HENRYKA 7 ZBIGNIEW NAMYSŁOWSCY

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1967.07/09 R.35 Nr3

ROZWÓJ LECZNICTWA OTWARTEGO W POZNANIU W LATACH 1945 - 1965 Część II. Lata 1961 - 1965

LAT A 1961-1965 są okresem najbardziej dynamicznego rozwoju lecznictwa otwartego w Poznaniu w dwudziestoleciu 1945-1965. Przyczyniło się do tegc m. in. stałe zwiększanie środków budżetowych na rozwój służby zdrowia, powołanie Wydziałów Zdrowia i Opieki Społecznej przy dzielnicowych radach narodowych ł, etatyzacja lekarzy przeprowadzana na przełomie lat 1964/1965. W celu usprawnienia opieki lekarskiej dokonano także nowego podziału miasta na rejony leczniczo-zapobiegawcze 2 . Nowo przeprowadzona rejonizacja wyeliminowała rzucające się w oczy nonsensy poprzedniego podziału na rejony i w dużym stopniu "przybliżyła" mieszkańców do placówek leczniczych. Przy tworzeniu nowych rejonów starano się, aby na każdy z nich nie przypadało więcej niż cztery tysiące mieszkańców. W dzielnicach Stare Miasto i Jeżyce wskaźniki te osiągnięto, w pozostałych natomiast liczba mieszkańców przypadających na jeden rejon "wahała się od 4417 do 4763 osób 3 . Należy tu jednak wyjaśnić, że w latach 1961-1965 znaczna liczba ludności w tych dzielnicach korzystała z opieki służby lekarskiej Polskich Kolei Państwowych (około 36 tys. osób), placówek Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Ministerstwa Obrony Narodowej. Niezależnie od tego, systematyczną opiekę profilaktyczno-leczniczą nad blisko stu tysiącami zatrudnionych sprawowała przemysłowa służba zdrowia. Należy także przyjąć, że około 134 tys. mieszkańców Poznania nie korzystało lub korzystało tylko częściowo z lecznictwa podstawowego. Praktycznie, liczba mieszkańców przypadających na jeden rejon była więc znacznie niższa od danych zawartych w tabelach l i 2.

Na dzień 31 XII 1965 r. czynnych było w Poznaniu 106 rejonów lekarskich, z tego w dzielnicach Grunwald - 29 4 , Jeżyce - 26, Nowe Miasto - 12, Stare Miasto - 23 i Wilda 16.

W latach 1961-1965 znacznie wzrosła także sieć placówek lecznictwa podstawowego i przyzakładowego. W 1961 r. czynnych było ogółem 365 poradni, nato

1 Uchwała Rady Narodowej m. Poznania z dnia 13 XII 1961 r.

2 Rejonizacja przeprowadzona w 1953 r. opierała się na rejonach meldunkowych i była wysoce nie dogodna zarówno dla lekarzy, jak i mieszkańców. Np. na jednej ulicy, nawet krótkiej, zamieszkałej przez niewielu mieszkańców - znajdowały się... trzy lub cztery rejony. » Na dzień 31 XII 1%5 r.

'W roku 1%5 dzielnica Grunwald podzielona została na dwa odręb "e obwody. I skupia 15 rejonów, II - 14.

Henryka i Zbigniew Namysłowscy

Tabela l

ROZWÓJ LECZNICZWA OTWARTEGO W POZNANIU W LATACH 1961-1965

Poradnie ogólne Inne poradnie liczba Średnia Poradnie "D"i"D" 1 Poradnie dla kobiet Rok rejonów mieszkań- średnia średnia ców na liczba mieszko liczba mieszko na 1 rejon rejonów na 1 rejon rejonów 1 rejon A. Miasto 1961 93 4475 42 9908 20 20 808 1962 98 4297 47 8961 25 16 846 1963 101 4209 50 8503 30 14 172 1964 102 4232 53 8145 33 13 081 1965 106 4113 54 8074 37 11 783

" D" - poradnie dla dzieci zdrowych, "D" 1 - poradnie dla dzieci chorych

Tabela 2

STAN LECZNICTWA OTWARTEGO W POZNANIU W ROKU 1965

Poradnie ogólne Inne poradnie Poradnie "D" Poradnie dla kobiet Dzielnica średnia i "D" l liczba mieszko rejonów średnia średnia na 1 rejon liczba mieszko liczba mieszko rejonów na 1 rejon rejonów na 1 rejon Grunwald 29 4656 15 9003 11 12 276 Jeżyce 26 3317 12 7187 7 12 321 N owe Miasto 12 4417 6 8834 6 8 835 Stare Miasto 23 3717 11 7771 9 9 498 Wilda 16 4763 10 7620 4 19 051

, , D" - poradnie dla dzieci zdrowych, "D" 1 - poradnie dla dzieci chorych

miast pod koniec 1965 r. - 437. Poprawa nastąpiła szczególnie w takich dziedzinach, jak np. poradnictwo dziecięce i kobiece, laryngologia i reumatologia. Nowe placówki uruchomiono głównie w ostatnio zbudowanych osiedlach mieszkaniowych Raszyn i Świerczewskiego. Do poprawy opieki lekarskieij nad mieszkańcami Poznania przyczyniła się w dużej mierze etatyzacja lekarzy. Na dzień 31 XII 1965 r. w lecznictwie otwartym i przyzakładowym zatrudnionych było na pełnych etatach 462 lekarzy. Łączna liczba godzin przepracowanych przez lekarzy w 1'%1 r. wynosiła - 1024 234, a w 1965 r. - l 303 400. Mimo wysiłków i starań ze strony administracji pla

III 8IlI Uli ;

ŚSAHS

Przychodnia Obwodowa przy ul. Kórnickiej oddana do użytku 23 VIII 1961 r.

cówek służby zdrowia w lecznictwie otwartym istniała jednak znaczna fluktuacja lekarzy rejonowych. Sięgała ona około 20% rocznie. Zaobserwowano przy tym, iż stabilizacja lekarzy pracujących w śródmieściu była o wiele większa niż w rejonach peryferyjnych. Za główną przyczynę fluktuacji kadr lekarskich należy uznać Laborantka Kazimiera Konieczna obsługuje chęć specjalizacji poprzez etaty w szpita- aparat małoobrazkowy w Przychodni Oblach lub klinikach albo wolontariuszy w wodowej przy ul. Kórnickiej godzinach rannych. Równocześnie z rozbudową lecznictwa podstawowego, specjalistycznego, zakładowego, oświaty i szkolnictwa oraz opieki społecznej wzrastały wydatki budżetowe rad narodowych i zakładów pracy. W roku 1965 jedną czwartą budżetu miasta przeznaczono na rozwój służby zdrowia, głównie na lecznictwo otwarte (tabela 3). Poważne trudności w rozwoju lecznictwa nastręczał znaczny niedobór kadry pielęgniarskiej i średniego personelu medycznego. Wskaźnik zatrudnienia pielęgniarek na 10 aD mieszkańców wynosił np. w 1963 r.

- 29,7, w 1964 r. - 28,8 i w 1965 r. 29,5 i należał do najniższych w miastach wydzielonych w kraju 5. Niekorzystna sytuacja zmusiła władze miejskie do rozbudowy własnego szkolnictwa medycznego. s Przewiduje się poprawę, wskaźników dopiero w 1%7 r. po opuszczeniu Liceum Medycznego Pielęgniarstwa przez pierwszą grupę absolwentek.

Henryka i Zbigniew Namysłowscy

Tabela 3

WYDATKI FINANSOWE NA WSZYSTKIE DZIAŁY LECZNICTWA OTWARTEGO W POZNANIU W LATACH 1961-1965 (w tys. zł)

Lata: Poszczególne działy 1961 1962 1963 1964 I 1965 1 2 , 3 4 1 5 , 6 Dom Małego Dziecka l 672 l 664 l 651 l 753 l 831 Wyprawki niemowlęce 128 98 84 71 67 Punkty położnicze 1 168 l 090 1124 l 058 l 089 Żłobki 4 923 10 847 10 024 10 995 12 063 Koszty przejazdów chorych i lekarzy 57 31 142 503 502 Stacja Pogotowia Ratunkowego 3 142 3 444 3 955 4 344 4 572 Kolumna Transportu Sanitarnego 5 129 6 071 6 340 6 239 7 265 Stacja Sanitarno Epidemiologiczna 4 698 "5 042 5 260 5 353 5 836 Akcje sanitarno epidemiologiczne 178 477 213 328 243 Akcje leczniczo - profilaktyczne 2 659 2 785 2 352 2 435 2 936 Leki i środki pomocy 80 406 89 358 78 323 81265 91 390 Protezownia dentystyczna l 633 l 774 1 844 l 648 l 852 Nadpłaty - 56 - - - Dopłaty do pracowniczych przejazdów kolejowych 226 236 244 253 260 Nagrody 5 5 - - - Walka z alkoholizmem 800 l 246 835 l 353 1 123 Liceum pielęgniarstwa - 2 264 l 764 2 290 l 957 Ośrodek szkoleniowy - 83 - 30 130 Stypendia - 89 396 499 509 Zakłady opieki zamkniętej 400 368 l 037 2 341 2 537 Szkolenie zawodowe inwalidów 3 330 4 326 3 697 3 935 4 302 Akcj e socjalne 3 555 3 345 3 533 3 770 3 816 Zasiłki i zapomogi 5 228 5 792 7 568 7 058 6 874 Lecznictwo otwarte 62 215 72 872 75 857 70 967 77 770 Razem: 181 675 213 333 206 243 208 494 228 924

STAN ZDROWOTNY LUDNOŚCI

Pełna ocena stanu zdrowia ludności Poznania w latach 1961-1965 jest ze względu na złożoność problemu niezwykle trudna, tym bardziej że obowiązująca wówczas sprawozdawczość nie uwzględniała szeregu elementów umożliwiających taką ocenę. Stan zdrowotny ludności Poznania na podstawie wskaźników absencji chorobowej nie wykazał w tym okresie istotnych zmian (tabela 4). W strukturze absencji dominowały nadal nieszczęśliwe wypadki, choroby górnych dróg od

Tabela 4

STRUKTURA ABSENCJI CHOROBOWEJ W POZNANIU W LATACH 1963-1965» (iv tys.)

Ilość dni absencji chorobowej Przyczyny absencji chorobowej w latach: 1963 1964 1965 Wypadki i urazy poza pracą 269 872 330 056 366 150 Ostre zapalenie górnych dvóg oddechowych (bez anginy i zapalenia oskrzeli) 254 450 263 879 320 416 Gruźlica 207 180 242 192 206 627 Grypa 137 699 178 019 149 430 Choro by serca 146 508 164 165 199 307 Choro by nerwowe 131 179 122 843 166 320 Inne choroby układu oddechowego 124 710 110 058 83 069 Choroby skóry i tkanek łącznych 119 450 109 498 112 865 Choi oby układu moczowego 111 201 103 046 114 834 Inne choroby układu trawiennego 99 050 95 498 90 607 Inne choroby zakaźne i pasożytnicze 58 143 87 200 97 572 Nowotwory 75 596 84 758 84 802 Choroby narządów płciowych kobiecych 72 890 83 995 86 906 Gościec 86 359 81 408 93 502 Choroby wątroby, dróg żółciowych, trzustki 78 799 81 273 77 992 Choroby wrzodowe żołądka i dwunastnicy 73 758 76 645 79 278 Choroby psychiczne, psychonerwice i zaburzeń osobowości 80 297 73 546 73 304 Powikłania ciąży i porodu 61 705 73 020 80 926 Wypadki i urazy związane z zawodem 81 697 67 614 87 910 Razem: 2 823 150 2 899 238 3 080 573

* W poprzednich latach sprawozdawczość absencji chorobowej prowadzona była według innych wskazówek i stąd jest z latami 1963 - 1965 nieporównywalna.

dechowyeh i gruźlica 6. Zwraca także uwagę rosnąca z roku na rok liczba dni niezdolności do pracy z powodu chorób serca i nieszczęśliwych wypadków. Główną ich przyczyną jest przede wszystkim wzrost wypadków drogowych. Nastąpił natomiast spadek zachorowań na kilka rodzajów chorób zakaźnych W Poznaniu od roku 1963 nie zanotowano na przykład ani jednego przypadku choroby Heinego Medina (Polio), opanowano także takie choroby, jak: błonica, płonica, krztusiec, czerwonka i dur brzuszny. Wybitna poprawa nastąpiła również w walce ze schorzeniami dzieci na gruźlicę płuc. Dobre wyniki uzyskano głównie dzięki szczepieniom ochronnym przeprowadzonym w 325 placówkach poznańskiej służba zdrowia; na przykład w latach 1963-1'965 wykonano 920 562 różnego rodzaju szczepień.

1 Po wzroście zachorowań na gruźlicą w 1%4 r. tj. od czasu wprowadzenia badań katastralnych, zanotowano już w 1965 r. powolny spadek. Badania masowe mają to do siebie, że powodują statystyczne wybuchy chorób.

Henryka i Zbigniew Namysłowscy

W latach 1961-'1965 zanotowano wyraźny wzrost chorób wenerycznych. W roku 1963 zarejestrowano w Poznaniu 784 przypadki kiły i rzeżączki, w 1964 r. - 843, a w 1965 r. - 898 przypadków tych chorób. Niepokojącym zjawiskiem jest fakt wykrywania zarówno kiły, jak i rzeżączki wśród młodzieży. Zaobserwowano także niebezpieczny wzrost chorób z powodu wirusowego zapalenia wątroby (żółtaczka zakaźna). O zdrowiu ludności obok szczepień ochronnych i opieki profilaktyczno-leczniczej w dużym stopniu decyduje jakość spożywanego pożywienia i wody oraz czystość atmosferycznego powietrza. Nadzór i kontrolę nad tymi zagadnieniami sprawowała i nadal sprawuje Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna dla m. Poznania oraz podległe jej stacje dzielnicowe. Inspektorzy tych placówek przeprowadzali przeciętnie rocznie około 25 tys. kontroli w samym tylko przemyśle spożywczym, gastronomii i handlu artykułami spożywczymi i przekazywali do laboratorium rocznie około 18 tys. próbek produktów żywnościowych. Szczegółowymi badaniami objęto także wodę do picia. Około 93% ludności Poznania zaopatrywała się w wodę do picia z wodociągów miejskich. Pozostała część ludności, zamieszkała głównie na peryferiach, czerpała z własnych ujęć wodnych. Na peryferiach miasta znajdowało się pod koniec 1965 r. około 2300 studzien i pomip. Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna podjęła się przebadania czerpanej z nich wody. Do końca 1965 r. zbadano wodę z 848 studni i pomp. 480 z nich posiadało wodę nieodpowiednią do picia, więc zabroniono jej używania. Dzięki tym kontrolom nie zanotowano w Poznaniu, poza pojedynczymi przypadkami, żadnych masowych zatruć wywołanych piciem wody. Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego pochodziły głównie z kominów zakładów przemysłowych. N a jeden kilometr kwadratowy miasta opadało rocznie przeciętnie 300 ton zanieczyszczeń, tj. mniej więcej tyle, ile wynosi dopuszczalna granica. W kilku jednak punktach miasta, m. in. w dzielnicy Wilda, stopień zanieczyszczeń był większy.

LECZNICTWO SPECJALISTYCZNE

Obok lecznictwa podstawowego przy każdej przychodni obwodowej działały poradnie specjalistyczne. W roku 1961 czynne były cztery poradnie przeciwgruźlicze, sześć skórno-wenerologicznych, osiem okulistycznych, osiem chirurgicznych, pięć reumatologicznych, osiem laryngologicznych, sześć neurologicznych, sześć kardiologicznych, trzy urologiczne. W następnych latach uruchomiono poradnie: gaistrologicziną, hematologiczną, urazowo-ortopedyczną, endokrynologiczną, przeciwalkoholową, zdrowia psychicznego, onkologiczną, a szereg innych już istniejących rozszerzono. Szczególnie powiększono sieć placówek o wąskiej specjalności: W 1961 r. było ich 18, natomiast na koniec 1965 r. - 31.

Działały także placówki specjalistyczno- konsultacyjne Miejskiej Przychodni Specjalistycznej. Większość z nich mieściła się przy klinikach Akademii Medycznej i szpitalach miejskich. W roku 1961 było ich osiem, a pod koniec 1965 r. liczba tych placówek wzrosła do 23. Ponadto Miejska 'Przychodnia Specjalistyczna dysponowała czterema (własnymi pracowniami i laboratoriami. W gestii Miejskiej Przychodni Specjalistycznej znajdowało się również lecznictwo i profilaktyka stomatologiczna. Przychodnia posiadała poradnie: chirurgii sto

matologicznej i stomatologii zachowawczej, ortodontyczną oraz pracownię rentgenowską. W latach 1961-1965 lekarze specjaliści udzielili ponad cztery miliony porad. Mimo poważnego wzrostu liczby lekarzy-specjalistów (w 1961 r. w poznańskiej służbie zdrowia zatrudnionych było 623 specjalistów, a na dzień 31 XII 1965 r. - 955 specjalistów, co stanowiło 75*/0 ogółu zatrudnionych lekarzy medycyny) służba zdrowia, a w szczególności lecznictwo otwarte, odczuwała nadal brak lekarzy w niektórych specjalnościach, a w szczególności: ginekologia, położnictwo, fiyzjatria, laryngologia i higiena szkolna. W latach 1963-1965 261 lekarzy ukończyło specjalizację pierwszego lub drugiego stopnia, a w trakcie specjalizacji pod koniec 1965 r. znajdowało się dalszych 223 lekarzy. Ponadto w ramach stypendiów Studium Doskonalenia Lekarzy w Akademii Medycznej w Warszawie na koszt miasta specjalizowało się 23 lekarzy.

OŚRODEK MATKI I DZIECKA

Ochrona zdrowia matki i dziecka należała przez kilkanaście lat po wyzwoleniu do najtrudniejszych i najbardziej kłopotliwych dziedzin poznańskiego lecznictwa. W latach 1958-1959 liczba zgonów noworodków i niemowląt do jednego roku życia wynosiła 57 promille na 1000 urodzeń żywych i była jedną z wyższych w kraju. Dopiero w roku 1961 nastąpiła, dzięki rozbudowie poradnictwa i profilaktyki, znaczna poprawa. Wskaźnik śmiertelności spadł do 41,41 promille i wynosił w liczbach bezwzględnych 242 przypadki zgonów. Śmiertelność noworodków i niemowląt była w 1961 r. najwyższa w dzielnicach: Grunwald - 46,12 i Nowe Miasto -. 45 promille. Głównym tego powodem była niedostateczna w tych dzielnicach opieka lekarska. W dzielnicy Nowe Miasto na przykład, najbardziej rozległej dzielnicy Poznania, było tylko pięć rejonów pediatrycznych. W latach następnych, w miarę uruchamiania nowych rejonów, liczba mieszkańców przypadających na jeden rejon systematycznie malała (tabela 5), Równocześnie wzrastała liczba zatrudnionych lekarzy. Na dzień 31 XII 1965 w poradniach dziecięcych pracowało już 52 lekarzy na pełnych etatach. Z tej liczby 46 lekarzy było specjalistami I i II stopnia. Poza lecznictwem podstawowym, w znacznym stopniu rozbudowano poradnie specjalistyczne. Na koniec roku 1965 było ich 13, zatrudniających wysoko kwalifikowanych specjalistów. Pięcioletni wysiłek służby zdrowie w zakresie pediatrii przyniósł spodziewane efekty: wybitny spadek śmiertelności noworodków i niemowląt. Wynosił on na 31 XII 1966 r. 27,6 promille, co uszeregowało Poznań na drugim miejscu (po Warszawie) w kraju. Na niski wskaźnik śmiertelności złożyło się wiele czynników, a przede wszystkim poważny wzrost wyspecjalizowanej kadry lekarsko-pielęgniarskiej oraz dobrze przeprowadzana profilaktyka. Do najważniejszych zagadnień profilaktycznych zaliczyć należy wzrowo prowadzone szczepienia ochronne. N a przykład 98% wszystkich żywo urodzonych dzieci zaszczepiono przeciwko gruźlicy'. Tak samo skutecznie przeprowadzane były szczepienia przeciwko chorobie Heinego Medina i Di-Per- Te (szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi),

7 Należy to uwazac za maksimum, gdyż nie szczepi się noworodków patologicznych, nie rokujących 48 godzin życia.

3 Kronika miasta Poznania

Henryka i Zbigniew Namysłowscy

Tabela 5

ROZWÓJ PORADNI PEDIATRYCZNYCH W POZNANIU W LATACH 1961-1965

Ruch pacjentów Wskaźnik Prze- wizyt Liczba ciętna domoPorad- Uro- miesz- na l liczba liczba wych Rejony kańców liczba Rok nie dzenia rejon porad porad porad do ogólPozna- pedia - w domu w po- ogółem nej nia tryczny radni liczby udzielonych porad 1961 20 42 5776 416 154 9908 955 64 205 65 160 1,5 1962 18 47 5355 421 152 8961 1603 63 716 67 319 2,4 1963 21 50 5419 425 154 8503 1075 58 327 59 402 1,8 1964 23 53 5285 431 671 8145 2364 68 329 70 693 3,4 1965 23 54 435 989 8074 3992 62 837 66 829 6,0które wykonywano wokoło 90%. Najlepszym dowodem dobrze przeprowadzonych szczepień jest to, że w latach 1963-ilS65 nie zanotowano w Poznaniu ani jednego zachorowania na chorobę Heinego Medina. Również przypadki zachorowania na błonicę spadły niemal do zera. Jeszcze w roku 1960 zanotowano ich 90, a w 1965 r. jedan przypadek. Masowa propaganda racjonalnego żywienia niemowląt oraz częste kontakty lekarzy z matkami przyczyniły się także do zmniejszenia zachorowań na biegunkę. Prowadzona w tej dziedzinie ścisła statystyka wykazywała nie tylko spadek zachorowań ma tę groźną chorobę, ale także ogromne zmniejszenie śmiertelności. W roku 1963 na przykład zanotowano 470 przypadków zachorowań dzieci do dwóch lat życia i dziesięć zgonów z tego powodu, w następnym roku zachorowało 209 dzieci, z których dwoj-e zmarło, natomiast w 1965 r. na biegunkę zapadło 97 dzieci i wszystkie zostały wyleczone. Z ochroną zdrowia dziecka wiązał się ściśle rozwój sieci żłobków dzielnicowych i przyzakładowych. Niestety liczba tych placówek uległa w latach 1961-1965 tylko nieznacznemu zwiększeniu, bowiem uruchomiono jedynie dwa żłobki tygodniowe na 183 miejsca. Z 19 istniejących w 1965 r. żłobków jedenaście dzielnicowych dysponowało 790 miejscami, a osiem zakładowych - 450 miejscami. Dlatego też potrzeby w tej dziedzinie były bardzo duże. Działały także dwa domy małego dziecka na 87 miejsc. Część przebywających tam dzieci kierowana była w ciągu każdego roku na wychowanie do rodzin opiekuńczych. W latach 1963-1965 64 dzieci przebywało u 45 rodzin opiekuńczych, a 70 dzieci zostało adoptowanych. Niekorzystnym zjawiskiem jest przedłużanie się pobytu dzieci w tych placówkach, a nawet pewna liczba dzieci tam przebywających wykazywała niedorozwój umysłowy. W Poznaniu brakowało specjalnego szpitala dla dzieci nieuleczalnie chorych.

Żłobek dzielnicowy przy ul. Świt 47/49 oddany do użytku 10 XII 1964 r.

Opiekę profilaktyczną i leczniczą nad kobietami sprawowały poradnie "K", położne rejonowe i szpitale położniczo-ginekologiczne. W porównaniu z poradnictwem dziecięcym rozwój poradnictwa dla kobiet był w latach 1961-1965 niedostateczny. Według obowiązujących norm, na 10 tys. mieszkańców powinien przypadać jeden lekarz-ginekolog. Tymczasem w roku 1961 działało trzynaście poradni z dwudziestoma rejonami. Na jeden rejon przypadało średnio 21 tys. mieszkańców. W następnych latach nastąpiła pod tym względem pewina poprawa, ale nadal w lecznictwie kobiecym brakowało przynajmniej dwudziestu lekarzy-ginekologów. Poważnym mankamentem hamującym rozwój poradnictwa dla kobiet był brak położnych rejonowych. W latach 1961-1965 liczba położnych zwiększyła się zaledwie o siedem osób. Na dzień 31 XII 1965 r. lecznictwo otwarte zatrudniało 52 położne, z których część obsługiwała także położnice w powiecie poznańskim. Odebrały one w omawianym okresie 1663 porody w mieszkaniach oraz przeprowadziły 151470 wizyt domowych.

HIGIENA SZKOLNA

W roku 1961 w Poznaniu znajdowało się 227 różnego typu zakładów nauczania i wychowania, do których uczęszczało ogółem 85 639 uczniów. Młodzież 172 zakładów objęta była opieką lekarsko-higieniczną miejskiej służby zdrowia. W następnych latach, w wyniku różnych reorganizacji, pod opiekę miejskiej służby zdrowia przeszły wszystkie typy szkół, przedszkoli, internatów, zakłady nauczania i wychowania - w sumie 252 placówki. W roku szkolnym 1965/1966 do szkół, internatów

3*

Henryka i Zbigniew Namysłowscy

i przedszkoli uczęszczało 101 42@ chłopców i dziewcząt. Nad tymi placówkami nauczania i wychowania sprawowało opiekę lekarską: 29 lekarzy w pełnym wymiarze godzin, jeden lekarz w wymiarze 10,5 godzin, 48 lekarzy zatrudnionych na pół etatu, 94 pielęgniarki i higienistki w pełnym wymiarze godzin i 5 na pół etatu.

We wszystkich zakładach nauczania i wychowania prowadzono wśród dzieci tzw.

grupy dyspanseryjne 8 . Dzieciom tym zapewnia się stałą i systematyczną opiekę ze strony lekarzy i poradni specjalistycznych Miejskiego Ośrodka Matki i Dziecka. Dzieci z wadami poistawy kierowano do piętnastu istniejących w Poznaniu punktów gimnastyki wyrównawczo-leczniczej.

LECZNICTWO STOMATOLOGICZNE

Również lecznictwo stomatologiczne zanotowało w latach 1961-1965 dalszy rozwój. Liczba poradni w rejonach zwiększyła się z 16 do 25. Taka liczba placówek w pełni zaspokajała potrzeby mieszkańców. Jeszcze większy rozwój lecznictwa stomatologicznego nastąpił w szkołach. J ak bowiem wykazały badania przeprowadzone w roku szkolnym 1959/1960, aż 91,2% dzieci w wieku szkolnym posiadało zęby zagrożone próchnicą. Podobne badania powtórzone pod koniec 1965 r. wykazały pewną poprawę, bowiem 86,5% dzieci miało zęby chore. Liczba poradni dentystycznych w szkołach zwiększała się każdego roku przeciętnie o dziesięć i na koniec '1965 r. było ich 71. Obsługiwało je stu stomatologów. Nie zanotowano natomiast poważniejszego wzrostu liczby poradni stomatologicznych w zakładach pracy. Jedna pradnia stomatologiczna mieściła się w Miejskiej Przychodni Specjalistycznej. Ogółem miejska służba zdrowia zatrudniała na dzień 31 XII 1965 r. 236 lekarzy-dentystów.

WALKA Z GRUŹLICĄ

Uporczywą i zdecydowaną walkę z gruźlicą prowadzono w Poznaniu już od pierwszych dni wyzwolnia w 1945 r. Prawdziwy jednak przełom nastąpił dopiero w latach 1963-1964, kiedy w oparciu o Miejską Przychodnię Przeciwgruźliczą powstał w nowo wybudowanym gmachu przy ul. Szamarzewskiego 63 Ośrodek Walki z Gruźlicą dysponujący 255 łóżkami, szeregiem poradni, laboratoriów badawczych i bogatym zestawem aparatów rentgenowskich. Ośrodek ten dominuje' odtąd w walce z gruźlicą. Między innymi 'przystąpiono do masowych prześwietleń małoobrazkowych płuc wszystkich mieszkańców Poznania od piętnastego roku życia. W roku 1961 prześwietlono tą metodą 70 457 osób, w 1964 r. prześwietleniami objęto 215 428 osób, a w 1965 r. - 242 940 osób. Badania te umożliwiły wykrycie znacznego odsetka ludzi zarażonych prątkiem gruźlicy. I tak w roku 1963 wykryto 896 nowych chorych, w 1964 r, 1172 przypadki, a w 1965 r. - 584 nowych chorych. Wskaźnik zachorowań na gruźlicę u dzieci do lat czternastu przedstawiał się następująco: na IX) tys. dzieci w 1963 r. gruźlicę wykryto u 14,1 dzieci, w 1964 r. - 10,4, a w 1965 r. wskaźnik ten spadł do 2,2. W latach tych nie zanotowano w Poznaniu ani jednego przypadku zachorowania na gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Tak dobre wyniki uzyskano przede wszystkim dzięki szcze

8 Grupa dyspanseryjna jest to grupa dzieci podlegająca stałej specjalnej opiece lekarsko· pielęgniarskiej.

pIenIOIm BCG (Bacilla Calmette - Guerin)9, które w f965 r. objęły 98,6% noworodków, podczas gdy w 1961 r. zaszczepiono ,3<Yo noworodków. Do powodzenia akcji zwalczania gruźlicy przyczynił się w dużej mierze wzrost liczby lekarzy-ftyzjatrów. W roku 1961 pracowało Ich ogółem w Poznaniu siedemnastu, a w 1965 r. - 32. Liczba ftyzjatrów zatrudnionych w poradniach wzrosła dzięki prawidłowo prowadzonemu szkoleniu i specjalizacji. Każda dzielnica, poza Wildą, posiadała własną poradnię przeciwgruźliczą, przy czym dzielnica Grunwald - dwie. Poradnie dla Jeżyc i Grunwaldu I zlokalizowano w Ośrodku Walki z Gruźlicą, natomiast w dzielnicy Stare Miasto w dzielnicowej przychodni obwodowej. Wyposażenie w sprzęt i aparaturę było wystarczające, posiadano bowiem cztery aparaty małoobrazkowe do prześwietleń masowych. Przy pomocy każdego z nich wykonywano rocznie około 58 tys. prześwietleń. U dział radiofotografii w wykrywaniu gruźlicy układu oddechowego wzrósł z 46% w 1963 r., do 57% w 1965 r. Radiofotografia stanowiła w Poznaniu podstawową metodę wykrywania gruźlicy.

PRZEMYSŁOWA SŁUŻBA ZDROWIA

Przemysłowa służba zdrowia obejmowała działalnością pracowników przemysłu, budownictwa i tych zakładów, w których występowały czynniki szkodliwe dla zdrowia pracowników. Spośród około 320 tys. osób zatrudnionych w Poznaniu w 1965 r. blisko 150 tys. miało prawo korzystania z usług przychodni przemysłowych. Z tej liczby 32 tys. pozostawało pod opieką profilaktyczną pięciu dzielnicowych poradni higieny pracy. Z usług przychodni przyzakładowych i międzyzakładowych korzystało w 1>%5 r. około 98 tys. zatrudnionych. W omawianym okresie stan kadry lekarskiej wzrastał nieproporcjonalnie, a nawet w niektórych przypadkach uległ zmniejszeniu, co spowodowało pewne obniżenie wskaźników opieki lekarskiej w przemyśle. Wynikało to z objęcia przez przemysłową służbę zdrowia większej liczby zakładów pracy przy równoczesnej etatyzacji lekarzy. N a przykład w roku 1961 przemysłowa służba zdrowia zatrudniała 133 lekarzy medycyny; w dwa lata później liczba ta wzrosła do 141, by w 1965 r. spaść do 135 lekarzy. W sumie jednak liczba przepracowanych przez lekarzy godzin wzrosła w tym okresie iz 247 404 w 1961 r. do 288 663 godzin w 1965 r. Za niepokojące zjawisko uznać należy fakt, że rozwój przemysłowej służby zdrowia był w poszczególnych gałęziach przemysłu i produkcji nierównomierny , a najgorzej kształtował się w budownictwie. Wskaźniki "lekarzogodzin" na 1000 zatrudnionych w budownictwie wynosiły w 1963 r. - 3,6 godz., a w 1965 r. - 5,6 godz. Najwyższy wskaźnik wykazywał przemysł chemiczny - 13 godz., przemysł maszynowy - 10,6 godz. oraz przemysł materiałów budowlanych - 10,2 1 °. Nie wzrastała także ilość poradni i przychodni w wyniku likwidacji szeregu placówek w przedsiębiorstwach nieprzemysłowych oraz łączenia w przychodnie przyzakładowe, od 1963 r. następował spadek przychodni z 61 do 57 w 1965 r. Ubyło także w tym czasie poradni rejonowych z 89 do 76 oraz poradni specjali

5 Szczepionka przeciwgruźlicza zawierająca żywe, lecz osłabione, niechorobotwórcze prątki gruźlicy bydlęcej . Nazwa pochodzi od twórców, uczonych francuskich Alberta Calmette i Camille Guerina. Szczepienia stosuje się u wszystkich noworodków do dziesiątego dnia życia oraz u dzieci i młodzieży, która nie zetknęła się z gruźlicą. » Norma nakreślona przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej przewiduje na Hm zatrudnionych dziesięć godzin łącznie z godzinami pracy lekarzy-specjalistów.

Henryka i Zbigniew Namysłowscystycznych z 28 do 27. Wzrosła natomiast sieć poradni dentystycznych z 44 do 47, laboratoriów analitycznych z 14 do 22, pracowni fizykoterapeutycznych z 8 do 19. Absencja w poszczególnych grupach i gałęziach gospodarki narodowej wykazywała nierównomierne nasilenie, przy czym - poza budownictwem - notowała nieznaczne tendencje spadkowe. Wysokie wskaźniki absencji wykazywał przemysł materiałów budowlanych, przemysł poligraficzny i przemysł drzewno-papierniczy. Wydaje się, że jedną z przyczyn tego zjawiska były nieodpowiednie warunki pracy oraz niedostateczna opieka profilaktyczno-lecznicza (tabela 6). Analiza absencji chorobowej wskazywała, że wysiłki służby zdrowia zmierzające do poprawy stanu zdrowia załóg oraz zwalczania nieuzasadnionej absencji chorobowej kształtowały się prawidłowo poprzez: a) wnikliwe poznanie przez lekarzy przemysłowych ujemnych wpływów środowiska pracy na zdrowie zatrudnionych i podejmowanie śmielszych środków zmierzających do poprawy warunków pracy; b) właściwą, dostosowaną do rozwoju zagrożeń zawodowych metodyką badań profilaktycznych. N adzór fachowy i organizacyjny w dziedzinie ochrony zdrowia w przemyśle sprawowała Przychodnia Przemysłowa dla Miasta Poznania i Województwa Poznańskiego. Placówka ta udzielała konsultacji specjalistycznych dotyczących rozpoznawania i leczenia chorób zawodowych oraz orzekała o zdolności do pracy i wyko

Tabela 6

WSKAŹNIKI ABSENCJI CHOROBOWEJ W NIEKTÓRYCH GAŁĘZIACH PRZEMYSŁU W POZNANIU W LATACH 1963-1965

Wskaźnik absencji w latach Grupa produkcji 1963 I 1964 1965 Przemysł paliw 3,9 4,3 3,8 Przemysł maszynowy i konstrukcji metalowych 4,7 3,8 4,2 Przemysł elektrotechniczny 4,9 4,7 4,7 Przemysł metalowy 5,2 3,6 3,9 Przemysł chemiczny 4,9 4,8 4,7 Przemysł gumowy 3,7 3,7 3,9 Przemysł materiałów budowlanych 6,0 5,1 5,2 Przemysł poligraficzny 6,3 5,5 5,1 Przemysł odzieżowy 5,0 4,8 4,4 Przemysł spożywczy 5,2 4,4 4,7 Przemysł budownictwa 4,3 4,4 4,5 Przemysł transportu 3,6 2,8 2,9 Przemysł łączności 2,2 2,4 2,8

nywania zawodu li. Zatrudniała ona 25 wysoko wyspecjalizowanych lekarzy medycyny oraz sześciu lekarzy-dentystów. W liczbach tych znajdują się również lekarze zatrudnieni w przychodniach wzorcowych mieszczących się w Poznańskich Zakładach Elektrotechnicznych "Alco" i w Wielkopolskiej Fabryce Urządzeń Mechanicznych "Wiepofarna".

" Przychodnia Przemysłowa dla Miasta Poznania i Województwa Poznańskiego rozpoczęła działalność l VII 1%5 r.

APTEKI

W latach 1961-1965 nastąpiła w Poznaniu znaczna rozbudowa sieci aptek, przybyło bowieim dalszych osiem placówek. Na koniec 1965 r. miasto posiadało 37 aptek. N a każdą z nich przypadało średnio 11,8 tys. mieszkańców (średnia krajowa wynosiła w tym czasie ponad 14 tys. osób). Również obsada personalna w aptekach była w Poznaniu wysoka. Poważnym natomiast mankamentem było nierównomierne rozmieszczenie aptek, na przykład w dzielnicy Grunwald na jedną aptekę przypalało prawie 17 tys. osób, a w dzielnicy Wilda ponad 15 tys. Sprzedaż leków we wszystkich aptekach wykazała tendencje zwyżkowe. W roku 1963 placówki te sprzedały leków za 131 770 tys. zł, natomiast w 1965 r. - obroty wzrosły do 151 376 tys. zł. Każdy statystyczny poznaniak zużywał rocznie różnych lekarstw za około 390 zł (średnia krajowa około 260 zł).

POGOTOWIE RATUNKOWE

Pomoc doraźną zapewniała Centralna Stacja Pogotowia Ratunkowego oraz dwie podstacje w dzielnicach N owe Miasto i Wilda, dysponujące w sumie 47 karetkami samochodowymi. W latach 1961-1965 przybyło 15 pojazdów. Równoczanie wzrastała liczba wyjazdów do wzywających poimocy. W roku 1961 lekarze pogotowia wzywani byli w 40 195 przypadkach, a w 1965 r. w 66 774. Obok pomocy doraźnej, pogotowie świadczyło także usługi we własnych ambulatoriach: chirurgicznym, stomatologicznym, internistycznym i pediatrycznym. W ciągu lat 1961-1965 przyjęły one ogółem 90 771 pacjentów. Operatywność Stacji wzrosła poważnie w 1964 r. dzięki zradiofonizowaniu niemal wszystkich karetek. Dzięki temu średry czas od chwili wezwania do momentu wyjazdu karetki do wypadku wynosił: w 1963 r. · - 1,6 min., a w 1965 r. - 1,2 min.

OPIEKA SPOŁECZNA

Lata 1962-1965 12 były okresem wytężonej działalności w zakresie dalszej organizacji opieki społecznej. Podstawą jej rozwoju było zwiększenie liczby terenowych opiekunów społecznych oraz powołanie zakładowych, szkolnych i specjalistycznych opiekunów społecznych, dokładniejsze rozeznane potrzeb, zapewnienie opieki zamkniętej dla osób najbardziej potrzebujących, koordynacja poczynań wszystkich organizacji świadczących pomoc. Liczba opiekunów społecznych wzrosła z 220 w 1963 r. do 328 w 1965 r., co znacznie wpłynęło na poszerzenie świadczeń pomocy społecznej. I tak np. z pomocy w naturze korzystało w 1964 r. - 8450 osób (obiady, żywność, odzież, opał itp.), wartości 3 958 850 zł, w tym ze środków społecznych - 2 610 632 zł. W roku 1965 ze świadczeń korzystało 11 830 osób, wartości 4 992 340 zł, w tym ze środków społecznych 2 989 866 zł. Obok służby zdrowia, wydatnej pomocy udzielały organizacje: Polski Komitet Pomocy Społecznej, Polski Czerwony Krzyż, Liga Kobiet, Związek Harcerstwa Polskiego, zakładowe koła Związku Młodzieży Socjalistycznej.

N ajbardziej potrzebujący otrzymują oprócz świadczeń w naturze zasiłki pie

» W roku 1%2 resort zdrowia przejął wszystkie agendy dotyczące opieki społeczne].

M i m?* t\ I -

..,.

o:: II!' WM

I: mm. i jl!l1t> iii fi IIJap

-)I{*A

S 11 III

UlUlmmUlJIC yrjJUlUl

1lI 1lI'llI 1lI

/\ · - )K

.IK*.

Państwowy Dom Rencistów Nr l przy ul. Konarskiego 11/13 oddany do użytku 20 XII 1%3 r.

Hall na I piętrze Państwowego Domu Rencistów Nr l przy ul. Konarskiego 11/13m 1 inIęzne w postaci stałych, okresowych i jednorazowych. Ogółem w latach 1962-1965 wypłacono ponad 10 min zł zasiłków. Część podopiecznych korzysta z opieki zamkniętej. W Poznaniu znajdował się jeden Państwowy Dom Rencistów na ro'o osób, dwa domy dla przewlekle chorych na 150 osób oraz jeden dom dla dzieci głęboko niedorozwiniętych na 50 miejsc. Z praktycznego rozeznania wynikało, że niedobór imiejsc w tych placówkach wynosił około 600.

REHABILITACJA INWALIDÓW

Szkoleniem inwalidów zajmował się Zakład Szkolenia Inwalidów, spółdzielnie inwalidzkie oraz sporadycznie zakłady pracy. Spółdzielczość inwalidzka prowadziła cztery zakłady pracy chronionej: dla psychicznie chorych, epileptyków i niewidomych. Zanotowano konieczność zorganizowania odpowiednich zakładów pracy chronionej dla chorych na gruźlicę i oisób upośledzonych umysłowo. Odnotowano również stopniowy rozwój chałupnictwa, w którym zatrudniano przede wszystkim osoby z I i II grupą inwalidztwa. Zatrudnienie inwalidów w pracy chałupniczej w spółdzielniach inwalidzkich wzrosło n p. od 1963 r. z 488 osób do 780 na dzień l XII 1965 r.

WALKA Z CHOROBAMI UKŁADU NERWOWEGO

Lecznictwo 'psychiatryczne opierało się w swojej działalności na poradniach zdrowia psychicznego, zakładach pracy chronionej oraz leczeniu w zakładach zamkniętych (Klinika Akademii Medycznej i Państwowy Szpital dla Psychicznie i N erwowo Chorych w Gnieźnie). W Poznaniu istniało dziesięć poradni zdrowia psychiczneigo oraz dwa zakłady pracy chronionej. Opiece tych poradni podlegało 44 278 chorych, w tym 16 638 dzieci i 6373 alkoholików. Tylko w ciągu 1965 r. zarejestrowano ogółem 4142 nowych pacjentów, w tym 452 alkoholików. W poradniach zatrudniano 27 lekarzy i 18 psychologów. Poważnym sukcesem było uruchomienie poradni dzielnicowych, w tym trzech dla dzieci i młodzieży. Uprzednio do 1963 r. istniała tylko Poradnia Zdrowia Psychicznego, działająca przy Miejskiej Przychodni Specjalistycznej.

Poza Miejską Przychodnią Specjalistyczną oraz poradniami przyszpitalnymi każda dzielnica posiadała poradnię neurologiczną. Mimo to istniały jeszcze nadal trudności z szybkim uzyskaniem porady z zakresu neurologii i psychiatrii. Obserwowany wzrost schorzeń psychicznych, a szczególnie nerwic, wysunął problemy neuropsychiatrii na jedno z czołowych imiejsc w ochronie zdrowia. W związku z tym przewidywano dalszy rozwój otwartego lecznictwa neuropsychiatrycznego, szczególnie w dzielnicach.

ŹRÓDŁA

1. Materiały inspekcyjne dotyczące spraw organizacyjnych Wydziału Zdrowia i Opieki Społecznej Prezydium Rady Narodowej m. Poznania za rok 1962. 2. Biuletyn Informacyjny Nr 2fIl z 13 III 1%2 r. dotyczący problemów zdrowia i opieki społecznej w Poznaniu. 3. Informator statystyczny służby zdrowia za lata 1961-1964.

i. Informator statystyczny służby zdrowia za lata 1964-1965. 5. Referat kierownika Wydziału Zdrowia i Opieki Społecznej Prezydium Rady Narodowej m. Poznania wygłoszony podczas kolegium Ministerstwa Zdrowia 20 III 19tf> r. w Poznaniu. 6. Sprawozdanie z działalności służby zdrowia i opieki społecznej w Poznaniu w latach 1963-1965.

U{ ·mm

POZNAŃ W OBIEKTYWIE CZESŁAWA ROMINSKIEGO

M:

Pętla tramwajowa przy ul. Ludwika Waryńskiego