FRANCISZEK

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1968.01/03 R.36 Nr1

ŁOZOWSKI

Z DZIAŁALNOŚCI WIELKOPOLSKIEJ GRUPY OPERACYJNEJ MINISTERSTWA PRZEMYSŁU W 1945 ROKU

KONCEPCJA grup operacyjnych dla spraw przemysłu na ziemiach Polski centralnej i zachodniej, wyzwolonych w wyniku wielkiej styczniowej ofensywy wojsk radzieckich i polskich, zrodziła się w Polskim Komitecie Wyzwolenia N arodowego już we wrześniu 1944 r. W oparciu o doświadczenia zdobyte na terenach "Polski Lubelskiej" postanowiono mianowicie stworzyć zawczasu specjalne ekipy dla poszczególnych regionów, które posuwając się tuż za frontem, zabezpieczałyby mienie przemysłowe i pokierowałyby oddolnym ruchem klasy robotniczej na rzecz nacjonalizacji fabryk. Do organizacji grup operacyjnych Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego przystąpił w listopadzie 1944 r. W skład grup weszli działacze polityczni i związkowi oraz fachowcy z dziedziny przemysłu: inżynierowie, technicy i ekonomiści. Werbunek do grup operacyjnych przeprowadzano w drodze ogólnej mobilizacji oraz delegowania poszczególnych osób przez partie polityczne i organizacje społeczne. Dla przygotowania członków grup operacyjnych do oczekujących ich zadań w Lublinie i w Warszawie (na Pradze) zorganizowano specjalne kursy. Na kursach tych zapoznano uczestników z węzłowymi problemami polityki Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego oraz z celami i zadaniami grup operacyjnych. W końcowej fazie przygotowań każda z grup otrzymała dokładną mapę wraz z danymi, dotyczącymi liczby i rozmieszczenia .przedsiębiorstw przemysłowych oraz wytyczne w sprawie przejmowania zakładów przemysłowych na terenie swojego działania' . Z chwilą zmiany formy władzy i powstania Rządu Tymczasowego, grupy operacyjne przeszły pod bezpośrednią kontrolę Ministerstwa Przemysłu i - zgodnie z zaleceniami Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów - ich skład został poszerzony o przedstawicieli pozostałych resortów gospodarczych. Ministerstwo Przemysłu w porozumieniu z czynnikami wojskowymi ustaliło punkty wyjścia oraz terminy i trasy posuwania się grup operacyjnych w ślad za frontem. Zgodnie z tymi ustaleniami bazą wypadową dla wielkopolskiej grupy operacyjnej była Warszawa, skąd grupa wyruszyła w dniu 24 stycznia 1945 r., a jej trasa wiodła przez Łódź. N a czele grupy stał dr Stanisław Szenic, którego w okresie późniejszym zastąpił na tym stanowisku inż. Edward Walentek 2. Punktem docelowym dla wielkopolskiej Grupy Operacyjnej Ministerstwa Prze

1 J. W. G o ł ę b i o w s ki, Walka PPR o nacjonalizacją 'przemysłu. Warszawa 1961, s. 111 i nast. «Tamże, s. 117-118.

Franciszek

Łozowskimysłu był Poznań, dokąd dotarła ona w dniu 5 lutego 1945 r. W chwili wkroczenia do miasta trwały tu zacięte walki z hitlerowcami, co nie przeszkodziło jednak grupie w natychmiastowym podjęciu swoich obowiązków 3 . Po urządzeniu się w wyzwolonej części Poznania, przy ul. Chełmońskiego 10, kierownictwo grupy dokonało podziału zadań wśród swoich członków i skierowało lich do określonych ośrodków i powiatów, gdzie niejednokrotnie byli oni pierwszymi przedstawicielami nowej wład zy 4. Podejmując swoje obowiązki, przedstawiciele grupy przystąpili niezwłocznie do zabezpieczenia przed zniszczeniem i grabieżą wszelkich przedsiębiorstw przemysłowych i magazynów surowcowych na powierzonym im terenie, korzystając przy tym z pomocy będących na miejscu właścicieli i robotników. W zabezpieczonych obiektach przemysłowych przeprowadzano inwentaryzację ogólną i szczegółową, i ustanawiano pełnomocników rządu 5 . Na stanowiska pełnomocników, obok ludzi z grupy operacyjnej, powoływano często właścicieli tych obiektów względnie ich powierników, albo też przedstawicieli załóg robotniczych. Zadaniem pełnomocników było zapewnienie opieki nad powierzonym im mieniem, dokonanie rejestracji członków załóg fabrycznych, przeprowadzanie wśród nich pracy polityczno-informacyjnej oraz możliwie rychłe uruchomienie produkcji. Z chwilą uruchomienia fabryk rola pełnomocników kończyła się, a ich funkcje przejmowała tymczasowa administracja przemysłowa.

Dr Stanisław Szenic (Fotografia 1945)roku

Dzięki Grupie Operacyjnej Ministerstwa Przemysłu uratowany został w Wielkopolsce olbrzymi potencjał gospodarczy. W krótkim stosunkowo okresie swojego istnienia grupa ta dokonała wielkiej pracy, zabezpieczając w Poznaniu i województwie łącznie 3300 mniejszych i większych przedsiębiorstw przemysłowych", co stawiało ją wśród najlepszych w kraju.

8 M. S z a ł a g a n , Peperowcy w odbudowie przemysłu wielkopolskiego. W: Jednodniówka Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Partii Robotniczej w Poznaniu. Poznań 1947, s. 25.

* Mówił o tym na zjeździe przemysłowym Ziem Odzyskanych kierownik grup operacyjnych, kpt. inż. A. Wiślicki, stwierdzając: "W bardzo wielu miejscowościach byliśmy pierwszymi przedstawicielami władzy polskiej [...] przez co, chcąc nie chcąc, musieliśmy wchodzić w szereg spraw, które nas nie dotyczyły bezpośrednio, po prostu dlatego, że Pełnomocnik Grup Operacyjnych, przybyły z Lublina czy z Warszawy, w powiecie, gdzie nikogo z Centrali nie było, był uznawany za autorytet". Zob.: Zjazd Przemysłowy Ziem Odzyskanych. Wrocław-Jelenia Góra 27-29 VIII 1945. Warszawa 1945, s. 12. »Procedurę tę omówił w wywiadzie dla prasy kierownik wielkopolskiej Grupy Operacyjnej Ministerstwa Przemysłu, Stanisław Szenic. "Głos Wielkopolski" nr 4, 20 II 1945 r. 1 Archiwum Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Poznaniu. Komitet Wojewódzki Polskiej Partii Robotniczej, protokoły posiedzeń Egzekutywy.

Oceniając wyniki działalności poszczególnych grup operacyjnych w Wielkopolsce, delegat Ministerstwa Aprowizacji i Handlu w Poznaniu, Henryk Chojnacki pisał: "Grupą operacyjną, która okazała największą żywotność [...] była Grupa Operacyjna Ministerstwa Przemysłu. Członkowie tej grupy, którzy opanowali cały teren województwa, spełnili całkowicie nałożone na nich obowiązki"7. Swoje osiągnięcia wielkopolska Grupa Operacyjna Ministerstwa Przemysłu zawdzięczała pomocy i poparciu miejscowej klasy robotniczej. Dając dowody dużej troski o ochronę zakładów przemysłowych, wielu robotników już w końcowej fazie okupacji, z narażeniem życia sabotowało niemieckie zarządzenia ewakuacyjne, uniemożliwiając w ten sposób wywóz najcenniejszych urządzeń fabrycznych w głąb Niemiec. Nie mniej cenne usługi na rzecz ochrony przemysłu oddali robotnicy w dniach wyzwolenia, jeszcze przed przybyciem grupy operacyjnej, kiedy to niejednokrotnie na linii frontu samorzutnie gasili pożary i ratowali fabryki przed kompletnym zniszczeniem 8 . Zastając taką sytuację, członkowie grupy mieli więc niewątpliwie ułatwione zadanie i dzięki temu mogli wywiązać się z nałożonych nań obowiązków ku całkowitemu zadowoleniu władz i społeczeństwa. Po wykonaniu swoich zadań, tj. zabezpieczeniu fabryk, uruchomieniu produkcji i powołaniu administracji przemysłowej grupa operacyjna uległa likwidacji. Proces likwidacji grupy rozpoczął się około 8 marca i trwał do 19 kwietnia 1945 r., kiedy to na całym obszarze państwa polskiego pełnomocnictwa tych organów definitywnie wygasł y 9 . Grupa Operacyjna Ministerstwa Przemysłu w trakcie swej likwidacji przekazała cały swój dorobek i doświadczenie, a także kadrę, organizującym się władzom przemysłowym oraz takim samym grupom na Ziemiach Zachodnich 10. Ze środowiska tej właśnie grupy rekrutował się początkowo w Wielkopolsce cały sztab kierowniczy władz przemysłowych począwszy od wydziałów przemysłowych starostw powiatowych i Urzędu Wojewódzkiego Poznańskiego, a skończywszy na zarządach zjednoczeń przemysłu miejscowego i kluczowego. Wielu spośród tych pionierów przemysłu objęło bardzo odpowiedzialne stanowiska, jak np. inż. Edward Walentek, któremu powierzono funkcje naczelnego dyrektora Centralnego Zarządu Zjednoczenia Kabli".

Reasumując powyższe można stwierdzić, że wielkopolska Grupa Operacyjna Ministerstwa Przemysłu odegrała poważną rolę, daleko wykraczającą poza pierwotnie przewidziane dla niej funkcje, a mianowicie zabezpieczenie przemysłu i przejęcie go na własność narodową. Wniosła ona równie duży wkład w dzieło przejęcia mienia przemysłowego Ziem Zachodnich oraz stworzenia nowego aparatu władz przemysłowych.

Sprawozdanie Wydziału Przemysłowego Urzędu Wojewódzkiego za okres l VIII 1945 - 31 V 1946. Sygn. l/lV/2. ' 'Archiwum Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Poznaniu. Komitet Wojewódzki Polskiej Partii Robotniczej, Wydział Przemysłu. Sygn. 1/IX/88. 8 F. Ł o z o w s ki, Polska Partia Robotnicza w walce o nacjonalizacją przemysłu w województwie poznańskim. W: Polska Partia Robotnicza w województwie poznańskim 1945-1948. Poznań 1%4, s. 171-172.

»1. W. Gołębiowski, op. cit., s. 119.

'» Największej pomocy udzielono na Ziemiach Zachodnich grupie zachodniopomorskiej, do której skierowano 39 osób, o czym mówił kierownik tejże grupy na zjeździe przemysłowym Ziem Odzyskanych, inż. Pilieh. Zjazd Przemysłowy. . ., op. cit., s. 52. » M. s z a ł a g a n, op. cit., s. 25.