JERZY LUTOMSKI

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1970.04/06 R.38 Nr2

DOROBEK DWUDZIESTOLECIA INSTYTUTU PRZEMYSŁU ZIELARSKIEGO W POZNANIU (1947-1967)

DZISIEJSZY Instytut Przemysłu Zielarskiego należący do najstarszych instytutów w Poznaniu - powołamy został do życia dekretem z dnia 5 września 1947 r., wówczas jeszcze jako Państwowy Instytut Naukowy Leczniczych Surowców Roślinnych podległy Ministerstwu Zdrowia. Artykuł 2 tego dekretu określa, że przedmiotem działalności tego jedynego w swoim rodzaju ośrodka specjalizacji z dziedziny leku roślinnego w kraju jest opracowanie naukowych podstaw metod hodowli i uprawy roślin leczniczych oraz ich racjonalnej eksploatacji. Instytut zastał zlokalizowany w Poznaniu, lecz w celu umożliwienia wykonania zadań określonych dekretem, Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Zarządzeniem z dnia 3 stycznia 1948 r. przydzielił Instytutowa gospodarstwo rolne w Plawdskacih pow. Poznań, gdzie też umieszczony został i nadal pracuje pion biologiczno-rolny Instytutu, podczas gdy pion chemiczno-farmakologiczny rozmieszczony został w Poznaniu w posesjach przy ml. Libelta 27 i ul. Garncarskiej 8. Od 1 stycznia i960 r. Instytut należy do resortu Przemysłu Spożywczego i Skupu, jest wyodrębnioną jednostką organizacyjną Zjednoczenia Przemysłu Zielarskiego "Herbapol" i stanowi zaplecze naukowe tego Zjednoczenia.

Państwowy Instytut Naukowy Leczniczych Surowców Roślinnych, obecnie zwany Instytutem Przemysłu Zielarskiego, powstał z inicjatywy kierownika Katedry Farmakognozji Akademii Lekarskiej w Poznaniu - prof. dra Wacława Strażewicza, który został pierwszym jego dyrektorem. N a terenie Instytutu rozwinął on szeroko pracę organizacyjną, naukową i dydaktyczną. Wynikiem jego pracy było między innymi zdobycie przez Instytut wielu roślin leczniczych pochodzenia zagranicznego z wszystkich kontynentów i z różnych szerokości geograficznych. Prof. dr Wacław Strazewicz skupił wokół siebie grono młodych pracowników-irzeczników fitoterapii, którzy później wywarli znaczny wpływ na podniesienie rangi ziołolecznictwa w kraju. Założyciel Instyutu i jego pierwszy organizator widział w tworzonej po raz pierwszy w Polsce. specjalistycznej placówce naukowej środek do spełnienia przewidywań wybitnego fartmakognosty świata Aleksandra Tsohircha, że ludzkość powróci w leczeniu ido substancji pochodzenia roślinnego. Marzenia prof. Strażewicza i przewidywania imiisltrza farmokognozji Tsdhiireha spełniają się obecnie w całej pełni. Mimo wielkiego rozwoju chemioterapii, lek ziołowy oparty na nowoczesnych podstawach naukowych osiągnął w lecznictwie krajowym należną mu rangę. Nie doczekał tego pierwszy dyrektor Instytutu - profesor Strazewicz, którego przedwczesna śmierć dnia 5 stycznia 1950 r., wywołana zawałem serca, przerwała dalszą działalność organizatora i badacza leku roślinnego. W latach 1950 - 1954 kierownictwo Instytutu spoczywało w rękach prof. dra Franciszka Adamanisa, wybitnego znawcy chemii farmaceutycznej. Prof. dr Adamanis będąc jednocześnie członkiem Komitetu Nauk Farmaceutycznych Polskiej Akademii

Jerzy Lutomski

Nauk oraz członkiem Bady Głównej Szkolnictwa Wyższego wywarł poważny wpływ na organizacyjne okrzepnięcie Instytutu. W 1954 r. przejął kierownictwo Instytutu prof. dr Bogusław Borkowski, obecnie dyrektor Instytutu Leków w Wairseawie, a od 1960 r. przewodniczący Bady N aukowej Instytutu Przemysłu Zielarskiego. N a lata kieroIWiniiotwa Instytutem przez prof. Borkowskiego przypada okras najbujniej - szego rozwoju naukowego i dydaktycznego tej placówki. Niemal całe najmłodsze pokolenie badaczy, specjalizujące się w problematyce leku roślinnego, wywodzi się ze szkoły prof. dra Bogusława Borkowskiego.

W marcu i960 ir. Minister Przemysłu Spożywczego i Skupu powierzył kierownictwo Instytutu Przemysłu Zielarskiego w Poznaniu jego długoletniemu pracownikowi drowi farm. Feliksowi Kaczmarkowi. Na okres jego 'kierownictwa do 23 lutego 1965 r. przypada etap profilowania działalności badawczej Instytutu w kierunku usługowym dla potrzeb hieżących i perspektywicznych przemysłu zielarskiego. Instytut w okresie swego istnienia wykształcił szereg specjalistów, pracujących z pożytkiem dla naszej gospodarki w wielu placówkach naukowo-badawczych i usługowych w kraju. Ośmiu byłych pracowników (kierowało lub aktualnie kieruje Katedrami Akademii Medycznej i Wyższej Szkoły Bolniczej w Poznaniu i Gdańsku.

Prof. dr Wacław Strażewicz, założyciel i pierwszy dyrektor Instytutu Przemysłu Zielarskiego w latach 1947 - 1950

Większość zatrudnionych w Instytucie specjalistów uzyskała odpowiednie kwalifikacje w samym Instytucie, wykonując na miejscu prace doktorskie i habilitacyjne. W dniu 31 lipca 1967 r. Instytut Przemysłu Zielarskiego zatrudniał 146 pracowników, w tym ośmiu samodzielnych pracowników naukowo-badawczych, dwóch ze stopniem doktora habilitowanego oraz dwudziestu czterech ze stopniem doktora nauk farmaceutycznych, lekarskich, biologicznych i rolnych *. Na 37 zrealizowanych w Instytucie dysertacji doktorskich 27 dotyczy tematyki chemiczno-farmakologicznej, pozostałe dotyczą zagadnień biologiczno-irolnych roślin leczniczych. Większość wyników prac doktorskich znalazła zastosowanie w praktyce. Efekty szeregu opracowań miały dla literatury światowej priorytetowe znaczenie. Mam tutaj na uwadze prace 'na temat związków kardenalidowych o wybitnymi działaniu na serce ii związków ilawonaidowych o działaniu spazmolityoznym, moczopędnym, obniżającym ciśnienie krwi i rozszerzającym naczynia wieńcowe serca. Poznańscy auto

* N a dzień l stycznia 1970 r. Instytut zatrudniał dziesięciu samodzielnych pracowników naukowo-badawczych, czterech ze stopniem doktora habilitowanego oraz dwudziestu sześciu ze stopniem doktora nauk farmaceutycznych, chemicznych, lekarskich, biogicznych i rolniczych.

Ąi

Pro f. dr Franciszek Adaman1s, dyrektor Instytutu Przemysłu Zielarskiego w latach 1950 - 1954

Prof. dr Bogusław Borkowski dyrektor Instytutu Przemysłu Zielarskiego w latach 1954 - 196)rzy znaleźli, a następnie wyodrębnili po raz pierwszy z materiału roślinnego szereg nowych, dotąd nlie znanych substancja warunkujących działanie lecznicze. Oddzielną grupę związków, w której pracownicy Instytutu wnieśli postęp do wiedzy światowej stanowią alkaloidy, szczególnie alkaloidy pokrzyku, bielunia, kozłka, pasyflory , łubinnika i sporyszu.

ZADANIA INSTYTUTU

Zmiana przynależności Instytutu i podporządkowanie go Zjednoczeniu Przemysłu Zielarskiego "Herbapol" z siedzibą w Warszawie przy ul. Kruczej 24/26, podyktowały konieczność nowego sformułowania zadań statutowych Instytutu Przemysłu Zielarskiego. Podstawowym zadaniem Instytutu jest prowadzenie prac naukowych i usługowo-.badawczych, objętych programem gospodarki narodowej nad rozwojem nauk w zakresie roślinnych surowców leczniczych i olejkowych, otrzymywanych z nich gotowych leków roślinnych i przetworów oraz czuwanie nad stałym postępem technicznym w przemyśle zielarskim. Do zadań Instytutu należy w szczególności prowadzenie prac biologiczno-rolnych i chemiczno-farmakologicznych nad nowymi surowcami zielarskimi w celu powiększenia asortymentu dotychczas stasowanych w lecznictwie gatunków roślin leczniczych i ich przetworów. W zakresie znanych populacji roślin zielarskich na Instytucie ciąży obowiązek rozwijania prac nasiennych i hodowlanych zmierzających do pozyskania nowych Odmian o optymalnych plonach i maksymalnej zawartości ciał czynnych. Rozwijane w Instytucie prace >chroniarskie, agrotechniczne i badania nad racjonalnymi sposo

Jerzy Lutomski

bami zbioiru, suszenia i przechowywania surowców zielarskich stanowią składową azęść zadań planowych. Istotnym postępem w stosowaniu leków pochodzenia roślinnego jest .znajomość składu chemicznego ordynowanych preparatów, a przede wszystkim poznanie substancji czynnych' w surowcach zielarskich. Wprowadzone przed kilkunastu laty nowoczesne metody analityczne (chromatografia, kolorymetria, spektrofotometria, spektroskopia) pozwalają prowadzić wnikliwe badania nad składnikami czynnymi roślin zielarskich. Prowadzane w Instytucie prace fitocherniczne z zakresu analizy służą jednocześnie opracowaniu nowych metod oznaczania i standaryzowania surowców zielarskich i produktów z nich otrzymywanych.

Obowiązkiem instytutowego Zakładu Farmakologii jest rozwijanie badań farmakodynamicznych i miikrobiologioznyoh nad surowcami i przetworami zielarskimi. Rozpoznanie fdtochemiozna, farmakologiczne i ekonomiczne wyznacza koncepcje technologiczne w zakresie metod przetwarzania surowca i produkcji nowych leków pochodzenia (roślinnego. Obowiązkiem statutowym Instytutu jest transponawanie swoich osiągnięć do praktyki. Zespoły specjalistów z Instytutu biorą udział we wdrażaniu wyników prac naukowo-badawczych i uruchomianiu nowych produkcji w przedsiębiorstwach zgrupowanych w Zjednoczeniu "Herbapol". Niezależnie od tego Instytut inicjuje i koordynuje prace naukowo-badawcze na tarenlie Zielarskich Ośrodków Doświadczalnych i zakładów produkcyjnych "Herbapol". Do ważkich zadań Instytutu należy udział i pomoc przy wprowadzaniu upowszechnień w danej dziedzinie, nowych rozwiązań techniki wytwarzania, instruktaż w tym zakresie oraz dokonywanie ekspertyz prac doświadczalnych i technicznych zlecanych przez Zjednoczenie "Herbapol" lub przedsiębiorstwa w inlim zgrupowane. Współpraca naukowa i utrzymywanie łączności z odpowiednimi placówkami naukowo-badawczymi sw kraju i zagranicą służy dobrze realizacji badań programowych Instytutu. Szeroko pojętej współpracy służy przede wszystkim wymiana doświadczeń i ich wyników w formie publikacji, którą rozwija Instytut w ramach działalności wydawniczej. Zadania statutowe realizuje Instytut Przemysłu Zielarskiego przez rozwijanie badań teoretycznych, z uwzględnieniem postępu nauki w danym przedmiocie w kraju i za granicą oraz badań stosowanych, z uwzględnieniem osiągnięć i rozwiązań praktycznych. Ważne ogniwo umożliwiające prawidłowe spełnianie zadań statutowych wobec przemysłu stanowią zespoły projaktowo-wd-rożeniowe, powoływane systematycznie w Instytucie począwszy od 1966 r., jako stała forma organizacyjna. Biorą

Siedziba Instytutu Przemysłu Zielarskiego przy ul. Libelta 27

Pracownicy Zakładu Farmakologii Instytutu Przemysłu Zielarskiego. Od lewej: technik Andrzej Domachowski, doc. dr Tadeusz Wrociński, przy zabiegu operacyjnym na szczurze w celu wywołania kamicy doświadczalnejone udział w opracowaniu projektu rozwiązań dla potrzeb praktyki np. projektu instrukcji agrotechnicznej, technologicznej, normy i opisu metody analitycznej. Członkowie zespołów problemowych biorą bezpośredni udział we wdrażaniu 'wyników prac do produkcji w wybranych przedsiębiorstwach, niosą fachową pomoc i pełnią nadzór autorski w okresie uruchamiania i w pierwszym okresie normalnej produkcji do czasu osiągnięcia przewidywanych parametrów i oceny trafności rozwiązań. Szeroki instruktaż i szybką aktualną informację naukową uzyskują pracownicy Instytutu i przemysłu zielarskiego poprzez branżowy ośrodek informacji naukowoHtechndaanej ii ekonomicznej działający w Instytucie.

STBUKTURA ORGANIZACYJNA

Rozwój organizacyjny Instytutu na przestrzeni lat jest wyraźny (Tabela 1). Był on podyktowany narastającymi zadaniami naukowymi i naukowo-usługowymi. Kilka specjalistycznych pracowni naukowych uległo w latach 1954 -1959 przekształceniu w cztery zakłady naukowo-badawcze. W latach 1960 -1965 nastąpił dalszy 'wzrost liczby zakładów do ośmiu. Są to Zakłady: Botaniki, Hodowli, Agrotechniiki, Fitochemii, Technologii, Farmakologii, Analityczno- Kontrolny i Ekonomiki. Zawężoną tematykę w obrębie poszczególnych zakładów prowadzą pracownie (Tabela 2). Niezależnie istnieje Samodzielna Pracownia Form Leków oraz cztery komórki o cha

JerzY Lutomski

Fragment Zakładu Technologii Instytutu Przemysłu Zielarskiego

rakterze administracyjnym: finansowbksięgowa, planowania, gospodarcza i inwestycyjno-remontowa. W 1965 r. zorganizowany został przy Instytucie ośrodek informacji naukowo-technicznej i ekonomicznej, którego zadaniem jest branżowa obsługa w zakresie informacji naukowej i patentowej oraz wynalazczości pracowniczej. Żywiołowemu przyrostowi komórek organizacyjnych nie towarzyszył niestety równoległy wzrost powierzchni użytkowej. Nieznaczna poprawa warunków lokalowych · nastąpiła dopiero w 1965 r. przez zlokalizowanie Zakładu Technologii w nowych pomieszczeniach na terenie Poznańskich Zakładów Zielarskich "Herbapol" przy ulicy Garncarskiej 8. W 1966 r. w wyniku przeprowadzonych prac adaptacyjnych w Plewisikaah uzyskano dodatkową powierzchnię użyitkową o wielkości około 300 m 2 z przeznaczeniem na nowe placówki: Zakład Agrotechniki i Zakład Ekonomiki. Należy też odnotować, że w dwudziestą rocznicę powołania Instytutu do życia, jego główna siedziba, budynek przy ul. Libelta 27, poddany został kapitalnemu remontowi za kwotę ponad 2 miliony złotych. Rozwiązanie trudności lokalowych pionu chemiczno-farniakołogieznego Instytutu przewiduje się dopiero w latach 1970 - 1972 poprzez wykwaterowanie lokatorów zamieszkujących częściowo I i II piętro budynku Instytutu przy ul. Libelta oraz zbudowanie nowych pomieszczeń w Plewiskach dla potrzeb Zakładu Farmakologii i niektórych zakładów pionu biologiczno-rolnego. Od 1965 r. Instytut jest finansowany z Funduszu Postępu Technicznego Zjednoczenia Przemysłu Zielarskiego "Herbapol" na drodze zawierania umów na prace badawozo- usługowe między przedstawicielami przemysłu zielarskiego a kierownictwem Instytutu,

DOROBEK NAUKOWY I PRAKTYCZNY

· Rozwój działalności naukowo-badawczej Instytutu jest łatwy do prześledzenia na podstawie całokształtu 'dorobku naukowego wyrażającego się liczbą ponad pięciuset publikacji, trzydziestu siedmiu dysertacji doktorskich i czterech habilitacyjnych. U dział Instytutu w ogólnopolskim dorobku nauk farmaceutycznych z dziedziny leku roślinnego stanowi około 50% wszystkich publikacji w tej dziedzinie. W pracy swej Instytut śledzi najnowsze osiągnięcia światowe i stosuje najnowocześniejsze metody badawcze. Tutaj zostały opracowane liczne metody wyodrębniania d ekstrakcji znanych ii nowo odkrytych związków z grup alkaloidów i glikozydów. W publikacjach z zakresu biologicano-rolnego Instytut przedstawił sposoby hodowania najlepszych odmian roślin zielarskich i podał zasady prawidłowej agrotechniki tych roślin. Za dorobek Instytutu w okresie dwudziestolecia należy uważać zarówno prace bezpośrednio zmierzające do otrzymania nowych odmian, jak i prace związane z biologią roślin, oceną działania czynników mutagennych, analizą materiału wyjściowego do hodowli itp. Te ostatnie zagadnienia znajdują swój wyraz w trzydziestu trzech publikacjach. J ak wynika z materiału, obiektem hodowli było szesnaście gatunków roślin: prace nad ich hodowlą doprowadziły w wielu przypadkach do wyhodowania mowych odmian i zgłoszenia ich do rejestbru. Szczególnie widoczny dorobek przedstawiają te zagadnienia, w których prowadzono prace nad wahaniami zawartości ciał czynnych w roślinie w ciągu ontoganezy (tzw. "dojrzałością wegetatywną"). Przeprowadzone badania na licznych gatunkach roślin pozwoliły na stwierdzenie ścisłej zależności imiędzy fazą rozwojową danego organu, a zawartością i jakością ciał czynnych, co z kolei dało podstawę do określenia optymalnych terminów zbioru poszczególnych gatunków. Pracownicy Instytutu w zakresie prac agrotechnicznych i upraw próbnych wnieśli wiele cennego wkładu do poznania wpływu zabiegów gospodarczych człowieka na uprawę szeregu nowych gatunków roślin leczniczych. Wkład ten jest tym cenniejszy, że nie tylko w naszym kraju, lecz i zagranicą zagadnienia dotyczące ustalenia właściwej uprawy i nawożenia roślin leczniczych, iroślin przenoszonych ze stanu dzikiego, względnie aklimatyzowanych są nie znane lub w nie dostatecznym stopniu zbadane i opracowane. Wprowadzenie zaś do uprawy szeregu roślin leczniczych dotychczas nie uprawianych staje się koniecznością ze względu na wzrost zapotrzebowania na surowce do produkcji leków, zmniejszenie się stanowisk naturalnego występowania szeregu gatunków, jak również ze względu na przepisy ochrony przyrody. W zakresie prac farmakognostycznych i fitochemicanych do najważniejszych osiągnięć należy zaliczyć opracowanie metodyki identyfikacji i oznaczania ciał czynnych w grupie surowców śluzowych, kumarynowych, ilawonoidowych, antrachinonowych, kardenolidowych, saponinowych, garbnikowych i alkaloidowych. Opanowanie metodyki sprzyjało wyodrębnieniu szeregu nowych związków czynnych i opracowaniu wielu technologii nowych preparatów. Rola Instytutu w opracowywaniu i realizacji planu postępu technicznego, do 1963 r. minimalna, następnie wzrosła wraz ze wzrostem jego wyposażenia technicznego oraz doświadczenia zespołu pracowników. Wyrazem tego jest m. in. wzrost liczby wdrożeń w stosunku do liczby prac zakończeniowych (w 1961 r. - 10%; 1964 - 30%; 1966 - 60%; 1967 - 65%).

Dorobek badawczy Instytutu jest wykorzystywany przez wszystkich członków porozumienia branżowego. Dotyczy to szczególnie wyników prac hodowlanych, agrotechnicznych oraz technologicznych i analitycznych. Pośrednikiem między Instytutem a członkami porozumienia jest Zjednoczenie Przemysłu Zielarskiego "Herbapol". Należy podkreślić dużą wartość efektów wynikających z opracowania i wdrożenia sze

Jerzy Lutomski

Pracownicy Instytutu Przemysłu Zielarskiego doc. dr Jan Kozłowski i dr Irena Dedo badają wyniki upraw próbnych gatunków rodzaju Epherda w ogrodzie roślin leczniczych w Plewiskach (1965)

regu metod analitycznych w licznych normach jakościowych. Pozwoliło to na dokładne sprecyzowanie wymagań i unowocześnienie metod badania jakości surowców i produktów. Są to jednak efekty trudno wyliczalne, nie dające się wyrazić określonymi kwotami, jakkolwiek znajduje to odbicie w poważnym zmniejszeniu ilości reklamacji i braków produkcyjnych. Podobnie trudny do wyliczenia jest efekt wynikający z wprowadzenia wyników prac Instytutu do kilkudziesięciu znowelizowanych instrukcji (uprawowych roślin zielarskich. Stosunkowo łatwiejsze do uchwycenia są efekty wynikające z opracowań technologicznych, do których m. in. mależy zaliczyć: 1. Technologię produkcji sporyszu ergotoksynowego i ergotamin owego na życie; 2. Opracowanie technologii otrzymywania (przy współpracy z Wrocławskimi Zakładami Zielarskimi "Herbapol") preparatów o działaniu rozkurczowym i uspokajającym pn. Bellergot i Bellergot- Retard na bazie alkaloidów sporyszu i pokrzyku; 3. Technologię izolacji skopolaminy z ziela bielunia indiańskiego oraz otrzymywanie bromowodorku skapolaminy; 4. Technologię otrzymywania winianu ergotaminy; 5. Technologię otrzymywania siarczanu atropiny; 6. Opracowanie technologii otrzymywania bromku N -butyloiskopolaminy, który pod nazwą Soopolan jest stosowany jako środek rozkurczowy; 7. Metodę otrzymywania azotanu metyloatropiny o działaniu sympatolitycznym; 8. Technologię preparatu kardiotonicznego pn. Corditon na bazie oczyszczonych glikozydów naparstnicy purpurowej; 9. Technologię otrzymywania frakcji czynnej z nasion marchwi o działaniu roz

FItotron - hala wegetacyjna Instytutu Przemysłu Zielarskiego umożliwiająca poznanie wpły«fWU zabiegów człowieka na uprawę nowych gatunków roślin leczniczychszerzającym naczynia wieńcowe seroa; 10. Technologie atrzymywianda helwetykozydu z nasion psaanaka Perawsikiego li jego postaci specyfiikowanych; 11. Metodę izolacji kolchicyny oraz technologię postaci tabletkowej i iiniekcyjnej; 12. Technologię otrzymywania preparatu przeciw (kamicy nerkowej ma bazie antrazwiązków z marzanny barwierskiej; 13. Opracowanie technologii preparatu Vinooglaucin o działaniu hipotensyjnym na bazie alkaloidów z barwnika większego i siwca żółtego; 14. Technologię otrzymywania bezwonnego preparatu z czosnku o silnym działaniu bakteriobójczym; 15. Metodę otrzymywania w procesie półsyntezy - lo-etylorutozydu, pochodnej rutyny jako leku doustnego o zastosowaniu podobnym do witaminy PP w leczeniu żylaków, kruchości i zwiększanej przepuszczalności naczyń włosowatych; 16 Technologię otrzymywania siarczanowanej Skrobi o działaniu przeciwwrzodowym. Większa część wymienionych technologii została już wdrożona do produkcji przemysłowej przez Zielarskie Zakłady "Herbapol", a pozostałe znajdują się w trakcie wdrażania oraz częściowo w badaniach klinicznych. Szereg nowych technologii objętych jest zastrzeżeniem patentowym. We wszystkich lekach zielarskich ukazujących się w ostatnich latach na rynku krajowym Instytut ma swój udział albo bezpośredni, albo pośredni. Rolę i znaczenie Instytutu dla rozwoju i funkcjonowania przemysłu zielarskiego ilustruje fakt, że około 70% tematów ujętych planami rozwoju asortymentowego największych w przemyśle - Wrocławskich Zakładów Zielarskich "Herbapol" opiera się na opracowaniach Instytutu. N a podkreślenie zasługuje też efekt działalności Instytutu w zakresie prowadzenia hodowli zachowawczej szczepów sporyszu - grzyba pasożytują

Jerzy Lutomski

Dorobek naukowy Instytutu Przemysłu Zielarskiego publikowany jest w zeszytach "Herba Polonica" wydawanych od 1954 rce@o na życie a zawierającego związki czynne o dużym znaczeniu farmakologicznym Wartość produkcji preparatów opartej na alkaloidach sporyszu wynosi kilkanaście milionów złotych rocznie; sprzedaż zaś eksportowa sporyszu zamyka się kwotą kilkuset tysięcy złotych dewizowych. Należy podkreślić, że prace Instytutu nad sporyszem należą do jego ważniejszych osiągnięć. W wyniku zespołowej pracy szeregu pracowników od 1951 r. Instytut przeprowadził wszystkie prace przygotowawcze, opracował potrzebne przepisy oraz instrukcje uprawowe i technologiczne. Dorobek badawczy Instytutu jest wykorzystywany przez wszystkie jednostki produkcyjne branży zielarskiej, w tym również przez Zakłady "Herbapol" zlokalizowane na obszarze województwa poznańskiego. Wyrazem uznania dla osiągnięć Instytutu w okresie dwudziestolecia było przyznanie 19 stycznia 1966 r. uchwałą Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu Odznaiki Honorowej "Za zasługi w rozwoju województwa poznańskiego". Dorobek o znaczeniu teoretycznym publikowany jest w instytutowym wydawnictwie pl. "Herba Polonica". Czasopismo Instytutu zwane pierwotnie "Biuletynem Instytutu Roślin Leczniczych" powstało w 1955 r. i od tej chwili spełnia rolę Więzi między nauką polską i ośrodkami zagranicznymi; informuje ono specjalistów na całym świecie o tematyce i osiągnięciach w pracach z zakresu zielarstwa w Polsce. Nakład kwartalnika >0 (przeciętnej objętości 6 arkuszy druku formatu B5 wynosi 300 egzemplarzy, z czego za granicę wysyła się 50% egzemplarzy. Wysyłka jest 'imienna, a adresatami są z reguły wybitni specjaliści z zakresu fitochemii, farmakognozji i laków pochodzenia roślinnego. Obecnie kwartalnik "Herba Polonica" wysyłany jest do 34 krajów, a m. in. do Anglii, Argentyny, Australii, Belgii, Bułgarii, Brazylii, Czechosłowacja, Danii, Egiptu, Fiinlandii, Francji, Hiszpanii, Holiandii, Italdii, Indii, Jugosławii, Kanady, Niemieckiej Republiki Demokratycznej, Niemieckiej Republiki Federalnej, Norwegii, Meksyku, Peru, Rumunii, Szwajcarii, Szwecji, Stanów Zjednoczonych Ameryki Płn., Turcji, Węgier, Wenezueli, Wietnamskiej Republiki Demokratycznej, Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich.

Dowodem pozytywnej oceny czasopisma przez ośrodki naukowe za granicą jest cytowanie prac drukowanych w kwartalniku przez wydawnictwa referujące takie, jak: "Chemische Zentralblatt", "International Pharmaoeutical Abstracto", "Anailytical Abstracts" , "Pharmazeu tische Zen tralhalle" , "Chemical Abstracts" , "Referatywnyj Zurnał", "Biblio gra phy of Agriculture", "Farmaceutski Glasnik" , "Informationsdienst APV" .

Nie można (także pominąć korzyści, jakie wynikają dla biblioteki Insitytutu z nacji wymiany omawianego czasopisma na szereg czasopism naukowych i fachowych z zagranicy. Ogółem biblioteka -uzyskuje z wymiany 58 czasopism. Równowartość uzyskanych drogą wymiany czasopism izagranicznyoh wynosi ok. 50 rtys. zł dewizowych. Poza kwartalnikiem "Herba Polonica" drugim wydawnictwem o charakterze ciągłym jest "Herba Selecta". Przyczyną, dla której rozpoczęto w 1967 r. wydawanie "Herba Selecta", było możliwie szybkie i częste informowanie pracowników Instytutu Przemysłu Zielarskiego oraz pracowników naukowych spoza Instytutu o ukazujących się pracach naukowych i patentach z zakresu tematyki roślin leczniczych w szerokim ujęciu. Każdy numer zawiera przeciętnie około dwustu notatek bibliograficznych, które oprócz nazwiska autora, tytułu pracy i określenia czasopisma zawierają także krótkie streszczenie referowanego artykułu ze 183 różnych czasopism w tym 105 czasopism zagranicznych. Ponadto Instytut opracował i wydał szereg wydawnictw zwartych (22 (monografie) o wartości dydaktycznej, naukowej i praktycznej dla upraw i przetwórstwa surowców zielarskich.

KOORDYNACJA I KONCENTRACJA BADAŃ

Prace Instytutu w pierwszej fazie jego istnienia, tj. do chwili przekazania go do Ministerstwa Przemysłu Spożywczego i Skupu, koncentrowały się głównie na działalności opiniodawczej w zakresie problematyki leku roślinnego, w pierwszym rzędzie dla agend Ministerstwa Zdrowia, dla innych resortów i PAN - u oraz działalności problemowej, koordynacyjnej i wykonawczej. Prace wykonywane wówczas przez Instytut miały ścisły związek z prspektywicznymi planami rozwojowymi resortu zdrowia. Zmiana przynależności resortowej, z chwilą włączenia Instytutu do przemysłu w i960 r., poszerzyła jeszoze bardziej rolę koordynacyjną Instytutu, głównie 'dla agend Ministerstwa Przemysłu Spożywczego i Skupu. Przedstawiciel kierownictwa Instytutu jest członkiem Komisji Głównej Przemysłu Spożywczego przy Komitecie Nauki i Techniki i tym samym bierze udział w pracach problemowych dotyczących rozwoju bazy naukowo-technicznej przemysłu spożywczego. Poprzez stały udział przedstawicieli Insitytutu w Komisji do Spraw Roślin Zielarskich Rady Naukowo-Technicznej przy Ministrze Rolnictwa na Instytucie spoczywa

4 Kronika miasta Poznania

JerzY Lutomskiwspółodpowiedzialność za właścdiwą koordynację biologiczno-irolnych prac badawczych w zakresie roślin zielarskich. Wymienić należy również ścisłą współpracę z Komisją Farmakopei Polskiej. Polega ona m. fin. na ludaiale w (konferencjach przedstawiciela. Instytutu jako delegata Ministerstwa Przemysłu Spożywczego i Skupu oraz na eksperymentalnej współpracy w opracowywaniu tematów, leżących w gestii poszczególnych Podkomisji. W ostatnich latach współpraca ta dotyczyła szczególnie analityki olejków, metody oznaczania alantoiny w żywokoście, flawonów w głogu, alkaloidów tropinowych i glikozydów kardenoliidowych w <<1apansltnicy purpurowej. Poza wymienionymi placówkami Instytut ściśle współpracuje z Centralnym Instytutem Informacji N aukowo- Technicznej i Ekonomicznej w zakresie zagadnień dokumentacji i informacji. Dążeniem Instytutu jest ograniczenie dublowania prac w zakresie problematyki przemysłu zielarskiego i skoncentrowanie się na najważniejszej , priorytetowej dla praktyki tematyce. Celowi temu służy m. in. szeroka współpraca z placówkami naukowo-badawczymi.

Roza współpracą II Instytutem Ochrony Roślin, Instytutem Leków oraz Instytutem Hodowli i Aklimatyzacji, zakłady naukowe utrzymują ścisłe kontakty z katedrami wyższych uczelni. Szeroka współpraca z innymi placówkami naukowo-badawczymi przynosi obopólną korzyść, służy jednocześnie skróceniu czasu prowadzanych badań w interesie ekonomicznym kraju. Niezależnie od współpracy z krajowymi placówkami Instytut Przemysłu Zielarskiego rozwija współpracę z zagranicznymi ośrodkami naukowymi, przede wszystkim z pokrewnymi Instytutami w Związku Radzieckim: z Wszechzwiązkowym Instytutem Lekarskich Roślin w Moskwie i Instytutem Farmaceutycznym w Charkowie oraz w Czechosłowackiej Republice Socjalistycznej: z Instytutem Naukowym Substancji Naturalnych w Pradze.

Okres dwudziestolecia działalności Instytutu Przemysłu Zielarskiego nie kończy dalszego rozwoju, dalszych przemian związanych z potrzebami nauki i przemysłu, z potrzabami państwa socjalistycznego i jego perspektywami rozwojowymi. Instytut Przemysłu Zielarskiego będzie z uwagą śledził postęp nauki i stosując własne najbardziej racjonalne metody poszukiwań, będzie kroczył naprzód, przyczyniając się do stałego ekonomicznego podnoszenia rangi przemysłu zielarskiego. Jeżeli Instytut Przemysłu Zielarskiego spełnia już w pewnej mierze pokładane w nim nadzieje, to obok wysiłku jego kiarowinlidtwa i Rady Naukowej, jest to iprzedewszystkim zasługą jego wszystkich pracowników, zintegrowanych wokół zadań statutowych Instytutu, którzy pracują z ofiarnością i oddaniem. To sprawia także opieka i pomoc władz politycznych i państwowych.

Od R e d a k c j i: W dniach 21 - 23 kwietnia 1970 r. w Poznaniu w czasie międzynairodowego Sympozjum na itemat "Postęp w dziedzinie leku roślinnego" nastąpiła konfrontacja osiągnięć Instytutu z osiągnięciami podobnych placówek zagranicznych. organizacyjne

Zakłady:

Samodzielne Pracownie:

Działy:

Sekcje: Stanowiska:

ROZWÓJ ORGANIZACYJNY INSTYTUTU W LATACH 1947 - 1967 Lata

1947 - 1953

Fitochemiczna Mikroskopowa Suszarniana TechnologicznoFarmakologiczna Hodowli Roślin Leczniczych Doświadczeń Terenowych Administracyjno- gospodarczy

· od r. 1962 ** do r. 1965 w ramach Zakładu Metodyki i Ekonomiki

1954 - 1959

Botaniki Stosowanej i Aklimatyzacji Hodowli Roślin Leczniczych Agrotechnika Roślin Leczniczych Analizy i Technologii Leku Roślinnego

Farmakologiczna

Metodyczno- Organizacyjny Administracyjno- Gospodarczy

1960 - 1965

Botaniki Stosowanej i Aklimatyzacji Hodowli Agrotechniki

Fitochemii

Technologii Farmakologii Analityczno- Kontrolny Metodyki i Ekonomiki Branżowy Ośrodek Informacji Nauk Technicznej i Ekonomicznej

Administracyjno-Gospodarczy

Tabela 1

1966 - 1967

Botaniki

Hodowli Agrotechniki

Fitochemii

Technologii Farmakologii Analityczno- kontrolny Ekonomiki Branżowy Ośrodek Informacji Nauk Technicznej i Ekonomicznej

Form Leków

Administracyjno- Gospodarczy Finansowo- Księgowy Planowania Starszy inżynier do spraw inwestycji

«i

TO TO

TO O

Ul