ANDRZEJ PIETRASZKIEWICZ, MACIEJ SIKORSKI, WALERIAN SKORUPSKI

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1968.07/09 R.36 Nr3

PROBLEMY POZNAŃSKIEJ SŁUŻBY ZDROWIA

Część I

GŁĘBOKIE przeobrażenia polityczno-społeczne, które dokonały się w Polsce od chwili objęcia władzy przez klasę robtniczą w roku 1945, miały także decydujący wpływ na określenie nowego modelu społecznej służby zdrowia. Model ten charakteryzują: odpowiedzialność państwa za stan zdrowia wszystkich obywateli, jednolitość organizacyjna, powszechność, planowość, dostępność, jedność profilaktyki i lecznictwa, naukowe podstawy profilaktyki i lecznictwa. Z przytoczonych w opracowaniu liczb oraz z aktualnego stanu organizacji służby zdrowia w Poznaniu wynika, iż w latach 1962-1967 dokonany został znaczny postęp w dziedzinie ochrony zdrowia obywateli. Jest on zgodny z podstawowymi założeniami socjalistycznej służby zdrowia i już obecnie pozwala na skuteczne zagwarantowanie szerokim rzeszom mieszkańców Poznania pełnej opieki profilaktyczno-leczniczej. Rozwój służby zdrowia w Poznaniu przechodził różne fazy. Wobec aktualnych potrzeb ludności miasta, zmieniono niejednokrotnie formy organizacyjne służby zdrowia, zawsze jednak w dążeniu do sprawniejszego jej działania. Dokonanie oceny działalności służby zdrowia i opieki społecznej, z uwagi na jej złożony charakter, nastręcza wiele trudności. Inna będzie ona w oczach pracownika służby zdrowia, kadr kierowniczych lub władz administracyjnych, a inna w odczuciu odbiorców jej usług. Odzwierciedleniem działalności i staniu organizacyjnego służby zdrow&a jest stan zdrowotności ludności Poznania. W latach 1962-1967 ulega ona dalszej poprawie. O systematycznym polepszaniu stanu zdrowia mieszkańców świadczą wyniki przeprowadzonych analiz. Z uwagi na brak jednolitej sprawozdawczości, analizy te przeprowadza się w oparciu o takie czynniki, jak poziom absencji chorobowej, sytuacja epidemiologiczna w chorobach zakaźnych, wskaźniki umieralności niemowląt, liczba zgonów W ogóle iltp. Dane uzyskiwane tą drogą nie stanowią wprawdzie p e ł n e g o obrazu, tym niemniej pozwalają w przybliżeniu określić stopień zdrowotości społeczeństwa. Szczególnie duży postęp zanotowano w zwalczaniu epidemii. Współczynniki zapadalności na 100 tys. ludności wykazują w niektórych chorobach zakaź

A. Pietraszkiewicz, M Sikorski, W. Skorupski

nycih wyraźny spadek. I tak np. wskaźnik zapadalności na dur brzuszny zmalał z 2,4 w 1962 r. do 1,6 w 1967 T.; na czerwonkę w tym samym okresie z 24,4 ido 5,8; płonicę z 448,9 do 188,2; krztusiec z 280,6 d 43,4. Błonica i choroba Heine-Medina, które jeszcze w 1962 r. stanowiły poważny problem, w ogóle już nie występowały w 1967 r. Pogorszeniu uległa jedynie sytuacja epidemiologiczna zakaźnego zapalenia wątroby, bowiem wskaźnik zapadalności wzrósł z 219,1 w 1962 r. do 224,6 w 1967 r. Niekorzystnie przedstawia się również sytuacja epidemiologiczna w chorobach wenerycznych. W stosunku do 1962 r. notuje się wzrost zachorowalności zarówno na rzeżączkę, jak i kiłę (kiła - w 1962 r. 175 przypadków, w 1967 r. - 242. Rzeżączka w analogicznym okresie - 718 i 976 przypadków). Istotny sukces zanotowana w zwalczaniu jednej z najcięższych chorób społecznych - gruźlicy. W liczbach bezwzględnych nastąpił spadek przypadków gruźlicy czynnej z 6275 w 1963 r. do 1651 w 1967 r. Liczba osób prątkujących zmalała w analogicznym okresie z 849 do 586. Jest ona jednak nadal zbyt wysoka; przyczyną tego są głównie osoby przewlekle chore. Należy natomiast podkreślić wyraźny spadek liczby źródeł zakażenia, co pozwala na wysunięcie wniosków o spadku zakażeń świeżych, szczególnie w mtodszych grupach wieku. Bardzo pomyślnie przedstawia się sytuacja epidemiologiczna gruźlicy wśród dzieci. W ciągu 1965-1966 nie zanotowano ani jednego przypadku gruźliczego zapalenia opon mózgowych. N a gruźlicę w postaci zakaźnej chorowało w Poznaniu w tym czasie tylko jedno dziecko, a w grupach czynnych zarejestrowano zaledwie 63 dzieci. Wskaźnik zachorowalności na 100 tys. mieszkańców zmalał u dzieci w wieku do 14 lat z 47 w 1963 r. do 3,3 w 1967 r. Dalszym dowodem systematycznej poprawy stanu zdrowotnego ludności naszego miasta jest stałe obniżanie się wskaźnika zgonów niemowląt. W 1962 r. na 1000 żywo urodzonych dzieci, w pierwszym roku życia umierało 38,8 a w 1967 r. już tyko 29,25 (wskaźnik krajowy w r. 1966 wynosił 41,5). Odsetek niemowląt objętych opieką lekarską w Polsce wzrósł w 1965 r. do 9(r/o w miastach ii 40*/« na wsi, a 72,5°/« uczniów w szkołach objęto opieką szkolnej służby zdrowia. W Poznaniu opieką lekarską i pielęgniarską objęto 252 (wszystkie) zakłady nauczania i wychowania, aczkolwiek zarówno wskaźniki rozmiarów opieki, jak i normy obsady osobowej dalekie są od wymagań. Trzeba jednak stwierdzić, że akcje zdrowotne prowadzone wśród dzieci i młodzieży: badania wstępne i okresowe, szczepienia ochronne, prowadzenie grup dyspanseryjnych choirych na gruźlicę, choroby reumatyczne, wady wzroku itp., dbałość o uzębienie i szerzenie zasad higieny osobistej - -spowodowały s y s t e m a t y c z n ą poprawę stanu zdrowotności młodego pokolenia. Stan zdrowotny dzieci naszego miasta ilustrują w znacznym stopniu szczegółowe badania w dzielnicy Jeżyce dokonane w 1965 r. przez Akademię Medyczną. Badaniem objęto 1700 dzieci. W grupie dzieci przedszkolnych zaobserwowano: 3,9% niedoborów wagi i wzrostu; 2,6% wad budowy; 4,9% wad wzroku; 3,3% chorób reHTa tycznych; 1,8"/» schorzeń laryngologicznych; 1,8% chorób układu nerwowego. W grupie dzieci szkolnych stwierdzono: 20,8%schorzeń laryngologicznych: le.6Vo plpskostopia; 14,5% wad postawy; 13,5% wad wzroku; 4,2% wad słuchu; 3,8*/» niedoboru wzrostu i wagi. Z przytoczonych danych wynika, że stan zdrowotny dzieci w wieku szkolnym jest gorszy niż w wieku przedszkolnym. U dzieci starszych schorzenia laryngologiczne oraz wady postawy i wzroku oraz płaskostopie stanowią główne odchylenia od normy. Istotnym problemem wśród młodzieży są schorzenia zębów i wady zgryzu, które u dzieci badanych wynosiły 77% próchnicy i 29,2% wad zgryzu. Czynnikiem umożliwiającym zobrazowanie stopnia zdrowotności mieszkańców jest także poziom i struktura absencji chorobowej. Rejestruje ona w różnych gałęziach gospodarki narodowej przyczyny niezdolności do pracy. Wskaźniki absencji chorobowej dla ogółu ludności nie wykazywały w latach 1962-1967 istotnych różnic i wynosiły 3,16% do 3,64% z rocznymi wahaniami rzędu 0,2%. Wskaźnik ten obliczony dla osób objętych opieką przymusowej służby zdrowia wynosił średnio 4,5% z nieznaczną tendencją zniżkową w ostatnich latach. Porównując obie grupy wskaźników z wskaźnikami krajowymi stwierdza się, że absencja chorobowa w Poznaniu kształtuje się poniżej średniej w kraju. Główną przyczynę absencji stanowią urazy nie związane z wykonaniem pracy zawodowej. Ich liczba systematycznie wzrasta, pochłaniając w 1662 r. 264 tys. dni a w 1967 r. - 425 tys. dni. Na drugim miejscu wymienić należy choroby górnych dróg oddechowych, które w analogicznym okresie wywołały wzrost o około 70 tys. dni niezdolności do pracy. Główne przyczyny absencji są jednak mało znamienne dla oceny stopnia zdrowotności, choroby górnych dróg oddechowych i grypa mają wyraźne wahania sezonowe. W ocenie stanu .zdrowotności istotne wydaje się natomiast nasilenie chorób serca, związane głównie z przesunięciem granicy wieku oraz gwałtowny wzrost chorób układu nerwowego-. Te ostatnie zaczynają odgrywać w społeczeństwie szczególnie niepoślednią rolę. Licziba pacjentów zarejestrowanych w poradniach zdrowia psychicznego Wzrosła w ciągu lat 1962-1967 o ok. 23 tys. osób. W 1967 r. w poradniach zarejestrowanych było 57 630 osób, z czego 7000 chorych psychicznie wielokrotnie hospitalizowanych. Również absencja spowodowana nowotworami złośliwymi wykazuje tendencję zwyżkową, związaną być może im. in. ze zwiększenieim stopnia wykrywalności. Schorzenia układu krążenia, choroby psychiczne oraz nowotwory stanowić będą w najbliższej przyszłości o kierunkach działania społecznej służby zdrowia.

POMOC ZDROWOTNA OTWARTA

W latach 1962-1967 nastąpiła w Poznaniu wyraźna poprawa stanu lecznictwa otwartego. Do 1967 r. prowadziło działalność sześć przychodni obwodowych. Każda dzielnica posiadała jedną przychodnię obwodową, z wyjątkiem Grunwaldu, gdzie istniały dwie. Uchwałą Prezydium Rady Narodowej m. Po

A. Pietraszkiewicz, M. Sikorski, W Skorupskiznania z 9 grudnia 1966 r. powołano w miejsce zlikwidowanych wydziałów służby zdrowia i opieki społecznej oraz przychodni obwodowych - nowe jednostki organizacyjne - dzielnicowe zarządy służby zdrowia i opieki społecznej . Uchwałą tą zatwierdzono również schemat organizacyjny nowo powstałych jednostek. Celem Uchwały było usprawnienie zarządzenia i kierowania podległymi jednostkami służby zdrowiaa. Lecznictwo otwarte podstawowe

Lecznictwo podstawowe obejmuje: a) poradnie ogólne; fu) poradnie dla dzieci; c) poradnie dla kobiet; d) poradnie lekairsko-dentystyczne i e) gabinety zabiegowe. Poradnie podlegają organizacyjnie (przychodniom rejonowym, których na koniec 1967 r. było w Poznanliu 29. W latach 1962-1967 nowe przychodnie rejonowe powstawały przede wszystkm na peryferiach dzielnic oraz w nowych osiedlach mieszkaniowych. O rozwoju ilościowym przychodni rejonowych i poradni lecznictwa podstawowego informuje tabela 2. Wzrost licz

Tabela 1

PRZYCHODNIE OBWODOWE I REJONOWE W POZNANIU W LATACH 1962-1967

Liczba Liczba przychodni: Liczba rejonów: Rok mieszkańców obwodo- rejono(w tys.) wych wych ogólnych dziecięcych kobiecych 1962 422,7 5 19 98 47 25 1963 425,2 5 22 101 50 30 1964 431,7 5 25 102 53 33 1965 435,9 6 25 106 54 37 1966 442,5 6 28 110 56 37 1967 446,7 5 29 112 58 36

bowy rejonów lecznictwa podstawowego wyprzedzał wzrost liczby mieszkańców, dzięki czemu osiągnięto spadek średniej liczby mieszkańców na jeden rejon (talbela 2). Sredniia liczba mieszkańców w rejonach ogólnych spadła z 4297 w 1962 r. do 3971 w 1967 r. W poradniach dziecięcych i kobiecych spadek średniej jest jeszcze bardziej wyraźny. Niestety, w poszczególnych dzielnicach dysproporcje w średniej liczbie mieszkańców na jeden rejon ogólny są jeszcze zbyt duże. I tak U{ >. w 1967 r. w dzielnicy J eżyce średnia była najniższa i wynosiła 3369; w dzielnicy Grunwald zaś średnia była najwyższa i wynosiła 4484. Przy interpretacji tego zjawiska nie można pominąć faktu, że duża część mieszkańców Poznania (około 36 tys.) objęta jest służbą zdrowia Polskich Kolei Państwowych (z czego około (JJ/o z dzielnicy Wilda), Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Ministerstwa Obrony (Narodowej. Niezależne od tego, systematyczną opieką profilaktyczno-leczniczą przemysłowej służby zdrowia objęci

Tabela 2

ŚREDNIA MIESZKAŃCÓW PRZYPADAJĄCYCH NA REJON LECZNICZY W POZNANIU W LATACH 1962-1967

Poradnie: ogólne dziecięce kobiece Rok Dzielnice średnia średnia średnia liczba mieszkań- liczba mieszkań- liczba mieszkań - rejonów ców na l rejonów na ców l rejonów ców na l rejon rejon rejon 1962 Poznań 98 4 297 47 8 961 25 16 848 1963 ]l 101 4 209 50 8 503 30 14 172 1964 102 4 232 53 8 145 33 13 081 1965 » 106 4 113 54 8 074 37 11 783 1966 " 110 5 007 56 7 870 37 11 912 1967 Z tego w roku 1967 Grunwald 32 4 484 17 8 969 9 15 944 Jeżyce 26 3 369 12 7 300 7 12 514 N owe Miasto 13 3 977 6 8 617 6 8 617 Stare Miasto 23 3 643 12 6 983 9 9311 Wilda 18 4 344 11 7 109 5 15 640

Tabela 3

ZGŁOSZENIA CHORYCH W DZIELNICACH POZNANIA W ROKU 1966 W PORADNIACH OGóLNYCH I REJONOWYCH

Liczba mieszkańców VVskaźnik zgłasza1ności Potrzeby uruchomienia Dzielnica na 31 XII 1966 r. na 1000 mieszkańców nowych rejonów Grunwald 141 042 l 802 5 Jeżyce 87 216 2 385 l Nowe Miasto 52 286 l 985 3 Stare Misto 84 369 2 220 - Wilda 77 560 l 701 3 Ogółem miasto 442 473 2002 12są pracownicy wielu poznańskich zakłaidów przemysłowych i usługowych. Przyjąć wobec tego należy, iż średnia praktycznie przypadająca na jeden rejon jest niższa od licziby wykazanych w tabeli 2. Z analizy stanu lecznictwa podstawowego ogólnego oraz potrzeb ludnościbiorąc za podstawę zgłoszenia chorych (taibela 3) i konieczność ciągłego rozwijania profilaktyki - wynika, iż istniejąca w Poznaniu sieć rejonów ogólnych jest niewystarczająca. W celu pełnego zaspokojenia potrzeb ludności aktualna I

A. Pietraszkiewicz, M. Sikorski, W. Skorupski

Tabela 4

LICZBA REJONÓW LEKARSKICH OGóLNYCH W LATACH 1962 1967

Grunwald JeŻyce Nowe Miasto Stare Miasto Wilda 1962 j 1967 1962 1 1967 1962 J 1967 1962 1967 1962 1967 27 32 23 26 10 13 22 23 16 18

Tabela 5

USŁUGI ŚWIADCZONE PRZEZ POZNAŃSKIE LECZNICTWO PODSTAWOWE W PORADNIACH I W DOMU CHOREGO W LATACH 1962-1967 Dzielnica Porady w poradni Grunwald 220 910 193 334 217 616 215 533 230 828 251 221 JeŻyce 171 598 184 547 176 474 189 973 191 384 190 518 Nowe Miasto 75 859 73 765 81 571 81 597 98 63 O 108 385 Stare Miasto 167 498 148 229 157 214 158 569 171 621 I 175 244 Wilda 148 569 101 644 112512 135 136 124 175 102 400 Razem; 784 434 701 519 745 387 728 908 816 602 827 768 Wizyty w domu Grunwald 17 440 14 226 17 056 18 102 19 433 18 576 JeŻyce 13 054 12 391 16 164 5 793 16 684 19 469 Nowe Miasto 6 448 5515 6 549 6 034 6 160 6 866 Stare Miasto 19 094 13 460 11485 10 606 16 543 16 561 Wilda 10 053 7 219 6 784 7 345 7 033 7 202 Razem: 66 089 52 811 58 038 47 880 65 817 68 674. Iliczba rejonów ogólnych winna zwiększyć się o dwanaście, zwłaszcza iż dzięki dynamicznemu rozwojowi budownictwa wzrasta licziba mieszkańców w nowych osiedlach mieszkaniowych, powstających dość daleko od centrum miasta, w których dotychczas placówek służby zdrowia nie było. Wzrost liczlbowy rejonów lekarskich ogólnych w latach 1962-1967 przedstawia tabela 4. Godny podkreślenia jest fakt, iż w 112 rejonach lekarskich ogólnych, czynnych w 1967 r., zatrudniano 108 lekarzy w pełnym wymiairz godzin; pozostali lekarze zatrudniani w placówkach peryferyjnych (np. Krzesiny, Podolany, Psarskie, Starołęka) pracowali proporcjonalne do istniejących tam potrzeb. Mimo starań organizatorów służby zdrowia, nadal notowano jeszcze niepożądanie dużą fluktuację w zatrudnieniu lekarzy rejonowych, która w 1966 r. przekraczała 10%. Stabilizacja lekarzy pracującychw rejonach śródmiejskich jest większa niż w rejonach peryferyjnych. Jako przyczynę fluktuacji należy przyjąć chęć odbywania specjalizacji drogą zdobywania etatów szpitalnych lub klinicznych, albo w charakterze wolontariuszy w godzinach rannych. Regulacja płac przeprowadzona w 1967 r., jak wynika z poczynionych spostrzeżeń, korzystnie wpłynęła na stabilizację kadr lekarskich. Znacznie korzystniej niż w poradniach ogólnych przedstawia się stabilizacja lekarzy poradni dziecięcjich, kobiecych oraz poradni specjalistycznych. Mimo odnotowanych trudności obserwuje się w ostatniiim pięcioleciu (1962-1967) korzystny, choć powolny proces stabilizacji kadr lecznictwa podstawowego. Jak kształtowały się usługi świadczone przez lecznictwo podstawowe w poradniach i w doimu chorego - obrazuje tabela 5b. Lecznictwo otwarte specjalistyczne

Opieka specjalistyczna w Poznaniu polega na świadczeniu usług zapobiegawczo-leczniczych w różnych dziedzinach medycyny oraz na udzielaniu pomocy przy rozpoznaniu chorób i ustalaniu metod leczenia. Opiekę zdrowotną specjalistyczną w lecznictwie otwartym sprawują: poradnie specjalistyczne dzielnicowych zarządów służby zdrowia; poradnie lub przychodnie miejskie, przyszpitalne i przykliniczne. Poradnie dzielnicowe zapewniają całej ludności obwodu specjalistyczną pomoc lekarską. Przychodnie miejskie lub poradnie przykliniczne uzupełniają działalność dzielnicowych zarządów służby zdrowia w tej dziedzinie. Stan organizacyny i działalność poradni specjalistycznych w latach 1962-1967 ilustruje tabela 6.

Podkreślić należy, że każ d a dzielnica posiadała w 1967 r. wszystkie niezbędne poradnie specjalistyczne: chirurgiczne, chirurgii dziecięcej, kardiologiczne, laryngologiczne, neurologiczne, okulistyczne, przeciwgruźlicze, reumatologiczne, skórno-wenerologiczne, zdrowia psychicznego. W takich specjalnościach, jak np. endokrynologia, gastrologia, onkologia itp. mieszkańcy korzystali z poradni miejskich zorganizowanych w oparciu o Miejską Poradnię Specjalistyczną lub szpitale i kliniki Akademii Medycznejc Ochrona macierzYństwa i zdrowia dziecka

Ocena zmian i postępu - ze szczególnym uwzględnieniem profilaktyki - w dziedzinie opieki nad matką i dzieckiem w Poznaniu w latach 1962-1967 wskazuje na stałą systematyczną poprawę. Wyrazem tego jest coraz lepsza opieka profilaktyczna nad małym dzieckiem i młodzieżą szkolną. Poprawiła się zdrowotność dzieci, zmniejszył stopień zapadania na choroby zakaźne i zwiększyła się odporność na inne choroby. Łączy się z tym także spadek umieralności dzieci do jednego roku życia i do

A. Pietraszkiewicz, M Sikorski, W Skorupski

Tabela 6 DZIAŁALNOŚĆ PORADNI SPECJALISTYCZNYCH W LECZNICTWIE OTWARTYM W POZNANIU W LATACH 1962-1967

Liczba Liczba osób przyjętych w ciągu roku: Liczba VVyszczegó1nienie poradni stanowisk w domu lekarskich Ogółem w poradni chorego 1 1 2 3 4 I , 5 6 Chirurgiczne 1962 8 150 420 150 418 2 1967 12 34 207 035 207 035 Internistyczne 1962 5 10 347 10 176 171 1967 8 17 30 660 30 561 99 Kardiologiczne 1962 6 29 628 29 587 41 1967 6 6 24 976 24 956 20 Laryngologiczne 1962 10 100 912 100 912 1967 13 18 111 157 111 133 24 Neurologiczne 1962 7 50 230 50 018 217 1967 7 14 64 201 63 885 316 Okulistyczne 1962 9 132 018 131 969 49 1967 10 13 152 511 152 399 142 Przeciwgruźlicze 1962 4 69 375 68 370 l 005 1967 8 36 68 737 68 042 695 Reumatologiczne 1962 8 23 172 23 170 2 1967 10 14 35 387 35 115 272 Skórno-wenerologiczne 1962 6 79 783 79 720 63 1967 9 15 94 690 94 532 158 Urologiczne 1962 3 27 610 27 610 1967 5 9 31 759 31749 2 VV ąskie specjalizacje*) 1962 28 159 520 159 169 351 1967 40 93 151 297 149 284 2013

*) onkologiczna, ortopedyczna, zapalenia wirusowego wątroby, jelitowa, konsultacyjne dla kobiet, chirurgii torąka1nej itp.

Tabela 7

PORADNIE I REJONY DZIECIĘCE W POZNANIU, W LATACH 1962-1967

Grunwald Jeżyce N owe Miasto Stare Miasto Wilda Poznań Rok pora- rejo - pora- rejo- pora rejo - pora- rejo - pora- rejo- pora- rejodni nów dni nów dni nów dni nów dni nów dni nów 1962 4 13 4 11 4 5 4 8 2 10 18 47 1963 4 14 5 12 5 5 4 9 3 10 21 50 1964 5 15 5 12 5 6 5 10 3 10 23 53 1965 5 15 5 12 5 6 5 11 3 10 23 54 1966 7 16 4 12 5 6 5 11 4 11 25 56 1967 6 17 4 12 5 6 5 12 4 13 24 58lat 14. Lepiej zorganizowane lecznictwo ginekologiczno-ipołożnicze zdolne było doprowadzić do hospitalizacji wszystkich porodów, poprawiło opiekę nad kobietą ciężarną oraz rozpoczęło szeroko zakrojoną akcję profilaktyczną w kierunku wczesnego wykrywania ralka narządów rodnych kobiet. W Poznaniu posiadaliśmy na koniec 1967 r. 24 poradnie dziecięce z 58 rejonami pediatrycznymi. W porównanliiu z 1962 r. licziba poradni wzrosła o sześć, a liczba rejonów pediatrycznych o jedenaście (tabela 7). Rejonizacja została w zasadzie ukończona w 1960 r. W miarę powstawania nowych rejonów - z uwagi na tworzenie się dużych skupisk ludności w nowych osiedlach mieszkaniowych - zmniejsza się ich wielkość. W 1962 r. jeden rejom pediatryczny obejmował średnio swym zasięgiem 8961 mieszkańców, ia w 1967 r. - 7669, czyli zmniejszył się o 1292 mieszkańców. Najniższą średnią liczbę mieszkańców w rejonie pediatrycznym posiadała dzielnica Stare Miasto 6983, najwyższą Grunwald 8969 mieszkańców. Poradnie dziecięce prowadziły działalność w dziedzinie profilaktyki i leczniikrtwa oraz oświaty sanitarnej. Przestrzegana była zasada, iż ten sam lekarz i ta sama pielęgniarka obejmują opieką dziecko zarówno zdrowe, jak i chore. Rozwój opieki nad dzieckiem w latach 1962-j 967 przedstawia tabela 8.

Liczba świadczonych usług stale wzrasta. Dążeniem pediatrycznej służby zdrowia jest poprawianie 'ich jakości poprzez zwiększenie liczby wizyt domowych, zarówno u dziecka zdrowego w naj wcześniejszym okresie życia, jak i u dziecka chorego. W 1966 r. noworodki kontrolowane były w domach przez lekarzy i pielęgniarki w 96,8°/». Pozostałe niemowlęta zamieszkałe w rejonie objęte były opieką przez inne instytucje (nip. służbę zdrowia Polskich Kolei Państwowych). Aby zapewnić ciągłość opieki nad noworodkieim, wprowadzono od 1 I 1967 r. dwudiziestodniowy patronat położnej rejonowej, której pracę ściśle powiązano z poradnią dziecięcą. Jednym z podstawowych zadań profilaktyki są szczepienia ochronne dokonywane we wszystkich placówkach dziecięcych (poradnia, żłobek, domffi . * o o r - ON · * CD Cfy l ID 4t ro O .* ID Tl" rf o \ rs o- ro SO '.t [J. y; C\ ro CN ['-! UJ c/L t--i ffio on 0.1 O r-r SO . fo P i CW &b CD <N r-:I SO _H SJ "JI) ['M <N (N ffi ffi . *ro SC 00 CO ffi 00 g go ON ::t? * tN (N ['LI -;- O l -=t (N f -t CO CLI rN ['LI ['-! ¥.r O!

ON »N n Cb o o -H o A (N - t . 1\ .. n " 11 n I - U 00 ...- 0\ O. ...3 f-> (5 10 ."0 I 4 _ A o * o 1 A

,* b * M N ro

11 b 00 1ro 'n ol Ol wo O 0- 0/'0 CO SO so [,O es CO rO CN m Ufr ID wo -T O so O r- o- SO 1 vi O cc os 00 CO r- r00 O wo [,O 80 00 CO i fi at- Ol O OS O w:J WO WO st WO O rO SO co -3- wo In 'O) wo 00 ro ro wo otC4 Ol Ol Ol CN ['LI [,O WO sc r» so NO SO so so SD OS er> co. CS OSmałego dziecka, przedszkole, szkoła). Procent wykonywanych szczepień systematycznie wzrasta i zbliża się do wysokości maksymainej, w wyniku czego zachorowalność na choroby zakaźne obniżyła się bardzo znacznIe. Jako miernik oceny pracy 'profilaktyczno-leczniczej przyjąć można wskaźnik umieralności niemowląt (tabela 9). W latach 1962-1966 najgorsze wskaźniki w Poznaniu wykazywały dzielnice: Stare Miasto i Nowe Miasto, tezy pozostałe legitymowały się wskaźnikami niższymi od wskaźnika miejskiego. Mimo ciągłej obniżki wskaźnika umieralności niemowląt, Poznań w porównaniu z innymi miastami wydzielonymi wykazuje zbyt niski trend w tym kierunku. Na wysokość wskaźnika umieralności wywierają wpływ zgony niemowląt biologicznie mało wartościowych (wady rozwojowe, wcześniaki), które stanowią ok. 50% w pierwszym roku życia. Otwarte lecznictwo ginekologiczno-położnicze opiera się na sieci poradni rejonowych i przyzakładowych dla kobiet. W 1962 r. działało w Poznaniu 14 poradni z 25 rejonami oraz 10 poradni przyzakładowych. W latach 1962-1967 nastąpił wzrost o sześć poradni z 11 rejonami i o cztery poradnie przyzakładowe. W poradniach na koniec 1967 r. zatrudnionych było 36 lekarzy-specjalistów. Stosunek ilościowy specjalistów II stopnia do I stopnia przedstawia się jak 2 : 1; jeszcze do niedawna zatrudniano w poradniach kobiecych lekarzy specjalizujących się, których pozyskano do pracy za cenę stypendium specjalizacyjnego. Na dzień 1 stycznia 1968 r. na pełnym etacie zatrudnionych było tylko szesnastu lekarzy- Pozostali byli zatrudnieni w wymiarze dwóch lub trzech godzin, toteż 60% poradni czynnych było w godzinach popołudniowych. Podział ma rejony przedstawia się następująco: w dzielnicach Stare i Nowe Miasto odpowiada normie (9000 mieszkańców). Naj

Tabela 9

WSKAźNIK UMIERALNOŚCI NIEMOWLĄT W POZNANIU W LATACH 1962-1967 W °/00

Dzielnica 1962 1963 1964 1965 1966 1967 Poznań ogółem 38,84 31,83 29,89 27,86 25,52 29,25 Grunwald 37,22 38,31 32,16 23,65 24,51 25,97 Jeżyce 43,61 35,07 26,20 26 32 23,56 27,50 N owe Miasto 42,08 24,09 32,10 31 68 27 92 33,47 Stare Miasto 33,56 30,18 31,55 30,53 35,19 41,76 Wilda 36,45 26,87 26,61 31,58 18,74 21,44gorzej przedstawia się sytuacja w dzielnicy Wilda, gdzie norma ludności na jednego lekarza-ginekologa przekroczona została dwukrotnie. Dla poiprawy sytuacji w tej dzielnicy liczba rejonów winna wzrosnąć przynajmniej o trzy. Należy dążyć do wymiany lekarzy zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin ma lekarzy pełnoetatowych. Poradnie kobiece przyzakładowe obejmowały opieką około 14 000 kobiet, pracownic największych zakładów. Średnio na etat położnika przypadało v/ lecznictwie przyzakładowym 2530 kobiet. W działalności poradni kobiecych najważniejszym zadaniem była opieka przedporodowa nad kobietą ciężarną. Nie zaniedbując opieki nad kobietą ciężarną, rozszerza się działalność w zakresie profilaktyki raka szyjki macicy. W perspektywicznym planie rozwoju tej profilaktyki należy 'uwzględnić tworzenie pracowni histopatologicznych, bez których pewna i szybka diagnostyka raka jest niemożliwa. O wynikach pracy lecznictwa otwartego i zamkniętego świadczą wskaźniki umieralności okołoporodowej noworodków i zgonów kobiet w związku z ciążą, porodem i połogiem. Wskaźniki zgonów kobiet na 10 000 porodów w latach 1963-1966 kształtowały się następująco: 1963 - 6,45; 1964 - 2,21; 1965 - 11,20; 1966 - 8,9. W 1965 r. zaobserwowano wzrost liczby zgonów. Jednakże szczegółowa analiza wykazała, że przyczyną zgonów był zły stan zdrowia rodzących i w żadnym z tych przypadków nie stwierdzono zaniedbań ze strony służby zdrowia. Wskaźnik zgonów noworodków zdolnych do życia w ostatnich latach systematycznie obniżał się. W 1963 r. wskaźnik ten wynosił 20,1%», a w 1966 r. - 18,7V Pomyślnie też rozwijała się akcja zapobiegania ciąży niepożądanej, czego wyrazem jest stały spadek zabiegów przerwania ciąży.

PRZEMYSŁOWA SŁUŻBA ZDROWIA

Ochrona zdrowia w przemyśle stanowi jedną z najważniejszych form działania poznańskiej służby zdrowia. Środki przeznaczone na przemysłową służbę zdrowia w 1967 r. wynosiły około 270/0 wydatków budżetowych miasta

A. Pietraszkiewicz, M Sikorski, W Skorupskina otwarte lecznictwo. W latach 1962-1967 wzrosły nakłady na tę dziedzinę działalności z 15 456 tys. zł. do 19 606 tys. zł. Środki te pozwoliły na objęcie opieką profilaktyczną i leczniczą na koniec 1966 r. około 9F/o> pracowników uprawnionych do świadczeń ze strony przyzakładowej służby zdrowia. Pracownikom 52 małych zakładów pracy zapewniono również opiekę lekarską przez zezwolenie na zatrudnienie lekarzy z własnych środków. Liczba zakładów przemysłowych, objętych zasięgiem działania przemysłowej służby zdrowia, wynosiła w 1967 r. 82 w porównaniu do 58 w 1962 r. Wzrost zasięgu świadczeń przychodni przyzakładowych nastąpił w tym okresie wyłącznie przez tworzenie większych przychodni międzyzakładowych wyższych typów (tabele 10 iII).

Tabela 10

PRZYCHODNIE ZAKŁADOWE W POZNANIU W LATACH 1962-1967

Typ przychodni 1962 1967 Przyzakładowe 52 38 Międzyzakładowe 12 22 Razem: 64 59 N ajniższego (I typu) 36 25

Tabela 11

PORADNIE I PRACOWNIE SPECJALISTYCZNE PRZY PRZYCHODNIACH ZAKŁADOWYCH W POZNANIU W LATACH 1962-1967

Rodzaj poradni i pracowni I 1962 1967 E1ektro kardio graficzne 3 4 Laboratoria analityczne 12 26 Poradnie specj alistyczne 33 36 Radiologiczne 5 6

Wzrost kadry lekarskiej, aczkolwiek nie zaspokajający jeszcze w pełni potrzeb przemysłu, jest znaczny i stawia Poznań na jednym z czołowych miejsc w kraju. Zatrudnienie lekarzy medycyny w przemyśle wzrosło ze 168 w 1962 r. do 186 w 1967 r., w tym 135 na pełnych etatach. Korzystnue kształtuje się także struktura zatrudnienia lekarzy. Przez wzrost liczb lekarzy, pracujących w pełnym wymiarze godzin w przemyśle, osiągnięto większą stabilizację tej kadry, lepszy poziom wyszkolenia, a zatem i wyższy poziom świadczeń profilaktycznych. Stabilizacja i systematyczne szkolenie lekarzy sprawiło, że liczba, specjalistów z dziedziny medycyny przemysłowej wzrosła na koniec 1967 r. a z 30 do 55. Liczba lekarzy zdobywających tę specjalizację stale wzrasta. Na przykład w 1967 r. staż do specjalizacji odbywało 49 lekarzy. Dyna

Tabela 12

BADANIA PROFILAKTYCZNE W LATACH 1962-1967

Przychodnie Poradnie higieny pracy Rok Osób Badania objętych badania Badania Razem Badania Badania kontrolne badaniem wstępne okresowe wstępne okresowe i celowe okresowym 1962 116 000 39 084 76 915 13 316 5 675 6005 1636 1967 100 737 36 770 63 967 31 610 16 186 14 834 590

Tabela 13

DENTYSTYKA W PRZEMYSŁOWEJ SŁUŻBIE ZDROWIA W LATACH 1962-1967

Liczba osób Lata Liczba Liczba sanacji Liczba Liczba zbadanych przyjętych osó b jamy ustnej wypełnień ekstrakcji profilaktycznIe 1962 161 505 7729 65 088 35 978 22 742 1967 162 099 11720 64 533 29 615 39 659

miczny rozwój przemysłu i jego potrzeby wyprzedzają jednaik nawet ten stosunkowo duży ilościowy i specjalistyczny wzrost ikadry lekarskiej. Konieczność obejmowania opieką lekarską coraz większej liczby załóg spowodowała w ciągu lat 1962-1967 pewien spadek wskaźnika zapewnienia opieki lekarskiej. Pełne zapewnienie opieki lekarskiej posiadają jedynie zakłady przemysłu kluczowego (metalowego, chemicznego i paliw). Naj niżej kształtuje się przeciętne zatrudnienie lekarzy medycyny w budownictwie (4 godziny /1000) i transporcie (3,8 godziny/1 000). Duże potrzeby i niepełne ich pokrycie występuje jeszcze w zakresie personelu pomocniczo-lekarskiego. Liczba pielęgniarek nawet zmalała w stosunku do 1962 r. o dzieflięć osób (ze 146 w 1962 r. do 136 w 1966 r.).

iPoidstawowe zadanie profilaktyki przemysłowej polega na bieżącym nadzorze środowiska pracy, i ocenie ryzyka zawodowego. Rozeznanie środowiska pracy przez lekarzy przemysłowych (przez zmetrykowanie stanowisk pracy a nawet całych zakładów), zostało wykonane przez poradnie higieny pracy. Utworzenie pracowni higieny pracy w trzech dzielnicowych stacjach sanitarno-epidemiologicznych (Grunwald, Jeżyce i Nowe Miasto) pozwala na częstsze ilościowe pomiary czynników szkodliwych w przemyśle. W wyniku oceny warunków pracy ustalono właściwe terminy lekarskich badań okresowych, Aktualnie badaniami tymi objęci są wyłączniie pracownicy na

2 Kronika miasta Poznania

A. Pietraszkiewicz, M Sikorski, W Skorupski

rażeni na szkodliwość i w pracy zawodowej. Rozpoznawanie chorób zawodowych, które są chorabatmi o przebiegu przewlekłym, powoduje konieczność wykonywania swo'istych analiz laboratoryjnych i licznych kosztownych zdjęć rentgenowskich. Mimo trudności związanych z możliwościami pracowni analitycznych i radiologicznych badania były coraz liczniejsze (tabela 12). Od 1962 r. następował stopniowy wzrost zasięgu opieki stomatologicznej w przemyśle (94 110 osób w 1963 r. do 101 595 osób w 1966 r.) Aktualnie około 9(r/o pracowników objętych opieką przemysłowej służby zdrowia korzysta również z opieki stomatologicznej. Kierowanie rozwojem opieki stomatologicznej w przemyśle w latach 1963-1967 polegało na koordynowaniu organizacji nowych gabinetów (wyposażonych głównie przez zakłady pracy) oraz przez właściwe wykorzystanie kadr lekarzy-Adentystów. Przemysłowa służba zdrowia posiadała na koniec 1967 r. 47 paradni lekarsko-'dentystycznych (37 w 1962 r.) w których pracowało 62 lekarzy dentystów (49 w 1962 r.) (tabela 13).

Zmniejszenie liczby przYJęc w poradniach lekarsko-dentystycznych w 1965 r. wynika z prawidłowego prowadzenia sprawozdawczości oraz z wprowadzenia w szerokim zakresie planowego leczenia schorzeń zębów i jamy ustnej. Stwierdzić można wzrost liczby badań okresowych i dokonanych sanacji jamy ustnej. Wprowadzany obowiązek dokładnej oceny schorzeń jamy ustnej, wprowadzenie czynnego poradnictwa chorób zębów i przyzębia poprawiło w pewnym stopniu nadal nie zadawalający stan uzębienia pracowników w przemyśle.