WITOLD ENGEL

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1970.04/06 R.38 Nr2

POZNAŃSKIE ZAKŁADY KONCENTRATÓW SPOŻYWCZYCH "AMINO" W LATACH 1929-1969 (szkic monograficzny)

PROTOPLASTĄ Poznańskich Zakładów Koncentratów Spożywczych "Amino" była fabryka koncernu szwajcarskiego Juliusza Maggiego *, Szwajcara pochodzenia włoskiego, zbudowana w Poznaniu w latach 1931 -1932 przy dawnej szosie okrężnej (obecnie ul. Bałtycka nr 85). Ale za datę powstania tej wytwórni w Polsce trzeba uznać niewątpliwie dzień 1 lipca 1929 r., kiedy otwarto w Poznaniu ekspozyturę koncernu. W wytwórni koncentratów spożywczych "Maggi" produkowano do 1939 r. tylko przyprawy do zup w płynie, buliony oraz szeroki asortyment zup w kostkach. N ajpotrzebniejsze do produkcji półfabrykaty sprowadzano z macierzystej fabryki w Szwajcarii. Produkcja polskiej filii "Maggi" kształtowała się do 1939 r. na niewielkim poziomie ok. 10 ton zup i 20 ton kostek bulionowych miesięcznie, a mimo to koncern szwajcarski ciągnął z poznańskiej fabryki ogromne zyski. Widząc chłonność rynku polskiego, inni iprzedsiębiorcy zagraniczni przystąpili do zakładania w Polsce wytwórni środków spożywczych. W 1932 r. niemiecka spółka 2 uruchomiła w Poznaniu przy ul. Starołęckiej nr 42 zakłady wyrobów odżywczych "Knorr", produkujące koncentraty obiadowe, płatki owsiane i przyprawy. W 1936 r. powstała w Luboniu polska wytwórnia "Luba", produkująca proszki do pieczenia i budynie. Następnie Włoch Alfredo Germanin! uruchomił przy ul. Śniadeckich wytwórnię makaronów, którą po zbombardowaniu w 1941 r. 3 przeniesiono na ul. Gorczyńską nr 46. Te cztery fabryki oraz zbudowany ok. 1900 r. młyn w Antoniaku przy ul. Browarnej nir 42 stanowiły od 1951 r. kombinat pin. Poianańskie Zakłady Koncentratów Spożywsizych "Amino"4. Wszystkie fabryki, za wyjątkiem "Duby", należały do kapitału włoskiego, szwajcarskiego lub niemieckiego. Były one prężnymi gospodarczo zakładami i prowadziły w latach 1930 -1939 ostrą walkę konkurencyjną głównie z drobnymi fabryczkami, które w okresie tzw. wielkiego kryzysu uległy im w tej walce. Dla utrzymania się na rynku, w fabryce "Maggi" blisko jedna trzecia spośród 230 pracowników zajmowała się reklamą i sprzedażą towarów, a w fabryce "Knorr" aż 4OVo. Akcja reklamowa, prowadzona z dużym nakła

i Koncern Juliusza Maggiego bierze początek z fabryki założonej w 1886 r. w Kemptal, kanton Zurich. 2 Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.

· Mowa tu o bombardowaniu Poznania przez bombowiec angielski w nocy z 8 na 9 maja 1941 r. Zob.: M. O l s z e w s ki: Naloty bombowe zachodnich aliantów na Poznań w 1941 i 1944 roku. (Część pierwsza), "Kronika Miasta Poznania", R. 1967, nr 20, s. 20-26. 1 Wytwórnia "Luba" należała do Poznańskich Zakładów Koncentratów Spożywczych jedynie w latach 1956 - 1965.

Witold Engeldem kosztów, doprowadziła do tego, że oszczędne gospodynie poznańskie, pomorskie i śląskie stały się stopniowo głównymi klientkami wytwórni koncentratów spożywczych. Produkcja firmy "Maggi" była bardzo niska i wynosiła miesięcznie zaledwie do 21 ton w 1932 r. do 45 ton w 1938 r. W fabryce "Knorr" roczna produkcja kształtowała się na wysokości 400 ton przypraw i koncentratów. Tabela 1 ukazuje, iż cztery fabryki i młyn wchodzące' w skład dzisiejszych zakładów produkowały w 1938 r. łącznie 36 razy mniej niż obecne zakłady w r. 1969, a wartościowo 5 - 24 razy mniej. Już w 1949 r. produkcja koncentratów obiadowych i makaronów była pięciokrotnie wyższa niż w 1938 r., a produkcja przypraw nawet jedenastokrotnie. Spośród czterech fabryk tylko Zakłady "Luba" przywłaszczył sobie w r. 1940 zarząd niemiecki. Duże zapotrzebowanie na koncentraty spożywcze w kuchniach wojskowych armii niemieckiej i fińskiej wywołało gwałtowny wzrost produkcji. Oczywiście od razu usunięto Polaków ze wszystkich kierowniczych stanowisk, które objęli Niamey. Zatrudniano dużą liczbę dzieci od lat dwunastu, wprowadzono jednocześnie pracę dwuzmianową po dziesięć godzin. Stosowano ostre restrykcje wobec Polaków, którzy z powodu głodu wynosili żywność, najlżejszą karą za to wykroczenie była deportacja na roboty w głąb Niemiec. W toku walk o wyzwolenie Poznania w 1945 r. najwięcej ucierpiała fabryka przy ul. Bałtyckiej. Zniszczenia budynków, urządzeń i maszyn oszacowano na 35%. W pozostałych fabrykach ucierpiał jedynie park maszynowy.

Jeszcze nie wygasły pożary, kiedy najbardziej świadomi robotnicy energicznie zabrali się do pracy nad odbudową i uporządkowaniem fabryk przy ul. Bałtyckiej i w Starołęce. Pracowano ofiarnie. Przez zaburzone imosty na Warcie ludzie udawali się do pracy niekiedy z odległości 7 km. Przy ul. Bałtyckiej, po uprzątnięciu gruzów w maju 1945 r., "rozpoczęto prace budowlane, w których prym wiódł morarz Franciszek Olszewski. Ofiarną pracą i talentem przy uruchomieniu parku maszynowego wykazał się Kazimierz Matuszewski. Receptury i procesy technologiczne odtworzył obdarzony fenomenalną pamięcią Leon Nowacki.

Do końca 1945 ir. uporano się :ze wszystkimi pracami remontowo-budowlanymi.

Produkcję uruchomiano stopniowo. Już w czerwcu 1945 r. na rynku pojawiły się pierwsze partie zup, a w sierpniu - kostek przyprawowych ze starym, dobrze znanym emblematem fabrycznym "Maggi". W fabryce w Starołęce, gdzie zniszczenia były mniejsze, dzięki spontanicznemu zaangażowaniu robotników produkcję rozpoczęto w maju 1945 r. Do pionierów należą tu: Stanisław Bilewicz, Piotr Danielak, Kazimiera Góralówna, Aleksander Hajdrowski, Kazimierz Kabaciński, Antoni Karpiński, Bronisław Majchrzak, Zofia Małysz, Czesław Młynkiewicz i Edmund Skrzypczak.

Wszystkie fabryki zostały upaństwowione e . Przyczyniło się to do ich dynamicznego rozwoju. Po szeregu zmian minister Przemysłu Rolnego i Spożywczego powołał do życia przedsiębiorsltwio wielozakładowe pin. Poznańskie Zakłady Środków Odżywczych 7 . Formalna fuzja trzech zakładów nastąpiła 18 stycznia 1951 r. i objęła Poznańskie Zakłady Środków Odżywczych przy ul. Bałtyckiej 85, Zakłady Środków Odżywczych przy ul. Starołęckiej 42 oraz Fabrykę Makaronu przy ul. Gorczyńskiej 46. N owe przedsiębiorstwo podlegało Zjednoczeniu Przemysłu Koncentratów

11 Zastosowano przeliczenie wg cen 1969 r.

· Rozporządzenie Bady Ministrów z 11 kwietnia 1946 r.

, Zarządzenie z 27 grudnia 1950 r.

, . . . , . .

. «- ;vi

»>-: I l)e . ... ....

, . ;' < . .

Główny budynek administracyjny i dział produkcji koncentratów obiadowych. Obok biegnie główna droga fabryczna. W głębi po prawej: kotłownia

Spożywczych. Później przedsiębiorstwo przemianowano na Poznańskie Zakłady Koncentratów Spożywczych "Amino". Z inicjatywy Zjednoczenia Przemysłu Koncentratów Spożywczych z dniem 1 stycznia 1952 r. przejęto młyn w Antoninku, a z dniem 1 stycznia 1953 r. włączano do zakładów Fabrykę Deserów i Proszków do Pieczenia "Luba" w Lubaniu.

W Polsce Ludowej powstała korzystna sytuacja dla rozwoju na wielką skalę produkcji wszelkiego rodzaju koncentratów spożywczych. Złożyły się na to dwa warunki: liczne rzesze kobiet przystąpiły do pracy zawodowej, co automatycznie ograniczyło ich czas pracy w domu oraz masowy udział ludności we wczasach i turystyce. Te czynniki wywierają wpływ na ogromne spożycie koncentratów i na wzrost ich produkcji. Przemiany te ilustruje Tabela 2. Porównanie wskaźników wykazuje, że już w 1963 r. w obliczeniu na jednego mieszkańca spożywano 20 razy więcej makaronu niż w 1938 r., a w 1966 r. prawie 75 razy więcej koncentratów obiadowych i 30 razy więcej przypraw do zup i potraw. Wskaźniki te świadczą jednocześnie o przełomie w świadomości konsumentów, którzy koncentraty zaczęli stawiać na równi z innymi produktami spożywczymi. Nie bez wpływu na taki pogląd pozostaje prowadzona przez zakłady propaganda, prowadzona poprzez filmy popularnonaukowe, audycje telewizyjne i prasę. W rezultacie wielkiego wysiłku kierownictwa i załogi, zdołano przekształcić niewielkie fabryczki kapitalistyczne w duże przedsiębiorstwo socjalistyczne, odgrywające wielką rolę w życiu gospodarczym kraju.

Witold Engel

PRODUKCJA

W latach 1945 - 1969 wartość produkcji globalnej wzrosła czternastakrotnie, a produkcja w tonach - siedmiokrotnie. Tłumaczyć to należy uruchomieniem produkcji Wielu środków odżywczych, posiadających niewielką wagę a wysoką cenę, jak np.

kawa "Marago" , koncentrat witaminy "C", koncentrat olejowy karotenu i inne. Tabela 3 przedstawia zwyżkę produkcji w latach 1946-1969 i wykazuje wielką dynamikę rozwoju produkcji globalnej, kiedy to już w ciągu pierwszych siedmiu lat ogólna .produkcja podniosła się blisko siedmiokrotnie. Natomiast później wzrost produkcji następował wolniej, osiągając "szczyt" w 1962 r. Od 1963 produkcja w tonach spada. Następuje pewna ilościowa stabilizacja produkcji. Jej ilościowe rozmiary przykrojone zostały do potrzeb rynku i jego chłonności. Wzrasta zapotrzebowanie na artykuły - sizozególnde lepszej jakości lub będące nowościami (np. "Marago" , preparat "Konamin" produkowany tylko dla klinik i szpitali i in.), które są droższe a jednocześnie nieporównywalnie lżejsze niż przeciętne produkty koncentratów spożywczych - co w konsekwencji nie powoduje spadku produkcji liczonej wartościowo, ale odwrotnie, wyraża się nawet pewnymi tendencjami wzrostu 8 . Nie oznacza to, że produkty drożeją. Podstawowe "tradycyjne" koncentraty spożywcze przy stałej tendencji do poprawy jakości mają w zasadzie stałą cenę. Bardziej równomierny jest trend rozwojowy produkcji koncentratów obiadowych i makaronów. Zanotowano tylko dwa załamania: w latach 1954 i 1964. W sumie jednak trend ten wykazuje w latach 1946 - 1966 wyraźną tendencję zwyżkową, silniejsizą niż w latach 1948 -1953, a łagodniejszą w okresie lat 1954 -1963. Trend rozwojowy produkcji odżywek, mimo kilku załamań', wykazuje stałą, choć powolniejszą tendencję rozwojową. W 1966 r. produkcja była prawie czterokrotnie wyższa niż w r. 1946. Wydajność pracy także silnie zwyżkowała w latach 1959 -1966. (obliczana na podstawie cen porównywalnych). Jeśli przyjmiemy 1959 r. za podstawę równą 1QO, to w 1960 r. wydajność pracy wynosiła 122%, w 1963 r. - 215,6%, w 1966 r. - 225%, a w 1968 r. - 230%. Zakłady dostarczały na koniec 1968 r. 19% produkcji globalnej kraju. Ich udział w zakresie akumulacji kształtował się w Zjednoczeniu na poziomie 33 %. Zakłady produkują szeroki asortyment towarów, począwszy od różnych koncentratów, poprzez kawę "Marago" - do preparatów leczniczych. Duży postęp odnotowano w dziedzinie suszenia mięsa i warzyw nowoczesnymi metodami rozdrabniania i dehydrotyzacji (suszenie promieniami podczerwonymi, sublimacja, liofilizacja itp.). Ale najwyższy postęp miał miejsce w mechanizacji produkcji. W ciągu ostatnich dwudziestu kilku lat zmechanizowano szczególnie rozdrabnianie i oczyszczanie surowców, segregowanie oraz podgęszczanie płynów. Najważniejszym osiągnięciem było jednak mechaniczne pakowanie gotowych produktów przy zastosowaniu naj nowszych metod. Do tego celu w 1951 r. zainstalowano agregat do tłoczenia i pakowania koncentratów obiadowych z dwóch dań; w 1952 r. zakupiono mieszadła węgierskie i maszyny do kostkowania z Niemieckiej Republiki Demokratycznej; w 1953 r. zainstalowano agregat szwajcarski, co pozwoliło wyeliminować ręczne pakowanie zup sypkich. W 1958 r. zakłady otrzymały specjalne agregaty zagraniczne do pakowania zup sproszkowanych w torebki z folii termospawalnej. Dopiero wówczas został ostatecznie rozwiązany problem właściwego opakowania zup "błyskawicznych" w proszku (hygroskopijnych). Ta metoda, jako nowoczesna i znacznie prak

8 Przykładem tego może być określenie statystycznej wartości l tony wyrobów, wynoszące w r. 1%2 - 27 824 zł, w r. 1%3 - 28 688 zł, w r. 1%5 - 36 336 zł, a w r. 1968 - 37 55 zł.

Tabela 1

PORÓWNANIE PRODUKCJI ILOŚCIOWEJ KONCENTRATÓW OBIADOWYCH W POLSCE*

Asortymenty Lata: Lp. towarowe 1938 1949 1950 1960 1963 1966 1967 1968 1969 l Koncentraty obia- 21 100 205 865 1279 1537 1600 1650 1960 dowe 2 Makarony 21 100 124 270 354 360 370 380 395 1 Przyprawy do zup 9 100 88 238 216 280 283 290 305 1 i potraw

· Rok 1949 przyjęto jako wskaźnik równy 100tyczniejsza, stopniowo wypiera i w przyszłości zupełnie wyeliminuje tradycyjne formowanie zup w kostki. A. K o n c e n t r a t y o b i a d o we. W produkcji koncentratów obiadowych do najważniejszych wyrobów należą zupy "błyskawiczne" i rosoły. Dzięki nim właśnie i dzięki ulepszeniom receptur zup popularnych (polegającym na wyeliminowaniu podstawowego smaku przypraw i zastąpieniu go glutaminianem sodu) nastąpił zasadniczy przełam w tej gałęzi produkcji. Pierwszą zupą czystą, której nie trzeba było gotować, był rosół z drobiu. Produkcję uruchomiono w 1956 r. W latach 1957 -1960 rozszerzano produkcję tego bardzo udanego preparatu. Produkcja od 1957 r. do końca 1966 r. wzrosła pięciokrotnie. Rewelacją okazała się także zupa "błyskawiczny barszcz czerwony", którego ostateczną recepturę po latach doświadczeń zesltawiili mechanicy i chemicy zakładów. Wiązały się z tym także uwieńczone pełnym sukcesem badania nad opracowaniem technologii produkcji soków sproszkowanyoh, które irozpoazęfco w 1951 ir. w pierwszej suszarni rozpyl owej. N astępnie sztab naukowy zakładów opracował technologię ośmiu innych zup "błyskawicznych", a mianowicie: eksportowej zupy grzybowej, pomidorowej, ryżowej, fasolowej, ogonowej, z zielonego groszku, grochowej i krupniku. Tą samą techniką opracowano technologię produkcji trzech gatunków sosów: pieczeniowego, cebulowego i grzybowego. Wyborowe i popularne zupy przechodziły kilkakrotnie różne transformacje, polegające na ulepszeniach i doskonaleniu laboratoryjnych metod badawczych, na

Tabela 2

SPOŻYCIE PODSTAWOWYCH KONCENTRATÓW SPOŻYWCZYCH W POLSCE NA 1 MIESZKAŃCA (w kilogramach)

Specyfikacja Lata: Lp. asortymentowa 1938 1963 1966 1967 1968 1969 l Makarony 0,107 2,000 2,020 2,050 2,070 2,105 2 Koncentraty obiadowe 0,006 0,386 0,443 0,545 4,450 4,470 3 Przyprawy do zup i po- 0,060 0,149 0,175 0,176 0,179 0,180 traw

Witold Engel

Oddział produkcji kawy "Marago" i koncentratów witaminy c, dziat pakowania kawy.

N a zdjęciu: mgr Krystyna Łapińska kontroluje proces ekstrakcji kawy naturalnejzmianach technologii suszenia i uszlachetniania procesów przetwarzania warzyw i mięsa, dalej na wzbogacaniu w witaminy, podnoszeniu higieny produkcji poprzez mechanizację wielu odcinków prac dotąd wykonywanych ręcznie, na wyeliminowaniu zasadniczego smaku przyprawy i wprowadzeniu w jego miejsce dodatku glufamiianu sodu ii ekstraktu mięsnego. Zupy wzbogacane są prowitaminą "A" w postaci karotenu oraz grupą witamin "B", a także witaminą "C". W ten sposób dorównują zupom przyrządzanym sposobem domowym. Produkcja zup "błyskawicznych" stanowi osiągnięcie wyprzedzające znacznie osiągnięcia zagraniczne. W latach 1960-1966 łączna produkcja tych zup wzrosła ilościowo o 430%. Unowocześnionio także dział rosołów i ekstrakcji mięsa, rozszerzono dział produkcji zup w Oddziale II, zaczęto w 1963 r. produkować zupy popularne i w 1966 r. tzw. zupy domowe; a także przygotowano koncentraty zup dla przemysłu gastronomicznego i zestawy turystyczne. W rezultacie zakłady na koniec 1969 r. mogły się- poszczycić dwudziestoma asortymentami eksportowymi, dwudziestoma pięcioma rodzajami różnych zup porcjowanych przeznaczanych na rynek wewnętrzny, ponadto ośmioma asortymentami koncentratów drugich dań obiadowych i- sosów, a także dziewiętnastoma rodzajami koncentratów dla zakładów żywienia zbiorowego. B. P r z y p r a w y do p o t r a w i zup. W 1953 r. zbudowano bulioniarnię ze

Oddział produkcji koncentratów obiadowych. Pakowanie kostek przyprawy do zup. Od lewej: Halina Karaszewska. W głębi: Bożena Każmierczak, Helena Chmielewska, J anrna Basińskaspecjalną Wlezą absorbcyjną. Od tago czasu notuje się rozwój produkcji przypraw. Osobny magazyn dla surowców białkowych wzniesiono nad bulioniamią w pięc lat później. Najbardziej uaktywniło produkcję tych asortymentów skonstruowanie pierwszego agregatu do kostkowania przypraw i bulionów, co wiązało się z dużym wysiłkiem kadry mechaników. Rozpoczęło się stałe, regularne zastępowanie starych, wysłużonych maszyn i urządzeń nowoczesnymi d ulepszonymi urządzeniami własnej produkcji. Produkcja przypraw w latach 1953 - 1969 wzrosła piętnastokrotnie. C P r o d u k c j a m a kar o n ów. Zakłady wytwarzają dwa rodzaje makaronów: zwykły i czterojajeczny. W 1957 r. nastąpiło unowocześnienie wytwarzania makaronów Zainstalowano mianowicie suszarnię promiennikową do obsuszama rożnych typów'makaronów ,przy pomocy promieni podczerwonych. Jednocześnie uruchomiono nowoczesną włoską tłocznię». Oba te urządzenia wyeliminowały szereg problemów technologicznych, dręczących sztab zakładów i wpłynęły bardzo dodatnio na jatoosc i ilość produkcji. Po trzech latach (1960) dokonano ponownej modernizacji te ch - nicznej Zainstalowano i uruchomiono nowoczesną tłocznię makaronową typu "Progress" dzięki której ponownie ulepszono i zwiększano produkcję. "'Produkcja witamin i soków sproszkowanyeh. Produkcja WItamin i soków sproszkowanych rozpoczęła się w 1951 r. i ściśle związana była z dy

> Marka" Braibanti" .

Witold Engel

Tabela 3

DYNAMIKA PRODUKCJI POZNAŃSKICH ZAKŁADÓW KONCENTRATÓW SPOŻYWCZYCH "AMINO" 1946-1969 (w tysiącach ton)

W LATACH

Produkcja Rok W tym koncentraty Ogółem Odżywki obiadowe i makarony 1946 2,0 0,4 1,0 1947 2,0 0,2 1,2 1948 4,9 0,4 1,9 1949 6,7 0,8 1,1 1950 8,6 1,9 1,5 1951 11,9 3,6 3,5 1952 12,9 · 4,1 2,8 1953 12,6 4,5 2,7 1954 11,7 3,1 3,5 1955 12,5 3,9 3,9 1956 12,1 4,0 4,0 1957 11,2 4,0 3,7 1958 11,9 4,4 3,4 1959 13,5 4,9 3,4 1960 12,3 5,1 2,8 1961 14,0 5,2 3,5 1962 14,7 5,7 3,6 1963 14,4 5,7 3,9 1964 12,1 5,0 3,7 1965 12,0 6,3 3,8 1966 12,0 6,6 3,8 1967 12,2 7,0 3,6 1968 12,3 6,7 4,0 1969 12,5 7,1 4,1namlcznym rozwojem ruchu racjonalizatorskiego, tak bardzo popularnego w tych zakładach. N a przykładzie tej produkcji wyraźnie widać szeroki rozwój twórczej myśli technicznej. Uruchomiiono pierwszą niewielką susizarnię taw. irozpyłową i ad tej chwili 'datuje się oryginalny nowoczesny typ badań nad metodami suszenia soków. W toku badań uzyskano dodajtnie wyniki. Aby zrealizować praktycznie te pomysły techniczne, wzniesiono oddzielną fabrykę sikładającą się z dwóch budynków, w których rozpoczęto wytwarzanie koncentratów · witaminy "C" z owocu dzikiej róży. Produkcja ta rozwinęła się bardzo pomyślnie, także na eksport. E. P r o d u kc j a e k s t rak t u k a w y n a t u r a l n ej. Sztab naukowy opracował metodę produkcji kawy nazwanej "Marago" , a produkowanej z kawy naturalnej l0. W 1959 r. sprowadzono nowoczesną linię produkcyjną z całkowitym ekwi

10 Jest to kawa typu Instant coffee "Nesca".

punkiem do wytwarzania ekstraktu kawy naturalnej w postaci sproszkowanej. Od tej pory obserwować można dynamiczny wzrost produkcji ekstraktu kawy. Jeśli przyjąć jako 100 produkcję 1959 r., to w 1961 r. równała się ona 711%, a w r. 1964 - 1253%, a w 1966 - 1320%, w którym produkcja była ponad 13 razy większa ndż w r. 1959. Tak dynamiczny wzrost w ciągu zaledwie siedmiu lat świadczy o wielkiej chłonności rynku krajowego na kawę "Marago" . Nowość stanowią jednodaniowe porcje kawy z mlekiem w tubkach.

Produkcja, eksportowa zakładów zaczęła się w 1958 r. niewielkim zamówieniem angielskim. Następnie nadeszły zamówiienia na większe dostawy dla Hiszpanii, a potem dla Ameryki Północnej. Za właściwą jednak datę rozpoczęcia eksportu należy uważać r. 1959, kiedy zakłady rozpoczęły eksport większych partii koncentratów spożywczych. W 1961 r. dostawy na eksport wzrosły przeszło czterokrotnie, a w 1965 r. przeszło dziesięciokrotnie, 00 wyrażało się masą 'towarową wartości przeszło 32 min zł w cenach zbytu. W 1964 r. pozyskano największy rynek zbytu koncentratów spożywczych - Związek Socjalistycznych Republik Badzieokich. Do Czechosłowacji wyeksportowano pewne partie kawy "Marago" , do Australii, gdzie znajdują się duże skupiska Polonii, wysłano różne koncentraty obiadowe o typowo polskim charakterze. Niemiecka Republika Federalna jest od kilku lat odbiorcą koncentratu witaminy "C".

Na osiągnięcia eksportowe składało ,się oczywiście wiele czynników, m. in. umiejętności nawiązywania kontaktów handlowych przez polskie centrale handlu zagranicznego, pomyślnie rozwiązana kwestia opakowań, a przede wszystkim wysoka jakość wyrobów. Koncentraty spożywcze wystawiane eą w Polsce i na licznych imprezach targowych na wszystkich kontynentach. Szczególną uwagę zwraca się na ekspozycję kawy "Marago", zup "błyskawicznych" oraz soków i zup w kostkach. Z najpoważniejszych ekspozycji zagranicznych, na które zawędrowały poznańskie koncentraty, wymienić należy międzynarodowe tergi w Lipsku, Mediolanie, Kolonii, Frankfurcie, Chicago, Toronto, Sydney, Damaszku i Trypolisie, specjalne targi gastronomiczne w N euchatel we Francji, wystawy żywnościowe w Londynie i Edynburgu a także Wystawę Wzorów Artykułów Polskich w Budapeszcie oraz Wystawę Towarów Eksportowych w Leningradzie.

Zakłady zdobyły w latach 1964 - 1969 ogółem 12 medali i 34 dyplomy. Najwięcej medali otrzymała kawa "Marago" (m. in. pięć złotych i trzy srebrne), koncentraty zup "błyskawicznych" (dwa srebrne) oraz płatki górskie (medal srebrny). Na Międzynarodowych Targach Poznańskich w 1966 r. producenci zagraniczni urządzili anonimową degustację ekstraktów kawowych. Do konkurencji stanęło kilka znanych na całym świecie firm. W tym turnieju jakości poznańska "Marago " zdobyła trzecie miejsce przed słynną u nas i za granicą kawą "Nesca" , która znalazła się na czwartym miejscu.

RACJONALIZACJA PRODUKCJI I POSTĘP

W 1949 r. wprowadzono w życie pierwszy wniosek racjonalizatorski Franciszka Michalaka, polegający na zastosowaniu podwójnych nożyc do cięcia papieru woskowego. Opiekunami ruchu racjonalizatorskiego byli ówczesny główny technolog mgr Edmund Grześkowiak oraz inż. Aleksander Reinhercs. Mgr Grześkowiak zorganizował w 1952 r. Klub Techniki Racjonalizatorskiej, a ponadto - związaną z Klubem -

8 Kronika miasta Poznania

Witold Engel

Oddział produkcji kawy "Marago" i koncentratów witaminy C, dział pakow nia kawy. Od lewej: Halina Matysiak, Urszula Bugała, Halina Skrzypczak i Jadwiga Sliwińska

Komórkę Wynalazczości. Racjonalizatorstwo i wynalazczość miały w Zakładach bardzo sprzyjające warunki rozwoju i rzeczywiście z roku na rok ruch ten dynamicznie się rozwijał. Od 1953 r. Klub Techniki i Racjonalizacji rozpoczął wydawanie kwartalnego biuletynu. Dużym osiągnięciem było uruchomienie stacji doświadczalnej koncentratu witaminy "e", otrzymywanego z owocu dzikiej róży. Za to osiągnięcie wynalazcy: dr Antoni Swierczyński, inż. Aleksander Reinhercs, Zdzisław Pazoła, Bolesław Stefaniak i Antonii Hossy otrzymali nagrodę państwową III stopnia. W r. 1953 otwarto pierwszą w Polsce nowoczesną bulioniarniię, w której zastosowano produkcję hydrolizatarów białkowych metodą hydrolizy ciśnieniowej. Właśnie w oparciu o tę metodę i jej dobre wyniki można było uruchomić nowe zakłady tego typu w Winiarach k. Kalisza. Urządzenie w tym samym roku stacji doświadczalnej koncentratu karotenu, czyli prowitaminy "Ali, stanowiło następne ważne osiągnięcie. Następnie uruchomiano w 1956 r. produkcję karotenu na skalę przemysłową. Dzięki temu można było drogie barwniki zagraniczne zastąpić prowitaminą "Ali. Było to doniosłym dziełem produkcyjnym, gdyż tych importowanych barwników poszukuje także przemysł tłuszczowy. Produkcja iprowitamirfy "Ali stanowi więc ważny czynnik w zmniejszaniu importu. Głośna stała się sprawa opracowania w 1957 r. nowej metody produkcji kwasu glutaminowego sodu, na podstawie której przystąpiono następnie do wytwarzania tego preparatu. Także Kaliskie Zakłady Koncentratów Spożywczych w Winiarach' k. Kalisza rozpoczęły produkcję glutaminianu sodu, którą rozprowadzano następnie po całej Polsce.

Oddział produkcji koncentratów obiadowych. Pakowanie barszczu czerwonego w torebki z folii. Od lewej: Halina Kaźmierczak, Jadwiga Florczyk i Sabina N aramska

Ważne wydarzenie w 1996 r. stanowiła nowa metoda suszenia makaronu, zastosowana po raz pierwszy w Europie. Polegała ona na suszeniu za pomocą promieni podczerwonych i skracała czas obsusizania z dwudziestu godzin do czterdziestu minut, polepszając także znacznie warunki sanitarne. Osiągnięcie to jest zasługą racjonalizatorów i wynalazców: nigra Jana Piekarza, inż. Aleksandra Reinhercsa i dra Antoniego Swierczyńskiego.

Znacznym osiągnięciem było samodzielne zaprojektowanie i zbudowanie przez racjonalizatorów prototypu agregatu do tłoczenia i pakowania kostek przyprawowych, który działał bez zarzutu. Można było przystąpić do regularnej produkcji tych agregatów, w które jako pierwsze zostały wyposażone zakłady w Winiarach. Jednym z ważniejszych osiągnięć polskiego przemysłu spożywczego stało się w 1967 r. uruchomianie w zakładach nowej wytwórni witaminy "C". Sprawa biosyntezy karotenu stanowiła sukces 1963 r. Zakłady zbudowały stację biosyntezy karotenu dla Centralnego Laboratorium Przemysłu Koncentratów Spożywczych w celu kontynuowania dalszych badań. Na wyróżnienie ponadto zasługuje kolejne osiągnięcie - prace laboratoryjne nad skonstruowaniem receptur nowych koncentratów obiadowych, które opierały się na surowcach suszonych nowoczesną metodą liofilizacji. Ta nowa metoda suszenia mięsa i warzyw polega na wymrażaniu tych środków spożywczych, suszone tym sposobem produkty nie różnią się smakowo od świeżych, a ponadto łatwo je odtworzyć w stanie niemal naturalnym. W świetle opinii fachowców tego rodzaju koncentraty obiadowe zdają w pełni egzamin.

3*

Witold Engel

Zakłady posiadają patent na specyfik farmaceutyczny "Konamin" , wynalazek pracowników Centralnego Laboratorium Przemysłu Koncentratów Spożywczych. Autorem opracowanego procesu technologicznego jest zespół kierowany przez dra Zdzisława Pazołę 11. Inną ważną sprawą jest nowa metoda uzyskiwania karotenu (prowitaminy "A") drogą biosyntezy. Metodę tę opracowało Centralne Laboratorium w Poznaniu przy współpracy Katedry Technologii Rolno-Spożywczej Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu. Dotychczas zużywano 50 - 70 ton marchwi do uzyskania 2,5 kg czystego karotenu. Dzięki nowej metodzie wystarczy do tego samego celu tylko 1300 kg różnych surowców. Ponadto produkcja karotenu nie jest uzależniana od sezonu na dostawy marchwi. Jak wiadomo, karoten służy do witaminizowania koncentratów spożywczych oraz margaryny i zapotrzebowanie rynkowe na ten produkt stale wzrasta. W celu udoskonalenia jakości produkcji i dla osiągnięcia ciągłego postępu nauikowo-technicznego, zakłady współpracują z wieloma ośrodkami naukowo-badawczymi w całej Polsce. Szczególnie ożywione są kontakty z Katedrą Technologii Rolno-Spożywczej (prof. dr Józef Janicki) i Katedrą Zbóż (prof. dr Stanisław Jankowski) Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu, z Katedrą Towaroznawstwa Poznańskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej (prof. dr Antoni Lempfca), z Politechniką Gdańską (prof. dr Józef Tilgner i prof. dr Antoni Niewiadomski) oraz z Wyższą Szkołą Rolniczą w Olsztynie (prof. dr Antoni Rutkowski) , następnie z Instytutem Przemysłu Farmaceutycznego i z Centralnym Laboratorium Opakowań w Warszawie oraz z Instytutem Matki i Dziecka w Warszawie. Wyniki współpracy nauki z praktyką są godne uwagi. Wyrażają się m. in. uzyskaniem patentów na 7 wynalazków i 22 udoskonalenia techniczne. W dziedzinie racjonalizastarstwa na 1121 wniosków wprowadzono w Zakładach z powadzeniem do produkcji 591, które w efekcie przyniosły niemal 10 min zł oszczędności.

ZDOBYCZE SOCJALNE ZAŁOGI

W zakładach na około 1000 pracowników jest zatrudnionych 70% kobiet. Pierwszoplanową sprawą wśród zagadnień socjalnych było stworzenie korzystnych warunków kobietom posiadającym dzieci. Pierwszą inwestycją stała się budowa żłobka fabrycznego, w której brała udział cała załoga w czynie społecznym. Ze żłobka, który oddano do użytku w 1952 r., korzysta ponad 50 dzieci. W 1961 r. urządzono szatnie dla kobiet (60 miejsc) przy ul. Bałtyckiej 85. W tej samej fabryce w 1964 r. zbudowano śniadalnię i łaźnię oraz nowoczesną szatnię męską (185 miejsc). Niezależnie od tego w każdej fabryce zainstalowano pokoje rekreacyjne, gabinety higieniczne, podręczne punkty sanitarne i natryski. W dziedzinie budownictwa socjalnego najważniejszą inwestycją była budowa dziesięciokondygnacyjnego doimu dla pracowników, który posiada 43 mieszkania, doimu "Marago" pmzy ul. Zwierzynieckiej 14/16 (który zdobył tytuł "mister Poznania" na 1960 r.). Ponadto udzielono przeszło 20 pracownikom dotacji względnie pożyczek na wpłaty do spółdzielni mieszkaniowych.

11 Specyfik ten zatwierdziło Ministerstwo Zdrowia i Instytut Matki i Dziecka. Jest to preparat aminokwasowy bez zawartości fenyloalainy, stanowiący środek leczniczy dla dzieci dotkniętych fenyloketonurią, czyli niedorozwojem psychicznym, polegającym na uszkodzeniu ośrodkowego układu nerwowego wskutek niemożności przyswajania jednego z aminokwasów. Choroba ta prowadzi do debilizmu. Inicjatywa zorganizowania badań, mającyeh na celu opracowanie metod produkcji preparatu, należy do prof. dra Olecha Szczepskiego i doc. dr Marii Goncerzewicz z II Kliniki Chorób Dziecięcych Akademii Medycznej w Poznaniu. Zakłady produkują ten preparat dla Centrali Farmaceutycznej w Warszawie, która kieruje go do klinik w całym kraju.

Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej Nowe Miasto pomogło w zorganizowaniu i otwarciu w 1963 r. przyzakładowej przychodni lekarskiej. Placówka ta dysponuje gabinetami: internistycznym, stomatologicznym, ginekologicznym, zabiegowym i pracownią rentgenowską z pełnym wyposażeniem. Zakłady organizują coroczne kolonie letnie dla ponad 150 dzieci pracowników oraz dziecięce imprezy noworoczne. Te akcje znajdują się pod opieką Rady Zakładowej. Zakłady urządzają także wydieczki krajoznawcze wraz z Kołem Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego oraz tzw. wczasy świąteczne. Na przykład w 1962/63 ir. zorganizowano cztery wycieczki trzydniowe i 24 'niedzielne, w których wzięło udział 900 pracowników. Dobrze zaopatrzona biblioteka znajduje się w gestii Rady Zakładowej. Ponadto w zakładach urządza się kursy dokształcające i specjalistyczne. Ze względu na to, że zakłady mieszczą się na peryferiach miasta, zorganizowano transport pracowników, _ początkowo zaadaptowanymi ciężarówkami, a od 1962 r. autokarami.

ORGANIZACJE SPOŁECZNE

Członkowie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej stanowili na koniec 1968 r.

ponad 15 % załogi. Należeli oni i nadal należą do czołówki kolektywu pracowników zakładów. Znani są z przywiiązairuia do zakładów i świecą załodze dobrym przykładem. Podstawowa Organizacja Partyjna jest silnie związana i współpracuje harmonijnie z kierownictwem zakładów. Nic nie dzieje się w Zakładach bez porozumienia z aktywem partyjnym. Członkowie partii dbają o upowszechnianie współzawodnictwa pracy, opiekują się wynalazcami i racjonalizatorami. Podstawowa Organizacja Partyjna dokłada starań w uzyskiwaniu przez załogę coraz lepszych osiągnięć oraz wpływa na pracowników, by sikuteczniej zwalczali trudności, przyczynia się ponadto do wytwarzania właściwej atmosfery w Zakładach. Wśród licznych działaczy partyjnych wyróżnia się znana aktywistka Czesława Ratajska, brygadzistka działu kawy "Marago" . Nie można też nie wspomnieć o zasłużonym wieloletnim sekretarzu Podstawowej Organizacji Partyjnej, Ignacym Kałmuczaku, oraz o znanym działaczu robotniczym, Franciszku Olszewskim. Formy i kierunki pracy omawiane są na naradach produkcyjnych, w oddziałowych organizacjach partyjnych i na szkoleniu partyjnym oraz w grupach związkowych. Dynamicznie rozwija się również Związek Młodzieży Socjalistycznej, liczący ok.

150 członków, wśród których 80% stanowią dziewczęta. Oboło 1/5 członków Związku wywalczyła sobie zbiorowo lub indywidualnie tytuły przodowników pracy. Rada Zakładowa ukonstytuowała się 3 października 1945 r. po wyborach, w których uczestniczyli prawie wszyscy pracownicy. Pierwsza Rada Zakładowa składała się z następujących osób: Piotr Danielak, Edmund Skrzypczak i Bronisław Ratajczak. Obecnie związek zawodowy obejmuje 96% załogi, a Rada Zakładowa jest ważnym ogniwem organizacyjnym zakładów. Przyczynia się do organizowania socjalistycznych brygad pracy, do podejmowania zobowiązań produkcyjnych i czynów społecznych oraz inicjuje współzawodnictwo. Dzięki akcjom Rady Zakładowej od 1956 r. zakłady zdobywały wielokrotnie sztandary przechodnie za wyniki współzawodnictwa i wiele razy pierwsze lub drugie miejsce w kraju. Nową formą współzawodnictwa stały się brygady pracy, współzawodniczące między sobą o tytuł Brygady Pracy Socjalistycznej. Na koniec 1968 r. współzawodnictwo w zakładach podjęły 33 Brygady, z których 1/3 osiągnęła tytuły Brygady Pracy Socjalistycznej. Wielu ich członków uzyskało indywidualne Odznaki Przodownika Pracy. Wydział produkcji kawy "Marago" i koncentratów witamin uzyskał miano Działu Pracy Socjalistycznej.

Witold Engel

W dniu 3 grudnia 1956 r. wybrano pierwszą Radę Robotniczą a następnie - ponieważ istnieje kilka fabryk - utworzono Rady Oddziałowe. Rada Robotnicza postawiła sobie jako jeden z zasadniczych celów współdziałanie w kierunku osiągnięcia najlepszych wyników produkcyjnych oraz troskę o pracowników. 20 marca 1958 r. odbyła się pierwsza konferencja Samorządu Robotniczego. N a konferencji tej poddano analizie wyniki pracy w 1957 r. i omówiono problemy wykonania planu zupełnej mechanizacji. Problemy uszlachetnienia przetwórstwa oraz zdynamizowania produkcji przeważały w latach 1964 - 1966. Pierwszym przewodniczącym Rady Robotniczej był (do 26 października 1959 r.) mgr Edmund Grześkowiak, następnym Władysław Slebioda (do lutego 1966 r.), a od 1966 r. funkcję tę pełnił Jerzy Dolata.