W?C 1 *l' i 11 '\ 1 ,iI ----..., "':-'----J) LĄ '-. '" \ '''''- ---,"","" -=-, "t Jf \\" 'Ij '\ q [

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1965.10/12 R.33 Nr4

"\ 4' '>:>:;" ..): \ J "\ /' ł Y..,. t / : (:y iOt 1 ! {:

"- 'w..--,-..... .... :r-- f ........ -<>.. ...................... /

\"{l.I'It« ; J ".

ł \ I \

.J

\".\ 'f..

""""""',.....L,.

Ci)

...t /

::

/'

"'

;<J "Y.. -.;o: ¥,.. er

, i ł.

J f/

, \. \.._-l.. , L\ l H l 1/ "'" I ) ,..... \ l l' I ",<1 lf1 r "Jf y r AJ }j +/ 'r 1f IJ ".-'" /" L "{ ':i j ,¥ j I 1'1-'-SI ,'h J /- nr- it' - " "l-,; ,/j '- 'ĄV I AWJ I J, .Jr)v 1 "''- ( \ ..}1;1 /-lL nr- dl " \ 'J('-.JL-; /' 1 / r\ )V() C f" . t--, I I t:;;:! r:.Cr- J . \ ' \" );;:'; -... f I ; i I i -"' "'" "\...'-../1 , I f ! ir -; '-l/:c / "'" I 1/ " "'\ ą "r l . - ,- -' ,"JL JUł-W I\..- li 1.. 1 .>;. ! t_ I J -e<:?(?M '11 -.J ;;?2fl4 <iw"!:" t J r " ': .f./ / ł ł .' I /; / ., I'- J :r t-L .:cfr] i J ' M '(.'.jft, I i I#' ' '" :1".......11'- fi ? J ł t' I I ..,.+..,.,;; I ł ..,f ' - .. 'i t4 "'- y " '4' ...\:.

\." ł ':4 ('t I' ./ r i/l r-:: L-" !ł}' - , " flJ \ l j: i. 1 ' I l t \ f ... Je!.. lI. ,/ .1M"' U;" _11tl"''' / \ i (-"',,>- _ , F" \.

t \ Ir,!/) "'.... <r __ r ,.-..... .,."..,-..J:/......;:;:::7 ,jf A"..J 1"""'1- _. / t t n ! b - 1',II:bAAqA

/.

';:1:-;.,> :>:.... .......Ąl ')' ;.-./ 4.9/ lt f u,, ...JL_ 1 ......... rr --- i J i

.........'-..

\ ,, _..- rl" _-....łI-:" -- ./ #" // )Y I } , J N;.. } 'to. T Ftę i.H(tO:ht. t "'-.. t :n;! h l ..,...... --.;,-,.::, -> .... 1P;¥:"'" r .. ........... * ił /' ".'\- n ..;! 0';.;.; Y ) 1 \ ł.. \,t/ '" \ £ A)Y r 7 \ \ " "'\ f . > ")"' '" ',f _... _ I' _ ... \....... \ -" "1 i it. ł;,o..". '" -:.

" - ---'if.< '> , M 1 > /: ,. ._ ._ ....,.r.:ao.lt....r,ł; -,. & '\ I ! -"..... r »-...ł" I ł i fi A f

$ObIIOX

.;

I\. rr

/...1

.y/ "" p."'"

/I

F< ,; *' rV"'..,;ł../:N ,..;1-" ł ! .?

""

........ą\,

U .. KOkV POYrnECs:JlIlE PUB C1r.E SZK p tV PCV\NVCHNE PRWM Nt SZKÓIY tlYOu AtOWt

- O - SZHOtA SPfOAIKAd . , 15 września 1933 r Pozmmu na - Zlen Siec szkół powszechnych w

PRYWATNE SZKOŁY POWSZECHNE W POZNANIU (NA DZIEŃ 15 IX 1933 E.)

L.

P.

N azwa i adres szkołyim. Marii Brownsford, Ogrodowa 12 przy prywatnym Gimnazjum im. Adama Mickiewicza, Marszalka F ocha 90 dra Brunona Czajkowskiego, Mylna 5 Janiny Sulerzyskiej, Św. Marcina 66 im. Mikołaja Kopernika, Skarbowa 5 im. Karola Marcinkowskiego, Aleje Marcinkowskiego 3 pod wezwaniem św. Kazimierza, Śniadeckich 64 pod wezwaniem Naj świętszego Serca Jezusa, Św. Marcina 68 przy prywatnym Gimnazjum Żeńskim im. Królowej Jadwigi, pi. Świętokrzyski 4 Heleny Zieglerowej, Marszaka Eocha 82 im. Św. Stanisława Kostki, Kochanowskiego 17

12 im. Dąbrówki, Młyńska 10 13 im. Józefa Piłsudskiego, Bukowska 25

14 pod wezwaniem św. Teresy, Jackowskiego 40 15 pod wezwaniem św. Teresy od Dzieciątka Jezus, Dolna Wilda 45 16 pod wezwaniem Naj świętszej Marii Panny, Różana 17 17 pod wezwaniem św. Zofri, Ostroroga 21 18 przy Zakładzie Dobroczynnym św. Elżbiety, Łąkowa 4b 19 Zgromadzenie Sióstr Urszulanek, Sporna 6

Właściciel

Janina Kusztelanówna ksiądz dr Czesław Piotrowski dr Brunon Czajkowski Janina Sulerzyska Jadwiga Wójcikowa Jakub Gracz Maria Rozmuska Aleksandra Słonimska

Lucyna Sokolnicka

Helena Zieglerowa Aleksandra Pokorzyńska Halina Baczkiewiczówna Izabela Barcikowska Stowarzyszenie "Rodzina Wojskowa" Irena Bialowa Zofia W N owotnaprof. dr Jan Sajdak

Stefania Lutkiewiczowa Zgromadzenie Sióstr Elżbietanek Zgromadzenie Sióstr Urszulanek

Kierownik szkoły .

Janina Kusztelanówna Jan Stoiński

Zygmunt Obarski Janina Sulerzyska Jadwiga Dreżepolska Jakub Gracz Maria Rozmuska Maria Szulcówna

Ludomira Żakówna

Jadwiga Piskorkówna Halina Raczkiewiczówna

Izabela Barcikowska Stefynia L.

Ciupowa

Irena Niedbałowa Zofia W.

N owotna

Zofia Siemiątkowska

Stefania Lutkiewiczowa Rafaela Szymkowia - kówna Karola Nawrocka

dzieci

Ilość

oddzia - łówizb lekcyjnych 7

Tabela 2

Przeciętnie na 1 izbę

23,9

43,1

28,8

31,3

32,4

30,0

29,1

30,8

20,1

16,3

14,5

37,5

16,2

18,0

17,2

35,8

8,0

16,5

36,5

Władysławo Klawiterl 2 3 * 1 5 6 7 8 20 im. Below- Knothe * Below- Knothe dr Jan Schulverein Behrendt 159 6 6 26,5 21 im. Fryderyka Schillera* Deutscher Ludomir Wały Zygmunta Augusta ij2 Schulverein Knechtel 110 4 4 27,5 Ogółem: 3571 141 125

* Z niemieckim językiem nauczania Źródło: Rocznik Pedagogiczny poświęcony sprawom publicznego szkolnictwa powszechnego na terenie miasta Poznania pod redakcją dr Władysława Sperczyńskiego. E, I 1933/1934.

szkół podstawowych na zasadach koedukacji. Do tej pory było w Poznaniu 16 męskich szkół, 14 żeńskich, a jedynie 7 koedukacyjnych. -Wykonanie tego zadania wymagało gruntownej rewizji obwodów szkolnych. Poza szkołami podstawowymi, Inspektoratowi Szkolnemu Miejskiemu podlegały jeszcze w latach 1993-193:6 tzw. szkoły wydziałowe 3 nr I, II, IV i VI. Liczba uczniów w szkołach wydziałowych wynosiła ogółem 1974. Posiadały one 46 oddziałów oraz taką samą ilość izb lekcyjnych. Istnienie tych sizkół toyk> sprzeczne z założeniami ustawy o ustroju szkolnictwa. Szkoły wydziałowe nr I i II przestały istnieć w roku szkolnym 1934/35, a dwie pozostałe w roku szkolnym 1935/36. Nadto Inspektoratowi Szkolnemu Miejskiemu podlegało jeszcze 21 prywatnych szkół powszechnych, do których uczęszczało 3571 uczniów. Szkoły te posiadały 141 oddziałów i 125 izb lekcyjnych. W grupie szkół prywatnych były cztery szkoły żeńskie i siedemnaście koedukacyjnych. W dwóch szkołach nauczano w języku niemieckim. Szkoły prywatne obejmowały 12*/» poznańskich uczniów w wieku szkolnymi, a szkoły z niemieckim językiem nauczania - 1,g/» (201 uczniów). Ponieważ S ta tu t określał, że szkoła powszechna nie powinna liczyć więcej jak czternaście oddziałów 4 , wszczęto w roku szkolnym 1933/34 dzielenie większych szkół. Szkołę nr 37 podzielono np. na nr 37 i 40, a szkołę nr 2 na 7 i 41. W roku szkolnym 1938/39 było w Poznaniu 49 publicznych szkół powszechnych, w tym jedna specjalna (nr 22), jedna dla dzieci wyznania mojżeszowego (nr 14), jedna z niemieckim językiem nauczania (nr 4) oraz szkoła ćwiczeń (nr 47) przy liceum pedagogicznym 5 . Liczba uczniów w tym szkołach wynosiła 31110. Szkoły te posiadały 635 oddziałów o 538 izbach lekcyjnych. Przeciętnie w jednym: oddziale uczyło się 49 uczniów, a w jednej izbie lekcyjnej - 38. W gruncie rzeczy jednak obciążenie oddziałów w większości szkół było znacznie wyższe ponieważ Statut nakładał na władze szkolne obowiązek uzupełniania oddziałów do 60 uczniów, jeśli pozwalała na to powierzchnia izby lekcyjnej. W roku szkolnym 1933/34 w każdym oddziale szkoły nr 18 uczyło się po 87 uczniów, a w szkole nr 3 po 76 uczniów. Szczególnie obciążone były szkoły położone na peryferiach o dużych skupiskach robotników i bezrobotnych (Główna i Sródfca). Szkoły w śródmieściu (ul. Garncarska i Słowackiego) obejmowały odpowiednio mniejszą liczbę uczniów, a nadto część z nich uczyła się w szkołach prywatnych. Ilość szkół prywatnych stopniowo

3 Szkoła wydziałowa była stopniem pośrednim między szkołą powszechną a gimnazjum.

* Statut Publicznych Szkół Powszechnych, 7.

II' Szkoła ćwiczeń podlegała bezpośrednio Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego.

malała. W roku 1939 było ich ok. 16. Mniejsze szkoły, tzw. "przedsiębiorstwa dochodowe", umierały śmiercią narturalną w miarę jak podnosił się paziom nauczania w szkołach publicznych powszechnych. Utrzymały się tylko większe, a wśród nich: dra Brunona Czajkowskiego, księdza dra Czesława Piotrowskiego, Marii Rozmuskiej, prof. dra Jana Sajdaka, Aleksandry Słomińskiej, Janiny Sulerzyskiej, Jadwigi Wójcikowej i Zgromadzenia Sióstr Urszulanek, nie licząc dwóch szkół prywatnych z niemieckim językiem nauczania. Zmiany jakie zachodziły w sieci szkolnej Poznania w Polsce Ludowej pozwalają na wyróżnienie trzech okresów: pierwszy okres obejmował lata 1945-1955, drugi lata 1956-1960, trzeci lata 1961-1965.

A. LATA 1945-1955

W roku 193.9 w Poznaniu były 43 obwody szkolne z 33 budynkami szkolnymi.

Dwadzieścia obwodów szkolnych miało pomieszczenie w dziesięciu budynkach szkół bliźniaczych. Z 33 budynków szkolnych w wyniku działań wojennych (1939-1945) zburzono lub spalono całkowicie dwa budynki (szkoły nr 31 i nr 23), budynki szkół nr 1, 2, 27, 29, 92, 37, 40, 42 i 44 zostały zniszczone w 80%. W budynkaclh tych w 1939 r. mieściło się trzynaście szkół podstawowych. Ponadto, na kilka miesięcy, pięć budynków szkolnych (szkoły nr 11, 28, 34, 35 i 36) przeznaczono na szpitale wojskowe lub koszary. Bezpośrednio po wyzwoleniu w 1945 r. w Poznaniu pozostały 23 budynki szkolne po publicznych szkołach powszechnych. Jeżeli dodać do tego zajęte na cele szkolnictwa podstawowego pomieszczenia po szkołach prywatnych oraz ocalałe szkoły bliźniacze, to pod koniec lutego 1945 r. mieliśmy 33 budynki szkolne, które stanowiły później 33 obwody szkolne. Czas uruchamiania szkół był różny. Pierwsze szkoły w uwolnionych od wroga dzielnicach uruchomiono w lutym 1945 r. na Górozynie i Łazarzu. Ostatnie szkoły otwarto siedeim miesięcy po rozpoczęciu nauki w pierwszej szkole. Młodzież, która w czasie okupacji pozbawiona była możliwości uczęszczania do sakół, zaczęła zgłaszać się bez jakichkolwiek nawoływań. Nauczyciele wspólnie z dziećmi i rodzicami przygotowywali izby lekcyjne. Dzięki wydatnej pomocy społeczeństwa i zdecydowanej postawie nauczycielstwa pod koniec marca 1945 r. czynne były w Poznaniu 34 szkoły podstawowe, a na dzień 1 maja - 51 szkół z 396 izbami lekcyjnymi własnymi i 24 izbami wynajętymi. Do szkół tych uczęszczało 519 903 uczniów. Nie wszystkie sale szkolne były odremontowane, nie wszystkie były zatem oddane do użytku szkolnego. Dlatego notujemy w 1945 r. duże obciążenie, bo sięgające średnio 50 uczniów na jedną izbę szkolną. Obciążenie to wzrosło, do średnio 100 uczniów na jedną izbę szkolną z chwilą, kiedy w nadających się do tego celu budynkach uruchomiono jeszcze 26 szkół dla dorosłych z 44212 uczniami.

Na dzień 1 maja 1945 r. mieliśmy w Poznaniu 590 etatów nauczycielskich.

N a jednego nauczyciela przypadało w tym czasie przeciętnie 70 ucKniów w wieku obowiązku szkolnego. Uchwałą b. Zarządu Miejskiego z 1 VIII 1945 r. włączono do miasta trzynaście szkół, które dotąd należały do powiatu .poznańskiego: wAntoninku, Fabianowie, Głuszynie, Kobylepolu, Krzesłnach, Krzyżownikadb, Ławicy, Minikowie, N aramowicach, Rubieży, Spławiu, Sitarołęce, Strzeszynie i Zegrzu. W ten sposób na 1 IX 1945 r. były w Poznaniu 64 obwody szkolne (51 + 13 przyłączonych) z 64 szkołami.

Władysława

Klawiter

W latach okupacji (111I9 1 -1945) młodzież polska nie miała możnOSCl uczęszczania do szkół. Była zatem pewna liczba młodzieży opóźnionej w nauce. Dla niej zorganizowano w Poznaniu w roku szkolnym 1946/46 tzw. ciągi przyspieszone. Po sprawdzeniu poziomu wiedzy każdego ucznia zgłaszaj ącego się do szkoły, klasyfikowano go do odpowiedniego przyspieszonego ciągu nauczania. Klasyfikacji takiej poddano dzieci urodzone w latach 1930-1938. Uczniowie ciągu przyspieszonego przerabiali w jednym roku szkolnym program nauczania klas: II/III, III/IV, IVjV, V /VI lub VI/VII. Prawie każda szkoła miała kilka ciągów przyspieszonych. Były one przedmiotem szczególnej uwagi personelu pedagogicznego.- Oiągi te istniały do roku szkolnego- 1948/49 włącznie. Fakt, że na jedną izbę lekcyjną przypadało przeszło 100 uczniów stał się, zwłaszcza w obwodach szkolnych na obszarze dawnego Poznania 6, przyczyną poważnych trudności organizacyjnychi. Dla ich przezwyciężenia tworzono w obwodach szkolnych, wszędzie tam gdzie (tylko znalazły się odpowiednie pomieszczenia, tzw. punkty szkolne. Powstały więc punkty szkolne w salkach parafialnych (ul. Ostatnia), w barakach (ul. Palacza, (Rawicka, Rutkowskiego i Widna). Niektóre z nich były odległe od trzech do- pięciu kilometrów od macierzystego obwodu szkolnego. Charakterystyczne jest również to, że przy końcu okresu odbudowy sieci szkolnej rezygnuje się z pewnych punktów szkolnych z uwagi na stan techniczny budynków i bezpieczeństwo dzieci; w ten sposób można wyjaśnić fakt, że z 614 szkół (obwodów szkolnych) w latach 1951-1954 Ilość ich spadła do 62. Organizacja sieci szkolnej nie odbiegała od międzywojennej. Jedyną zmianą (za wyjątkiem szkół nr 17 i 27) była zupełna koedukacja. Pozwoliło to na dokładniejsze określenie obwodu szkolnego oraz na przestrzeganie rejonizacji przy przyjmowaniu dzieci do szkoły. Łata 1945-1955 wyróżniają się również dużymi wahaniami w przyroście uczniów podlegających obowiązkowi szkolnemu. J ak wynika z tabeli 3, w latach 1945-1947 zanotowano średni przyrost 2227 dzieci szkolnych rocznie, podczas gdy

Tabela 3

SZKOŁY PODSTAWOWE W POZNANIU W LATACH 1945-1955

Ilość Uczniowie Kok Izb 2al ŚreJnio na jffiw t yrn w klasie ną iz1::ę lekcyjcddzia- lek- gimna- nauczyszkół łów cyj- pracovvni stycz- cieli ogółem ną nych nych I VII 1945 64 589 421 8 10 468 29 542 70,1 1946 64 676 443 11 10 616 31 797 71,7 1947 64 701 469 19 10 681 32 019 68,2 1948 64 662 470 23 10 697 31145 66,3 1949 66 691 484 26 10 727 29 800 61,6 1950 63 700 499 30 11 787 29 312 3 412 4 433 58,7 1951 62 717 497 32 11 763 27 900 2 531 4 067 56,1 1952 62 701 510 37 12 752 27 156 4 355 4 021 53,2 1953 63 787 536 38 12 800 31 399 8 130 3 625 58,5 1954 62 889 529 47 12 843 35 304 7 867 3 432 66,7 1955 63 1014 538 50 13 967 39 458 7 947 3 398 73,3

Źró dło: Materiały i dane statystyczne Miejskiej Komisji Planowania Gospodarczego, b. Miejskiego i Dzielnicowych Inspektoratów Oświaty.

6 W granicach do 31 VII 1945 r.