modernizacji Zakładu "Goplana" na lata 1970 - 1985.