JAN BRYGIER

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1965.04/06 R.33 Nr2

UWAGI O NIEKTÓRYCH PROBLEMACH GASTRONOMICZNYCH W POZNANIU

1. LUDNOŚĆ I ZATRUDNIENIEa) STAN LUDNOŚCIOWY I ZATRUDNIENIA W POLSCE

W LATACH 1945-1964 zaszły w strukturze ludnościowej Polski zasadnicze i nieodwracalne zmiany. Polska z kraju rolniczego stała się przemysłowo· -rolniczym. Procent ludności zamieszkującej miasta powiększał się z roku na rok. Z roku na rok zmniejsza się ludność mieszkająca na wsi i żyjąca z pracy w rolnictwie. W 1931 roku na 100 mieszkańców naszego kraju 27,2% żyło w miastach, a 72,8% na wsi, w roku 1949 ludność miejska stanowiła 36,2%, a w końcu 1962 roku ludności miejskiej było już 48,8°/», ludności wiejskiej natomiast zaledwie 51,2%. Zmiany w strukturze ludnościowej Polski są prawidłowe i wynikają z uprzemysłowienia Polski. W naszych czasach przemysł, a ściślej mówiąc lokalizacja przemysłu stała się czynnikiem, od którego zależy rozwój miast. Ciekawe są również dane o stanie ludnościowym i o stanie zatrudnienia w naszym kraju w ostatnich kilku latach. Polska liczyła w 1949 roku 24 613 000 mieszkańców. W końcu 1962 roku było już 30 484 000 mieszkańców. W ciągu trzynastu lat ludność kraju powiększyła się o 5 871 000 obywateli, czyli o 23,85"/0. W roku 1949 zatrudnionych w gospodarce narodowej (poza rolnictwem) było ogółem 4 354 000 osób, a w roku 1962 liczba zatrudnionych wynosiła już 8 177 000 osób. W ciągu 13 lat zatrudnienie w gospodarce narodowej wzrosło więc o 87,8%. Godne podkreślenia jest jeszcze następujące zjawisko: w 1949 roku zatrudnionych było w gospodarce uspołecznionej 91,08% pracujących, a w gospodarce nieuspołecznionej 8,92°/». W trzynaście lat później w gospodarce uspołecznionej pracowało już 98,04% pracujących, a w gospodarce nieuspołecznionej zaledwie 1,96%. Trzeba nadmienić, że ilościowo najmniej zatrudnionych było w gospodarce nieuspołecznionej w roku 1956, bo tylko 102 000. W końcu roku 1962 pracowało w gospodarce nieuspołecznionej 160 000 osób.

Jan Brygier

'b) STAN LUDNOŚCIOWY I ZATRUDNIENIA W MIEŚCIE POZWANIU

Podobne procesy jak w całym kraju przebiegały także w Poznaniu. Poznań liczył w 1939 roku 273 631 mieszkańców, w roku 1949 - 291 577 mieszkańców, a 30 czerwca 1963 roku liczba mieszkańców Poznania wynosiła 425 154 osoby. W okresie trzynastu lat, to jest od 1949 roku, ludność Poznania powiększyła się o 44,9%> natomiast w stosunku do roku 1939 o 55,37"/».

Tabela 1

LUDNOŚĆ I ZATRUDNIENIE W POZNANIU

Zatrudnienie Uwagi Liczba Bok , w gospodarce mieszkańców Ogółem w gospodarce nieuspołeczniouspołecznionej nej 1931 246 470 1938 272 308 stan na 31 XII 1939 272 631 stan na 31 XII 1946 267 978 1949 291 577 1950 320 700 N arodowy Spis Pow1951 331 968 szechny z 3 XI I 1950 1952 343 383 157 563 142 112 15 451 1953 353 154 1954 367 500 165 363 154 863 10 500 1955 374 900 1956 376 900 1957 383 300 158 638 1958 392 300 168 630 160 242 8 388 1959 398 100 165 951 1960 407 800 176 540 1961 418 300 197 434 188 838 8 596 1962 422 700 209 113 200 128 8 985 1963 425 154 stan na 30 VI

Uwaga: Na 200 128 osób zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej w 1962 r. było: a) 71 041 kobiet i 8 803 młodocianych, b) 82 208 osób pracujących w przemyśle i 24 707 osób w budownictwie. Źródła: "Bocznik Statystyczny m. Poznania 1951 - 1959" oraz dane i poprawki naniesione przez Urząd Statystyczny Prezydium Bady Narodowej m. Poznania.

Ten ogromny wzrost liczby mieszkańców wynikał z trzech źródeł: 1. przyrost naturalny ludności, 2. włączenie nowych osiedli do obszaru miasta i 3. napływ ludności spowodowany brakiem siły roboczej w przemyśle. I w tym wypadku potwierdziła się prawda naszych czasów, że przemysł jest głównym czynnikiem powodującym rozwój miasta. Pod koniec 1962 roku zatrudnienie w Poznaniu wynosiło 209113 osób, z czego na gospodarkę uspołecznioną przypadało 200 128, a na gospodarkę nieuspołecznioną 8985 osób. Według danych Miejskiej Komisji Planowania

Gospodarczego z 209113 zatrudnionych 27 400 osób dojeżdżało codziennie do pracy różnymi środkami komunikacyjnymi. Pozostała część pracujących w Poznaniu, a pochodzących spoza Poznania zamieszkiwała w hotelach robotniczych, schroniskach itp. Równocześnie 2665 mieszkańców miasta pracowało poza Poznaniem, w tym 576 kobiet. Jeśli ogólną liczbę zatrudnionych w 1962 roku - 209 113 zmniejszymy o liczbę dojeżdżających (27 400), otrzymamy liczbę 181 713 osób. W stosunku do ogólnej liczby ludności w 1962 roku stanowiło to 42,98%. Oznacza to, że na każde 100 mieszkańców Poznania 43 pracowało zarobkowo. W latach 1952-1962 zaludnienie Poznania wzrosło o 23/f /</' zatrudnienie w tym samym czasie zaś o 32,7%. Reasumując należy stwierdzić, że: 1. ludność Poznania powiększa się w szybszym tempie, niż procentowy przyrost ludności Polski; 2. coroczne zatrudnienie w Poznaniu jest procentowo większe niż coroczny procentowy wzrost ludności; 3. zatrudnienie w gospodarce uspołecznionej w Poznaniu z roku na rok było większe i stanowiło 95,7% ogólnego zatrudnienia; 4. zatrudnienie w gospodarce nieuspołecznionej malało i stanowiło 4,3% ogólnego zatrudnienia; 5. na każde 100 mieszkańców miasta Poznania 43 osoby pracowały zarobkowo; 6. Poznań z przedwojennego miasta o charakterze drobnomieszczańskim przekształcił się w miasto o charakterze robotniczym. Z faktów tych należy wyciągnąć praktyczne wnioski, szczególnie zaś przy planowaniu sieci placówek żywienia zbiorowego.

2, SIEĆ ŻYwIENIA ZBIOROWEGO OTWARTEGO I ZAMKNIĘTEGOa) SIEC ŻYWIENIA ZBIOROWEGO OTWARTEGO I ZAMKNIĘTEGO W POLSCE W ocenie rozwoju sieci otwartego żywienia zbiorowego w Polsce w latach 1950-1962 należy stwierdzić przede wszystkim duży wzrost liczby zakładów gastronomicznych. W omawianych dwunastu latach ogólna liczba zakładów gastronomicznych (uspołecznionych i prywatnych) wzrosła z 6613 do 10 575, to jest o 59,9%. Bardzo pocieszającym zjawiskiem jest fakt, że w roku 1962 liczba zakładów uspołecznionych w stosunku do ogólnej liczby zakładów gastronomicznych wynosiła 92,lZI«, podczas gdy dwanaście lat wcześniej, w roku 1950 stosunek ten wynosił 55,4%. w omawianym okresie liczba uspołecznionych zakładów gastronomicznych wzrosła z 3669 do 9743, czyli o ponad 165%. Jeszcze większy procent wzrostu wykazują dane obrazujące ilość miejsc w uspołecznionych zakładach gastronomicznych. W roku 1950 było 206 500 miejsc, a w roku 1961 - 563 700, co oznacza wzrost o 172,9%. Do sieci otwartego żywienia zbiorowego zalicza się także prywatne zakłady gastronomiczne. W roku 1950 - 2944 zakłady prywatne stanowiły 44,6"/0 ogólnej sieci otwartego żywienia zbiorowego, natomiast w końcu roku 1962 - 832 zakłady stanowiły 7,88%.

SIEĆ ŻYWIENIA ZBIOROWEGO OTWARTEGO ZAKŁADÓW GASTRONOMICZNYCH W POZNANIU

1938 1947 1949 1950 1952 1954 1956 1957 1958 1959 i960 1961 1962 Ogółem zakładów 297 262 224 144 142 105 101 108 124 124 121 127 131 Zakłady uspołecznione liczba zakładów 28 65 92 101 96 102 116 114 120 126 130 liczba miej sc 8173 8411 9002 9187 11151 12349 12096 restauracje liczba zakładów 47 50 49 47 38 39 36 liczba miej sc 4797 5059 4986 4887 5198 5374 4634 jadłodajnie liczba zakładów l l l liczba miej sc 90 80 80 b ary szybkiej obsługi liczba zakładów 6 7 10 15 22 24 25 liczba miej sc 184 183 254 666 1831 1987 2027 b ary mleczne liczba zakładów 17 17 16 15 15 15 16 liczba miejsc 770 770 725 696 682 640 686 kawiarnie liczba zakładów 20 19 26 26 29 30 30 liczba miej sc 2103 2008 2630 2736 3040 3880 4302 cukiernie i bary liczba zakładów 3 6 6 6 6 6 7 liczba miej sc 101 186 190 190 190 223 263 bufety liczba zakładów 2 2 8 5 10 12 16 liczba miej sc - 128 125 137 112 210 245 184 Zakłady prywatne liczba zakładów 297 262 196 79 50 4 5 6 8 10 1* 1* 1* liczba miejsc

* Do liczby prywatnych punktów żywienia należy doliczyć stragany z gorącymi napojami i jedzeniem na targowiskach: 1960-7, 1961 - 4, 1962 - 5.

Źródła: "Rocznik Statystyczny m. Poznania 1951 - 1959", s. 243, 251; Sprawozdanie Przedsiębiorstwa "Bary Mleczne"; Dane Prezydium Rady Narodowej m. Poznania, Wydziału Handlu.

SIEĆ BARÓW MLECZNYCH W POZNANIU (na dzień 1 VII 1963 r.)

Rotacja Powierzchnia Nr Średni obrót dzienna Zakres zajmowana potrzebna baru Nazwa baru Lokalizacja Miejsc miesięczny działalności na w ty 1. zł. jedno parter piwnica parter piwnica miejsce l Mewa PI. Wolności 1 68 314 30 pełny 154 50 200 50 2 Miniaturka Matejki 2 42 108 17 j t 94 26 150 26 3 Grunwald Grunwaldzka 88 20 bar 56 19 sklep i bar 99 150 20 sklep 259 4 Przystań Garbary 51 36 104 19 pełny 117 16 150 40 5 Wschodni Główna 60 15 35 15 ograniczony 34 14 120 40 6 Poranek Dąbrowskiego 33 35 142 27 pełny 127 25 160 40 7 Przy Okrąglaku Lampego 10 72 342 32 pełny 130 43 200 43 8 Kociak Czerwonej Armii specjalistycz28 54 108 ny cocktail-bar 105 40 150 60 9 Starówka I Szkolna 4 185 pełny 273 125 II . specjalistyczny cocktail-bar 10 Robotniczy Dzierżyńskiego 211 36 80 15 ograniczony 86 7 86 40 11 Śródmiejski Dzierżyńskiego 21 26 bar 35 sklep i bar 70 25 150 40 sklep 268 12 Pod Arkadami PI. Młodej Gwardii 10 56 95 12 pełny 120 30 150 50 13 Przysmak Głogowska 86 30 120 27 128 14 150 50 " 14 Wyborowy Czerwonej Armii 41 70 130 12 116 103 150 103 15 Fabryczny Dzierżyńskiego " 121 45 126 19 96 5 150 50 16 Parkowy Głogowska 49 45 150 22 126 28 200 40 17 Pływalnia chwiałkowskiego 34 44 62 » 18 Studencki Winogrady 45 ograniczony

Jan Brygier

Do zamkniętego żywienia zbiorowego zalicza się także stołówki i bufety pracownIcze. Bardzo ciekawie przedstawia się rozwój tych placówek. W latach 1950-1962 zaobserwowano najpierw gwałtowny wzrost, a następnie spadek ilości stołówek i bufetów pracowniczych. Było ich w 1950 roku - 668, w 1954 roku już 9513, w roku 1955 - 9208 i w roku 1956 - 8346.

Od tego roku notujemy stały spadek liczby stołówek i bufetów pracowniczych. Pod koniec 1962 roku było ich już tylko 4030. Jeśli sobie uprzytom - nimy, że w omawianym okresie wzrastały zatrudnienie i zaludnienie miasta, wówczas zmniejszanie się liczby stołówek i bufetów pracowniczych stanie się zjawiskiem niezrozumiałym. Dokładna analiza tego zjawiska jest specjalnie utrudniona, bowiem "Rocznik Statystyczny" traktuje stołówki i bufety pracownicze łącznie. Z ogólnej liczby 4050 w roku 1961 po wyłączeniu stołówek prowadzonych przez Wojskowe Przedsiębiorstwa Handlowe i Konsumy na stołówki pracownicze przypadało tylko 1607. Wzmiankowane 1607 stołówek pracowniczych prowadzone były: a) w J/o przez zakłady pracy we własnym zakresie; b) w 14"/0 przez oddziały zaopatrzenia robotniczego; c) w 16% przez Powszechne Spółdzielnie Spożywców; d) w 10% przez inne organizacje prowadzące działalność gastronomiczną, e) wokoło Uf/o przez rady zakładowe i inne organizacje. Sprawa stołówek pracowniczych to bardzo poważny problem żywienia zbiorowego w Polsce. Jak dalece problem ten został rozwiązany u naszych sąsiadów, świadczy fakt, że w roku 1961 z ogólnej liczby zatrudnionych w gospodarce narodowej korzystało ze stołówek pracowniczych: w Niemieckiej Republice Demokratycznej 40,0<)/0, w Czechosłowacji - 30,0%, w Polsce 13,1%.

b) SIEC OTWARTEGO ŻYWIENIA ZBIOROWEGO W POZNANIU

W końcu 1962 roku sieć otwartego żywienia zbiorowego w Poznaniu składała się ze 131 zakładów gastronomicznych, w tym jednego zakładu prywatnego. Ludność Poznania liczyła W tym czasie 422 700 mieszkańców.

Tabela 4 SIEĆ ZAMKNIĘTEGO ŻYWIENIA ZBIOROWEGO W POZNANIU (STAN NA 1 VI1963 R.)

, Stołówki pracownicze Stołówki studenckie Bufety Kok liczba miejsc liczba miejsc liczba miejsc 1959 35 2 440 9 l 537 56 660 1960 33 2 510 10 l 721 66 830 1961 31 2 922 11 2 122 83 l 255 1962 29 2 835 11 2 122 85 l 372 1963 30 2 895 11 2 122 85 l 350

Uwaga: 1) Stołówki pracownicze wydawały średnio w pierwszym półroczu 1963 roku dziennie 8804 obiady; 2) stołówki studenckie wydawały średnio w pierwszym półroczu 1963 roku miesięcznie: 84 554 śniadania 171 152 obiady 80 883 kolacje.

Źródło: Wydział Handlu Prezydium Rady Narodowej w Poznaniu.

W okresie międzywojennym (1938), kiedy Poznań liczył tylko 272 300 mieszkańców, w Poznaniu było 297 prywatnych lokali gastronomicznych. Były to na ogół zakłady małe, potocznie nazywane "knajpami". Np. na osiedlu Górczyn (obecnie dzielnica Grunwald) było w roku 1939 - 10 "knajp".

Obecnie, mimo że ludność Gorczyna znacznie wzrosła, znajduje się tam tylko jeden lokal gastronomiczny (róg ul. Bosej i Głogowskiej). W pierwszych latach po wyzwoleniu Poznań dysponował tylko prywatnymi lokalami gastronomicznymi. W 1949 roku pojawia się pierwszych 28 uspołecznionych zakładów gastronomicznych, co przy 196 zakładach prywatnych stanowiło razem 224. W rok później (1950) Poznań liczył już 65 uspołecznionych lokali gastronomicznych, a liczba prywatnych spadła do 79. Dc końca 1962 roku liczba uspołecznionych zakładów gastronomicznych wzrosła o 100%, czyli do liczby 130. Analizując rozwój sieci otwartego żywienia zbiorowego w Poznaniu w latach 1956-1962, można zanotować kilka ciekawych spostrzeżeń: a) liczba zakładów uspołecznionych powiększyła się o 35,4%, a liczba miejsc o 480ft>; b) w roku 1956 restauracje należały do tych zakładów gastronomicznych, które dominowały w otwartym żywieniu zbiorowym. Stanowiły one 48,9% lokali uspołecznionych i posiadały 56,68% miejsc konsumpcyjnych; c) w roku 1962 restauracje zachowują jeszcze największą liczbę miejSC konsumpcyjnych, ale liczba ich w stosunku do roku 1956 była nieco mnIejsza. To samo dotyczy ilości lokali; d) kawiarnie w roku 1962 podobnie jak w 1956 roku znajdowały SIę na drugim miejscu co do liczby lokali i liczby miejsc konsumpcyjnych. Pod koniec jednak roku 1962 kawiarnie dysponowały liczbą 35,56% wszystkich miejsc, a restauracje 38,31%; e) bary (bez barów mlecznych) w latach 1956-1962 przeszło czterokrotnie powiększyły liczbę lokali i przeszło jedenaście razy powiększyły liczbę miejsc konsumpcyjnych. W końcu 1962 roku bary miały 25 lokali o 2027 miejscach konsumpcyjnych, co stanowiło 19,23% lokali (1956 - 6,25%) oraz 16,75%) (1956 - 2,25%) miejsc konsumpcyjnych. Bary uplasowały się na trzecim miejscu w otwartym żywieniu zbiorowymc) BARY MLECZNE W POZNANIU

Bary mleczne w Poznaniu liczyły w 1956 roku 17 zakładów z 770 mIejscami konsumpcyjnymi-. W końcu 1962 roku natomiast 16 zakładów z 686 miejscami konsumpcyjnymi. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że Poznań w 1956 roku miał 376 900 mieszkańców, a w 1962 roku już 422 700. W roku 1956 na każde sto tysięcy mieszkańców przypadały 204 miejsca konsumpcyjne w barach mlecznych, a w roku 1962 - 162 miejsca. Stagnacja w rozwoju sieci barów mlecznych jest wyraźna. Co więcej, nie wzięto pod uwagę, że struktura ludności Poznania zmieniła się, że Poznań stał się faktycznie jednym z najbardziej robotniczych miast Polski. Klienci barów mlecznych to robotnicy, emeryci, studenci, turyści, ci wszyscy, którzy szu

3 Kronika miasta Poznania 2

Jan Brygier

Tabela 5 DZIAŁALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA "BARY MLECZNE" W POZNANIU (W LATACH 1957-1962)

Sieć zakładów Wykonane obroty w min zł.

Rok liczba miejsc ogółem procent produkcja procent wzrostu własna wzrostu 1957 17 760 20,3 13,2 1958 16 730 23,6 116,2 13,9 105,3 1959 15 699 24,3 102,9 15,0 107,9 1960 15 682 25,5 104,9 15,4 102,6 1961 15 640 27, l 106,2 15,5 100,6 1962 16 686 32,0 118,0 18,8 127,2kają tanich posiłków. Wydział Handlu w swoim projekcie rozbudowy SIeCI gastronomicznej do roku 1964 nie przewidywał ani jednego nowego baru mlecznego. Analizując rozwój sieci otwartego żywienia zbiorowego w Poznaniu w latach 1956-1962, trzeba do tego wszystkiego, co już powiedziałem dodać, że inne rodzaje żywienia zbiorowego (restauracje, bary szybkiej obsługi, a przede wszystkim kawiarnie) w ubiegłych latach dokonały znacznej modernizacji wyposażenia swoich lokali, a głównie zaplecza. Jedynie poznańskie bary mleczne przeznaczają niewiele środków na modernizację. Na ogół zaplecza barów mlecznych są za ciasne, urządzenia prymitywne. W takich warunkach trudno utrzymać higienę. J ak bary mleczne potrzebne są mieszkańcom Poznania, niech świadczą następujące fakty: a) osiedle studenckie na Winogradach (3500 studentów), od wielu lat domagało się otwarcia na miejscu baru mlecznego. Żądanie to spełnione zostało dopiero w roku 1963 po przezwyciężeniu "przedziwnych" trudności; b) w pierwszej połowie 1963 r. silny nacisk ze strony załogi Zakładów "H. Cegielskiego" spowodował szybkie otwarcie przejściowo zamkniętego baru mlecznego przy ul. Dzierżyńskiego nr 211; c) na 1 miejsce konsumpcyjne w barach mlecznych przypada od 12 do 32, a w niektórych barach od 25 do 32 osób; d) bary mleczne wykazują duże obroty: w 1957 roku obrót wynosił 20,3 min zł, a w roku 1962 - 32 min zł.

a) SIEC ZAMKNIĘTEGO ŻYWIENIA ZBIOROWEGO W POZNANIU

Do sieci żywienia zbiorowego zamkniętego należą: stołówki pracownicze, bufety pracownicze i stołówki studenckie. W końcu 1962 roku było w Poznaniu 29 stołówek pracowniczych z 2895 miejscami konsumpcyjnymi. Przeciętnie wydawano w nich 8804 obiady dziennie. Na ogólną liczbę zatrudnionych (209 113) tylko 4,2% zatrudnionych korzystało w Poznaniu ze stołówek pracowniczych. Według Wa1aszka ("Przemysł Gastronomiczny" "W1963,s. 9) w 1961 roku korzystało ze stołówek pracowniczych w Polsce 13,rjo zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej. W porównaniu z tym procent korzystających ze stołówek w Poznaniu jest bardzo niski. Sprawa tak niskiego procentu zatrudnionych korzystających ze stołówek pracowniczych staje się problemem nader poważnym. W Poznaniu obserwujemy to samo zjawisko co w Polsce: spadek liczby stołówek pracowniczych. W 1959 roku było w Poznaniu 35 stołówek, w końcu roku 1963 - 30 stołówek. Przyczyn spadku liczby stołówek pracowniczych jest wiele. Wymienię niektóre z nich: 1. Dla wielu dyrekcji zakładów przemysłowych utrzymywanie stołówek pracowniczych to jedynie dodatkowy kłopot. Dlatego pozbyto się tego kłopotu, likwidując stołówki pracownicze. Tak kilka lat temu postąpiono m. in. w Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego, mimo że pracuje tam kilka tysięcy pracowników. Zakład pracy zobowiązany jest ze swej strony ponosić na rzecz stołówki pewne świadczenia, takie jak: a) dostarczenie pomieszczeń z pełnym urządzeniem i wyposażeniem w sprzęt kuchenny, nakrycia stołowe i odzież ochronną; b) naprawę sprzętu mechanicznego, remontów pomieszczeń i konserwacji maszyn oraz urządzeń; c) uzupełnianie urządzeń i uzupełnianie wyposażenia stołówek w sprzęt, nakrycia stołowe oraz odzież ochronną; d) ponoszenie kosztów związanych z ogrzewaniem stołówek oraz innych kosztów związanych z korzystaniem z urządzeń i usług komunalnych.

Tabela 6

PORÓWNANIE POZNANIA Z KRAKOWEM I WROCŁAWIEM

Kraków Wrocław Poznań Wyszczególnienie 1960 1961 1960 1961 1960 1961 Ludność 481 000 487 600 427 900 438 600 407 800 418 300 Zatrudnienie w gospodarce uspołecznionej 219 400 . 172 300 . 176 540 188 838 Zakłady gastronomiczne 178 181 84 99 121 127 Ilość miejsc konsumpcyjnych w zakładach gastronomicznych 14 485 15 501 7826 9599 11 151 12 349 Stołówki i bufety pracownIcze 148 146 109 112 99 114 Sprzedaż w stołówkach i bufetach pracowni- \ 63 czych w min zł 105 111 66 61 63 B ary mleczne 21 . . . 15 15

Uwaga: Z powodu niezgodności danych liczbowych z różnych źródeł przyjęto: 1. dla miasta Poznania dane uzyskane z Urzędu Statystycznego i Wydziału m. Poznania, 2. dla zatrudnienia miast Krakowa i Wrocławia: "Rocznik Statystyczny m. Krakowa 1945 - 1960", s. 219, 3. dla pozostałych danych: "Rocznik Statystyczny 1962", s. 14 i 275, 4. dla barów mlecznych Krakowa: "Rocznik Statystyczny m. Krakowa 1945-1960", s. 92.

3*

Jan Brygier

2. W wielu stołówkach zatrudniano i zatrudnia się nadal nisko kwalifikowany personel kuchenny (kucharz i kierownik). Stale te same (od poniedziałku do soboty) potrawy w jadłospisie, mało urozmaicone i źle przyrządzone. Odstrasza to pracowników zakładów produkcyjnych od korzystania ze stołówek pracowniczych. Ale są wyjątki. Np. w Zakładach "H. Cegielski" zaangażowano nowego kierownika i wysoko kwalifikowanego kucharza. Obiady w stołówce zakładowej stały się od tego czasu smaczne, urozmaicone, a równocześnie bardzo pożywne i z dużą ilością warzyw. Stołówka jest czysta, choć samoobsługowa, na stołach czyste obrusy. Cenę obiadu w abonamencie wyznaczono na 5,70 zł. Do obiadów nikt nic nie dopłaca, gdyż kierownictwo stołówki uruchomiło wytwórnię wód gazowych i sprzedaje fabryce wodę butelkowaną po obowiązujących cenach. Dochód z wytwórni wód gazowych i bufetów pokrywa różnicę między rzeczywistą ceną obiadu a ceną abonamentową. 3. W niektórych przedsiębiorstwach obserwuje się niedocenianie problemu i lekceważący stosunek rad zakładowych i robotniczych do stołówek pracowniczych. Ma to miejsce głównie tam, gdzie działacze związkowi spełniając od wielu lat płatne funkcje związkowe, oderwali się od mas robotniczych, a orientując się w nieprzychylnych stołówkom nastrojach dyrekcji zakładów pracy, wolą "nie narażać się" i zapewnić sobie poparcie w następnych wyborach. 4. Stanowisko Wydziału Handlu wobec problemu stołówek pracowniczych budzi również zastrzeżenia. Wydział Handlu nie powinien tylko obserwować i rejestrować faktów zamykania lub otwierania stołówek. Wprawdzie nie może on zmuszać dyrektorów zakładów do otwierania stołówek, ale może wpływać na otwieranie stołówek pracowniczych w zakładach pracy, i to wpływać czynnie. 5. Mało aktywny jest stosunek Wojewódzkiej Komisji Związków Zawodowych do spraw stołówek pracowniczych. Wojewódzka Komisja Związków Zawodowych zdaje sobie sprawę z wagi problemu, lecz jej wpływ w tej sprawie na organizacje związkowe w zakładach pracy jest niewielki. Poza tym sprawy socjalne w Wojewódzkiej Komisji Związków Zawodowych prowadzi jeden pracownik, a stołówki pracownicze to tylko mały wycinek w szerokim wachlarzu spraw socjalnych. Oprócz stołówek pracowniczych w zakres zamkniętego żywienia zbiorowego w mieście wchodzi 85 bufetów i 11 stołówek studenckich, które wydawały pod koniec roku 1962 średnio dziennie 11519 posiłków (2813 śniadań, 5705 obiadów, 2996 kolacji). , .

WNIOSKI

Z dotychczasowych rozważań nasuwają się następujące wnioski: a) Dzięki rozbudowie przemysłu Poznań w latach 1945-1962 powiększył znacznie liczbę mieszkańców i przekształcił się z przedwojennego miasta o charakterze drobnomieszczańskim w jedno z najbardziej robotniczych miast Polskib) Stopień zatrudnienia mieszkańców Poznania jest bardzo wysoki, gdyż wynosi 43 pracujących zarobkowo na 100 mieszkańców. c) Jest rzeczą nieodzowną pełne zaspokojenie potrzeb ludności Poznania, włączając w to problem żywienia zbiorowego z uwzględnieniem nowo ukształtowanej struktury ludnościowej. d) Przy planowaniu jednorocznym, pięcioletnim i długofalowym zakładów i urządzeń usługowych jest rzeczą bezwzględnie konieczną branie pod uwagę robotniczego charakteru miasta i jego funkcji jako ośrodka międzynarodowych i krajowych targów oraz środowiska uniwersyteckiego. e) Analiza ostatnich lat wykazuje, że w planowaniu rozwoju sieci żywienia zbiorowego, klasowy punkt widzenia nie był zbytnio przestrzegany, co potwierdziły następujące zjawiska: liczba stołówek pracowniczych i tak już niezwykle niska spada z roku na rok; tylko 4,2;0 zatrudnionych korzysta ze stołówek pracowniczych (Polska 13,1°/», NRD 40%»; ze strony wielu dyrekcji, rad robotniczych i zakładowych oraz związków zawodowych nie widać poważniejszego zrozumienia dla zagadnień stołówek pracowniczych, przeważnie - notuje się przejawy niechęci do ich utrzymywania; bary mleczne nie wykazują w ostatnich latach żadnego rozwoju, a ich lokale i zaplecza są ciasne i nie odpowiadają potrzebom; Wydział Handlu w swoich projektach planów nie uwzględnia rozwoju ilościowego i jakościowego stołówek pracowniczych i barów mlecznych. Wnioski te nasuwają dwa postulaty: a) rozszerzyć sieć stołówek pracowniczych, b) rozszerzyć sieć barów mlecznych i zmodernizować większość istniejących barów mlecznych. Nie stawiałem sobie zadania opracowania planu lokalizacji stołówek pracowniczych i barów mlecznych. Moim zdaniem, stołówki pracownicze powinny powstać wszędzie tam, gdzie pracuje co najmniej 600 pracowników oraz w innych mniejszych zakładach pracy, jeśli zażąda tego co najmniej 80 pracowników. Dla mniejszych zakładów, jeśli zażąda tego niewielka liczba pracowników, należałoby uruchomić jedną stołówkę dla kilku zakładów położonych w pobliżu siebie. Przy lokalizacji barów mlecznych powinny być uwzględnione dwa warunki: a) bary mleczne powinny powstawać możliwie w pobliżu większych zakładów pracy, w każdym razie przy drodze głównej masy pracowniczej udającej się do pracy, b) ulica powinna być ruchliwa, a bar mleczny w pobliżu przystanku ruchu komunikacyjnego (tramwajowego lub autobusowego) .

OD REDAKCJI Autor niniejszej pracy nie jest fachowcem z dziedziny żywienia zbiorowego. Przedstawia on swój społeczny punkt widzenia na sprawę stołówek pracowniczych i barów mlecznych w przekonaniu, że sprawa warta jest poważnej dyskusji i kroków zaradczych. Artykuł napisany został w sierpniu 1963 r.

Jan Brygier

W PRACY WYKORZYSTANO NASTĘPUJĄCE MATERIAŁY:

"Mały Rocznik Statystyczny 1834".

"Rocznik Statystyczny Miasta Poznania 1951-11960".

"Rocznik S tatystyczny 1062".

"Mały Rocznik Statystyczny 1963".

Analiza ekonomiczna Poznańskiego Zjednoczenia Przedsiębiorstw Handlowych za 1962 r. Handel miasta Poznania w 1962 r. Prezydium Rady Narodowej m. Poznania, Wydział Handlu.

Sprawozdanie Przesiębiorstwa Barów Mlecznych w Poznaniu na posiedzeniu Komisji Handlu Rady Narodowej miasta Poznania w dniu 4 lipca 1963 r.

Problem żywienia w zakładach pracy i osiedlach studenckich. Sprawozdanie opracowane przez Wydział Handlu Rady Narodowej miasta Poznania na posiedzenie Komisji Handlu Rady Narodowej miasta Poznania w dniu 4 lipca 11063 r.

Poznańska Spółdzielnia Spożywców w Poznaniu. iSprawozdanie z działalności społeczno-samorządowej i gospodarczej za rok 1902 oraz Rady Spółdzielni za czas od 30 kwietnia 1062 do 27 kwietnia 1963 r. Ogólny Plan Zagospodarowania Przestrzennego m. Poznania opracowany przez Prezydium Rady Narodowej miasta Poznania. Czerwiec 1962 r.

Prezydium Rady Narodowej m. Poznania: Ocena wykonania planu gospodarczego m. Poznania za rok 1962. "Rocznik Statystyczny Miasta Krakowa 1045-11I960".

Antybary. "Polityka" nr 10(314) z 9 marca 1963 r.

Statystyka cen 1955-1956. Główny Urząd Statystyczny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Prezydium Rady Narodowej m. Poznania, Wydział Handlu (październik 1962): Problemy Handlu m. Poznania.

Stanisław Wal a s z e k, Próba oceny działalności stołówek pracowniczYch. "Przemysł Gastronomiczny". R. 1963, nr VI, s. 9. Bóżne dane z Prezydium Rady Narodowej m. Poznania, a przede wszystkim z Wydziału Handlu, Miejskiej Komisji Planowania Gospodarczego, Urzędu Statystycznego.

Uwagi o problemach gastronomicznych

STOŁÓWKI W POZNANIU (STAN NA 30 VI 1963 E.) A. Pracownicze

Nazwa i miejsce zakłada pracy

Zakłady Przemysłu Odzieżowego im. Kom uny Paryskiej ul. Kraszewskiego 21/26 Zakłady Przemysłu Chemicznego "Alco" ul. Forteczna 12/14 Powszechna Spółdzielnia Spożywców ul. Matejki 60 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza pi. Wolności 14 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej ul. Stalingradzka 18 Prezydium Rady Narodowej m. Poznania pi. Kolegiacki 17 Zakłady Przemysłu Metalowego , , H. Cegie1ski" ul. Dzierżyńskiego 216

8.

Poznańskie Przedsiębiorstwo Budowlane Nr 3 ul. Palacza 132 ul. Kościuszki 132 Poznańska Fabryka Maszyn Żniwnych ul. Pstrowskiego' l Poznańskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Ladowo -Inżynieryj nego ul. Rutkowskiego 72 Miejskie Przedsię biorstwo Komunikacyjne ul. Gajowa l 10

Ilość miejsc 80

Liczba żywionych dziennie osób 227

W tym: pracowników zakładowych 200

ANEKS

Nazwa instytucji prowadzącej stołówki

Powszechna Spółdzielnia Spożywców

>y

>y

»»

:>

Oddział Zaopatrzenia Robotniczego

1 »>samodzielnie

Jl

>t

Jan Brygier

I 2 3 4 5 6 13 Budowa Urządzeń Gazowniczych "Gazobudowa " ul. Warszawska 67 60 30 30 samodzielnie 14 Bank Inwestycyjny pi. Wolności 15 40 45 37 - " - 15 N arodowy Bank Polski Al. Marcinkowskiego 12 50 290 100 >>> 16 Ro botnicza Spółdzielnia Wydawnicza " Prasa" ul. Grunwaldzka 19 80 140 80 - " - 17 Kuratorium Okręgu Szkolnego ul. Towarowa 53 85 330 330 - " - 18 Instytut Ochrony Roślin ul. Miczurina 1 30 50 50 - " - 19 Zakłady Metalurgiczne "Pomet" ul. Krańcowa 15 120 250 200 » 20 Polskie Koleje Państwowe ul. Kolejowa 23 40 170 170 - " - 21 Polskie Koleje Państwowe: ul. Kolejowa 5 92 600 600 - , , - 22 Franowo 30 60 60 >y 23 Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych ul. Marchlewskiego 144 80 300 300 »* 24 Wojewódzki Związek Gminnych Spółdzielni "Samopomoc pi. Wolności 18 36 200 110 Chłopska" 25 Państwowe Gospodarstwa Rolne: Naramowice ul. Na- Państwowe Goramowicka 150 100 120 120 spodarstwa Rolne 26 Szczepankowo 40 32 32 -,,27 Liga Obrony Kraju ul. Niezłomnych 1 120 100 20 samodzielnie 28 Wojewódzki Związek Kółek Rolniczych , ul. Mickiewicza 35 70 60 20 »»"** 29 Państwowe Przedsiębiorstwo " Konsumy" Państwowe ul. 27 Grudnia 17/19 200 450 450 Przedsiębiorstwo 30 ul. Armii czerwo- " Konsumy" nej 78 200 200 200 » Ogółem 2895 8804 7339

B. Studenckie

Ilość Ilość wydanych posiłków w skali miejsc miesiąca N azwa instytucji Lp. N azwa stołówki i adres konsump- prowadzącej cyjnych Śniadania Obiady Kolacje stołówki 1 2 3 4 5 6 7 l Stołówka Nr 1 Uniwersytetu im. Adama Powszechna Mickiewicza Spółdzielnia ul. Stalingradzka 26 296 6 872 40 999 6 130 Spożywców 2 Stołówka Nr 2 Wyższej Szkoły Ekonomicznej ul. Dożynkowa 9 274 16 737 - 16 680 - ,,3 Stołówka Nr 6 Wyższej Szkoły Rolniczej ul. Wojska Polskiego 85 228 6 453 14 862 5 995 - ,,4 Stołówka Nr 8 Wyż' szej Szkoły Ekonomicznej ul. Marchlewskiego 146/150 108 - 19 811 - :> 5 Stołówka Nr 9 Politechniki Poznańskiej pi. Curie-Skłodowskiej 2 102 4 442 11 715 3489 - ,,6 Stołówka Nr 16 Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej ul. Armii Czerwonej 87 62 5 060 5 695 5 060 J> 7 Stołówka Nr 22 Politechniki Poznańskiej ul. Kórnicka 5 250 6 039 12 896 6 434 - " -

Jan Brygier

I 2 3 4 5 6 7 8 Stołówka Nr 26 Akademii Medycznej ul. Orzeszkowej 17 390 21 758 33 622 21 135 - - " 9 Stołówka Nr 28 (półsanatorium akademickie) ul. Woj ska Polskiego 79 128 2 703 2 835 2 705 - " - 10 Stołówka Nr 35 Wyższej Szkoły Rolniczej ul. Dożynkowa 9 184 14 290 28 517 13 255 ::> 11 Stołówka Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego ul. Grunwaldzka 55 100 200 200 200 samodzielnie Ogółem 2 122 84 554 171 152 80 883

Źródło: Wydział Handlu Prezydium Rady Narodowej m. Poznania.

XX-LECIE WŁADZY LUDOWEJ W POZNANIU (1945-1965)

Szkoła Podstawowa nr 78 im. Alfreda Brunona Bema przy ul. Jarzębowej