KONSTANTY

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1964.04/06 R.32 Nr2

KALINOWSKI

DWADZIEŚCIA LAT PLASTYKI POZNAŃSKIEJ (1945-1965)c z ę Ś Ć p i e r ws z a (1945-1948)

JNINIEJSZE studium pomyślane zostało jako rozszerzone kalendarium wydarzeń plastycznych lat 1945-'1965 w Poznaniu. Nie pretenduje ono bynajmniej do miana wyczerpującej monograflii 20-1ecia plastyki poznańskiej w Polsce Ludowej. Zebrałem w nim i omówiłem jedynie pokrótce najważniejsze wydarzenia okresu powojennego, naj ciekawsze wystawy, konkursy, itp., by umożliwić czytelnikowi zorientowanie się w życiu artystycznym Poznania ostatniego dwudziestolecia. Opracowanie niniejszego przeglądu wydarzeń napotykało na wiele trudności w związku z brakiem materiałów źródłowych, dotychczas bowiem na ten temat pisał jedynie Jan M r o z i ń s kil W X wiekach Poznania, omawiając dzieje plastyki poznańskiej w latach 1945-1953 głównie na podstawie własnych przeżyć. Dlatego też pisząc ten szkic, opierałem się przede wszystkim na relacjach współczesnej prasy poznańskiej, katalogach wystaw itp. materiałach publikowanych, konfrontując poszczególne wypowiedzi w celu uniknięcia, o ile to było możliwe, jednostronnego spojrzenia na opisywane wydarzenia. Szczupłość miejsca nie pozwoliła na szersze omówienie i bliższe scharakteryzowanie wielu poruszonych spraw. Zebrane i opublikowane w niniejszym przeglądzie informacje czekają w dalszym ciągu na wyczerpujące i wszechstronne opracowanie. Kalendarium to bowiem stanowi dopiero pierwszą próbę uporządkowania rozległej i dotychczas nie opracowanej problematyki.

W momencie wyzwolenia (w lutym 1945 r.) to, co powszechnie określamy mianem środowiska plastycznego w Poznaniu, faktycznie nie istniało i wydawało się, że upłynie długi okres czasu, zanim w zburzonymi i zrujnowanym mieście skupią się znowu rozproszeni przez wojnę twórcy i zaczną normalnie funkcjonować instytucje artystyczne. Podczas okupacji i w trakcie działań wojennych zniszczeniu uległy czynne w latach 1919i-1939 sale wystawowe, uległa również likwidacji Szkoła Sztuk Zdobniczych. Wielu znanych poznańskich twórców zginęło w latach 1939-1945 w obozach koncentracyjnych lub zmarło na wygnaniu, wielu pozostało poza Poznaniem. Straty środowiska poznańskiego, które do roku 1939 nie należało do specjalnie licznych, były bardzo poważne. Na froncie polegli: Wacław Boratyński. Mikołaj Kaczorowski, Mikołaj Kułak; w powstaniu warszawskim zginęli: Aleksander Augustynowicz, Krystyna Dąbrowska,

'J. M r o z i ń s k i Sztuki plastyczne uf latach 1945-1953. W: X wieków Poznania. T. m.

Poznań 1955, s. 293-304.

Konstanty

Kalinowski

Jerzy Wronowski; w obozach, zostali zamordowani: Wawrzyniec Kaim, Leon Prauzińsiki, Ludwik Puget, Władysław Roguiski, Marcin Rożek, Stanisław Smogulecki, Tadeusz Wolniewicz; zmarli w czasie wojny lub bezpośrednio po jej zakończeniu: Jan Bocheński, Jadwiga Gerżabkowa, Lucjan Michałowski, Dora Mukułowska, Franciszek Tatula, Tadeusz Walkowski.

W roku 1945 problem odbudowy życia plastycznego wyzwolonego Poznania, jeśli nie wydawał się niepodobieństwem, sugerował lata powolnej rekonstrukcji i 'zabliźniania ran. Tym większe zaskoczenie budzi fakt ogromnej ruchliwości powojennego poznańskiego środowiska artystycznego. Pierwszym przejawem odrodzenia i normalizacji działalności wystawienniczej, widomym znakiem tworzenia nowego środowiska plastycznego i jego organizacyjnej prężności była pierwsza w Polsce Ludowej wystawa plastyków poznańskich, zorganizowana już 18 marca 1945 r. w foyer Teatru Polskieg0 2 , który gościnnie udzielił swoich pomieszczeń bezdomnym artystom. Inicjatywa zorganizowania tego pierwszego pokazu twórczości ocalałych z pożogi wojennej poznańskich plastyków wyszła od artysty malarza Mariana Szmańdy, ówczesnego kierownika Referatu Plastyki w Wydziale Kultury i Sztuki Zarządu Miejskieg0 3 . W dniu 3 czerwca otwarto następną, drugą wystawę prac poznańskich plastyków, czynną do l lipca 1945 r. w salach Muzeum Wielkopolskiego. Stanowiła ona punkt wyjścia dla organizacji Związku Polskich Artystów Plastyków w Poznaniu. W wystawie wzięło udział około 40 malarzy, rzeźbiarzy i grafików, wystawiających przeszło 80 prac malarskich, rzeźbiarskich, graficznych, projekty witraży i kilimów, plany urbanistyczne, plakiety, medale i metaloplastykę. Recenzent "Głosu Wielkopolskiego" trafnie określił charakter wystawy, nazywając ją "pomostem pomiędzy przeszłością a teraźniejszością"i. Podsumowywała ona bowiem w sposób naturalny dorobek pięciu ciężkich lat wojny i okupacji i stanowiła zarazem punkt wyjścia do dalszej twórczości w nowej, powojennej rzeczywistości. W wystawie brali udział znani malarze: Erwin EIster, Wacław Taranczewski, Hieronim Malina, Zofia Dziurzyńska- Rosińska, Józef Krzyżański, Marian Szmańda, Jan Spychalski; graficy: Jan Wronieoki, Karol Mondral, Jan Kabaciński, Witold Gawęcki, Marian Romała, Franciszek Burkiewicz; rzeźbiarze: Jan Jaikób, Edward Haupt, Czesław Woźniak i Jan Zok; witraże wystawiał Stanisław Powalisz 5 . Wystawa łączyła przedstawicieli różnorodnych kierunków twórczych i różnych zainteresowań, stąd niejednolitość formy ii tematyki, obracającej się w duiżej mierze wokół przeżyć wojennych i okupacyjnych, które były niezwykle silnym bodźcem tematycznym i emocjonalnym dla wielu artystów. "Najwybitniejszym malarzem jest tu niewątpliwie W. Taranczewski, wiążący swą twórczość z najlepszymi wzorami francuskimi, obdarzony niezwykłą kulturą i wiedzą techniczną'" pisał R. Kołoniecki na łamach "Głosu Wielkopolskiego". Poza tym recenzent wyróżnił jeszcze "monumentalną Głowę Kordeckiego" dłuta J. J akó ba" e.

2 J. M r O Z i ń S ki, op. cit., s. 293 podaje kwiecień 1945; "Kronika Miasta Poznania" 1945 nr II datę 18 marcia.

1 J. M r o z i ń s ki, op. cit., s. 293.

4 E. Kur z y ń s ki, Pomost pomiędzy przeszłością a teraźniejszością. Pierwsza wystawa prac poznańskich plastyków. "Głos Wielkopolski" z 8 VI 1945. 5 R. Koł o n i e c k i Trzy miasta, trzy wystawy. "Głos Wielkopolski" z 15 VII 1945 « "Kronika Miasta Poznania". 1945 nr l, s. 41. W wystawie brali udział następujący malarze: H. Malina, Z. Dziurzyńska-Rosińska, Cz. Piotrowski, J. Krzyżański, J. Wroniecki, J. Watracz, W. Taranczewski, J. Piasecki, M. Szmańda, A. Lenica, J. Spychalski, A. Sumiecki, B. Grześczak, S. Wróblewski, S. Jarocki, J. Mondral, J. Kuglinowa, B. Hofman, M. Wasilewski, K. bisieoki; rzeźbiarze: K. Bieńkowski, E. Haupt, J. Zok, L. Kuczma, J. J akób, Cz. Woźniak, M. Fabilś, K. Jóźwliak, K. Pajzderska, H. i K. Piotrowscy; graficy: E. EIster, J. Kabaciński, W. Gawęcki, F. Klemiński, M. Romała, f. Burkiewicz, A. Chojnacki, W. Tomaszewski, F. Wawrzyniak, S. Powalisz, W. Chełmońska, A. Batycki, L. Lanżanka, S. Kuglin, N. Konwerski, W. Wieczorek.

W kilka miesięcy później, w dniu 16 grudnia 1945 r., otwarto w Muzeum Wielkopolskim, które znowu udzieliło gościny, wystawę poznańskiego oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków 7 , w której wzięli udział wszyscy czołowi twórcy poznańscy. Wacław Taranczewski wystawił ciekawą Martwą naturę, Jan Spychalski, Kwiaty i Drzwi otwarte, Alfred Lenica ekspresjonistyczne płótno Za drutami, Ildefons Hauwalt Pory roku, Jan Wroniecki cykl Bój o Poznań, Witold Gawęcki Różowy dom. W dziale grafiki eksponowano drzeworyty Franciszka Burkiewicza, Czesława Borowczyka, Stanisława Wróblewskiego. Stanisław Powalisz pokazał projekty witraży, do których wprowadził współczesną tematykę - Saperzy polscy. W dziale rzeźby wystawiali: Kazimierz Bieńkowski, Alfred Wiśniewski i Baizyli Wojtowicz. Pokazano również projekty Pomnika Wolności w Gorzowie. W pierwszym okresie trudności lokalowych i ekspozycyjnych Muzeum Wielkopolskie dzięki poparciu ówczesnych dyrektorów Zdzisława Kępińskiego i Gwidona Chmarzyńskiego, służyło pomocą Związkowi Polskich Artystów Plastyków, udostępniając sale Muzeum na pokazy i organizowanie wystaw współczesnej plastyki poznańskiej. W dniu 18 maja 1945 r. powołano do życia Radę Artystyczną przy Urzędzie Wojewody Poznańskiego, zajmującą się sprawami kultury i sztuki województwa poznańskiego. Na zebraniu inauguracyjnym Rady c sprawach plastyki i architektury mówił prof. Wacław Taranczewski 8 . Po czerwcowej wystawie w r. 1945 Jan Wroniecki zorganizował oddział poznański Związku Polskich Artystów Plastyków, liczący ponad 40 członków. Prezesem wybrano Wacława Taranczewskiego, a zastępcą Józefa Krzyżańskiego. W lipcu 1945 r. powstało w Poznaniu Zrzeszenie Związków Artystycznych, do którego z ramienia Związku Polskich Artystów Plastyków wszedł Wacław Taranczewski **.

* *

Od pierwszych dni wyzwolenia podjęto prace nad odbudową szkolnictwa artystycznego w Poznaniu. Prof. Jan Wroniecki przy pomocy prof. Wacława Taranczewskiego reaktywował Państwową Szkołę Zdobniczą, w czerwcu 1945 r.

przemianowaną na Instytut Sztuk Plastycznych, liczący 120 słuchaczylo. Z powodu braku odpowiednich pomieszczeń w Poznaniu z inicjatywy Jana Wronieckiego zorganizowano od l czerwca 1945 r. plener w Skokach (pow. Wągrowiec ) dla 54 słuchaczy. Otwarto jednocześnie w Poznaniu Dział Rzeźby pod kierunkiem prof. Bazylego Wojtowicza i Kazimierza Bieńkowskiego l1 . W maju tegoż roku dyrektorem instytutu został prof. Wacław Taranczewski 1a , a we wrześniu czynne już były trzy wydziały: architektury wnętrz, rzeźby i grafiki 13 . W miaju zorganizowano subweniowane przez Ministerstwo Kultury i Sztuki Wolne Studium Sztuk Plastycznych, jako instytucję popularyzującą zagadnienia plastyczne wśród amatorów i nastawione na rozwijanie ruchu amatorskiego i umiejętności plastycznych oraz szerzenie wiedzy o sztuce. Wykładowcami Studium byli profesorowie Instytutu Sztuk Plastycznych. Malarstwo i rysunek Wykładali:

7 F. M. N o w o w i e j s k i Wystawa gwiazdkowa plastyki. "Głos Wielkopolski" z 20 XII 1945.

< "Głos Wielkopolski" z 2(l V 1945.

» "Głos Wielkopolski" z 9 VDI 1945.

· · "Głos Wielkopolski" z 6 VI 1945.

11 "Głos Wielkopolsiki" z 14 VI 1945.

"J. Mroziński, op. cit., s. 293.

,8 J. M r o z i ń s ki, op. cit., s. 293.

Konstanty

Kalinowski

Wacław Taranczewski 1 Marian Szmańda, a później Stanisław Szczepański, rzeźbę - Bazyli Wojtowicz, grafikę - Jan Wronieoki u .

* *

Rok 1945 przyniósł dwa konkursy na pomniki dla Poznania i Gorzowa Wlkp.

W dniu 4 sierpnia 1945 r. Zariząd Miejski w Poznaniu ogłosił konkurs na Pomnik Bohaterów na stokach Cytadeli, upamiętniający wyzwolenie Poznania i miejsce spoczynku poległych w walkach o Poznań 15. Dnia 18 sierpnia (1945 r. konkurs rozstrzygnięto. Pierwszej nagrody nie przyznano, dwie drugie otrzymali: architekci Tadeusz Płończak i Stanisław Pogórski oraz kapitan Michał Buławiencew, trzecią nagrodę przyznano pracy architekta Jana Cieślińskiego i rzeźbiarza Bazylego Wojtowicza 16 . Uroczyste odsłonięcie pomnika nastąpiło dnia 18 listopada 1945 r. 1T Autorem koncepcji urbanistycznej łączącej w jedną całość pomnik usytuowany u szczytu szerokich monumentalnych schodów, plac leżący u stóp stoku i otaczający cmentarz był architekt Witold Tomaszewski. Sam pomnik zrealizowany został w oparciu o nagrodzoną pracę inż. Stanisława Pogórskiego i Tadeusza Płończaka i przedstawia 23-metrowej wysokości obelisk, wykładany szarym śląskim granitem, o monumentalnej sip ok oj in ej sylwecie, zamykającej perspektywę urbanistyczną Al. Stalmgradzkiej i górujący wyraźnie nad najbliższą okolicą. W dolnej partii pomnika, poniżej platformy z obeliskiem, umieszczono dziewięciometrowej długości płaskorzeźbę z brązu projektu Bazylego Wojtowicza, przedstawiającą scenę batalistyczną z walk o Poznań oraz po bokach tablice z; napisami w języku polskim i rosyjskim. Dolna partia pomnika z płaskorzeźbą i tablicami powiązana została z dwoma biegami schodów prowadzących na szczyt stoku Cytadeli, na którym ustawiono obelisk. Stworzono w ten sposób monumentalne założenie urbanistyczno - pomnikowe. Nie zrealizowana koncepcja III nagrody była bardziej kameralna i pozbawiona tylu walorów monumentalności. N a tle płytkiej wnęki stworzonej przez słupy dźwigające rodzaj szerokiego belkowania, usytuowano na niewielkim cokole postać żołnierza trzymającego we wzniesionej ręce broń. Drugim roizstrzyginiętym w tym roku konkursem był konkurs na Pomnik Wolności w Gorzowie. Przyniósł on zwycięstwo twórcom poznańskim. I nagrodę przyznano Kazimierzowi Bieńkowskiemu, II - Alfredowi Wiśniewskiemu, III - Bazylemu Wojtowiczowi. Nadesłane i nagrodzone prace wystawione były łącznie z wystawą plastyki w Muzeum Wielkopolskim. N agrodę Miasta Poznainia za rak 1945 w dziale plastyki uzyskał prof, Jan Wronieoki 18.

II

Po intensywnej i spontanicznej fazie odbudowy życia kulturalnego w pierwszych miesiącach powojennych rok 1946 był już okresem 'normalnej działalności artystycznej całego poznańskiego środowiska twórczego. Wśród wydarzeń kulturalnych tego roku w zakresie plastyki duże znaczenie miały trzy wystawy zorganizowane w salach Muzeum Wielkopolskiego, o szerokim zasięgu oddziaływania na środowisko plastyczne Poznania, wzbudzające dzięki swoim walorom artystycznym żywą dyskusję i liczne wypowiedzi na łamach prasy. Pierwszą otwarto w dniu 17 lutego 1946 r. Była to wielka wystawa krakowli, Wolne Studium Sztuk Plastycznych. "Głos Wielkopolski" z 2 XII 1846. K "Kronika Miasta Poznania". 1945 nr 2, s. 30.

" "Głos Wielkopolski" z 23 VIII 1945.

" "Głos Wielkopolski" z 17 XI 1945.

" J. M r o z i ń s K i, op. cit., s. 295.

Pomnik Bohaterów na stokach Cytadeli, zaprojektowany przez Tadeusza Płońezaka i Stanisława Pogórskiego S [ I

JI

skiego oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków. W okresie wojny 1 pierwszych miesięcy powojennych Kraków skupił bez mała wszystkich najwybitniejszych plastyków polskich, a wystawa eksponowana poprzednio w Krakowie i Łodzi posiadała bardzo wyrównany i wysoki poziom, reprezentując szeroki wachlarz kierunków i tendencji nowoczesnej plastyki. Brali w niej udział prawie wszyscy ówcześni czołowi polscy malarze. Wystawa cieszyła się ogromnym powodzeniem i stanowiła niewątpliwie ważne' wydarzenie w życiu artystycznym Poznania. We wstępie do katalogu wystawy Wacław Taranczewski pisał- "Pokaz ten przekonywa nas ostatecznie, że mimo wszystkich przeszkód wojennych" i powojennych, które nas dzielą od środowiska sztuki Europy zachodniej dotrzymujemy kroku Zachodowi w tej dziedzinie" oraz podkreślał, że jest to "evenement artystyczny dla Poznania o wielkiej doniosłości po sześcioletnim "okresie pustki i martwoty" M.

» Katalog wystawy krakowskiego ZZPAP. II U - 31 III 19«. Wstęp W. Taranczewskiego Muzeum Wielkopolskie. Poznań.

Konstanty

Kalinowski

Opinia społeczeństwa poznańskiego, zupełnie nie przygotowanego do odbioru sztuki nowoczesnej była zgoła inna. Jej wyraziciel, recenzent "Głosu Wielkopolskiego"2", kategorycznie stwierdzał, że "Wystawa nie daje należytego poglądu na twórczość środowiska krakowskiego, gdyż pomija szereg niewątpliwie reprezentacyjnych nazwisk i prac" (?). Omawianie eksponowanych obrazów było dalszym popisem ignorancji recenzenta, który pisał: "obrazy J aremy przypominają sztukę pacjentów kliniki psychiatrycznej", ..jałowe i bez treści plastyczniej są dzieła Sterna" czy "hokuspokus feeryczny cechuje Marczyńskiego Obraz Z papugami, o ryzykownym, ale ciekawym kolorycie" (sic!) - oceniającego przy pomocy podobnych określeń dzieła najwybitniejszych malarzy polskich ostatniego 30-1ecia. Nic też dziwnego, że na tego rodzaju wystąpienie zareagował w bardzo ostry sposób "Przegląd Artystyczny"al, zarzucając poznańskiemu recenzentowi ignorancj ę i lekceważący stosunek do poważnej twórczości artystycznej. Otwarta 3 sierpnia 1946 roku wystawa współczesnego francuskiego malarstwa i rysunku, obejmująca prace Fouigerona, Gischia, Pignona, Tal-Coata, Esteve i innych postępowych malarzy francuskich związanych z ruchem oporu, była również wydarzeniem wielkiej miary w powojennym życiu artystycznym Poznania, umożliwiającym bezpośrednie zetknięcie się z aktualnymi europejskimi problemami plastycznymi. Tym razem opinia prasy poznańskiej, przygotowana przez artykuł Stanisława Szczepańskiego _2, była już inna: wartości malarskie wystawionych prac zostały dostrzeżone i uznane 23 . Otwarta w dniu 3 września 1946 r. wystawa grafiki, akwareli 1 rysunków artystów radzieckich 24 prezentowała zupełnie inne założenia formalne 1 stanowiła wielki pokaz sztuki realistycznej. Równolegle z tymi wielkimi i dyskusyjnymi wystawami · organizowano pokazy prac twórców poznańskich. Czynna jednocześnie z krakowską wystawa prac nadesłanych na konkurs "Polonia", pOSWlęcony martyrologii narodowej, charakteryzowała się bardzo niskim poziomem. Przeważały prace dyletanckie, a postawiona problematyka nie znalazła pogłębionego artystycznie odzwierciedlenia. II nagrodę na konkursie zdobył Leon Gomuniewski, a III Ludomir Kopczyński z Poznania. W lutym 1946 r. odnotować wypada śmiałą i pionierską inicjatywę nawiązania bliższego kontaktu z nowym odbiorcą. Związek Polskich Artystów Plastyków przeniósł wystawę gwiazdkową do świetlicy Zakładów Przemysłu Ziemniaczanego Luboń - Wronki. Była to pierwsza po wojnie próba bezpośredniego 1 kontaktu pomiędzy masowym odbiorcą a twórcą dzieła plastyczneg0 25 .

W lutym i marcu 1946 r. w lokalu kabaretu "Kukułka" w kawiarni "As" przy placu Wolności czynna była wystawa akwarel, gwaszów i rysunków Witolda Gawęckiego 2S, zmarłego w listopadzie tggoż roku. Obejmowała ona kilka pejzaży;, jak Zim«, Pejzaż Z Biecza, Widok na miasto, Ulica obok kościoła, portrety, m. in. Szkic H. M. oraz liczne prace graficzne. W dniu 2 kwietnia 1946 r. otwarto w Muzeum Wielkopolskim Salon Wiosenny Związku Polskich Artystów Plastyków, na którym I nagrodę uzyskali: Stanisław Szczepański, wystawiający m. in. wyróżnione przez recenzenta Jabłka 27 , JózeflO F. M. N o w o w i e j s k i Polonia i wystawa plastyki krakowskiej. "Głos Wielkopolski" z 13 III 1946. n "Przegląd Artystyczny". 1946 nr 4, s. 11. ! s S . S z c z e p a ń s k i Wystawa francuska w Muzeum Wielkopolskim. "Głos Wielkopolski" z 11 Vin 1946. n F. M. N O w O w i e j s k i Francuskie malarstwo. "Głos Wielkopolski" z 13 VIII 1946. F. M. N o w o w i e j s k i Francuski rysunek. "Głos Wielkopolski" z 15 VTII 1946.

l * E. N a g a n o w s k i Realizm i jeszcze raz realizm. "Polska Zachodnia". 1946 nr 39. 25J. Mroziński, op. cit., s. 294.

2« F. M. N o w o w i e j s k i Wystawa Witolda Gawęckiego. "Głos Wielkopolski" z 15 II 1946.

" F . M. N o w o w i e j s k i Od Czarneckiego do 'heUlcy. Wrażenia Z wystawy wiosennej plastyki. "Głos Wielkopolski" z 9 TV 1946.

Jan Spychalski Watka Jakuba Z aniołem (1946)

Krzyżański i Jan Spychalski; II nagrodę: Barbara Houwaltowa, Florian Klemińsfci, Kazimierz Bieńkowski, Zofia Dziurzyńska- Rosińska i Krystyna Powidzka, a wyróżnienia: Alfred Wiśniewski i Marian Romała. Salon grupował artystów o różnorodnych postawach twórczych: obok realistów lub naturalistów (Józefa Czarneckiego, Jana Kaibacińskiego, Adama Batyckiego) bardzo liczną grupą kolorystów, których twórczość dominowała w środowisku poznańskim od czasów przedwojennego "Salonu 35". Oni też uzyskali i większość nagród. Do nielicznych prac utrzymanych w innych konwencjach malarskich należały obrazy Jana Spychalskiego o wyraźnym odcieniu surrealistycznym, jak Wnętrze i Martwa natura oraz kubizujący i ekspresyjny Nalot Alfreda Lenicy.

W dziale grafiki, zdaniem recenzenta "Głosu Wielkopolskiego", na uwagę zasługiwały prace Franciszka Burkiewiczą, m. Łn. Koncert groteskowy. Stanisław Powalisz wystawił dalsze próby wprowadzenia tematyki współczesnej do witraży (kompozycja Powstanie warszawskie). W dziale rzeźb interesujące prace pokazali Bazyli Wojtowicz i Alfred Wiśniewski.

Na ogólnopolskim Salonie Wiosennym w Warszawie w maju-czerwcu 1946 r. j wystawiono 22 prace z Poznania. Były to dzieła rzeźbiarzy: Kazimierza Bieńkowskiego, Bazylego Wojtowicza, Czesława Woźniaka, grafików: Franciszka Burkiewiczą, Zbigniewa Eichlena, Floriana Klemińskiego, Mariana Romały, malarzy. Barbary Houwaltowejj, Józefa Krzyżańskiego, Zbigniewa Malisza, Jana Spychalskiego, Stanisława Szczepańskiego, Wacława Taranczewskiego as .

" Salon Wiosenny. Maj-czerwiec 1946. Warszawa, Muzeum Narodowe (Katalog)

Konstanty

Kalinowski

Dzięki staraniom Miejskiego Wydziału Oświaty, Kultury i Sztuki oraz Związku Polskich Artystów Plastyków, przy poparciu Ministerstwa Kultury i Sztuki i pomocy Poznańskiej Dyrekcji Odbudowy, w dniu 26 października 1946 r. otwarto Salon Sztuk Plastycznych przy ul. Marcinkowskiego 28 w dawnej, zaadaptowanej na cele wystawowe sali kinowej. Działalność nowej placówki zainaugurowano otwarciem Zbiorowej Wystawy Poznańskiego Oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków. N a otwarcie salonu ówczesny prezes Poznańskiego Oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków, Bronisław Bartel, pisał we wstępie do katalogu " . .. urasta Poznań do roli środowiska artystycznego, które siłą rzeczy w niedalekiej przyszłości musi spełnić doniosłą rolę tworzenia i szerzenia rodzimej kultury artystycznej na obszarze całych Ziem, Zachodnich 2 ". Jeżeli weźmiemy pod uwagę powojenne osiągnięcia artystyczne poznańskiego środowiska, w 'którym skupiło się liczne grono ciekawych twórców reprezentujących kapistowską koncepcję formy malarskiej i kształcących w tym kierunku nowe pokolenie absolwentów poznańskiej uczelni plastycznej, ówczesny optymizm był w pełni uzasadniony. W inauguracyjnej wystawie wzięło udział 45 artystów wystawiając 64 prace 30.

N agrody przyznano Janowi Piaseckiemu, który wystawił Widok na ogród i Wnętrze, Stanisławowi Szczepańskiemiu za KompozYcję, uznaną przez recenzenta za najlepszą pracę Salonu M i Bazylemu Wojtowiczowi za popiersie portretowe B. Szalewicza. Wyróżnienia uzyskali: Zbigniew Eichler, Marian Szmańda za obraz Wnętrze, Wacław Taranczewski, którego malarstwo znalazło również pełne uznanie recenzenta, za obraz W pracowni "o błyskotliwej koncepcji odśrodkowej układiu kolorystycznego dookoła wyrafinowanej centralnej plamy barwnej" :52; Alfred Wiśniewski za Chrystusa (gips) oraz Czesław Woźniak i Franciszek Burkiewicz 33 . Pomimo jednak wyróżnienia licznych prac: Zofii Dziurzyńskiej-Rosińskiej, Ildefonsa Houwalta, Jana Wronieckiego, Kazimierza Bieńkowskiego i kilku innych recenzent "Głosu" stwierdzał, że organizatorzy omawianej wystawy "zapomnieli lub też przeholowali w serdecznej pobłażliwości w stosunku do niestety wielu prac" i domagał się stosowania ostrzejszych kryteriów oceny w selekcji obrazów. Dnia 7 grudnia 1946 r. otwarto w Salonie Sztuk Plastycznych wystawę prac Franciszka Burkiewicza, prezentującą lO-letni dorobek profesora poznańskiej Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych. Wśród wystawionych prac znalazły się portrety, akty, kompozycje figuralne, architektoniczne, krajobrazy i ekslibrisy, w technice drzeworytu i gwaszów kolorowych. Prace utrzyjmane były przeważnie w charakterze realistycznym, jedynie niektóre wykazywały większą ekspresyjność formy. Ostatnią wystawą roku 1946 była otwarta 16 grudnia gwiazdkowa wystawa plastyki 34 , na której pokazano 89 prac 39 członków poznańskiego ZP AP. "W ogólnym zarysie wystawa przynosi ciekawe zestawienie przełamywania się prądów, nowych z reliktami tradycji początków naszego stulecia z przewagą na korzyść pierwszych, chociaż niektóre prace można, niestety, zaliczyć do rzędu pretensjonalnych szablonów pompierskich, niejeden też nosi charakter roboty amatorskiej"

M Wystawa poznańskich plastyków 26 X - 24 XI 1946. Wstąp B. Bartla, Poznań (Kiatalog).

\ Poza niżej wymienionymi: B. Bartel, A. Batycki, A. Chełmońska, Chojnacka, J. Czarnecki, K. Czuryło, J. Eichlerowa, S. Engler, W. Garszczyńskl, E. Gramatyka, J. Hubicka, H. Jackowski, J. Kabaciński, F. Klemiński, J. Krzyżański, K. Lisicki, S. Powalisz, K. Powidzka, E. Parczewska, J. Rutterówna, M. Romała, E. Szyfter, Z. Szuman, M. Tatarkiewicz, W. Tomaszewski, E. Haupt, B. Hofman, J. Zok.

31 H. S m u c z y ń s k i Otwarcie Salonu Sztuki. "Głos Wielkopolski" z 14 II 1946.

32 H. S m u c z y ń s K i, ibidem.

33 Nagrody w Salonie Sztuki. "Kurier- Wielkopolski" z 24 XII 1946.

34 Katalog Wystawy Gwiazdkowej ZZP AP Poznań. Grudzień 1946 - styczeń 1947. Muzeum Wielkopolskie. J

- stwierdzała K. Józefowiczówna w recenzji wystawy35. "W ogólnym zestawieniu -' pisała ta sama recenzentka -. podkreślić trzeba rzetelne wysiłki niektórych artystów na drodze do uzyskania pełnej świadomości artystycznej obak jednak całego szeregu prac schodzących na poziom dyletanityzmu". Powyższa ocena doskonale pasowała i do innych wystaw recenzowanych przez bardziej łagodnych krytyków, świetnie otorazuljąc sytuację, jaka zaistniała w owych latach napływu do Poznania silnych indywidualności twórczych, przy których tym bardziej rażąco odbijała na wystawach "twórczość" miernot. W lipcu 1946 r. w Muzeum Wielkopolskim z okazji zakończenia roku odbyła się wystawa słuchaczy Instytutu Sztuk Plastycznych, dająca okazję do podsumowania wyników rocznej działalności uczelni 36 . Instytut (posiadał w roku 1946 I następujące pracownie: - dwie pracownie malarstwa sztalugowego, pracownię malarstwa dekoracyjnego, grafiki, rzeźby, architektury wnętrz, ceramiki, tekstyliów oraz prowadził kurs wstępny. Wykładowcamli Instytutu byli: Bronisław Bartel, Kazimierz Bieńkowski, Franciszek Burkiewicz, Zbigniew Eichler, Erwin FIster, Jan Grzegorzewski, Halina KJarpińska-KintopĘ, Hieronim Malina, Karol Mondral, Władysław Wankiewicz, Bazyli Wojtowicz, Jan Wroniecki, a następnie pozyskano dla poznańskiej uczelni Stanisława Szczepańskiego z Krakowa (1946) i z Warszawy Hipolita Polańskiego (1947). Przy Instytucie w dalszym ciągu czynne było Wolne Studium Sztuk Plastycznych. Studium aktu prowadził Stanisław Szczepański, rzeźbę - Bazyli Wojtowicz, grafikę - Jan Wroniecki, studium pejzażu - Marian Szmańda 37 . W r. 1946 prof. Wacław Taranczewski wraz ze Stanisławem Szczepańskim wykonali polichromię nad ołtarzem głównym w kościele MB Niepokalanego Poczęcia na Głównej3s. N agrodę miasta Poznania za rok 1946 w dziedzinie plastyki uzyskał Wacław Taranczewski, dyrektor Instytutu Sztuk Plastycznych.

HI

Bok 1947 obfitował w wyjątkowo dużą ilość różnorodnych wystaw plastycznych, z tego kilka o poważnym znaczeniu dla środowiska poznańskiego. W samym Salonie Sztuk Plastycznych zorganizowano w ciągu roku dwanaście wystaw indywidualnych i zbiorowych, a łącznie z wystawami w Muzeum Wielkopolskim i trzema pokazami w lokalu Polskiej YMCA przy ul. Mickiewicza 30 było ich w sumie w ciągu roku dwadzieścia. Na pierwszy plan zasięgiem i ważnością problematyki artystycznej wysuwa się niewątpliwie otwarty 5 czerwca 1947 r. III Ogólnopolski Salon Malarstwa, , Rzeźby i Grafiki, zorganizowany w Pałacu Targowym na terenie Międzynarodowych, Targów Poznańskich, przy współudziale poznańskiego oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków. Zorganizowanie III powojennego Salonu Ogólnopolskiego po Warszawie i Krakowie właśnie w Poznaniu Wskazywało na to, że środowisko poznańskie uznane zostało za nowe centrum artystyczne oraz doceniono "... ważność problemu stworzenia tu ośrodka promieniującego kulturą artystyczną na Ziemie Zachodnie", co podkreślał specjalnie w Katalogu Salonu ówczesny prezes poznańskiego Związku Polskich Artystów Plastyków Wacław Taranczewski 39 . Komisarzami wystawy, w której wzięło udział ogółem 264 ar

3S K. J ó z e f o w i c z Gwiazdkowa wystawa plastyki. "Głos Wielkopolski" z 23 XII 1946.

38 K. Ul a to ws K i Wystawa Instytutu Sztuk Plastycznych. "Głos Wielkopolski" z 7 VII 1946. 37 Wolne Studium Sztuk Plastycznych. "Głos Wielkopolski" z 22 IX 1946.

»pro/. Taranczewski zdobi kościół na Głównej. "Głos Wielkopolski" z 8 VIII 1946.

'. III Ogólnopolski Salon Malarstwa, Rzeźby i Grafiki. Katalog, poznań 1947. Wstęp W. Taranczewskiego i S. Szczepańskiego.

Konstanty

Kalinowskitystów z całej Polski, w tym 33 z Poznania 40, byli przedstawiciele środowiska poznańskiego - Erwin EIster i Bazyli Wojtowicz. Zorganizowanie olbrzymiej imprezy artystycznej, jaką był III Salon, obejmujący 540 eksponatów malarstwa, rzeźby i grafiki, było wielkim osiągnięciem organizacyjnym poznańskiego oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków. Poznański salon ogólnopolski wniósł nowe problemy i odzwierciedlał zmiany, jakie zaczęły zachodzić w tym czasie w polskiej twórczości iplastyczinej. W Sa· łonie zarysowały się wyraźnie tendencje do zerwania z panującym powszechnie i dominującym w wyrazie artystycznym plastyki polskiej - koloryzmem, reprezentowanym m. in. przez takich poznańskich malarzy, jak Wacław Taranczewski, Stanisław Szczepański, Józef Krzyżański. Tendencje dążące do zerwania z estetyką kapistowską szły z jednej strony w kierunku malarstwa abstrakcyjnego, z drugiej, pod wpływem wystawy francuskiej, w kierunku 'malarstwa opartego na kubizmie i ekspresjonizmie, z wyraźnym zaangażowaniem politycznym, które I reprezentował m. in. Alfred Lenica z Poznania, -wystawiający dwa płótna - Wysiedleni i Przerwa obiadowa. Z ciekawszych prac artystów poznańskich wystawionych na Salonie wspomnieć należy delikatne rysunkowe pejzaże Hipolita Polańskiego, Martwą naturę Z zielonym dzbanem Wacława Taranezewskiego, Akt przed lustrem Mariana Szmańdy oraz rzeźbę Madonny Bazylego Wojtowicza, o mocnym syntetycznym rysunku bryły. Jednocześnie z otwarciem Salonu odbył się w Poznaniu Zjazd Komisji Artystycznej Związku Polskich Artystów Plastyków z udziałem rektorów Akademii Sztuk Plastycznych z Warszawy i Krakowa, obradujący nad sprawami organizacyjnymi oraz nad dalszą polityką artystyczną Związku 41 . Jeszcze przed otwarciem Salonu Ogólnopolskiego, który ujawnił nowe tendencje artystyczne, opozycyjne w stosunku do akademickiego koloryzmu wyższych uczelni plastycznych, otwarto 16 marca 1947 r. w Salonie Sztuk Plastycznych wystawę Alfreda Lenicy, która wywołała ożywioną dyskusję w Poznaniu, z ostrą wymianą poglądów na łamach prasy i niestmacznymi nawet dowcipami na temat jego dzieł. Podkreślić jednak należy, że krytyka plastyczna, reprezentowana przede wszystkim przez F. M. Nowowiejskiego, odniosła się entuzjastycznie do prac A. Lenicy, wyrażając pełne uznanie dla jedynego poznańskiego malarza awangardoweg0 42 . N a wystawie znalazły się obrazy z kilku okresów twórczości artysty, od wczesnej fazy akademickiej i realistycznej - Portret Z kwiatkiem, Dziewczyna przy pianinie, aż do ostatnich prac powstałych pod wpływem Picassa i francuskich malarzy ruchu oporu, pokazanych na wystawie w Poznaniu w poprzednim roku: Rodzina, Powrót żołnierza, Rozstrzelanie w Ploszowie, Po bitwie, Ślepiec, i inne, w których artysta opierał dużą kontrastową plamą barwną i kubieznym traktowaniem formy z surrealistycznymi zestawieniami przedmiotów. "Rzucający się w oczy] talent, rozwiązywanie intuicyjne problemów, spontaniczny popęd artystyczny, rzutowanie wciąż nowych pomysłów na płótno (choć często bez cierpliwego cyzelowania) -. oto zasadnicze momenty" twórczości Lenicy podnoszone przez Nowowiejskiego.

Wystawa Alfreda Lenicy była zapowiedzią powstania w Poznaniu pierwszego po wyzwoleniu ugrupowania artystycznego o awangardowych tendencjach, grawi

"Według katalogu: B. Bartel, K. Bieńkowski, S. Bogusławski, F. Burkiewicz, W. Chełmońska, E. Jagieiski, J. Kabacińskd, J. Krzyżański, S. Krzyżanowska, L. Kusztelan, A. Łenicia, J. Mroziński, J. Piasecki, H. Polański, S. Powalisz, K. Powidzka, M. Szmańda, E. Szyfter, W. Taranczewski, M. Tatarkiewicz, W. Tomaszewski, M. Wasilewski, Z. Wieczorek, A. Wiśniewski, B. Wojtowicz, Cz. Wożniak, J. Wroniecki, J. Żok.

« Zjazd Komisji Artystycznej ZZPAP. "Kurier Wielkopolski" z 6 VI 1947.

"R. Wystawa A. Lenicy. "Wola Ludu" r 16 11 1947; F. M. N o w o w i e j s ki A. Lenica w Salonie Sztuki. "Kurier Wielkopolski" z 27 lIII 1947; j. s. A. Lenicy niesamowita wystawa. "Ekspres Poznański" z 30 III 1947; F. M. N. Malarstwo A. Lenicy w Salonie Sztuki. "Głos Wielkopolski" r t IV 1947.

tujących ku surrealizmowi 4 F (Forma, Farba, Faktura, Fantastyka), która zorganizowała pokaz swoich prac w Salonie Sztuk Plastycznych w październiku 1947 r. i została nazwana nawet pompatycznie Salonem Niezależnych. W skład grupy wchodzili: Ildefons Houwalt, Alfred Lenica i Feliks Maria N o-i wowiejski, z których każdy reprezentował zresztą po trochu odmienne założenia formalne; łączyła ich natomiast negacja wobec postimpresjonizmu i akademizmu: Houwalt kubizujący i surrealistyczny, Lenica zdecydowanie surrealistyczny z zaangażowaniem politycznym w tematyce, Nowowiejski grawitujący ku surrealizmowi 43 . Najciekawsze prace pokazał Lenica - od naturalistycznyeh relacji otaczającego świata (Martwa natura) poprzez kubizację (Rewizja) do surrealistycznych i abstrakcyjnych zestawów barwnych 44. Dnia 5 stycznia 1947 f. otwarto w Salonie wystawę prac zmarłych w czasie wojny plastyków poznańskich 45 , na której pokazano również prace Witolda Gawęckiego, Pawła Pogowskiego i Jana Spychalskiego, zmarłych już po wojnie w Poznaniu. W Polskiej YMCA zorganizowano w styczniu wystawę prac Franciszka Burkiewicza, a w miarcu - prac olejnych i graficznych Stefanii Krzyżanowskiej-Pawłowskiej i akwarel Ziemowita Szumana, które cechował, zdaniem recenzenta 4e, "naturalizm przy pewnej przypadkowości w porządkowaniu elementów kompozycyjnych". Z prac Krzyżanowskiej wymienia recenzent jako zasługujący na uznanie Portret staruszki. Dosyć przypadkowe zestawienie obrazów pokazano na wystawie plastyki poznańskiej zorganizowanej w YMCA w maju 47 Ciekawsze prace pokazali: Józef Krzyżański, Alfred Lenica (Powrót żołnierza) i Florian Klemiński (Las, Pejzaż wad wodą). W lutym 1947 r. w Salonie Sztuk Plastycznych otwarto wystawę rysunków, w (której wzięło udział 17 artystów. Ocena wystawy, przeprowadzona przez Z. Swiechowskiego iS , nie pozbawiona była akcentów mocno krytycznych i stwierdzała, że "większość prac stoi na martwym gruncie akademickiego szkolenia rysunku i są pozbawione mimo pewnych walorów technicznych cech oryginalnej twórczości". Jako dobre i ciekawe recenzent wyróżnił prace Wacława Taranczewskiego, Stanisława Szczepańskiego, Ildefonsa Houwalta, Koźmy Cauryły, Franciszka Burkiewicza i Nikodema Konwerskiego . W Salonie Sztuki czynna była następnie w kwietniu wystawa warszawskiego okręgu Związku Polskich Artystów Plastyków, w maju wystawa akwarel Jana Cybisa z Warszawy, w czerwcu wystawa prac Stanisława Szczepańskiego.

Po raz pierwszy po wyzwoleniu zorganizowano we wrześniu 1947 r. w Salonie wystawę międzyszkolną akwarel i rysunków, a następnie wystawę prac uczniów Liceum Pedagogicznego, które znalazły pewne zainteresowanie w śro. dowisku artystycznymm. We wrześniu czynna była również w Salonie wystawa prac profesora Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych, Karola Mondrala, według oceny recenzenta 5 ", "stuprocentowego naturalisty, pracującego poza wszelkimi pro

" s., Forma, Farba, Faktura, Fantastyka. Rozmowa Z malarzami awangardy. "Ekspres Poznański" 51 28 X 1947.

11 K. J ó z e f o w i c z TowarzYszowi Z Hiszpanii. Na marginesie wystawy w Salonie Sztuk Plastycznych. "Głos Wielkopolski" z 5 Xl 1947.

45 K. J ó z e f o w i c z Wystawa pośmiertna plastyków poznańskich. "Głos Wielkopolski" z 12 I 1947. " F. M. No wo w i e j s ki Plastyka w polskiej YMCA. "Głos Wielkopolski" z S IV 1947.

" F. M. N o w o w i e j s k i Plastycy poznańscy w polskiej YMCA. "Głos Wielkopolski" z 31 IV 1947. 48 z. S w i e c h o w s k i Wystawa rysunków w Salonie ZPAP. "Głos Wielkopolski" z 22 III 1947. "K. L i s i e c k i Wystawa młodocianych artystów w Salonie Plastyków. "Głos Wielkopolski" z 14 IX 1947. s, F . M. N o w o w i e j s k i W Salonie Sztuki. "Głos Wielkopolski" z 6 X 1947.

Konstanty

Kalinowski

blemami sztuki nowszej". W listopadzie zorganizowano w Salonie wystawę grafiki użytkowej, na której pokazano prace Franciszka Burkiewicza, Floriana Klemińskiego, Alojzego Krakowskiego i Mariana Romiały.

Doroczną wystawę okręgu poznańskiego Związku Polskich Artystów Plastyków otwarto 14 grudnia 1947 r. w Salonie Sztuk Plastycznych. Wyróżniały się prace Mariana Szmańdy -> Nalot i Portret, o uproszczonej monumentalnej formie i intensywnych zestaiwieniach dużych barwnych płaszczyzn koloru, oraz Zdzisława Kępińskiego - Obrona i Don Kichot, o "zróżnicowanym i delikatnym kolorycie wykazującymi dużą wrażliwość kolorystyczną i zamiłowanie do zestrojów barwnych bardzo wyszukanych" -. jak podkreślał recenzene l . Poza tym na uwagę zasługiwały prace Stanisława Szczepańskiego i pozostającego pod jego wpływem Edmunda Łubowskiego oraz Eustachego Wasilkowskiego, Alfreda Lenicy, Jana Piaseckiego, Józefa Krzyżańskiego i Hipolita Polańskiego.

* *

Rok 1947 był rokiem zasadniczych zmian w poznańskim szkolnictwie plastycznym. Z początkiem roku Instytut Sztuk Plastycznych został przemianowany j na Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych, z prawami uczelni akademickiej, jednocześnie stworzono Liceum Sztuk Plastycznych jako szkołę średnią pod dyrekcją Bronisława Bartla. Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych liczyła w 1947 r. 202 słuchaczy na dwu wydziałach - malarstwa i grafiki oraz rzeźby i sztuki wnętrz. N a pierwszym wydziale czynne były zakłady malarstwa i technik ściennych oraz witrażu pod kierownictwem prof. Wiktora Gosiienieckiego i grafiki - prof. Jana Wronieckiego; na drugim: zakład ceramiki - prof. Rudolf Krzywiec, rzeźby - prof. Bazyli Wojtowicz, architektury wnętrz i meblarstwa - prof. Halina Kintopfowa, tkactwa - prof. Leon Kintopf i studium pedagogiczne 53 . Pracownię malarstwa sztalugowego prowadzili prof. Wacław Taranczewski i Stanisław Szczepański, rysunek dzienny - Zbigniew Eichler, rysunek wieczorny - Erwin EIster . Pracownie szkoły rozrzucone były po całym mieście, wydziały malarstwa i grafiki mieściły się na placu Wolności w gmachu Powszechnej Kasy Oszczędności, rzeźby i ceramiki -. przy ul. Szamarzewskiego, tkactwa i architektury wnętrz w baraku przy ul. Mylnej. Pod koniec 1947 r., po przeniesieniu się prof. Wacława Taranczewskiego do Akademii Sztuk Plastycznych do Krakowa, dyrektorem Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych został Stanisław Szczepański 53 . Na miejsce Wolnego Studium Sztuk Plastycznych powstało Państwowe Ognisko Kultury Plastycznej pod kierunkiem Edwarda Kurzyńskiego, które przejęło zadanie upowszechnienia kultury plastycznej i zorganizowało 3-1etni Kurs Kultury Plastycznej 54.

Związek Polskich Artystów Plastyków w 1947 r. liczył 104 członków. Nowo « wybranym: prezesem został Hipolit Polański. W 1947 r. nagrodę Ministra Kultury i Sztuki uzyskał rzeźbiarz Alfred Wiśniewski z Poznania M. W tym roku oddana też do użytku po remoncie aulę Uniwersytetu Poznańskiego. Olbrzymi plafon, zajmujący środek sklepienia i przed

51 K. J ó z e f o w i c z Wystawa plastyków poznańskich. "Głos Wielkopolski" z 4 I 194«.

5S z. S. O akademizacją PWSSP w Poznaniu. "Glos Wielkopolski" z 12 II 1947; F. M.

N o w o w i e j s k i Zakończenie roku w uczelni plastycznej Poznania. "Głos Wielkopolski" z 14 VII 1947; IS. S ł o n i n s k i Pod aksamitnym beretem młodzieńczy uśmiech artysty. PWSSP łączy artyzm Z życiem codziennym. "Głos Wielkopolski" z 19 XI 1947.

5S Nowy dyrektor, "u. Kurier Polski" z 18 X 1947.

"Państwowe Ognisko Kultury Plastycznej. "Kurier Wielkopolski" z 27 IX 1947.

a Nagrody dla artystów plastyków. "Wola Ludu" z 22 VII 1947.

Zdzisław Kępiński Don Kichot (1948)

XI1I1fw C e n t TM m ,r dwa n y

Apollina,a po bokach dziewięć muz 1porwanIeorła na barokowym kartuszu nad estradą - Bazyli W ojtowicz«

Krakowa,s z c z S S miaSta POZnania W dziale plastyki

TM * *

1947 uzyskał Stanisław

IV

Ożywiona działalność wystawiennicza roku 1948, zamykająca Sle bilansem 94 fA 1 pl AT fbI a o cATAa}a "W zasadzie S-ffl\.'SMf'SbS b sss llSaro *r« ST 1 * nOWyCh O"rOaKA artAyeznych Polsce pudowej nastąpi okres wzajemnego prezentowania swoich prac i osiągnięć zaznajamiania innych ośrodków z własnym dorobkiem twórcom oraz £ n W tacjaAproblematyk! artystycznej nurtującej poszczególne wiekiz" S i s T a X"

A..A.. _ VA..k ń /A..''7. ,...;;;rl{£ 1 71",£ ędzi e./Tlv. mieU nOWą M,C , lM TM* l ,ur l Jl"' l' """'Jll1;a U-reStrOl Slę W nową szatę. "Glos wi€l1<.op61ski" 2. IA"1947.

* Kronika Miasta Poznania 2

Olbrzymi platon Wacława Taranczewskiego (1947) zajmuje środek sklepienia auli Uniwersytetu im. A. Mickiewicza. W centrum przedstawia rydwan ApolItna, a po bokach dziewięć muz i porwanie Eurydyki

W Salonie Sztuk Plastycznych zorganizowano w lutym wystawę prac członków wrocławskiego oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków 57 , w marcu wystawę grafików krakowskich 58 , następnie w maju wystawę prac plastyków pomorskich 6B i w listopadzie wystawę rysunków i akwarel Stanisława Dawskiego i Leona Dołżyckiego z Wrocławia *0, a w Muzeum Wielkopolskim - prac Jana Cybisa z W arszawyn. Jednocześnie urządzone zostały wystawy poznańskich plastyków we Wrocławiu, Bydgoszczy i Olsztynie. Poza tym czynne były w Poznaniu dwie wystawy współczesnej twórczości obcej.

W Salonie .Sztuk Plastycznych wystawa młodej plastyki czechosłowackiej we wrześniu 62 i w Muzeum w grudniu, wystawa grafiki belgijskiej. Goszczono również wystawy tematyczne malarzy warszawskich. Bronisława Kopczyńskiego "Stara Warszawa" wystawiona była w Domu Pocztowca, a "Polskość i piękno odzyskanych Ziem Zachodnich" w YMCA oraz Tadeusza Kulisiewicza "Ruiny Warszawy" w Muzeum Wielkopolskim. Twórczość poznańskich plastyków zajmowała wyjątkowo skromną pozycję v / wystawach tego roku. W styczniu w Salonie otwarto wystawę retrospektywną poświęconą 25-1eciu pracy Bronisława Bartla 63 , na której pokazano bogaty dorobek twórczy artysty od naturalistyczinyich portretów do podkreślających formę, kubizujących kompozycji, jak Znajda, Bombardowanie miasta i Mulatki. W kwietniu otwarto zbiorową wystawę okręgu poznańskiego Związku Polskich Artystów Plastyków*4. Z ciekawszych prac pokazanych na wystawie wymienić należy Martwą naturę ze świecą Eustachego Wasilkowskiego, Śledzie Stanisława Szczepańskiego" Pejzaż zimowy Zdzisława Kępińskiego. Interesujące prace wystawili: Edmund Łubowiski, Jan Piasecki, Marian Szmańda i Alfred Lenica *5. W październiku w Salonie zorganizowano wystawę prac Franciszka Burkiewicza i Jana Mrozińskiego *", artystów o odmiennych orientacjach twórczych. Jan Mroziński wystawił po raz pierwszy po wyzwoleniu około 20 rysunków o syntetycznej, oszczędnej kresce, j ak Przedmieście, Fragment wnętrjza, Przy stole. Franciszek Burkiewicz natomiast około 55 akwareli, gwaszów i rysunków piórkiem, przedstawiających fragmenty Poznania i pejzaże z Ustki, na których zaciążyła jednak wyraźnie technika drzeworytnicza *7. Doroczna wystawa okręgu otwarta 14 grudnia 1948 r. wskazywała na zasadnicze zmiany, jakie zaznaczyły się w twórczości plastycznej i środowiskach twórczych po przemówieniu Bolesława Bieruta z okazji otwarcia Radiostacji we Wrocławiu W 1947 r. i naradzie Zarządu Głównego Związku Polskich Artystów Plastyków z 1948 r. z udziałem ministra kultury i sztuki Włodzimierza Sokorskiego. Znalazło to wyraz w nowych realistycznych formach wypowiedzi artystycznej i aktualizacji tematyki. W związku z wystawą recenzenci*8 podkreślali wyraźną zmianę i zwrot w kierunku podejmowania nowej tematyki i poszuki

5, K. J ó z e f o w i c z Wystawa plastyków wrocławskich. "Głos wielkopolski" z 21 III 1943.

li raIlI Wystawa grafiki krakowskiej. "Gazeta Zachodnia" z 16 IV 1948. \> K. J ó z e f o w i c z Wystawa plastyków pomorskich. "Glos Wielkopolski" z 30 VI 1948.

· "J. M r o z i ń s k i Rysunki i akwarele wrocławskich malarzy. "Glos Wielkopolski" Z 29 XI 1948.

" K . J ó z e f o w i c z Malarstwo J. Cybisa. "Głos wielkopolski" 1948.

" J. M r o z i ń s k i Wystawa młodej plastyki czechosłowackiej. "Glos Wielkopolski" z 9 X 1948. «3K. J Ó z e f o w i c z W Salonie Sztuk Plastycznych. "Głos Wielkopolski" z II )K 1948.

" Wystawa Plastyków Poznańskich ZZPAP. Katalog. Poznań 22 IV - 22 V 1948.

«aK. J Ó z e f o w i c z Wystawa plastyków poznańskich. "Glos Wielkopolski" z II V 1948.

" Kra s z Pokaz prac poznańskich artystów F. Burkiewicza i J. Mrozińskiego. " G los Wielkopolski" z 24 X 1948.

"B. Kra s z Wystawa rysunków Mrozińskiego i Burkiewicza. "II. Kurier Polski", z l XI 1948. " J o t Roczny dorobek plastyki poznańskiej. "Gazeta Zachodnia" z 6 XII 1948; J. Mroz i ń s k i Plastyka poznańska na nowych drogach. "Głos Wielkopolski" z 18 XII 1948.

4*

Konstanty

Kalinowski

Stanisław Szczepański Śledzie (1948)wania nowych fionm, czego przykładem były prace Alfonsa Chojnackiego (Traktor), Witolda Tomaszewskiego (Zbieranie owoców), Alfreda Leniey (Robotnicy i Górnik).

Wystawiali poza tym: Hipolit Polański i Eustachy Wasilkowski -. motywy pejzażowe, Stanisław Szczepański - Martwą naturą, Zdzisław Kępiński - Don Kich o ta, Marian Szmańda - Portret kobiety, Jan Piasecki i Edmund Łubowski - pejzaże, bieżne grono rzeźbiarzy reprezentowane było jedynie kilkoma pracami.

S taraniem Izby Rzemieślniczej urządzono w marcu specjalny pokaz "Rzemiosło i Sztuka", zorganizowany przez prof. Leona Kintopfa i Wiktora Gosienieckiego, poświęcony zagadnieniu powiązania twórczości rzemieślnika z artystycznym projektowaniem. Pokazano liczne praoe stolarskie, witraże, wyroby kute i rytowane, makaty artystyczne i in. Z plastyków wystawiali swoje prace: Kazimierz Bieńkowski - rzeźby, Jan Bakalarczyk - plakiety, Czesław Piotrowski metaloplastykę, Wiktor Gosieniecki - malarstwo, Halina Karpińska-Kintopf - meble, Stanisław Powalisz - witraże, Rudolf Krzywiec - ceramik ę 89.

* *

N ajważniejszymi wydarzeniami plastycznymi roku 1948 były jednak nie liczne wystawy, lecz dwa konkursy artystyczne o ogólnopolskim zasięgu i charakterze: pierwszy na dekoracje do baletu Piotra Perkowskiego Swantewid, drugi na pomnik Adama Mickiewicza. Konkurs na dekorację do Swantewida poprze

«. bn. Zwiedzając wystawą Rzemiosło i Sztuka. "Kurier Wielkopolski" z 31 ni 1948.

Dziewczyna z lustrem I. Alfreda Wiszniewskiego (1949)

dzony został W marcu 1948 r. wystawieniem Carmen w operze z nowymi dekoracjami projektu Wacława Taranczewskiego i Stanisława Teisseyra 7o . Nowa .oprawa sceniczna zrywała w zdecydowany sposób z dotychczasowym;, naturalistycznym schematem dekoracji operowych na rzecz stworzenia jednolitej całości z muzyki i elementów malarskich, odpowiednich do poszczególnych scen zespołów barwnych, oddających atmosferę i koloryt muzyki, podkreślonej środkami czysto malarskimi. Zaprojektowano odpowiednie do dekoracji kostiumy, kontrastujące z barwnym tłem poszczególnych scen. Dekoracja wywołała bardzo ożywioną dyskusję na łamach prasy. Podkreślano nowatorstwo koncepcji i śmiałą próbę przełamania rutyny71, chociaż nie brakło i głosów krytycznych, zarzucających oprawie nie tyle jej nowatorstwo, co brak dostrojenia do atmosfery samej muzyki 72 . Zachęcona tym sukcesem dyrekcja Opery wraz z Zarządem Głównym Związku Polskich Artystów Plastyków ogłosiła w marcu 1948 r. konkurs na dekoracje i kostiumy do baletu Piotra Perkowskiego Swantewid, którego prapremierę przygotowano w maju 1948 r. Do wzięcia udziału w konkursie zaproszeni zostali: Andrzej Pronaszko, Tadeusz Kantor, Jan Kosiński, Andrzej Stopka i Wacław Taranczewski. Rozstrzygnięcie konkursu przyniosło I nagrodę Marii J aremie z Krakowa, a II - Alfredowi Lenicy i Zygfrydowi Wieczorkowi z Poznania 73 . Do realizacji jednak wybrano projekt Andrzeja Stopki, kierując się względami komunikatywności i możliwością praktycznej realizacji, czego brakowało nagro

70 S. S Z C z e p a ń s k i "Carmen" w nowej szacie dekoracyjnej. "Głos Wielkopolski z 31 m 1948. 71 Jerzy Kor a b Sceniczna oprawa "Carmen". "U. Kurier Polski" z 5 IV 1948.

7 a E. A n i s z c z e n k o Jeszcze na temat "Carmen" w nowej oprawie dekoracyjnej.

"Głos Wielkopolski" z 25 IV 1948; T. P a s i k o w s k i Oprawa sceniczna "Carmen" w oczach zwykłego widza. "Głos Wielkopolski" z II IV 1948. 73 J. M r o z i ń s K i, op. cit., s. 296.

Konstanty Kalinowski

Wacław Taranczewski M a rt a natura ze świątkiem IV (1948)ł5JgeillriM"P Ri l;Jgz tt PĄ h. pM 1 ;r e;; sCone * Jih'iis.

we,.-y1Jl Dunikowskirna S A W A X A T a A T * Ju A A * KSall polSkim zorganizowaną W ramach uroczystoA ; w li z e li fi Wielkopartii robotniczych wystawę 29 n a d e s b n v h A 4 r j ą Z a n y C h _ A zJ&d«oczeniem prac nadesłano z Warszawy iAKrakowa T 11 ko kurss: p r.r k t ó .7S - Najwięcej Jury konkursu przyznato cztery rraroHT _ 7 'l? a i ępn1e Z P o Z n a n 1 a 3_ rektor Akademii Sztuk PISycLycn w Wa, A F r a n c l s z e k Strynkiewicz, II-StaAaw · A S S S f fRr S J A i S h S S D A

71 Wynik fcon1cursu na dekorację do StuartfPimrtn" ™ »P.M. wystana dekoracji do L a" t F*' "E£Spres **-*JI1- z 23 IV 19«.

"Ciekawe projekty · oom-JIm T A , "E k s p r e s Poznański" z 3 V 1948.

" Et e p A Poznański" z u " 9 4 8 M_< za Ataxoionc III Mu2eum wie!(copo[sfcim

Portret kobiety Mariana Szmańdy (1948)ruńskiego, arab» Jan Borowski i Kazimierz Biszewski, III -. Adam Smolana z Sopotu, aren. Aleksander Kobzdej i Tadeusz Łodziana, IV - inż. Bohdan Lachert, inż. Jan Knothe i Jerzy J arnuszkiewicz". Ponadto wyróżniono i zakupiono prace Jacka Pugeta i inż. Jana Kruga,. Bazylego Wojtowicza, Czesława Woźniaka i Kazimierza Bieńkowskiego. Konkurs na pomnik A. Mickiewicza w Poznaniu był jednym z największych konkursów rzeźbiarskich Polski Ludowef i wyróżnił się bardzo wysoką klasą artystyczną inadesłanych projektów. Praca odznaczona I nagrodą charakteryzowała się monumentalnym ujęciem: bryły stojącej postaci Wieszcza z głową wspartą na ręce, W pozie pełnej powagi i zadumy. Projekt odznaczony II nagrodą wyróżniał się silną dynamiką bryły i sugestywnością oddziaływania" przedstawiał bowiem Mickiewicza w momencie, gdy w zapale krasomówczym wyrzuca w górę ręce, W których trzyma księgę. Praca odznaczona III nagrodą przedstawiała Mickiewicza w ruchu, jako kroczącego naprzód pielgrzyma. Nie brakło również projektów przedstawiających Mickiewicza w pozie siedzącej z księgą w ręku (Kazimierz Bieńkowski) lub wznoszącego kaganiec (Jacek Puget), znalazły się również projekty bardzo architektoniczne w miniejiszym stopniu operujące sarną postacią, jak praca Tadeusza Stulgińskiego lub odznaczona IV nagrodą praca Bohdana Lacherta.

" Konkurs na pomnik, A. Mickiewicza w Poznaniu. "Przegląd Artystyczny" 1949, nr l, s. 4; K. M a l i n o w s k i Pomnik A. Mickiewicza w Poznaniu. "Kronika miasta Poznania" 1949 s. 31-38.

Konstanty

Kalinowski

Przed uczestnikami konkursu stało dodatkowo trudne zadanie rozwiązania urbanistycznego otoczenia pomnika, a ponieważ konkurs nie przyniósł w tej mierze w pełni zadowalającego wyniku, projektowano nlawet urządzenie powtórnego zamkniętego konkursu z udziałem artystów nagrodzonych i wyróżnionych. Pomysł ten jednak zarzucono, zlecając realizację I nagrody Franciszkowi Strynkiewiozowi. Wydarzeniem o dużym znaczeniu dla całego środowiska poznańskiego było otwarcie w 1948 r. przez oddział poznański Stowarzyszenia Historyków Sztuki w Zamlku w Łagowie Domiu Pracy Twórczej, który w tyjm sezonie udostępniony został studentom Akademii Sztuk Pięknych z Krakowa z pracowni Hanny Rudzkiej-Cybisowej, Akademii Sztuk Pięknych z Warszawy i Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych z Poznania. Kurs został zorganizowany przez Stanisława Teisseyra dyr. Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych, prof. Stanisława Szczepańskiego i Eustachego Wasilkowskiegio oraz Zdzisława Kępińskiego. W następnych latach organizowano w. Łagowie studia plenerowe plastyków oraz obozy przygotowawcze dla polskich kandydatów na międzynarodowe konkursy muzyczne. W lutym 1948 r. zmarł prof. Jan Wroniecki, wieloletni wykładowca poznańskiej uczelni i organizator Instytutu Sdtuk Plastycznych, laureat nagrody miasta Poznania w latach 1936 i 1945,8.

N agrodę plastyczną woj. poznańskiego za działalność pedagogiczną na polu plastyki za rok 1948 uzyskał Hipolit Polański 78.

78 B. Kra s z e w s k i Droga i sztuka J. Wronieckiego. ,,41. Kurier Polski" z 20 IX 1948.

" S. T. Nagroda plastyczna woj. poznańskiego 1948. "Przegląd Artystyczny". 1948 nr 5/6, s 11.