WŁOSI W POZNANIU NA PRZEŁOMIE XV NA XVI WIEK 13zje sądu opiewają, że Stefan ma Baryczce jako pełnomocnikowi . Chytrego na jego skargę dać odpowiedź ustną przed sądem i że Hoffman ma dostawić obydwóch Włochów do sądu, inaczej nie będzie zwolni'ony z danego za nich poręczenia. 4 ") Na tem urywaJj,ą się wszelkie wiadomości o Stzfanie.

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1928 R.6 Nr1

Do Genueńczyków należy także Peregrinus de Promontorio, zwany także PeIlegrinus Ianuensis, Italicus, Italus de Permontorio. Po raz pierwszy spot)'lkamy się z nim w T. 1494. Pozotaje wtedy w słuzbie swego bogatsugo rodak! Pawła de Promontorio i prowadzi jego interesy w Norymberdze, gdzie oczekuje większego transportu towarów wysłanych przez swego szefa z Lublina" 7 ) W tych stronach zostaje Iprzyaresztowany w następnym roku przez pewngo szlachcica w związku ze sprawą swego chlebodawcy. Z tego tytułu, gdy doszło do ugody z wierycielami, zobowiązuje się Paweł przed radą mizjską poznańską, że Peregrinu:s nie będzie dochodził swe'go u:więzienia.48) Z chwilą bankructwa Pawła i usunięcia się jego z Polski znika nam z oczu również i Perzgrinus, przyn'ljmniej nie spotykamy się nigdy z jego nazwiskiem w aktach. Poj<awia się dO'piero po upływie 20 lat w r. 1517. Pozostaje wtedy w stosultkach handlowych z Eustachym de Parentibus, któremu kupiec krak. Karol Koczur zajął sądownie towary. W sprawie tych towarów występuje Peregrinus zastąpiony początkowO' przez Bartłomieja Gliwickiego, a potem pruz Kaspra Gratza przed skombinowanym sądem złożonym z rajców, wó')ta i ławników poznańskich, mając do czynienia z Brykcjluszem Baryczką jako obrońcą spraw Koczura. Gdy wyr-ok wypadł niepomyślnie dla Peregrinusa, nastąpiła apelacja do starosty wieIkO'polskiego/ O ) który pierwszy ter:nin odroczył. Na drugim Łerminie przy udziale Łukasza Górki z asesorami Janem Karbowskim i Piotrem Gunickim kanonikizm poznańskim zgvdzono się na to, że Peregrinus przed sądem miejskim przedłoży zarzuty przeciw świadkom strony przeciwnej. 50) Sprawa przechodzi jeszcze kilkakrotnie

46) Tamże, str. 315, nr. 256 i 257.

4i) Acta cansularia Pazn. 1494-1507, k. 2.

48) Tamże, k. 13.

49) Tamże, J507-1525, str. 191.

50) Acta costrensia Pazn. nr. 856, k. 455, 457.

KRON1J{A MIASTA POZNANIAprzez obydwie instanc)e tj. przez sąd miejski skombinowany"1) i starostę wielkopolskiego"2), Peregrinus zmiznia nawet staregO' pełnomO'cnika na nowego W osobie Kaspra Gratza, bezskutecznie Jednak, gdyż proces kańczy się ostatecznie na tem, że starO'sta w dmdze apelacji zatwierdził wyrok uznający areszt jakO' słuszny. W tym samym rO'ku toczy się w PO'znaniu równocuśnie inna S'prawa Peregrinusa. PO'dobnie jak Koczur przyaresztowali Jan Waiss, kupiec krak. i Mikołaj Zieleński, kupiec poznański tudzież inni, tO'wary przesłane przez EustachegO' kupca krak. na ręce, Augustyna MazDniegO' dla Peregrinusa. Poznajemy ją częściowo z aktów grO'dzkich pO'znańskich, dokąd JUŻ w drO'dze aplacyjlnej się dosłała. Ostateczny wynik at-oli nie jest nam znany, tyle jedynie wiadO'mO', że pełnomO'cnikiem Waissa i Zieleńskiego w tym wypadku jest Jan MyśIimiczski z Krakowa. 53 ) Od tegO' czasu nie spotykamy się już więcej z PeregrinU'sem,

Z paczątkiem 1503 r. pojawia się poraz pierwszy w aktach mieJskich w Poznaniu Augustyn Mazoni de Promontoria, Gcmueńczyk, zany ta'kże ItalUJs, ItalicU's, Włoch, der WahIe, de PrementO'riO', Premenloriensis, de Ianua, Ianuensis, de Posnania, MasO'nus, M,a,ssO'nus i Mas.sO'. Przebywa tu już niecO' wcześniej lub też przed tym rokiem prowadzi handzl z kupcami tutejszymi, zwłaszcza z Pawłem Walkierem burmistrzem, w tym bawiem roku rajcy pO'znańscy wybrani przez strony na sędziów polubownych wydają 'WyrO'k, którym zalecają AugustynO'wi zapłacić zakupione uWalkiera 8 półsztuczek sukna mechelskiegD pa 8% zł. węg. i 14 pO'stawów pO' 16 zł. węg. w dwóch terminach,"4) do czegO' też MazO'ni skrupuIatni się zastO'sował, bo je:szcze tegO' samegO' dnia potwierdza Walki er odbiór 200 zł. węg. na poczet powyższegO' długu,"") zaś w dwa lata później kwituje gO' Walkier z wszelkich długów."6) Przed przybyciem dO' PO'znania pr-owadził Augustyn CzęŚciO'WO' handel na spółkę z Eustachym de Paantibus z kupcami wileńskimi i krakawsk'i

51) Acta consularia Pozn. 1507-1525, str. 197, 199.

52) Acta castrensia Pozn. nr. 866, k. 55, 505.

ó3j Tamże, k. 400 i 400v. M) Acta consularia Pozn. 1494-1507, k. 66v.

55) Tamże.

M) fam że, k. 93v.

.ni, ma bowiem tam znajomości i wierzytelności, skoro w r. 1503 daje pełnomocnictwo wraz z Eustachym Erazmowi Kreydlel'owi z Krakowa do ściągnięcia długów od Ignacego Krolewycza w Wilnie. H ) Takim samym pełnomocnikiem ustanawia w Poznaniu Sebatjana am Graben. 5S ) W Poznaniu sprzedaje futra "byaIky" mie,jscowym kuśnierzom, za które Mikołaj Zgardło . i Marszakk winni mu po 10% zł. Węg.59) Na interesach tych nie wyszedł jednak dobrze. Wprawdzie wymieniony Marszałek wpłaca mu równocześnie 6 zł. węg. w r. 1503 na pocz£t należytości, późniejsza jednak sprzedaż 600 skór ciżmowych Marszałkcwi za 29 zł. niz wyszła Augustynowi na korzyść, gdyż swej należytości z powodu śmierci dłużnika nie miał JUŻ odebrać. Skarży wprv.wdzie o zapłacenie tej sumy rodzonego brata dłużnika, Zacharj.asza aItarzyJstę przed konsystorzem gnieźnieńskim w r. 1512, jako spadkobiercę, nie wiadomO' jednak, z jakim skutkiem, Zachariasz bowiem na terminie odmówił płacenia. 60 ) Podohne trudności ma Tównocześnie Mazoni z Wernerem Hamerem, który mu winien z niewiadomego tytułu 42 zł. węg.

Wprawdzie dał poręczenie za niego krawiec poznański Jan Zaiferdt i Augustyn uzyskał nawet wyrok rady polecający zwrot tej sumy z zagrożeniem więzienia w ratuszu w Tazie niezapłacenia,61) mimo to jednak Jeszcze w na,stępnym roku toczy ,się prO'ces o zwrot reszty 38 zł. węg. i poręczyciel razem z dłużnikiem przyrzekają w kilku terminach zwrot. 62) Nie usuwa się Augustyn od usług wobec swych rodaków i w r. 1507 ręczy wraz z Kiljanem Schmidlem za Włochem MarciotO' z Florenaji, ,kltóry wraz :zMikołajem ZieleJ1skim z powadu niewiadomych wybryków był przez radę pieniężnie ukarany z zagrożeniem więzienia w .przyszłości. 63 ) Za interesami wyjcidża czę.sto i to na dłuższy czas, w latach bowiem 1503-1505 i 1507-1509 nie spotykamy g'o wcale wśród załatwiających sprawy przed władzami mieJskiemi. Wraca jednak już niewątpliwie z początkiem 1510 r. z powro

57) Warsćhauer, Stadtbuch, str. 303, nr. 171.

58) Tamże, str. 311, nr. 224.

59) Acta consularia Pozn. 1494-1507, k. 71.

60) Ulanowski, Acta capitulorum H, nr. 774.

61) Acta consularia Pozn. 1507-1525, str. 99.

.62) Tamże, str. 103.

es) Tamże, str. 115.

KRONIKA MIASTA POZNANIAtem, skarżą się bowiem wtedy na nigo przed radą miejską przekupnie poznal1scy z powod1J. trudnienia się drobnym llandIem, czego na polecenie rady przyrzeka 7aniechać. 64 ) W r. 1513 lub króŁko przdtem przyjął prawo mie';.ski, zapiska bowiem radziecka dotycząca długu 31 zł. Łukasza kotlarza na jego rzecz nazywa go mieszczaninem poznańskim, co odtąd stale się spotyka: 5 ) Jeż21i mowa o jego wierzytelnościach, t.o musimy z);znaczyć, że i on Jest dłużnikiem i to poważnym wobec innych. W r. 1515 cbkłada aresztem majątek Augustyna za długi Jan Krypa (Crippa), mieszczanin poznański. Celem uwolnienia się od aresztu składa odpowiedni zastaw w radzie miejskiej aż d.;) czasu załatwienia sporu. 6G ) Na skargę Krypy przedłożoną: radzie nie ChC2 odpowiadaĆ' i czując się nią pokrzywdz.mym, wnosi przedw niej odwołanie do star'u,sty generalnego wielkopolskiego,G7) na co zgadza się rada, wyznaczając (.dpowiedni termin na rozpat.rzenie sprawy.6S) U _obydwóch stron toczących spór widać jednak dążności polubowne, gdyż 'na terminb w r. 1516 na 'vniosek Krypy i Augustyna odracza starosta termin na późniajszy czas. 69 ) Sprawa ciągnie się 'Jeszcze dość długo, została jednak ostatecznie polubownie załatwioną, w r. 1518 bowiem zeznaJą przed aktami radzieckimi Jan Gierlin rajca, Piotr zbtnik i ławni.k tudzież Bartłomiej. Szczep a, którzy widocznie z rmienia stron w załagodzeniu sporu współdziałali, że Augustyn zobowiązał się s'płacić Krypie dług wynoszący 80 grzywien, w czterech ratach, z tych ostatnią w r. 1519/°) Sprawa znika z aktów, widoczny to dowód uregulO'wania jej po myśli stron. NiejasnO' natomiast przedstawia się sprawa długu 18 grzywien, które winien wówczas Augustyn za aksamit kościołowi ś. Mar'Ji Magdaleny, a z której to sumy otrzymuj2 pak'litowanie w r. 1516 od rajców jako opiekunów kościoła/l) Wynikałoby z tego, że Augustyn kupił tę materj.ę od zarządu kościeI. negO', który ją mógł otrzymać jako ofiarę od innego kupca.

64) Tamże, str. 54.

6.;) 'ramże. str. 207, 216, 244, 267.

61;) Tamże. str. 146.

67) Acta cansuIaria Pazn. 1507-1525. sIr. 149.

(8) Tamże, str. 160.

69) Acta castrensia Pazn., nr. 866,:k 338v.

70) Acta cansularia Pazn. 1507-1525, str. 207.

71) Tamże, str. 143.

Wszystkie te długi i wierzytelności powstawały oczywiści na tle kupieckiem. Poza większym handlem, o którym później będzie jeszcze muwa, nie gardzi Augustyn i drobnym, w którym pomaga mu żona. Przez dłuższy czas, trudni się także sprzedażą piwa w mieście, jak dowiadujemy 'się o tem z kilku procesów o za:płaŁę za dostarczoll' piwO'. I tak: w latach 15231524 prawadzi proces z Małgarzatą Larkową z przedmieścia Kakendorfu o zapłacenie 10 ,beczek piwa pa 14 gr.,72) w r. 1526 z Maciejem Drewno tragarzem o zapłatę 14 beczek po tejsamej cenie 78 ), w r. 1529 z Janem stolarzm o 4 beczki pa 10 gr. H ) a w następnym roku z Anną kowalką z przedmieścia wranieckiego o zapłatę reszty 30 gr. pozostałych za sprzedane 6 beczek piwa. 7) Widocznie posiadał Mazoni własny browar lub też był grosistą. - Należy przypuścić także, że z tytułu handlu wzrosły jego wierzytelności u Agniszki Tyle£czyny z Nawej Grobli w kwocie 4 grzywin, które dłużniczka z'obawiązuje się w r. 1524 spłacić w dwóch latach i sprzedać mu ewentualnie dom na Nowej Grobli na paKrycie długu. 76 ) P..)dobnie tensam podkład będzie miał dług WaJciecha Szescza w niewiadomej wysokości, rozpatrywany na dwóch terminach w r. 1526 w sądzi wójtowskim, a 'Potem przed starastą wielkopalsk'im,77) jak również długi Katarzyny Wiśniewskiej z r. 1528, jeden jedne'J grzywny, który spłaciła i drugi 21 gr., za których spłatę ręczy WO'jciech Kapinos 7R ) przed tymże sądem wójt.owskim. Nie agranicza się Mazani do tegO' drabnega handlu, nieprzynoszącegO' większych zysków, aL: awszem wychodzi na szerszy świat także. Nie mamy wprawdzie ,dakładnielJszych wiadomaści a j'ego w tym kierunku działalnaści, z luźnych i urywkawych wzmianek mażemy jedna:k tu i ówdzie wyłowić niejeden szczegół, który pastawi Augustyna wśród największych i najwybitniejlSzych kupców właskich, .działających wówczas w naszem mieście.

72) Acta iudicii civilis Pozn. 1522-1524, k. 16v, 21, 21v, 23v.

73) Acta advocatiala Pozn. (tertius) 1521-1536, k. 97v.

7') Tamże, k. 136.

75) Tamże, k. ISO.

76) Tamże, k. 64v.

77) Tamże, k. 97v, 100.

78) Tamże, k. 128v, 129.

\I

!mONI:KA. MIAst A POZ:N ANtA.

UtrzymuJ' Augustyn między innymi stO'sunki handlO'we z Janem Hayschem, kupcem nO'rymberskim. Winien mu nawet z niewiadomegO' bliżej tytułu 36 zł. reńskich, 'które na:stępnie spłacił. Ponieważ jednak rewers .od,pO'wiedni znajduje się w rękach Hayscha, plZetO' Augustyn zastrzega się pruciw żądaniu przez kO'gokO'lwiek tej sumy, a znani kupcy pO'znańscy Maciej von Ende i Kanrad van Watt paręczają zwrot w krótkim czasie dO' rąk Augustyna wy-stawionega przez niegO' rewersu i nienapastawania, go a zwrat długu. 7D ) Ma stasun'ki również z kupcami gdańskimi, a wśród nich zwłaszcza ze znanymi dO'brze na gruncie poznańskim, Janem Nymptschem i Piatrm Falknereal., ad który-ch w latach 1521 -1522 na podstawie ugody między nim a śp. Karolem Holzschuherem, zrabiO'neJ . przy paśrednictwie Łukasza Górki przed r. 151680) uzyskuje 300 zł. dla Ra£ała 81 ) mieszczanina f1arenckiego .i jegO' spółki. 82 ) Dawód to najlepszy; że z kupcami w swej ajczyinie, pO'd'Jhnie jak i Paweł de PraIDontario, jest Itakże w kontakcie. Handluje również i z bliŻ1szym wschadem polskim, gdzie działalnaść: s'Wą kancentruje głównie w Brześciu Litewskim. Ma tu bardzO' paważnega kantrahenta w as obie szeraka wówczas znanegO' w całej Palsc kupca żydowskiegO' Abrahama Lasko, zwanegO' powszechnie Abrahamem z Brześcia, który występuje w r. 1520 przed radę poznańską ze skargą na Augustyna, legitymuj.ąc się pismem królewskiem. 0.1 uchwały rady zarządzającej stawienie się stron cbydwóch celem ustnegO' słuchania apeluje Augustyn da króla. 83 ) W czasie sejmu piatrkawskiegO' 19 list.opada 1521 mimo pazwów urzędu grodzkiego brzesko-litewskiego, dostarczanych w terminie, nie pajawił się wcale na sądzie królwskim Ahaham ani też nie przysłał pełnomocnika, nie podał też prawnych przeszkód niejawienia się, ta też Augustyn uzyskał ad króla wyrO'k zaaczny, z kt6rego dawiadujemy się, że miał do Abrahama pretensję a zapłatę 600

79) Acta consularia Pozn. 1507-1525, str. 229.

SD) Karol Holzschuher umarł 1516 r. Warschauer, Die Chronik der Stadtschreiber von Posen. Posen, 1888.

81) W zllpisce "Acta causarum clJram advocato et scabinis.....1521-1533, k. 21 kończy się jf'go nazwisko na: "...risani, pierwsze litery nieczytelne. 82) Acta advocatialia Pozn. 1520-1536 secundus), k. 31v32, Acta causarum coram advocato et scabinis 1521-1533. k. 21. 83) Acta consulaIia Pozn. 1507-1525, k.244-245.

zł. węg. i "" zyznanie takiej same,j sumy tytułem strat. Suma to na owe czasy znaczna. Augustyn uzyskuje, prawo zajęcia majątku dłużnik.a na zaspokoj.mie długu przez sądy grodzkie i miejskie. 54) Z ponownego zaocznego wyroku królewskiego, wydanego na drugi dzień, który zawiera równocześnie mandat do starostów o dopuszczenie do zajęcia majątku Abrahama, dowiadujemy się ostatecznie, że suma ta należała 'się Augustynowi za dostarczone sukno karmazynowe. 55 ) Znacznie dłuższe i żywsze, jak możemy wywnioskować z zapisek sądowych, łączą Augustyna stosunki kupieclkie z wybitnym kppcem żydowskim Michałem JÓzefowiczem, dzierżawcą ceł królewskich z Brześcia w latach 15231527, \pełne jednak zawiłości i kończących się uporczywymi procesami. Sięgają te stosunki prawdopodobnie już parę lat przed tem,5G) skoro z początkiem 1523 r. zeznaje przed sądem targowym Maciej Mrzygł.ód, korzennik i aptekarz poznański, płnomocnik Augustyna, że zajęte sądownie przez niego z polecenia swgo mocodowcy 6 bali sukna żyŁawskiego o wart.ości 1290 'zł. za długi są własnośdą Józefowicza. 57 ) Dług ten pows.fa-ł na tle handlu czerwcem. 55 ) Sprawa zajęcia sukna rozpatrywana jeslt kilkakrotnie w sądzie wójtow'siko - ławni'czym na 1elI'Illina-ch, na które staje Mnygłód,8o) wyjaśnia się przytem na podstawi zeznań Jana Krypy i Mrzygłoda, że przyaresztowaniu było 9 bali sukna, 3 jednak z nich należały do żyda Józefa, fakt-ora Michała Józefowicza. oO ) Ostatecznie na terminie w sierpniu 1523 r. sąd wójtowsko-ławniczy po okazaniu mandatu królewskiego przez Augustyna zatwierdza zajęcie i wyroki.:m swym nakazuje wydać Augustynowi sukno. ol ) Z końcem tgo roku sprawa ta oparł się '0 króla, który po zhadaniu sprawy zajlętych bali

84) Metryka kor., XXXVU, 303; Wierzbowski, Matricularum IV, 1 nr. 3954. 85) Tamże, XXXV, 437; Wierzbowski, Matricularum IV, 2, nr. 13027 86) Michał i Izaak, synowie Józda z Komotau w Czechach osiedli wraz z ojcem w Polsce w latach 1517-1518, w ostatnim roku otrzymali przywilej królewski pozwalający im przebywać w Polsce. 2alaban, Dzieje żydów w Krakowie i na Kazimierzu. Kraków, 1912, I, str. 65. 87) Acta causarum coram advocato et scabinis 1521--1533, k. 30.

88) Acta advocatialia Pozn. (tertius) 1521-1536, k. 12.

89) Acta causarum... 1521-1533, k. 32v i 33.

90) Tamże. k. 36v. .. 91) Tamże, k. 37v.

:..$

KRONIKA MIASTA POZNANIA.

sukna żytaW'skiega uznał zajęcie za niesłuszne i dekretem wydanym w czasie sejmu piatrkawskiegO' 18 grudnia 1523 r. nakazał radzie miejskiej wydanie sukna Michałowi, zakazując równacześnie Augustynawi prześladować Michała i jegO' brata Izaaka z tegO' pawodu.) Razpoczyna się adtąd prawdziwa walka między Augustynem a Józe£awiczem, tła jej jednak jest niejasne, sprawy bawiem musiały być prawadzane i wyraki zapadać poza Poznaniem, a tylko urywkO'wO' dastawały się tu przed sądy miejskie. W maju 1524 r. zjawia się w sądzie wójtowsko-ławniczym żyd Lazar imieniem Józe£owicza, dając pełnO'macniotwa Bartłamiejiowi Gliwickiemu i żydawi Jakóbowi da działań, związanych z zamierzonem zajęciem domu i majątku Augustyna aż da ukańczenia pracesu. 9 ') Jeszcz tego samego dnia wydaje sąd uchwałę, że Lazar maże prace<s prowadzić a zajlęcie pos2adłaści Augustyna w sąsiednich sądach mieJIskich, a nie przed sądem targowym. Dawiedziawszy się '0 niebezpieczeństwie grożącem mężowi :fe strony Lazara, żona jegO' Anna, tego samegO' również dnia sprzeciwia się za;.ęclu posiadłaści, ma bowiem na niej zabezpieczane sądownie swe' wian.o, zaś Lazar zgłasza pretensje dO' domu Augustyna w Rynku i da sumy uIakowanej na domu Gliwickiego. 94 ) Zastępstwa prawne w p.owyższj sprawie addaje Augustyn znanemu JUŻ Brykcjuszowi Baryczce,95) który w poła wie czerwca jaka pełnamocnik również i żany jego, przedkładając akt zapisu wiana, zastrzega się przedw naru'S'zaniu ,jej praw, zabezpieczonych na ma1ątlku męża.96) Tasama czyni następnie w dwa miesiące później, zastrzegaJąc się przeciw wszelkim szkodom, stąd mogących wyniknąć dla intersów posa<gawych, wobec tego że równocześnie są,d polecił Michaławi zrobie obesłanie w sprawie domll Augustyna i czynszu 4 grzywien na domu GliwickiegO'.9T) W styczniu 1525 r. z pawodu nlejawienia się Augustyna i niewysłania pełnamocnika na termin sąd wójtawsko-ławniczy pozwala r.a

92) Metryka kor. XXXVI. 434; Wierzbowski, Matricularum IV,2 nr. 13737.

Bersohn, Dyplomatarjusz dotyczący żydów w dawnej Polsce. Warszawa, 15110, nr. 468, daje błędną datę 1527 i przedmiot sporu "zboże".

93) Acta iudicii civilis Pozn. 1522-1534, k. 24.

94) Tamże, k. 26v.

95) Acta causarum coram advocato et scabinis Pozn. 1521-1533, k.43 116) Acta iudicii civilis Pozn. 1522-1534, k. 26v.

117) Tamże, k. 29v.