BOGUMIŁ ZIÓŁEK

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1969.07/09 R.37 Nr3

OSIĄGNIĘCIA POZNANIA W ŚWIETLE DOROBKU 25-LECIA POLSKIEJ RZECZPOSPOLITEJ LUDOWEJ

WRAZ Z narodzinami Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, w wyniku zasadniczych zmian ustrojowych, powstały warunki pełnego rozwoju społeczno-gospodarczego naszego kraju. Niebywałe zniszczenia, wynikłe zarówno z eksterminacyjnej polityki okupanta, jak i z bezpośrednich skutków działań wojennych, opóźniały niewątpliwie budowanie nowego ustroju. Straty materialne na terenach, które zarówno przed jak i po wojnie należały do Polski, oszacowane zostały łącznie na 258 miliardów zł (według wartości złotego z 1939 r.) z czego straty bezpośrednie wyniosły ogółem 89 miliardów zł, w tym zniszczenia kapitału rzeczowego 62 miliardy zł, to jest 38°/» przedwojennej wartości majątku narodowego Polski. Straty bezpośrednie w przemyśle, górnictwie i rzemiośle wyniosły ponad 22 miliardy zł, w tym straty majątkowe - ponad 11 miliardów zł, co w przybliżeniu odpowiadało 1/3 przedwojennej wartości urządzeń przemysłowych.

Na obecnym obszarze Polski zniszczeniu uległo 19 600 zakładów przemysłowych spośród 30 000 istniejących, tzn. około 66%, przy czym szczególnie duże straty występowały w gałęziach wytwarzających środki produkcji. Straty majątkowe w rolnictwie stanowiły 35°/», a w leśnictwie, łowiectwie i rybołówstwie 28% przedwojennej wartości majątku. Straty transportu wyniosły blisko jJ'/<>, a łączności około ro',!».

Straty w dobrach kulturalnych, szkolnictwie, instytucjach naukowych i usługach socjalnych były równie dotkliwe i przekraczały połowę przedwojennej wartości majątku. W porównaniu z innymi krajami, zniszczenia wojenne Polski były wyjątkowo wysokie. Zmniejszyły one majątek narodowy Polski o 38°/», gdy np. Francji o 1,5%, a Wielkiej Brytanii o 0,8%. Niemożliwe do wycenienia są ponadto straty poniesione przez Polskę w wartościach niewymiernych - w ludziach, wartościach kulturalnych, społecznych. Mimo niezwykle trudnych warunków wyjściowych, w latach 1944 - 1969 dokonane zostały w Polsce zasadnicze przemiany polityczne, społeczne i gospodarcze, których konsekwencją są doniosłe osiągnięcia w rozwoju ekonomicznym oraz eksponowana pozycja naszego kraju w gospodarce światowej. Z punktu widzenia tej gospodarki, Polska z lat 1919 - 1939 była zarówno dostawcą taniej siły roboczej oraz surowca do krajów wyżej uprzemysłowionych, a jednocześnie stanowiła chłonny teren lokaty obcych kapitałów. Po

Bogumił Ziółek

siadała więc wszelkie cechy kraju słabo rozwiniętego, w którym sytuacja zarówno w przemyśle, jak i w rolnictwie prowadziła do stagnacji i regresu gospodarczego. Dopiero obalenie burżuazyjnego ustroju społecznego, reforma rolna oraz nacjonalizacja przemysłu stworzyły warunki szybkiego rozwoju gospodarczego Polski. W wyniku procesów rozwojowych, Polska Ludowa przestała być dostawcą taniej siły roboczej; struktura handlu zagranicznego straciła cechy zacofania, a w eksporcie poważną pozycję zajęły maszyny, urządzenia przemysłowe, środki transportu i towary konsumpcyjne pochodzenia przemysłowego, których łączny udział w eksporcie w r. 1967 wynosił 50%, wobec lfY/» w 1950 r. Polska eksportuje sprzęt inwestycyjny aż do kompletnych obiektów inwestycyjnych włącznie. Dynamika wzrostu dochodu narodowego była znaczna i kształtowała się wyżej aniżeli średnia w Europie. W zakresie zmian strukturalnych do najistotniejszych elementów można zaliczyć spadek udziału rolnictwa i leśnictwa w strukturze wytwarzanego dochodu narodowego oraz w zatrudnieniu. Zmiany te wynikają z przyspieszonego tempa wzrostu przemysłu. Jeżeli bowiem w 1950 r. udział przemysłu w dochodzie narodowym (wytworzonym przez przemysł i rolnictwo) wyniósł zaledwie 48°/q to w 1966 r. już 71,4%, co oznacza, iż zbliżył się do relacji właściwych krajom gospodarczo rozwiniętym. Natomiast w wielkości produkcji przemysłowej przypadającej na jednego mieszkańca - zgodnie z odpowiednimi klasyfikacjami Organizacji Narodów Zjednoczonych Polska zbliża się do grupy krajów gospodarczo wysoko rozwiniętych. Przewaloryzowanie relacji rolnictwa i przemysłu nie oznacza regresu rolnictwa. Polska jest jednym z głównych światowych producentów żyta, ziemniaków, lnu, rzepaku i buraków cukrowych. W wyniku polityki unowocześnienia rolnictwa, wyrażającej się wyposażeniem rolnictwa w środki produkcji - np. od 1950 r. nastąpił czterokrotny wzrost zużycia nawozów - uzyskujemy wysoką wydajność z hektara. Według szacunków, przekroczenie naturalnej urodzajności sięga ponad 1/3, co wskazuje na wysokie plony rolnictwa. W wyniku polityki industrializacji uzyskano nowe relacje w strukturze gospodarki kraju, wyrażające się przede wszystkim w odpowiednim poziomie przemysłu. Na podstawie istniejących ocen można stwierdzić, iż na Polskę przypada około 2 - 2,5°/» produkcji przemysłowej świata, co w stosunku do liczby ludności daje mniej więcej dwukrotnie wyższy poziom niż przeciętny światowy. Co do rozmiarów produkcji przemysłowej Polska znalazła się w grupie pierwszych 10 - 12 państw w świecie. Prowadzona od zarania Polski Ludowej polityka uprzemysłowienia, w pierwszej fazie skierowana była na rozbudowę przemysłu wydobywczego i wytwarzającego półfabrykaty. Zapoczątkowany w Planie Pięcioletnim (1961- 1965) rozwój nowych gałęzi przemysłu przetwórczego pozwolił na uzyskanie w nie długim czasie właściwej podstawowej struktury przemysłu. Intensywnie postępujące unowocześnianie tej struktury polega na szybkim rozwoju przemysłu chemicznego i maszynowego. Średnie roczne tempo wzrostu przemysłuchemicznego oraz czterech gałęzi przemysłu prztwórstwa metalowego było bowiem w ostatnich piętnastu latach znacznie wyższe od średniej światowej oraz od tempa wzrostu właściwego krajom europejskim. W globalnej produkcji przemysłu Polski - w wyniku tak wysokiego tempa wzrostu - udział przemysłu maszynowego i konstrukcji metalowych, elektrotechnicznego oraz środków transportu wzrósł z SOI» w 1950 r. do 26,3% w 1966 r. Szczególnie wydatnie zwiększył się w tej grupie udział przemysłu elektrotechnicznego i maszynowego oraz konstrukcji metalowych, mianowicie z 3,3% w 1950 r. do 12,4% w 1966 r., co wskazuje na szeroki rozwój nowoczesnych, wiodących gałęzi przemysłowych. Intensywny rozwój Polski od 1945 r. występuje również w wielu innych dziedzinach. Wskazać tu można na uzyskane osiągnięcia w dziedzinie oświaty, wyprzedzające poziom rozwoju gospodarczego oraz na intensywny rozwój badań naukowych; nakłady na rozwój nauki wzrosły w latach 1960 - 1968 dwukrotnie. Polska jest jednym z kilkunastu krajów w świecie, w których odsetek młodzieży uczącej się, w stosunku do ogółu młodzieży objętej nauką w szkołach podstawowych i średnich, osiąga 9(r/o. Bardzo poważnej poprawie - na skutek dużych inwestycji przeznaczonych na budownictwo mieszkaniowe - uległy wskaźniki przeciętnej liczby osób na jedną izbę: z 1,8 w 1950 r. do 1,5 w 1966 r. Poważnie wzrosła liczba lekarzy. Zmniejszyły się wskaźniki zgonów nIemowląt; na 1000 urodzeń żywych liczba zgonów zmalała ze 139 w latach 1936 - 1938 do 38,6 w 1966 r.

N astąpiły też dodatnie zmiany w wielkości spożycia, w wyniku czego Polska nie ustępuje obecnie krajom o wysokim standarcie spożycia. Miejsce Polski Ludowej w świecie, uzyskane w wyniku całokształtu powojennych procesów rozwojowych, scharakteryzować można następującymi wielkościami: Polska zajmuje 61 miejsce w świecie pod względem powierzchni, a dziewiętnaste co do liczby ludności. W zakresie produkcji węgla kamiennego - piąte, węgla brunatnego - siódme, rud cynku - ósme, energii elektrycznej, stali surowej, sody kalcynowanej, przędzy wełnianej - dziewiąte, liczby wodowanych statków, produkcji nawozów azotowych, włókien sztucznych oraz cementu - dziesiąte. W produkcji żyta i ziemniaków - drugie, rzepaku i lnu - trzecie, owsa i buraków cukrowych - czwarte, mleka - piąte, a mięsa i chmielu - ósme. Jednym z podstawowych symptomów rozwoju gospodarczego jest proces urbanizacji. O jego rozmiarach w Polsce Ludowej świadczą następujące liczby: w 1946 r. ludność miejska stanowiła 34% ogólnej liczby ludności, a w 1967 r. ludność miejska przekroczyła już 50%. Równocześnie poważnie wzrósł odsetek ludności miast dużych, liczących »ponad 100 tys. mieszkańców. W grupie największych miast polskich znajduje się Poznań, o liczbie ludności przekraczającej 457 tys. mieszkańców. W Polsce Ludowej Poznań znalazł szczególnie korzystne warunki rozwoju, które przyczyniły się zarówno do zmiany jego funkcji, jak i do wzrostu znaczenia w życiu gospodarczym kraju. Sprzyjało temu wyeksponowanie korzystnego położenia geograficznego, na

Bogumił Ziółek

skrzyżowaniu najważniejszych szlaków wymiany wewnątrzkrajowej I mIędzynarodowej. W granicach państwa pruskiego miasto położone było peryferyjnie, a rozwój przemysłu hamowała silna konkurencja bardziej rozwiniętego przemysłu niemieckiego. Zasięg oddziaływania Poznania w kierunku tradycyjnych wschodnich rynków zbytu zarówno na skutek braku bezpośrednich połączeń kolejowych, jak i działania innych czynników, był mocno ograniczony. Ówczesny Poznań rozwijał się jednostronnie, stanowiąc ośrodek drobnego i średniego przemysłu przetwórczego o bardzo niskim poziomie technicznym, o silnie rozwiniętym rzemiośle i wyraźnej przewadze funkcji usługowo- handlowych. W latach 1919 - 1939,warunki rozwoju Poznania uległy zmianom, w wyniku których nastąpił wzrost potencjału gospodarczego miasta, w funkcjach swych zaś Poznań utrzymał status ośrodka o przewadze funkcji handlowo-usługowych, kulturalnych i administracyjnych. Występujące w pierwszym okresie dwudziestolecia międzywojennego 1919 -1939 korzystne zjawiska rozwoju przemysłu zostały załamane powszechnym kryzysem gospodarczym. Wynikiem ówczesnej sytuacji była wysoka liczba bezrobotnych oraz głębokie dysproporcje w warunkach bytowych mieszkańców, wyrażające się m. in. tragicznymi wręcz warunkami mieszkaniowymi znacznych grup ludności. O skali kryzysu świadczy fakt, że np. w 1931 r. liczba bezrobotnych wynosiła 22 500 osób, co stanowiło blisko 20% ogółu zatrudnionych w mieście. Zasięg bezrobocia (bezrobotni i ich rodziny) obejmował natomiast 41000 osób to znaczy około 17°/» mieszkańców miasta. Wojna światowa 1939 -1945 wywarła niszczycielskie piętno również i na Poznaniu. Straty ludnościowe miasta określane są liczbą 40 000 - 50 000 mieszkańców. W gruzach legły najliczniej zamieszkałe rejony miasta, a najwięcej ucierpiały dzielnice położone w pobliżu Cytadeli, ostatniego punktu obrony wojsk hitlerowskich. Poważne uszkodzenia poniosły gmachy zabytkowe, przede wszystkim renesansowy Ratusz, Biblioteka Raczyńskich z cennym księgozbiorem. Duży stopień zniszczenia wykazały budynki fabryczne i urządzenia zakładów przemysłowych oraz użyteczności publicznej: wodociągowo- kanalizacyjnych, gazowni, elektrowni, rzeźni, portu rzecznego; poważnie uszkodzony został tabor komunikacji miejskiej, a przede wszystkim torowiska i sieć napowietrzna. Wszystkie mosty ----- za wyjątkiem Dworcowego - zostały zerwane względnie poważnie uszkodzone, co utrudniało komunikację między dzielnicami miasta leżącymi po obu stronych Warty. Zniszczone zostały budynki Międzynarodowych Targów Poznańskich. Całkowitemu względnie częściowemu zniszczeniu uległo ponad 5800 budynków, co stanowiło około 55% ich ogólnej liczby. Spośród istniejących ponad 200 000 izb mieszkalnych około 40 000 było niezdatnych do użytku. Całkowicie zniszczonych zostało siedem budynków szkolnych. Łączna wysokość strat powstałych na skutek zniszczeń sięgała sumy 300 milionów zł (według cen z 1939 r.). Zniszczenia ponad 360 obiektów przemysłowych oszacowano na 140 milionów zł, przy czym zniszczenia dotknęły szereg podstawowych zakładów przemysłowych: Fabrykę Wagonów Zakładów Prze

mysłu Metalowego "H. Cegielski", Fabryką Papieru "Malta". Stopień zniszczenia przemysłu w Poznaniu był wyższy niż przeciętny w Wielkopolsce i w kraju. Materialne podstawy rozwoju Poznania u zarania Polski Ludowej nie były zatem zbyt dobre. Jednak w wyniku polityki władz i ofiarności mieszkańców miasta przy uruchamianu i odbudowie zniszczonego potencjału gospodarczego, nastąpił intensywny i efektywny rozwój w rezultacie którego struktura gospodarcza miasta oraz jego funkcja i pozycja w kraju zmieniły się w sposób zasadniczy. Poznań przekształcił się z ośrodka usługowego w silny ośrodek przemysłowy, wzbogacony szeregiem funkcji ponadregionalnych w dziedzinie nauki, kultury i oświaty. Nastąpił poważny wzrost - w stosunku do lat 1919 - - 1939 - liczebności klasy robotniczej oraz wydatny rozwój wysokokwalifikowanej kadry naukowej i inżynieryjno-technicznej. Poprzez zrównoważenie - w wyniku budownictwa inwestycyjnego · - zasobów środków pracy z zasobami siły roboczej, zostało zlikwidowane bezrobocie, najbardziej znamienne zjawisko społeczne międzywojennego dwudziestolecia. W wyniku ogólnokrajowej polityki industrializacji nastąpił w Poznaniu przyspieszony wzrost poziomu przemysłu, wyrażający się zarówno wzrostem produkcji, liczby zatrudnionych, jak i przyrostem miejsc pracy. Działalność inwestycyjna w przemyśle prowadzona była na szeroką skalę. Spośród ważniejszych inwestowanych zakładów wymienić można: Zakłady Przemysłu Metalowego "H. Cegielski", Poznańska Fabryka Maszyn Żniwnych, Poznańskie Zakłady Elektrotechniczne "Alco", Zakłady Metalurgiczne "Pomet", Wielkopolska Fabryka Urządzeń Mechanicznych "Wiepofama", Wielkopolska Fabryka Maszyn Elektrycznych "Wiefamel" , Poznańskie Zakłady Naprawy Samochodów, Fabryka Mydła i Kosmetyków "Lechia", Wytwórnia Strun Chirurgicznych "Chirurgofil", Poznańska Wytwórnia Gazów technicznych, Zakłady Przemysłu Gumowego "Stomil", Poznańskie Zakłady Papiernicze, Zakłady Mięsne, Poznańskie Zakłady Koncentratów Odżywczych, Wielkopolsko- Lubuskie Zakłady Przemysłu Cukierniczego "Goplana", Chłodnia Składowa, Poznańska Fabryka Łożysk Tocznych, Zakłady Wytwórcze Ogniw i Baterii "Centra", Zjednoczone Zakłady Rowerowe, Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego, Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego, Wielkopolskie Zakłady Teletechniczne "Teletra", Techniczna Obsługa Samochodów, Poznańskie Zakłady Zielarskie "Herbapol", Poznańskie Zakłady Produkcji Betonu "Pozbet", Poznańskie Zakłady Wyrobów Korkowych, Poznańska Wytwórnia Pomocy Naukowych, Poznańska Drukarnia Kolejowa, Poznańskie Zakłady Graficzne, Poznańskie Zakłady Obuwia, Poznańskie Zakłady Przemysłu Spirytusowego, Poznańskie Zakłady Piwowarsko-Słodownicze, Poznańskie Zakłady Przemysłu Muzycznego, Zakłady Gazownictwa Okręgu Poznańskiego, Poznańska Fabryka Maszyn i Aparatów Przemysłu Spożywczego, Poznańskie Fabryki Mebli, Poznańskie Zakłady Mleczarskie, Poznańskie Zakłady Przemysłu Piekarniczego i wiele innych mniejszych zakładów przemysłowych. W wyniku intensywnego rozwoju Poznań stał się jednym z największych w kr A u ośrodków przemysłowych. Koncentruje on obecnie 2,40/0 produkcji

Bogumił Ziółekglobalnej przemysłu polskiego, przy stosunkowo zróżnicowanej strukturze branżowej i wyraźnej jednak przewadze przemysłu maszynowego i konstrukcji metalowych, środków transportu, metalowego, chemicznego i spożywczego. Najwyższy udział w produkcji globalnej przemysłu polskiego posiadają następujące dziedziny: przemysł gumowy, maszynowy i konstrukcji metalowych, poligraficzny, metalowy oraz środków transportu. W Poznaniu koncentruje się produkcja wielu istotnych dla gospodarki kraju wyrobów. Niezależnie od rozpoczętej w 1957 r. produkcji silników okrętowych dużej mocy, w Poznaniu wytwarza się m. in. blisko 70°/« ogólnokrajowej produkcji wagonów osobowych, ponad 40 0 ( wyrobów kosmetycznych i perfumeryjnych, blisko 40% akumulatorów elektrycznych, około 20% ogumienia trakcyjnego, ponad 27% wódek gatunkowych, blisko 20% proszków do prania, prawie 22% mydła, blisko 14% papierosów, blisko 12%> odlewów staliwnych, blisko 10% łożysk tocznych oraz maszyn i urządzeń dla gospodarki rolnej i leśnej, ponad 7% obrabiarek do metali oraz ponad jJfo> ogólnokrajowej produkcji wyrobów farmaceutycznych. Charakterystyczną cechą przemysłu Poznania jest ponadto stały rozwój produkcji przeznaczonej na eksport, przy czym powiązania eksportowe Poznania obejmują bez mała cały świat. Do podstawowych asortymentów eksportowych należą obrabiarki, silniki agregatowe, wagony, akumulatory i baterie, opony i dętki, leki i chemikalia, szynki, konserwy, artykuły cukiernicze, wódki i spirytus. Zmiana funkcji Poznania w kraju wynika również ze zwiększenia roli międzynarodowej wymiany towarowej w życiu gospodarczym Polski, zarówno na skutek zmian w strukturze eksportu i jego intensywności, jak też i silnego natężenia procesów specjalizacyjnych i kooperacyjnych we współczesnej gospodarce światowej, europejskiej oraz krajów zgrupowanych w Radzie Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. Obok bezpośredniego udziału w międzynarodowej wymianie towarowej, Poznań sprawuje istotne funkcje organizatorskie w tym zakresie jak zresztą również w dziedzinie handlu wewnętrznego. Międzynarodowe Targi Poznańskie mocno wrosły w sylwetkę gospodarczą Poznania. Reaktywowane po okresie, kiedy stanowiły imprezy o charakterze propagandowym, oraz po pięcioletniej przerwie w latach 1950 - 1955, zaczęły spełniać poważne funkcje ekonomiczne, stanowiąc istotny czynnik aktywizujący działalność eksportową kraju. Świadczy o tym m. in. fakt, że liczba krajów wystawiających na przestrzeni lat 1950 - 1968 zwiększyła się z 18 do 44, a liczba wystawców wzrosła z około 1500 w 1955 r. do ponad 5500 w 1968 r. Wyraźnie rozwinęło się również wiele innych funkcji Poznania, stanowiących o jego randze jako jednego z najpoważniejszych ośrodków gospodarczo-kulturalnych kraju, Wymienić tu można szereg zadań w dziedzinie zarządzania gospodarką narodową, wynikających z istnienia w mieście szeregu zjednoczeń przemysłowych. Na podkreślenie zasługuje również trzecie miejsce Poznania po Warszawie i Krakowie w liczbie instytutów Polskiej Akademii N auk oraz druga po Warszawie liczba instytutów resortowych, odgrywających niepoślednią rolę w kształtowaniu szeregu zjawisk gospodarczych.

W Poznaniu wreszcie znajduje się 7,4% ogólnokrajowej liczby samodzielnych pracowników nauki, co stawia Poznań na czwartym miejscu po Warszawie, Krakowie i Wrocławiu oraz około 10% ogólnopolskiej liczby katedr i studentów. Intensywnie rozwijały się również środowiska twórcze Poznania, podnosząc stale rangę miasta jako poważnego ośrodka kulturotwórczego. W wyniku ciągłego wzrostu wytwórczych i pozawytwórczych funkcji Poznania, następował stały wzrost liczby ludności miasta z 268 000 osób w 1946 r. do 457 000 w 1968 r. Poważny przyrost liczby mieszkańców obok znacznego zniszczenia domów oraz urządzeń socjalnych wymagały odpowiednio intensywnej działalności inwestycyjno-budowlanej. W jej wyniku liczba mieszkań w mieście zwiększyła się w latach 1950 - 1967 z 66 000 do 102 000. Równocześnie średnia liczba osób przypadająca na jedną izbę zmnieszyła się z 1,67 do 1,40. Osięgnięty wskaźnik jest korzystniejszy aniżeli przeciętny w kraju oraz w takich miastach, jak Łódź i Kraków. Podkreślenia wymaga przy tym fakt, że od 1960 r. oddaje się do użytku więcej mieszkań, aniżeli zawieranych jest związków małżeńskich. Oznacza to, że jeden z trudnych problemów Poznania, stosunkowo duża liczba mieszkań zamieszkałych przez więcej niż jedną rodzinę jest systematycznie rozwiązywany. Znacznemu polepszeniu uległo również wyposażenie mieszkań w podstawowe instalacje. Odsetek mieszkań wyposażonych w wodociąg, łazienkę, gaz i centralne ogrzewanie jest wyższy niż przeciętny krajowy, a w stosunku do pięciu miast wydzielonych Poznań zajmuje drugie miejsce co do stopnia wyposażenia mieszkań w wodociągi i gaz oraz trzecie co do wyposażenia w łazienki i centralne ogrzewanie. Jako niezmiernie istotne dla dalszego rozwoju miasta osiągnięcie, posiadające także wpływy na standard życiowy ludności, należy uznać wybudowanie nowego ujęcia wody oraz gazowni. Poważne efekty uzyskało miasto w dziedzinie rozbudowy szkolnictwa wszystkich typów. Do końca 1968 r. zbudowano bowiem 85 szkół podstawowych o 1200 izbach lekcyjnych. Poznań posiada obecnie najkorzystniejszy wśród wszystkich miast wydzielonych wskaźnik liczby uczniów szkół podstawowych na jedną izbę lekcyjną. Bogata jest sieć handlowo-usługowa: np. w 1967 r. liczba uspołecznionych sklepów na 1000 mieszkańców w Poznaniu wynosiła 3,4 natomiast we Wrocławiu, Krakowie, Łodzi i Warszawie - 3,3.

W teatrach dramatycznych i muzycznych Poznań dysponuje 123 miejscami na 10 000 mieszkańców (Wrocław - 116, Kraków - 103, Łódź - 112, a Warszawa - 96). W zakresie liczby radioodbiorników i abonentów telewizji na 1000 mieszkańców Poznań zajmuje w skali krajowej bardzo wysoką pozycję.

Korzystne są również wskaźniki relacji personelu służby zdrowia do liczby ludności, choć baza lecznictwa zamkniętego wymaga jeszcze dalszej rozbudowy. W Polsce Ludowej stale upiększał i ulepszał się kształt architektoniczny i obraz urbanistyczny Poznania. Odbudowa zespołu Starego Miasta, rozbudowa miejskiego systemu zieleni ze sztucznymi zbiornikami wody i licznymi ośrodkami rekreacyjnymi, likwidacja przedwojennych dzielnic nędzy, zmiany w układzie komunikacyjnym miasta, powstanie nowych osiedli mieszkanio

Bogumił Ziółek

wych, z rozpoczętą już budową Nowej Dzielnicy Mieszkaniowej "Rataje" i Zespołu Osiedli Mieszkaniowych "Winogrady", oraz zapoczątkowana przebudowa centrum miasta - to tylko niektóre osiągnięcia kryjące w sobie ogrom wysiłku wszystkich mieszkańców Poznania. Dawne miasto przygraniczne znalazło się w centrum regionu o olbrzymich możliwościach rozwojowych. Pc spełnieniu w pierwszych latach powojennych wielkiej roli w zagospodarowaniu Ziemi Lubuskiej oraz województw: szczecińskiego i koszalińskiego, rozwinęło się w jeden z naj silniejszych ośrodków społeczno-gospodarczych Polski Ludowej.