ZBIGNIEW

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1965.07/09 R.33 Nr3

POGORZEL SKI

ROZWÓJ PRZEMYSŁU POZNANIA W LATACH 1946-1965

Części

LJWUDZIESTOLETNI okres rozwoju przemysłu l miasta Poznania w latach 1946-1965 można podzielić na cztery etapy pokrywające się z dotychczas realizowanymi planami wieloletnimi. Każdy z tych etapów wykazuje pewne charakterystyczne tendencje rozwojowe, a mianowicie: Okres odbudowy zniszczonego przemysłu - lata 1947-11949.

Okres intensyfikacji uprzemysłowienia miasta, głównie w dziedzinie przemysłu ciężkiego - lata 1950-1955. Okres umocnienia prymatu rozbudowanych gałęzi przemysłu ciężkiego oraz wyprofilowanie kierunków rozwoju przemysłu w mieście - lata 1996-1960. Okres drugiej z rzędu, a pierwszej w planie perspektywicznym (1961-1980) pięciolatki, która nie rezygnując z kontynuowania wzrostu stopy życiowej (produkcja przedmiotów spożycia) kładła specjalny nacisk na inwestycje produkcyjne, a więc na dalszą intensywną rozbudowę środków wytwórczych. Przemysł tego okresu był już na drodze zdecydowanej przewagi przemysłu ciężkiego z wyraźną tendenoją do jego wysokiej specjalizacji - lata 1961-1965 B.

DYNAMIKA ZATRUDNIENIA W PRZEMYŚLE POZNANIA

Przemysłowy charakter miasta Poznania potwierdza już na wstępie wyraźna przewaga przemysłu w strukturze zatrudnienia 3 . biczba zatrudnionych w przemyśle waha się bowiem w granicach 35% -40<>/0 ogółu zatrudnionych. Jak kształtowała się ta liczba w latach i960-1965 widzimy w tabeli 1. Udział zatrudnionych w przemyśle miasta i w przemyśle krajowym, od 1955 r. wykazuje stałą wielkość 2,5%. Przedstawia to na tle wojewódzkich miast wydzielonych tabela 2.

l Przedmiotem niniejszego opracowania jest rozwój przemysłu uspołecznionego (państwowego i spółdzielczego) oraz przemysłu prywatnego. Prywatne rzemiosło przemysłowe nie jest przedmiotem rozważań. 2 Z uwagi na nieunikniony dystans czasu między napisaniem artykułu, a jego wydrukowaniem, niektóre informacje statystyczne dotyczące lat 1%4 i 1%5 mogły ulec dezaktualizacji. Nie będzie to jednak miało zasadniczego wpływu na merytoryczną stronę niniejszego opracowania. s Materiały, które zostały wykorzystane dla zawartych w tekście obliczeń pochodzą z wielu źródeł i niejednokrotnie zawierały różniące się między sobą dane wynikowe. Dotyczy to zwłaszcza lat 1946-1949. Jakkolwiek tam, gdzie było to możliwe doprowadzono je do maksymalnej porównywalności, obliczenia dla 1946 r. należy uważać za szacunkowe o stosunkowo wysokim stopniu dokładności.

Pogorzelski

Tabela 1

ZATRUDNIENIE W LATACH 1950-1965 (w procentach) ,

Rok Polska Poznań 1950 39,8 36,4 1955 39,4 42,1 1960 39,2 39,8 1965* 42,0 40,3

* projek,t planu.

Zródła: GUS "Rocznik Statystyczny 1962"; "Rocznik Statystyczny m. Poznania 1951 - 1959"; Materiały statystyczne MKPG w Poznaniu

Tabela 2 UDZIAŁ ZATRUDNIONYCH W PRZEMYŚLE POZNANIA NA TLE INNYCH MIAST WYDZIELONYCH (w odsetkach)

Wyszczególnienie 1950 1955 i960 1965* Polska 100,0 100,0 100,0 100,0 Poznań 2,4 2,5 2,5 2,5 Warszawa 3,5 5,0 5,7 Łódź 10,5 7,2 6,5 Wrocław 2,2 2,2 Kraków 2,2 2,7 2,8

* projekt planu Źródła: GUS "Bocznik Statystyczny 1962"; GUS Statystyka Przemyślu i960 r.

N a przestrzeni dwudziestu lat ilość zatrudnionych w przemyśle Poznania wzrosła 4 z 36,9 tys. osób do 83,1 tys. osób, czyli o 234,1%, wykazując średnie roczne tempo wzrostu 4,3%. W poszczególnych etapach dynamika zatrudnienia w przemyśle miasta nie wykazywała równomiernego rozwoju. W pierwszym i trzecim etapie przejawiała niewielki wzrost, natomiast w drugim i czwartym cechuje ją większa aktywność. Wykres 1, przedstawiający tę dynamikę na tle województwa poznańskiego, regionu i kraju, pozwoli na uzyskanie pełnego obrazu zatrudnienia w przemyśle Poznania. W Poznaniu po wyzwoleniu w lutym; 1945 r., w mieście o tradycjach dużego ośrodka przemysłowego jeszcze z okresu międzywojennego (191)8-1939), sprawnie i szybko przystępowano do odbudowy zdewastowanych zakładów przemysłowych i organizowano produkcję, dając stosunkowo wysoką jej wartość. Podstawą tego była aktywność klasy robotniczej mocno związanej z takimi zakładami przemysłowymi, jak: Zakłady Przemysłu Metalowego "H. Cegielski", Zakłady Przemysłu Cukierniczego "Goplana", Zakłady Ogniw i Baterii "Centra" i in. I tak np. już 1 stycznia 1946 r. załoga Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" liczyła 6384 zatrudnionych, a w przeciągu roku zwiększyła swój stan do 10 mo zatrudnionych, czyli ca 27,3% całego zatrudnienia w przemyśle na terenie miasta w 1946 r. 5

4 Rozmieszczenie przemysłu wg województw i powiatów w latach 1946 i 1956. W: Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju. Z. 1, 1960 r. "Rocznik Statystyczny miasta Poznania 1951-1959". Materiały Miejskiej Komisji Planowania Gospodarczego i Wydziału Przemysłu Prezydium Rady N arodowej miasta Poznania. 5 Narodowy Bank Polski Oddział w Poznaniu: Sprawozdanie gospodarcze za miesiqc styczeń 1947 r.

Poznania

Mykres 1 DYNAMIKA ZATOuDNICNIA W PBZ€MVŚU M.POZNANIA W LATACU 1946-1965 NA 1L£ W 3 M. KGIONU I W03CWODZ1WA POZNAŃSKICGO

*00

IV oJ:}. " , - II ---- WOJEWÓDZTWO li * AS4./YA*/V ni . f ." /ł ... I >- , / .

>' .Y - f / - * - - . .

" / /" r .. . - . . ' . ' ,.

C" - .. I vi ..... , / .. . . .

Ą.

seo

2QO

260 ·

2JIO ·i2C ·igo ·

}SO ·

'łao ·

100 ·

'946 '947 - 1949

1950 - '955

'956 - '960 f9óf - 1965 UftAGA f9t>5a PeD7£/sr PLAMO

Taki start u progu planu trzyletniego (1947-1949) oraz równoczesny brak odpowiednich nakładów inwestycyjnych nie pozwalał na rozwinięcie większej dynamiki w pierwszym etapie. Następne lata stanowią logiczną konsekwencję warunków i możliwości rozwojowych miasta, co uwidacznia się na tle całego regionu, a zwłaszcza przez porównanie z województwem. Podczas gdy udział miasta w zatrudnieniu w przemyśle regionu poznańskiego wykazuje tendencję malejącą, w województwie obserwujemy zjawisko odwrotne. Było to wynikiem celowej i z góry założonej akcji równomiernego rozwoju przemysłu w regionie poznańskim, realizowanej z różnym natężeniem w poszczególnych etapach dwudziestolecia. Potwierdzeniem okresowych wahań dynamiki zatrudnienia w przemyśle Poznania jest. tabela 3, obrazująca średnie roczne tempo wzrostu. Podobne tendencje uwidaczniały się w Warszawie\ gdzie z 189,9% w latach 1950-1935 następuje silny spadek do 127,4<70 w latach 1@56-1960, oraz w Krakowie 7, dla którego ana

" "Rocznik Statystyczny Głównego Urzędu Statystycznego 1962 r.". Główny Urząd Statystyczny: Statystyka Przemysłu i960 r. , Jw.

2 Kronika miasta Poznania

Zbigniew

Pogorzelski

;960

1965 iesoHxT PLANU)logiczne wskaźniki wynoszą 166,9% i 115,7%. Natomiast w Łodzi 8 miała miejsce tendencja odwrotna. Po pewnym spadku zatrudnienia w latach 1050-1965 do ,2i% nastąpił w latach 1056-1960 niewielki wzrost do 100,8%.

Istotnym elementem analizy zatrudnienia jest ilość zatrudnionych w przemyśle Poznania na 1000 mieszkańców i porównanie tych wielkości z wielkościami ogólnokrajowymi oraz z innymi miastami (tabela 4). Jakkolwiek wyższy stopień nasycenia w Poznaniu nie wymaga odrębnego wyjaśnienia, to jednak wypada zauważyć, że rozpiętość ta stale się zmnIeJsza, co jest wynikiem realizowania na szeroką skalę intensywnego rozwoju przemysłu w rejonach słabo uprzemysłowionych. Czołowe miejsce w przemyśle Poznania zajmuje przemysł państwowy. Przez cały okres dwudziestolecia jego

Wykres 2 WZOOCTZA1MJDNltNlA W PRKMYŚLC MGIONU POZNAŃSKIEGO 2 POOIIAŁCM NA M POZNAN I WOHWODZTWO W LATACH <946 - 1965.

ł MIASTO Vl.il.iA mUCWQDZTVIO i9*te · ioo

H W 1

»26.7*

Tabela 3 DYNAMIKA I ŚREDNIE ROCZNE TEMPO WZROSTU PRZEMYSŁU POZNANIA W LATACH 1946-1965 (w procentach)

Wyszczególnienie 1947-1949 1950-1955 1956-1960 1961-1965* 1946-1965* Polska a 141,0 154,0 111,5 114,7 274,7 t 12,1 7,5 2,1 2,8 5,2 Region poznański d 111,4 203,5 112,6 124,0 316,4 t 3,5 12,5 2,5 4,4 5,9 Województwo d 117,6 226,6 113,8 128,8 390,5 poznańskie t 5,6 14,6 2,7 5,2 7,0 Poznań d 104,6 174,6 110,5 116,0 234,1 t 1,7 9,8 1,9 3,0 4,3

* 1965 -projekt planu ci, - dynamika, ( - średnie roczne tempo wzrostu Zródła: GUS Departament Statystyki Przemysłu, Rozmieszczenie przemysłu wg województw i powiatów w l.

1946 i 1956. W. "Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju". Z. l, Warszawa 1960; GUS Statystyka Przemyślu 1960 i 1961; GUS "Roczniki Statystyczne 1947, 1948, 1950-1963"; "Rocznik Statystyczny m. Poznania 1951-1959"; K. Eckhardt, Struktura zatrudnienia w przemyśle województwa poznańskiego (w l. 1939-1959); Materiały statystyczne b. Urzędu Statystycznego, MKPG, Wydziału Przemysłu Prezydium Rady Narodowej m. Poznania, Pracowni Planów Regionalnych przy WKPG w Poznaniu.

udział w ogólnym zatrudnieniu przemysłowym waha się w granicach od 80,r/o do 90,7%. Przy zachowaniu pełnej dominanty przemysłu państwowego szczególnie dużą dynamikę wzrostu zatrudnienia wykazuje przemysł spółdzielczy. Dane zamieszczone w tabeli 5 obrazują zatrudnienie w przemyśle Poznania w latach 1946-1965 wg form własności.

8 Jw.

Poznania

Tabela 4 LICZBA ZATRUDNIONYCH W PRZEMYŚLE POZNANIA I INNYCH MIAST W LATACH 1946-1965 NA 1000 MIESZKAŃCÓW

Wyszczególnienie 1946 1950 1955 1960 1965* Polska 52,0 81,9 98,1 100,8 110,6 Poznań 137,6 138,4 179,1 180,4 197,5 Warszawa 67,3 88,4 135,0 149,5 Łódź 244,9 347,0 288,0 273,6 Wrocław 125,1 161,2 156,5 155,4 Kraków 96,0 128,9 171,7 175,3

- projekt planu Zródła: GUS "Roczniki Statystyczne" 1947, 1962; "Rocznik Statystyczny m. Poznania 1951-1959"; "Roczniki Statystyczne ": m. Warszawy 1962 L, m. Łodzi 1945 - 1958, ra. Wrocławia 1957 L, m. Krakowa 1945-1960; GUS Departament Statystyki Przemysłu, Rozmieszczenie przemysłu wg województw i powiatów w l. 19i6 - 1956, W; "Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju". Z. 1; Warszawa 1960, Materiały statystyczne MKPG w Poznaniu.

Tabela 5 ZATRUDNIENIE W PRZEMYŚLE POZNANIA W LATACH 1946-1965 WEDŁUG FORM WŁASNOŚCI (w odsetkach)

Wyszczególnienie 1946* 1950 1955 1960 1965** Przemysł ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Przemysł uspołeczniony 82,2 99,1 99,9 98,7 99,6 w tym: a) państwowy 80,1 90,7 88,0 85,6 85,7 b) spółdzielczy 2,1 8,4 11,9 13,1 13,9 Przemysł prywatny 7,8 0,9 0,1 1,3 0,4

szacunek, ** projekt planu Zródła: GUS Departament Statystyki Przemysłu, Rozmieszczenie przemysłu wg województw i powiatów w l.

1946 i 1956. W: "Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju". Z. 1, Warszawa 1960; GUS Statystyka Przemysłu 1960, 1961; GUS "Roczniki Statystyczne 1947, 1948, 1950-1963"; "Rocznik Statystyczny m. Poznania 1951-1959"; K. Eckhardt, Struktura zatrudnienia wprzemyśłe województwa poznańskiego (w 1.1939-1954); Materiały statystyczne b. Urzędu Statystycznego, MKPG i Wydziału Przemysłu Prezydium Rady Narodowej m.

Poznania, Pracowni Planów Regionalnych przy WKPG w Poznaniu.

Intensywny proces uspołeczniania przemysłu, polegający na przejmowaniu przelz państwo ludowe naj ważnie js'Zy eh przedsiębiorstw prywatnych, osiągnął swój punkt kulminacyjny w latach 1950'-1954, co uwidoczniło się w zmianach strukturowych. Wyrażają się one w zdecydowanym spadku zatrudnienia w przemyśle prywatnym z 66)52 pracowników w H946 r. do 7117 przewidywanych w planie na 1965 ir. Równocześnie bardzo' poważnie wzrasta zatrudnienie w przemyśle spółdzielczym (1946 r. - 764 pracowników, 1065 - 11403 pracowników planowanych). Przemysł państwowy wykazuje w okresie dwudziestolecia dynamikę wzrostu około 245% przy podstawie 1946 r. = H:D Największa dynamika wzrostu zatrudnienia w przemyśle spółdzielczym Poznania jest wynikiem z jednej strony innego profilu produkcyjnego (przewaga produkcji przedmiotów spożycia), a z drugiej niższej wydajności. Na skutek bowiem gorszego wyposażenia technicznego konieczne było wyższe zatrudnienie w celu uzyskania planowanych efektów produkcyjnych. Drobny przemysł uspołeczniony, w skład którego wchodzi państwowy przemysł terenowy i spółdzielczość, zatrudniał <w 1946 r. szacunkowo około 1360 pracowników, co stanowiło wówczas ca 3,6% ogółu zatrudnionych w przemyśle, a 4,5% w przemyśle uspołecznionym. Zatrudnienie w drobnej wytwórczości wzrasta nieprzerwanie: w 11 r. osiąga 2iO% ogółu zatrudnionych w prizemyśle miasta i 20,9% w przemyśle uspołecznionym. Przewiduje się, że pod koniec 1965 r. udział

2*

Zbigniew Pogorzelskiten zmnIeJszy się nieznacznie do 1@,8 % i 20,0%. Jest, to wstępnym wynikiem planowej akcji koncentracji i specjalizacji drobnej wytwórczości. W przemyśle Poznania zatrudnionych było w 1 r. około 29,0% kobiee.

Na koniec 1965 r. liczba pracujących kobiet osiągnie 26 000 osób. Aktywność zawodowa kobiet jest zdecydowanie niższa zarówno od przeciętnej ogólnokrajowej, jak i od aktywności w poszczególnych miastach 10. Wzrost zatrudnienia w przemyśle Poznania był rezultatem: a) zwiększenia liczby zatrudnionych w istniejących zakładach; b) obsadzania miejsc pracy w nowych obiektach przemysłowych. Na przestrzeni lat 1946-1955 liczba zakładów o zatrudnieniu od 1-29 osób zwiększyła się ośmiokrotnie (z 3i9 do 3"'13), a zakładów o ilości pracowników 30-99 przeszło trzykrotnie. Jest to wynikiem trwającej w tym okresie akcji uspołeczniania środków produkcji oraz szybkiego rozwoju spółdzielczości. Lata 1946-1955 charakteryzują się największą dynamiką powstawania nowych, uspołecznionych zakładów produkcyjnych. Następny okres 1950-1960 oraz obecna pięciolatka 1961-1965 wykazują większą stabilizację w tym kierunku. Na wszystkie zmiany, które ilustruje tabela 6 wywarły wpływ następujące czynniki:

Tabela 6 USPOŁECZNIONE ZAKŁADY PRZEMYSŁOWE WG WIELKOŚCI ZATRUDNIENIA W LATACH 1946-1961

Zakłady o liczbie 1946 1951 1955 1961 pracowników Ilość zakładów Ogółem 114 350 538 586 do 9 9 92 160 167 l O - 29 30 112 153 158 3 O - 49 18 36 51 71 5 O - 99 16 41 67 70 100-249 22 27 59 63 250-499 8 23 23 26 500-999 6 11 14 16 powyżej 1000 5 8 11 15

Zródło: Materiały' statystyczne b. Urzędu Statystycznego Prezydium Rady Narodowej m. Poznania; "Rocznik Statystyczny m. PoznanIa 1951 - 1959".

a) uspołecznienie prywatnych przedsiębiorstw przemysłowych; b) rozwój państwowego przemysłu terenowego oraz spółdzielczości i związane z tym zwiększenie ilości małych zakładów przemysłowych (przeważnie od 1 · - 99 zatrudnionych); c) wzrost zatrudnienia w istniejących zakładach, przez co automatycznie przesuwały się one do grup o wyższym zatrudnieniu; d) nowe inwestycje w niewielkim stopniu miały wpływ na wzrost liczby zakładów produkcyjnych, a w szczególności zatrudniających powyżej 500 pracowników.

DYNAMIKA WZROSTU PRODUKCJI GLOBALNEJ

Składnikami, których analiza na przestrzeni możliwie naj dłuższego okresu pozwoliła na stwierdzenie pewnych prawidłowości rozwojowych przemysłu Po

') Główny Urząd Statystyczny: Statystyka Przemyślu 1961 r.

10 Miejska Komisja Planowania Gospodarczego Prezydium Rady Narodowej miasta Poznania: Podstawy możliwości lokalizacji przemysłu w Poznaniu w planie pięcioletnim 1966-1970. Poznań 1963 r.

Poznaniaznania, były: dynamika i średnie roczne tempo zatrudnienia, dynamika wartości produkcji globalnej na jednego zatrudnionego w przemyśle, kształtowanie się udziału produkcji przemysłowej miasta w produkcji ogólnokrajowej i regionu poznańskiego. Dla tego też celu przeprowadzono podobną analizę przemysłu krajowego, regionu i województwa. Istotną rzeczą przy analizowaniu i ocenie dynamiki produkcji globalnej przemysłu Poznania jest sprowadzenie do stanu porównywalności wartości produkcji przemysłowe], która w latach 1949-1995 ujmowana była wg różnych cen porównywalnych, różnych metod obliczania produkcji globalnej oraz różnych kryteriów jej klasyfikowania. W tym celu zastosowano metodę nawiązań łańcuchowych indeksów , przez co otrzymano wyniki przybliżone ale porównywalne, umożliwiające charakterystykę tempa wzrostu produkcji w poszczególnych etapach. Wartość produkcji globalnej przemysłu ,1 Poznania w latach 1946-1965, liczonej w cenach porównywalnych z 1 VII 1960 r., zamknąć można przybliżoną sumą 197 miliardów złotych, co stanowi około 2,5% produkcji krajowej i około 35,5% produkcji regionu w analogicznym okresie czasu. U dział całej produkcji globalnej przemysłu miasta w dwudziestoleciu w poszczególnych etapach przedstawia tabela 7.

Tabela 7

PRODUKCJA GLOBALNA POZNANIA W LATACH 1946-1965 (w odsetkach)

Lata Polska Region Województwo Miasto 1946» 0,7 0,9 0,7 1,2 1947-1949* 4,0 3,9 3,3 5,1 1950-1955 19,8 19,0 18,5 19,9 1956-1960 29,7 30,3 30,7 29,4 , 1961-1965* 45,8 45,9 46,8 44,4 1946-1965** 100,0 100,0 100,0 100,0

szacunek, ** projekt planu.

Zródła: GUS Statystyka Przemyślu 1060 i 1961;"Bocznik Statystyczny m. Poznania 1951 -1959"; GUS "Roczniki Statystyczne 1947, 1948, 1950-1963"; Materiały statystyczne b. Urzędu Statystycznego, MKPG, Wydziału Przemysłu Prezydium Rady Narodowej m. Poznania, Pracowni Planów Regionalnych przy WKPG w Poznaniu.

Prawie trzy czwarte produkcji globalnej miasta przypada na drugie dziesięciolecie, z tym że jest ona i tak niższa od krajowej o l A / o i województwa o 3,7%.

11 Wszystkie dane wskaźnikowe obliczono w oparciu o wartość produkcji w cenach porównywalnych z 1 VII 1960 r. Odrębną sprawą jest brak oficjalnych danych dotyczących wartości produkcji globalnej w latach 1946-1950 i niepełne dane za lata 1951-1954. Z uwagi na to, że Poznań w statystyce Głównego Urzędu Statystycznego wymieniany jest dopiero od roku 1956 (poprzednio łącznie z woj ewództwem), brakuj ące dane statystyczne w miarę możności uzupełnione zostały ze źródeł miejscowych, jak b. Urzędu Statystycznego miasta Poznania, Miejskiej Komisji Planowania Gospodarczego, Wydziału Przemysłu Prezydium Rady Narodowej miasta Poznania, Pracowni Planów Regionalnych przy Wojewódzkiej Komisji Planowania Gospodarczego i innych. Odrębnym problemem było szacunkowe obliczenie wartości produkcji globalnej przemysłu miasta w 1946 r., kt óry jest bazą wyjściową dla obliczenia trendu i szeregu wskaźników syntetycznych. Wykorzystano również m. in. dwa opracowania: Miejskiej Komisji Planowania Gospodarczego z 1961 r., Poznań wczoraj, dziś i jutro 1946-1960-1965 r. i Wojewódzkiej Komisji Planowania Gospodarczego z 1958 r., Dane statystyczne dla województwa poznańskiego 1949-1956 r. Na podstawie powyższego przyjęto, że: a) Wartość produkcji globalnej na jednego zatrudnionego w przemyśle miasta w r. 1946 (do lat 1950-1952) była wyższa niż średnia krajowa i wojewódzka; b) udział Poznania w wartości produkcji globalnej kraju i regionu był w pierwszych latach wyższy niż w latach późniejszych. Konsekwencją takich przesłanek było ustalenie

Zbigniew

Pogorzelski

Dynamikę produkcji globalnej przemysłu Poznania 1 średnie roczne tempo wzrostu w dwudziestoleciu obrazują wykres 3 i tabela 8wykres o DYNAMIKA PbODU KCJ I GLOBALN« W PBZCVIVŚLc M.POZNANIA W LATACH 1946-1965 NA 11.C 1ĆcA.IJ, MCIONU I WOJ. POZNAŃSKlCGO

UWAGA 1946Q-5ZACUNCK 1966 e-PQOJ£k'TPLANU

Tabela 8

ŚREDNIE ROCZNE TEMPO WZROSTU PRODUKCJI GLOBALNEJ (w odsetkach)

Lata Polska Eegion "Województwo Miasto 1946 1947-1949 30,5 22,1 25,6 18,2 1950-1955 18,1 19,8 23,6 14LJ: 1956-1960 10,0 9,4 9,3 9,4 1961-1965* 8,3 7,1 7,0 7,4 1946-1965 14,2 13,2 14,7 llLJ:

projekt planu Zródła: GUS Statystyka Przemyślu i960 i 1961; "Rocznik Statystyczny m. Poznania 1951 - 1959"; GUS "Roczniki Statystyczne 1947, 1948, 1950-1963"; Materiały statystyczne b. Urzędu Statystycznego, MKPG, Wydziału Przemysłu Prezydium Rady Narodowej m. Poznania; Pracowni Planów Regionalnych przy WKPG w Poznaniu.

przybliżonych wartości produkcji globalnej dla regionu poznańskiego i odpowiednich proporcji między woj ewództwem i miastem. Mogą one służyć za ogólną charakterystykę stanu z 1946 r. średnie roczne tempo wzrostu w pierwszym i drugim etapie są wynikiem wysokiej jak na pierwszy rok po wojnie produkcji, która szacunkowo wyniosła powyżej 2 miliardy złotych. Stanowiło to wówczas około 4,0% ogólnej krajowej produkcji globalnej przemysłu. O przyczynach tak wysokiego startu w pierwszym roku dwudziestolecia była mowa przy rozpatrywaniu analogicznego zjawiska w zatrudnieniu w przemyśle Poznania. Należy jedynie dodać, że w tym okresie znaczna część kraju z uwagi na dewastację zakładów przemysłowych nie dysponowała prawie żadnym potencjałem produkcyjnym Duże miasta o tradycjach przemysłowych, mimo ipoważnydh zniszczeń, posiadały wówczas największe możliwości szybkiego uruchomienia zakładów produkcyjnych. Do takich m. in. należał Poznań. Z biegiem lat sytuacja się zmienia. U dział produkcji przemysłowej Poznania maleje do około 2,8% w 1950 r., a od 1955 r. utrzymuje się na poziomie 2,4%. Zarysowuje się jednak nadal tendencja spadkowa do 2,3% w 1905 r. iPodobnie jak w zatrudnieniu, tak i w produkcji globalnej przemysłu regionu poznańskiego udział Poznania wykazuje na przestrzeni dwudziestolecia spadek (wykres 4).

Rozwój przemysłu

Poznania

WZGOS7 DBODUKCJI CLOBAINt3 W NZCMYilC 1 CCIONU POZNAŃSKIEGO Z PODZIAUM NA M POZNAŃ I w 0« - WODZTWO W WACM 1946 - 19ób

-I MIASTO

35,3

Ul cpn

Stałemu zmniejszaniu udziału wartości produkcji globalnej przemysłu Poznania w przemyśle regionu towarzyszy automatycznie wzrost potencjału przemysłowego województwa, mimo że ostatnie dwa etapy, a zwłaszcza w pięciolatce 1961-1965, dynamika i średnie roczne tempo wzrostu przemysłu Poznania zapowiadają się nieco wyżej niż w województwie (tabela 3). Porównując przemysł Poznania z przemysłem innych miast wydzielonych w "wycinkowym okresie lat 1956-1M50, należy stwierdzić, że jedynie dynamika i średnie roczne tempo wzrostu Łodzi były niższe od Poznania. Pozostałe trzy miasta wyprzedzały Poznań dość znacznie (tabela 9).

PRZEMYSŁ POZNANIA NA TLE INNYCH MIAST

Tabela 9

1951-1955 1956-1960 Wyszczególnienie Średnie roczne tempo Średnie roczne tempo Dynamika } Dynamika j Polska 211,6 16,2 159,6 9,9 Poznań 186,9 13,3 156,9 9,4 Warszawa 343,4 27,9 221,9 17,3 Łódź 196,9 14,5 135,3 6,2 Wrocław 171,9 11,5 Kraków 197,2 14,5

Źródła: GUS "Rocznik Statystyczny 1962"; Materiały statystyczne Pracowni Planów Regionalnych przy WKPG w Poznaniu.

Zbigniew

Pogorzelski

Proces kształtowania się struktury własnościowej produkcji globalnej przemysłu w Poznaniu ukazuje tabela 10. Struktura ta jest podobna do ogólnokrajowej. Prawie 100% wartości produkcji globalnej należy do przemysłu uspołecznionego miasta Poznania. W tym okresie widać jednak stały wzrost przemysłu spółdzielczego, który w dwudziestoleciu poważnie zwiększył swój udział w Poznaniu.

Tabela 10 STRUKTURA WŁASNOŚCIOWA PRODUKCJI GLOBALNEJ PRZEMYSŁU W POZNANIU (w odsetkach)

1950* 1955 1960 1965** Wyszczególnienie I Poznań Polska I Poznań Polska Poznań Polska Poznań Polska Przemysł ogółem 100,0 1 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Przemysł uspołeczniony 96,3 99,3 99,5 99,9 99,4 99,2 99,4 w tym: a) państwowy 87,4 95,1 91,4 93,3 89,2 90,7 90,3 b) spółdzielczy 8,9 4,2 8,1 6,6 10,0 8,5 9,1 Przemysł prywatny 3,7 0,7 0,5 0,1 0,6 0,8 0,6

szacunek, ** projekt planu Zródła: GUS Statystyka Przemyslu 1960 i 1961; "Rocznik Statystyczny m. Poznania 1951-1959 n ; GUS "Roczniki Statystyczne 1947, 1948, 1950 - 1968 n ; Materiały statystyczne b. Urzędu Statystycznego, MKPG, Wydziału Przemysłu Prezydium Rady Narodowej m. Poznania, Pracowni Planów Regionalnych przy WKPG w Poznaniu.

Drobny przemysł uspołeczniony stanowił w 1950 r. szacunkowo około 7,5% wartości "ogółem" produkcji globalnej przemysłu miasta, a w 1990 r. zwiększył swój udział do 14,2%. W 106S r. przewiduje się dalszy jego wzrost do około 1i4,6%> produkcji "ogółem" przemysłu Poznania. Z uwagi na to, że wartość produkcji globalnej przemysłu prywatnego w stosunku do całości jest znikoma, można przyjąć podane wielkości za równoznaczne także w odniesieniu do przemysłu uspołecznionego. Powszechnie używanym wskaźnikiem jest wartość produkcji globalnej na jednego zatrudnionego w przemyśle. Tabela 11 przedstawia kształtowanie się tego wskaźnika w przemyśle Poznania w porównaniu z przeciętną krajową i pozostałymi miastami wydzielonymi.

Tabela 11 WARTOŚĆ PRODUKCJI GLOBALNEJ NA 1 ZATRUDNIONEGO W PRZEMYŚLE POZNANIA NA TLE PRZECIĘTNEJ KRAJOWEJ I INNYCH MIAST WYDZIELONYCH

1946* 1950 1955 1960 1965** Wyszczególnienie % tys. zł l % tys. zł % tys. zł /0 tys. zł tys. zł I % Polska 40,8 100,0 70,4 100,0 113,1 100,0 161,8 100,0 209,9 100,0 Poznań 55,0 134,8 89,3 126,8 110,0 97,3 156,2 96,5 193,2 92,0 Warszawa 49,6 70,5 89,6 79,2 156,0 96,4 Łódź 51,7 73,4 112,7 99,7 150,9 93,2 Wrocław 125,3 110,8 186,9 115,5 Kraków 125,5 111,0 215,4 135,1

szacunek, ** projekt planu Zródła: GUS "Rocznik Statystyczny 1962 n;GUS Statystyka Przemyślu i960 i 1961; Materiały statystyczne MKPG oraz Pracowni Planów Regionalnych przy WKPG w Poznaniu.

Prawidłowością, jaka daje się zauważyć, jest stały wzrost wartości produkcji globalnej na jednego zatrudnionego w przemyśle Poznania przy równoczesnej, stale zwiększającej się różnicy między Poznaniem a średnią krajową na niekorzyść miasta. W porównaniu z innymi miastami (mimo niepełnych danych) Poznań zajmuje również jedno z ostatnich miejsc. Przyczyn bardziej niekorzystnego kształtowania się omawianego wskaźnika w Poznaniu w stosunku do innych miast, a także do przeciętnego w kraju, należy szukać między innymi w rodzajach produkcji i wysokości realizowanych nakładów inwestycyjnych. Porównanie wartości produkcji iglobalnej na jednego zatrudnionego w przemyśle miasta z danymi dla województwa i regionu na tle kraju przedstawia wykres 5. Dynamika produkcji globalnej na jednego zatrudnionego w przemyśle Poznania była w dwudziestoleciu niższa od średniej krajowej i województwa. Jej średnie roczne tempo wzrostu w okresie dwudziestolecia wynosi:

Polska Region

8,5% 6,8%

Województwo Miasto

7,rVo 6,5%

Wykres 5

W4CTOŚĆ PBODUIOI GLOBALNEJ NA i ZATBUDNIONfGO W PBrWWr POZNANIA W LATACH 1946 - <9ó5

POLSVA CCCION WOJCWODirWO MIASTOlO tO O X) 4 IW T' N U) *0 <D Ol O> lO "O li> *0 O> N> &I Q,J 4 « ) 4

DYNAMIKA WteOSrU - 1946Ę

1\o O N' t-o' itf £>' tv tO 4> o c\l c» c\1 c\j

N 'O' P SP

. _ IIUIJ

_"".ro O O O O' O' O' O' O 5 & S

-I 2 4 i 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 2 b f7 1946 1949 -(955 i960 1965 i. -iDO, OK 1 1000% i.- 100,0% 1 10QO% \ 1000% 2.-123.9 2- 155,4 - 2 - 110, 5 .. 2- 1072 . 2 - 94. 1 .. 3 - '25 8 .. 3 - 132.5" 3 - nB,5 « 5. - 116.6 .. 3 -- 95,5 - 4 -134 B " 4- 155, O" 4 . - 97 3 .. 4- 92. B - 4 -- 92 0

UWAGA. "46 P - SZaCUNCK , 1965 Q - PB07rX7 PLANU

Zbigniew

Pogorzelski

Porównując natomiast dynamikę produkcji globalnej na jednego zatrudnionego w przemyśle, w poszczególnych etapach, widać w pięciolatce 1961-1965 (czwarty etap) większą aktywność w przemyśle Poznania (132,5%) niż w województwie (112,5,9;0), przy średniej krajowej - 136,2%. Średnie roczne tempo dla tego etapu będzie wynosiło kolejno 1,4%, 1,2%, 1,5P/o.

STRUKTURA GAŁĘZI PRZEMYSŁU POZNANIA

Dynamika przemysłu Poznania na przestrzeni lat 1946-1995 posiada .swoją odrębną specyfikę, przejawiającą się w charakterystycznych tendencjach rozwojowych poszczególnych etapów oraz w zróżnicowanej dynamice wzrostu poszczególnych gałęzi przemysłu. N a skutek tego dają się zauważyć pewne zgrupowania tych gałęzi, zależnie od ich znaczenia i wpływu na kierunki rozwojowe przemysłu miasta. Można więc wyodrębnić cztery podstawowe grupy przemysłu, które w zasadniczy sposób kształtowały strukturę przemysłu Poznania w dwudziestoleciu. Grupa I obejmuje: przemysł maszynowy i konstrukcji metalowych (05), przemysł elektrotechniczny (06), przemysł środków transportu (07) i przemysł metalowy (08). W skład grupy II wchodzi przemysł chemiczny (09) i przemysł gumowy (10).

Do grupy III należą: przemysł włókienniczy (17), przemysł odzieżowy (18) 1 przemysł skóirzano-obuwniczy (19).

Grupę IV stanowi przemysł spożywczy (20).

W grupie V zostały zebrane wszystkie pozostałe gałęzie przemysłu, które i w (Strukturze zatrudnienia, i w strukturze produkcji globalnej zajmują dalsze miejsca. U dział poszczególnych grup przemysłu w zatrudnieniu całego przemysłu Poznania przedstawia tabela 12 12 . Analogicznie tabela 13 ilustruje kształtowanie się struktury produkcji globalnej przemysłu Poznania wg omówionych grup. G r u p a I (przemysł maszynowo-metalowy, elektrotechniczny i środków transportu) obejmuje w dwudziestoleciu powyżej 50% ogółu zatrudnionych i wykazuje

Tabela 12

STRUKTURA ZATRUDNIENIA W PRZEMYŚLE POZNANIA WEDŁUG GRUP (w odsetkach)

Grupa 1946 1950 1955 1960 1965* Ogółem 100, O 100, O 100, O 100, O 100, O I 54,0 51,1 52,7 51,5 55,9 II 8,9 7,1 8,1 9,0 8,4 III 8,3 10,9 10,3 10,3 9,4 IV 12,4 16,0 15,0 13,6 12,9 V 16,4 14,9 13,9 15,8 13,4

projekt planu Zródła: GUS Departament Statystyki Przemysłu, Rozmieszczenie przemysłu wg województw i powiatów w l.

1946 i 1956. W: "Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju." Z. 1, Warszawa 1960; "Rocznik Statystyczny m. Poznania 1951 - 1959"; GUS Statystyka Przemyślu 1961; Materiały statystyczne b. Urzędu Statystycznego, MKPG, Wydziału Przemysłu Prezydium Rady Narodowej m. Poznania, Pracowni Planów Kegionalnych prz y WKPG w Poznaniu.

12 Struktura zatrudnienia, produkcji globalnej oraz dynamika i średnie roczne tempo wzrostu i wartości produkcji globalnej na jednego zatrudnionego wg gałęzi przemysłu przedstawiona jest w tablicach statystycznych 1-3.

Wykres 6 STBUiaUBA ZATBUDNILNIA I PRODUKCJI GLOBALN« PBZCMYSŁU M.POZNANIA W LATACH 1946-1965 WG G&UP PUZ£ SŁOWVCU 900iOOO 7.3 BOa G B UPA - » - II 24.1 lit 700- m IV v ZATBUDNI£-1 PBODUVCJA eoo M£ I GLOBAlNA 1 CIO. o

400

46.5

JOO J (szacunek)i960

/965 W}8heu twysoki wzrost zatrudnienia sięgający 23<8'/0 przy średnim rocznym tempie 4,4P/o. W tej grupie jedynie zatrudnienie w przemyśle środków transportu wykazuje tendencję zniżkową, a to z uwagi na zmniejszenie produkcji środków transportu przez Zakłady Przemysłu Metalowego "H. Cegielski". Ta dominanta przemysłów grupy pierwszej zaznacza się również i w strukturze wartościowej produkcji glo

Zbigniew Pogorzelski

Tabela 13

STRUKTURA PRODUKCJI GLOBALNEJ PRZEMYSŁU POZNANIA WEDŁUG GRUP (w odsetkach)

Grupa 1950 1955 1960 1965* Ogółem 100, O 100,0 100,0 100, O I 32,6 35,1 36,6 46,2 II 7,6 15,8 16,4 14,4 III 5,4 7,0 6,7 7,4 IV 44,5 31,8 29,7 24,1 V 9,9 10,3 10,6 7,9

: projekt planu Zródła: GUS Statystyka Przemyślu 1960 i 1961; "Rocznik Statystyczny m. Poznania 1951 - 1959", Materiały statystyczne b. Urzędu Statystycznego, MKPG, Wydziału Przemysłu Prezydium Rady Narodowej m. Poznania, Pracowni Planów Regionalnych przy WKPG w Poznaniu.

balnej, Z tym że do 1930 r. przemysł spożywczy zajmował jeszcze pierwsze mIeJsce. W następnych latach sytuacja ulega radykalnej zmianie. W latach 1950-1965 wartość produkcji globalnej w grupie tej wzrosła o około 586%, wykazując największą dynamikę w przemyśle maszynowym - 1419% wzrostu, najniższą w przemyśle środków transportu -> 267%. N a ogólną ilość 925 zakładów przemysłowych 13 w Poznaniu w 1960 r. do grupy pierwszej należało 214 zakładów" w tym 93 państwowe, 62 spółdzielcze i 59 prywatnych. Wszystkie wielkie zakłady przemysłowe w Poznaniu zatrudniające powyżej 2000 osób należą do tej grupy (wyjątkiem są Zakłady Przemysłu Gumowego "Stomil" oraz Poznańskie Zakłady Odzieżowe im. Komuny Paryskiej) i stanowią własność państwową. W tej liczbie znajdują się: 1. Zakłady Przemysłu Metalowego "H. Cegielski", 2. Zakłady Metalurgiczne "Pomet" , 3. Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego, 4. Poznańska Fabryka Maszyn Żniwnych.

Te cztery zakłady zatrudniały w 1960 r. 49 931 pracowników, dając około 60% produkcji globalnej całej grupy pierwszej. Produkcja środków wytwarzania stanowiła prawie 9B% produkcji tych czterech zakładów 14 . Takie kształtowanie się wielkości produkcji świadczy o wysokimi stopniu koncentracji. N aturainie przewaga przemysłu uspołecznionego (w tym państwowego) jest bezsporna tak pod względem liczby zatrudnionych, jak i wartości produkcji globalnej. Przewaga ta utrzymuje się bez przerwy od 1946 r. N atomiast w latach i960-1966 następuje duża rozpiętość między dynamiką produkcji globalnej w grupie pierwszej' przemysłu państwowego (563,8%) a dynamiką przemysłu spółdzielczego (20 razy większa). Wachlarz produkcyjny tej grupy przemysłu Poznania jest bardzo szeroki. Bardziej charakterystyczne detale ukazuje tabela 14. Coraz wyższa specjalizacja i precyzja stanowią podstawowy kierunek rozwoju tej grupy w dwudziestoleciu. Przykładem są obrabiarki do metali, których produkcja ilościowa w latach 1995!-1961 wzrosła o 34%>, natomiast ich tonaż za

13 Główny Urząd Statystyczny. Opracowanie statystyczne dla przemysłu miasta Poznania wg stanu na 31 XII 1%0 r. "Materiały Pracowni Planów Regionalnych przy Wojewódzkiej Komisji Planowania Gospodarczego w Poznaniu.

Tabela 14

PRODUKCJA NIEKTÓRYCH ARTYKUŁÓW W GRUPIE Il a t a Wyszczególnienie Jednostka Lp. miary 1961 1955 1960 Poznań I Polska l Obrabiarki do metali szt. 1 646 2 282 2 205 24 899 t. 4 434 4 879 4 669 39 837 2 Silniki okrętowe szt. 6 11 20 3 Maszyny i narzędzia rolnicze i dla gospodarki leśnej min. zł 80,5 238,8 232,1 2 280 4 Wagony: kolejowe (bez wąskotorowych) osobowe szt. 331 470 453 653 5 Odlewy: stalowe tys. t. 7,0 17,1 21,6 194 żeliwne 11,0 18,9 19,5 992 " 1001 1383 1401 ze stopów metali nie żelaznych t. 6 Pralki domowe tys. szt. 7 801 50 612 52 020 571,300

Źródła: GUS Statystyka Przemyślu 1961; Materiały statystyczne Pracowni Planów Regionalnych przy WKPG w Poznaniu.

ledwie o 5°ju. Innym przykładem może być podjęcie produkcji silników okrętowych napędu głównego, których największym producentem w Polsce są Zakłady Przemysłu Metalowego , ,H. Cegielski".

Odzwierciedleniem zmian zachodzących w produkcji przemysłowej grupy pierwszej jest prawie trzykrotny wzrost wartości produkcji globalnej na jednego zatrudnionego - z 57 000 zł w 119j) r. do 1160000 zł przewidzianych w 1965 r, G r u p a II, do której należą przemysł chemiczny i gumowy, odznacza się wysoką dynamiką zatrudnienia, zwłaszcza w latach 19(50-1965, wykazując 228"/0 wzrostu przy średnim rocznym tempie 5,840. Przemysł gumowy jest reprezentowany w większej części przez Zakłady Przemysłu Gumowego "Stomil", zatrudniające w i960 r. 2349 pracowników (bez Fabryki Regeneratu w Bolechowie ). Przemysł chemiczny w Poznaniu ogranicza się do sześciu przedsiębiorstw państwowych O' zawężonym profilu produkcyjnym i do trzynastu spółdzielni produkcyjnych. Prywatny przemysł chemiczny zatrudniając w 1946 r. około 670 pracowników (Y)/O stanu zatrudnienia w tej gałęzi) w ciągu dwudziestolecia zmniejszy! przeszło pięciokrotnie tę liczbę. W przeciwieństwie do ustabilizowanej pozycji grupy drugiej w strukturze zatrudnienia przemysłowego, produkcja globalna tej grupy wykazuje dwukrotne zwiększenie udziału w strukturze wartościowej całej produkcji przemysłowej z 7,6% w 1946 r. do 14,4% w 1985 r. Przyjmując rok 1950 za 100%), produkcja globalna przemysłu chemicznego wzrośnie do 1965 r. o 774%, a przemysłu gumowego o 789%, uzyskując bardzo wysokie średnie roczne tempo wzrostu - 14,6% i 14,8%. W ciągu ostatnich piętnastu lat udział spółdzielczości zwiększył się z 3,7% w 1946 r. do 15, /0 przewidywanych w 1965 r. Typowe towary produkowane przez tę grupę ukazuje tabela 15. Najbardziej wzrosła w okresie pierwszej pięciolatki (1956-1960) produkcja wyrobów lakierniczych - sześć i półkrotnie, i wyrobów farmaceutycznych trzykrotnie. Stagnację wykazywały wyroby gumowe, zwiększając swój tonaż na przestrzeni sześciu lat zaledwie o 7,4%. Tak duża rozpiętość między dynamiką zatrudnienia a dynamiką produkcji globalnej grupy drugiej na przestrzeni ostatnich piętnastu lat prowadzi do logicznego wniosku, że wartość produkcji globalnej na jednego zatrudnionego w tych

Zbigniew Pogorzelski

Tabela 16

TYPOWE ARTYKUŁY PRODUKOWANE PRZEZ GRUPĘ IIlat a Lp. Wyszczególnienie Jednostka miary 1961 1955 1960 Poznań Polska l Wyroby lakiernicze t. 555 2 732 3 712 119 000 2 Mydła: do prania 5 615 6 594 6 683 70 100 toaletowe " 11700 2 063 3 047 3 048 3 Proszki do prania " 87 400 5 201 7 472 7 453 i Wyroby farmaceutyczne min zł 63,5 159,7 187,4 3 386 Wyroby gumowe t. 20 297 21464 21808 53 500

Źródło: GUS Statystyka Przemyślu 1961.

gałęziach przemysłu poważnie wzrasta, bo z 95 300 zł w 119j) r. do 329 700 zł przewidywanych w 1965 r. Przemysł lekki typu konsumpcyjnego reprezentowany jest w g r u p i e III, której zatrudnienie z 8,3% ogółu zatrudnionych w przemyśle wzrosło do 10,9% w i960 r., a następnie zmniejsza się, aż do przewidywanych 9,4% w 1965 r. Spadek ten nie zahamował jednak dynamiki, która od 1946 T. do 1065 r. powinna osiągnąć około 267,lfl/ o , czyli 4,8 e /o średniego rocznego tempa wzrostu. W tej grupie przemysł spółdzielczy w 1965 r. osiągnie wysoki udział - 44,1 1 %, a największymi zakładami są Poznańskie Zakłady Przemysłu Odzieżowego im. Komuny Paryskiej, zatrudniające 21213 osób, i Poznańskie Zakłady Obuwnicze o zatrudnieniu 500 osób w 1060 r. W przemyśle spółdzielczym tej grupy było w 1960 r. 189 zakładów skupionych w 24 spółdzielniach. Pod względem wartości produkcji globalnej grupa trzecia zajmuje w latach 1950-1965 ostatnie miejsce z udziałem 5,4% w lS50 r. zwyżkującym (zgodnie z projektem planu) do 7,4% w 1965 r.

Jakkolwiek dynamika poznańskiego przemysłu lekkiego jest bardzo wysoka i za ostatnie piętnaście lat wyniesie przeszło otfV/o, z czego na pięciolatkę K961-1965 r. przypadnie około 22@0/0, to jednak nie jest ona wynikiem ogólnego rozwoju tych igałęzi produkcji. Przemysł włókienniczy, reprezentowany obecnie w całości przez spółdzielczość, wykazuje w okresie piętnastu lat - 240% wzrostu i przedstawia najmniejszą wartość produkcji globalnej ze wszystkich gałęzi przemysłu. Przemysł odzieżowy w jednej trzeciej swojej wartości stanowi produkcję Poznańskich Zakładów Przemysłu Odzieżowego im. Komuny Paryskiej, które w pięciolatce 1961-19615 r. podwoją wartość swoich produktów. Podobnie jest w przemyśle skórzano-oburwniczym, w którym Poznańskie Zakłady Obuwnicze również podwajają produkcję i na koniec 1965 ir. partycypować będą wokoło B2 1O /0 całej wartości produkcyjnej tej gałęzi. Większość pozostałych zakładów (około 180) tej grupy ma raczej charakter usługowo-produkcyjny, a średnie zatrudnienie - do i50 pracowników. W grupie trzeciej wartość produkcji globalnej na jednego zatrudnionego'" wzrosła z 44 500 zł w 1046 r. do około 135 000 zł w 1065 r. Tabela 16 informuje o wielkości produkcji niektórych ważniejszych artykułów przemysłowych. Przemysł spożywczy stanowi sam dla siebie g r u p ę IV, odznaczając się wybitnie malejącym trendem zarówno w zatrudnieniu, jak i w wartości produkcji globalnej. Jakkolwiek przemysł ten od 1950 r. stale zmniejsza swój udział w przemyśle Poznania na korzyść innych gałęzi, to jednak w strukturze zatrudnienia i wartości produkcji globalnej zajmuje nadal 'jedno z pierwszych miejsc.

Poznania

Tabela 16

PRODUKCJA WAŻNIEJSZYCH ARTYKUŁÓW W GRUPIE IIIlat a bp. Wyszczególnienie Jednostka miary 1961 1955 i960 Poznań Polska l Tkaniny: bawełniane i bawełnopodobne tys. m. 55,5 54,5 64,6 710 000 wełniane i wełnopodobne 32,6 10,9 5,3 77 700 " jedwabne " 56,9 151,9 158,0 111 000 lniane i pakulane " 7,9 17,4 0,6 89 500 2 Przerób tkanin na konfekcję 5 862,9 9 832,0 8 735,5 300 000 3 Obuwie (łącznie z gumowym) " 437,5 451,9 426,6 86 835 tys. par w tym: z wierzchami skórzanymi " 376,1 414,9 372,5 39 224

Źródło: GUS Statystyka Przemyślu 1961.

Jego dynamika zatrudnienia w latach 11946-1965 wyniesie około 240% przy średniorocznym tempie 4,5%, a dla lat 1950-19165 wielkości te będą rzędu 16B % 1 3%. Równocześnie wartość produkcji globalnej rośnie w latach 1950-1966 o 223"/«, wykazując 5,5P/o średniego tempa wzrostu rocznie. W przemyśle spożywczym spółdzielczość nie posiada większego udziału, który w zatrudnieniu w 1990 r. wynosił około 6%, a w 1965 r. zwiększy się do 7,7*Vo. Wartość globalnej produkcji spółdzielczego przemysłu spożywczego' wynosiła w i960 r.

0,//0 i wzrośnie w 19NQ r. do 4%>. Na piętnaście przedsiębiorstw państwowego przemysłu spożywczego sześć z nich w i960 r. zatrudniało powyżej 500 pracowników. Należały do nich: 1. Zakłady Mięsne. Rzeźnia 1167 zatrudnionych 2. Zakłady Mięsne. Przetwórnia 656 3. Zakłady Przemysłu Cukierniczego" Goplana" 1219 4. Poznańskie Zakłady Koncentratów Spożywczych 1057 5. Wytwórnia Wyrobów Tytoniowych 899 6. Poznańskie Zakłady Piwowarsko-Słodownicze 517 W omówieniu nie zostały wzięte pod uwagę Poznańskie Zakłady Przemysłu Piekarniczego, zatrudniające w 42 piekarniach 928 pracowników.

Ważniejsze asortymenty produkowane przez przemysł spożywczy ukazuje tabela 17. Poważniejszym udziałem w przemyśle spożywczym kraju odznaczył się Poznań w produkcji wódek gatunkowych - 39,2% i papierosów -' 16,4 10 /0. W pozostałych dziedzinach przemysłu mieści się osiem gałęzi, które na przestrzeni dwudziestolecia oscylowały w granicach 00,4% do 16,4% ogólnej ilości zatrudnionych w przemyśle Poznania z wyraźną tendencją spadkową. Niewielki ich udział w wartości produkcji globalnej przemysłu miasta potwierdza drugorzędną rolę w strukturze gałęziowej przemysiłu. Wytwarzanie energii elektrycznej i cieplnej oraz przemysł paliw utrzymywały w zatrudnieniu przez cały okres przeciętnie status quo. Tendencja malejąca występowała w produkcji energii elektrycznej. Wartość produkcji pozostałych dwu gałęzi przemysłu również nie wykazuje zasadniczych zmian, a w strukturze całego przemysłu Poznania zaznacza się stały ich spadek. Przemysły materiałów budowlanych i szklarski w latach 1950-1965 wykazują nierówne tempo wzrostu. Mimo wysokiej dynamiki 3QJP/o w zatrudnieniu w przemyśle materiałów budowlanych i czterdziestokrotnegto wzrostu wartości

Zbigniew

Pogorzelski

Tabela 17

PRODUKCJA WAŻNIEJSZYCH ARTYKUŁÓW W GRUPIE IVla ta Lp. Wyszczególnienie miary 1961 1955 1960 Poznań Polska l Pieczywo zwykle i półcukiernicze tys t. 44,5 44,5 44,5 2 545 2 Mięso z uboju przemysłowego 18,7 29,9 33,4 1105 3 Kiełbasy i wędzonki " 5 765 7 451 8 364 269 000 t. 4 Wyroby wędliniarskie 2 330 1627 1863 92 800 "h.

5 Piwo tys. l. 202,3 195,3 195,2 7 055 6 Wyroby spirytusowe w przeliczeniu na spirytus 100 0 tys. 1. 5 380,3 6 068,7 B 241,7 66 500 7 Wódki gatunkowe w przeliczeniu na spirytus 100 0 " 2 677,2 1 709,9 1 531,7 6 828 8 Wino (łącznie z miodem pitnym) " 1 849,4 3 813,2 3 646,8 147 000 9 Papierosy min szt. 8 119,1 6 579,9 7 095,0 49 639

Źródło: GUS Statystyka Przemyślu 1961.

produkcji, przemysł ten nie posiada szans rozwojowych w obecnym profilu produkcyjnym z powodu braku właściwego zaplecza surowcowego i przestarzałego wyposażenia technicznego. Przemysł szklarski w latach 11930-1365 przy dynamice zatrudnienia 2S'2?jo i 276% wzrostu wartości produkcji globalnej również natrafia na szereg przeszkód hamujących jego dalszy rozwój. W przemysłach: drzewnym, papierniczym, poligrafioznym i innych pozycja ich w strukturze zatrudnienia i wartości produkcji globalnej utrzymuje się na jednakowym poziomie z niewielką tendencją zniżkową.

ANEKS

Tablica 1

STRUKTURA GAŁĘZI ZATRUDNIENIA W PRZEMYŚLE POZNANIA (H> procentach)

Gałąź przemysłu 1946 1950 1955 1960 1965* Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 l 2 3 4 " R 01 2,7 2,6 2,4 1,0 1,1 02 1,8 1,6 1,2 0,9 0,9 03 04 05 - 10,0 15,9 16,9 21,0 .06 54,0 2,9 3,0 2,9 3,1 07 - 30,1 14,2 15,3 15,0 08 - 8,1 19,6 16,2 16,8 09 6,3 3,5 4,2 4,9 5,3 10 2,6 3,6 3,9 4,1 3,1 11 0,4 1,1 1,2 3,0 1,8 12 1,3 1,1 1,3 1,4 1,4 13 - - - - - 14 1,8 2,2 2,7 3,2 2,5 15 0,8 1,7 1,5 1,9 1,5 16 5,1 3,9 3,0 3,0 2,7 17 0,7 1,1 1,0 0,8 0,7 18 5,6 7,2 6,5 7,1 6,2 19 2,0 2,6 2,8 2,4 2,5 20 12,4 16,0 15,0 13,6 12,9 21 22 2,5 0,7 0,6 1,4 1,5

* projekt planu Uwaga: Dotyczy przemysłu uspołecznionego i przemysłu prywatnego.

Zródła: GUS Departament Statystyki Przemysłu, Rozmieszczenie przemysłu wg województw i powiatów w l. 1946 i 1956. W: "Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju". Z. 1, Warszawa 1960; "Bocznik Statystyczny m. Poznania 1951 - 1959"; GUS Statystyka Przemysłu 1960 i 1961.

Tablica 2

STRUKTURA GAŁĘZI PRODUKCJI GLOBALNEJ PRZEMYSŁU POZNANIA (w procentach)

Gałąź przemysłu 1950 1955 1960 1965* Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 01 1,6 1,6 1,3 0,2 02 1,5 1,0 1,1 0,8 03 - - - - 04 - - - - 05 4,5 7,8 10,6 15,5 06 1,2 1,9 3,1 3,8 07 20,9 19,1 11,8 13,5 08 6,1 6,3 11,1 13,4 09 5,2 7,0 8,1 9,7 10 2,4 I 8,8 8,3 4,7 11 0,1 0,6 2,1 1,4 12 1,0 0,5 0,7 0,7 13 - - - - 14 2,3 2,9 2,3 1,8 15 1,9 1,1 1,5 1,2 16 0,8- 2,3 1,0 1,0 17 0,5 0,3 0,5 0,3 18 2,5 4,3 4,4 4,8 19 2,3 2,4 1,8 2,3 20 44,6 31,8 29,7 24,1 21 - - - 22 0,6 - 0,3 0,6 0,8

* projekt planu Uwaga: Dotyczy przemysłu uspołecznionego i przemysłu prywatnego.

Zródła: GUS Departament Statystyki Przemysłu, Rozmieszczenie przemysłu wg województw i powiatów w l.

1946 i 1956. W: "Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju". Z. 1, Warszawa 1960; "Rocznik Statystyczny m. Poznania 1951- B)J,59"; GUS Statystyka Przemysłu i960 i 1961; Materiały statystyczne b. Urzędu Statystycznego, MKPG, Wydziału Przemysłu Prezydium Bady Narodowej m. Poznania, Pracowni Planów Begionalnych przy WKPG w Poznaniu.

3 Kronika miasta Poznania

Zbigniew

Pogorzelski

Tablica 3 DYNAMIKA I ŚREDNIE ROCZNE TEMPO WZROSTU ZATRUDNIENIA ORAZ PRODUKCJI GLOBALNEJ; WARTOŚĆ PRODUKCJI GLOBALNEJ NA l ZATRUDNIONEGO WG GAŁĘZI PRZEMYSŁU (w procentach)

Zatrudnienie Produkcja globalna w cenach porównywalnych VII 1960 r.

Średnie Średnie Wartość produkcji globalnej Gałąź Dynamika roczne tempo Dynamika roczne tempo na l zatrudnionego przemysłu wzrostu wzrostu 1950 1965* 1965-1950 1950-1965 1965-1950 1950-1965 w tys. zł. Ogółem 190,6 . 4,4 413,4 9,9 89,3 193,7 Ol 80,3 - 49,3 - 54,6 33,5 02 89,9 - 210,9 5,1 85,1 177,6 03 04 05 399,7 9,7 l 418,7 19,3 40,4 143,2 06 207,3 5,0 l 306,3 18,7 37,5 236,1 07 95,2 - 266,8 6,8 61,8 173,4 08 395,0 9,6 919,2 16,0 66,6 · 154,8 09 286,0 7,3 773,9 14,6 130,4 352,9 10 165,0 3,4 788,7 14,8 60,7 290,2 11 309,4 7,8 4 150,9 28,0 11,7 157,0 12 232,4 5,8 275,8 7,0 82,0 97,3 13 14 217,2 5,3 333,6 8,4 91,6 141,6 15 173,5 3,7 257,8 6,5 98,5 146,6 16 134,5 2,0 492,3 11,2 19,8 72,3 17 120,7 1,3 239,8 6,0 44,6 88,7 18 164,6 3,4 788,1 14,8 31,4 150,5 19 181,5 4,0 415,7 10,0 80,5 184,5 20 154,6 3,0 223,5 5,5 249,1 360,2 21 22 376,5 9,2 590,4 12,6 67,8 106,3

* projekt planu l.)wagi: Dotyczy przemysłu uspołecznionego i przemysłu prywatnego. Zródła: GUS Departament Statystyki Przemysłu, Rozmieszczenie przemysłu wg województw i powiatów w l.

1946 i 1956. W: "Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju". Z. l, Warszawa 1960; "Rocznik Statystyczny m. Poznania 1951- 1959"; GUS Statystyka Przemyślu 1960 i 1961.

WYKAZ SKRÓTÓW ŹRÓDEŁ

GUS -Główny Urząd Statystyczny, MKPG-Miejska Komisja Planowania Gospodarczego, WKPG- Wojewódzka Komisja Planowania Gospodarczego