FRANCISZEK JASKOWIAK i HENRYK

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1964.04/06 R.32 Nr2

WOJCIECHOWSKI

EKONOMICZNE ASPEKTY RUCHU CUDZOZIEMCÓW w POZNAŃSKIM OŚRODKU TURYSTYCZNYM

W ŚWIATOWYM ruchu turystycznym bierze obecnie udział rocznie około 100 milionów ludzi, z tego w Europie około 70 milionów. O dynamice wzrostu tego nuchu świadczy fakt, że w ciągu pięciu lat (1955-4960) europejski ruch turystyczny wzrósł półtortakroitnte i wyprzedza wzrost obrotów europejskiego handlu zagranicznego f . Obroty osiągnięte z ruchu turystycznego w Europie w roku 1960 wynosiły 8-'10 miliardów dolarów. Suma ta nie rozkłada sie. równomiernie na wszystkie kraje europejskie, a partycypują w niej głównie: Szwajcaria, Włochy, Austria, Francja, Grecja, Hiszpania, które przejmują 70-80% europejskich dochodów z turystyki 2. W eksporcie tych krajów usługi turystyczne zajmują jedno z czołowych miejsc, np. wartość usług turystycznych Hiszpanii wynosi 4(Y/o wartości jej eksportu, Włoch - 16%, Szwajcarii - 14,7%, Grecji - il3 % . Na tle milionowych rzesz turystów! zwiedzających niektóre kraje Europy (Włochy - ok. 18 min osób rocznie, Francja - 6,5 min, Austria - 6,3 min) ruch turystyczny w Polsce jest bardzo skromny:

ZAGRANICZNY RUCH TURYSTYCZNY W POLSCE

1 I 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 Liczba osób 78 068 115476 123 085 146973 183969 207856 344807 Wzrost % w stosim- ( ku do roku poprzedniego 147,9% 106,60/ 0 119,4% 125,2% 113,0% 165,9% , .. l

Z r O d ł o: Matenały sprawozdawcze z KonferenCjI Turystycznej w Zakopanem 5 XII 1963 r.

Eksport usług turystycznych stanowi O,2P/o wartości - całego polskiego eksportu. W większości krajów europejskich stosunek ilościowy turystów krajowych do zagranicznych kształtuje się jak l :10, często nawet jak 1:9. W Polsce natomiast w roku 1960 turyści zagraniczni stanowili tylko 3,5% liczby turystów krajowych, czyli że stosunek ten kształtował się jak l : 30 3 . Poznański ośrodek turystyczny odwiedziło w roku 1962 łącznie 30 500 turystów zagranicznych. Tym samym Poznań znalazł się na jednym z czołowych miejsc wśród innych polskich ośrodków turystycznych obok krakowskiego, warszawskiego i dolnośląskiego. Kilka liczb przytoczonych na wstępie najlepiej obrazuje istniejące jeszcze w Polsce zaniedbania w roizwoju turystyki.

1 T. G o ł a C k i Ekonomiczne problemy turystyki zagranicznej. "Gospodarka Planowa" 1%3 nr l, s. 42.

2 OEBC Trends in Economic Se c tors - Tourism in Europę. 1%0.

3 Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Ośrodek Konsultacji Gospodarczych Ekonomiczne problemy rozwoju turystyki województwa poznańskiego w latach 1961-1980. Część III. J. O z d o W s k i Perspektywy rozwoju ruchu turystycznego w województwie poznańskim.

Poznań 1%2.

2 Kronika Miasta Poznania 2

Franciszek Jaśkowiak,

Henryk

Wojciechowski

Niniejsze opracowanie jest próbą oceny stanu turystyki zagranicznej w Poznaniu z punktu widzenia ekonomicznego, a na tym tle przedstawienia możliwości jej dalszego wzrostu. Pragnieniem naszym jest, aby przeprowadzona analiza stała się chociaż w skromnym zakresie przyczynkiem do właściwego zrozumienia wartości ruchu turystycznego dla Poznania.

1. SPECYFIKA ZAGRANICZNEJ TURYSTYKI W POZNANIU (Cel i okres pobytu) Definicja przyjęta w międzynarodowej konwencji dotyczącej ułatwień celnych w ruchu turystycznym z 4 VI 1964 r. za turystę uważa "każdą osobę niezależnie od rasy, płci, języka lub religii, która z terytorium państwa, gdzie normalnie zamieszkuje, udaje się na terytorium innego państwa i przebywa w nim nie krócej niż ,24 godziny i nie dłużej niż 6 miesięcy w czasie trwania poszczególnych, 12-miesięeznych okresów, w celach prawnie dqpuszczonyoh (z wyjątkiem, imigracji), takich jak: turystyka, wypoczynek, sport, zdrowie, względy rodzinne, studia, pielgrzymki religijne lub interesy". Definicja stwierdza, że turystą jest każdy, kto przybył na obce sobie terytorium w celach prawnie dopuszczalnych. Cele te sklasyfikować można w następujących grupach: a) wypoczynek w ośrodkach kuracyjno-wypoczynkowych, b) zwiedzanie zabytków kultury i osobliwości przyrody, c) odwiedzenie ośrodków naukowych lub przemysłowo-handlowych, d) zwiedzanie wędrowne. e) przejazd do krajów trzecich. W klasyfikacji tej rozróżnić możemy dwie kategorie pobytu: docelowy oraz tranzytowy. Do grupy pobytu docelowego zaliczymy przebywanie w ośrodkach kuracyjno-wypoczyinkowych, zwiedzanie zabytków w danej miejscowości oriaz przyjazd w celach zawodowych. Natomiast wędrowne zwiedzanie różnych miejscowości oraz przejazd do innego miasta lub kraju zaliczymy do pobytu etapowo-tranzytowego.

Poznań w zagranicznym ruchu turystycznym Polski zajmuje pozycję specyficzną. Wpływają na to dwie charakterystyczne cechy miasta jako ośrodka ruchu cudzoziemców. Pierwsza z nich to położenie geograficzne, z którego wynika szczególnie korzystne usytuowanie komunikacyjne. Poznań jest jednym z węzłowych punktów komunikacyjnych, posiadającym również duże znaczenie międzynarodowe. Tutaj krzyżują się bowiem dwa wielkie (lądowe i powietrzne) międzynarodowe szlaki komunikacyjne: z północy, od Bałtyku, na południe, do Morza Śródziemnego (przez Poznań przechodzi najkrótsza w Europie linia prosta łącząca oba morza) oraz naj dłuższy szlak kontynentalny świata z zachodu na wschód od Atlantyku aż do Pacyfiku. DIjuga okoliczność to handlowo-przemysłowe oblicze miasta, które przez Międzynarodowe Targi aktywizuje życie gospodarcze całego kraju. Poważne znaczenie posiadają również istniejące w Poznaniu instytucj e naukowo - kulturalne. Te charakterystyczne cechy określające specyfikę miasta wpływają na dwojaki charakter pobytu cudzoziemców w Poznaniu: l) etapowo - tranzytowy, zazwyczaj krótkotrwały, ograniczony do kilku dni, a czasem nawet tylko do kilku godzin, w czasie których z okazji pobytu w mieście i w zależności od ilości dysponowanego czasu podróżny zwiedza jego ciekawsze obiekty, spożywa posiłki, nocuje i przygotowuje się do dalszej podróży; 2) docelowy, w którym ostatecznym celem cudzoziemca jest wyłącznie albo głównie miasto Poznań. Zastanówmy się obecnie, w jakim celu turyści obu kategorii przebywają w Poznaniu. Dla turystów etapowo-tranzytowych Poznań stanowi miejsce czasowej przerwy w ich dalszej podróży. Turystyka tranzytowa, dla której Poznań jesit miastem

\Q

Zamek w Kórniku

etapowym, to masowe wycieczki z południa (.Czechosłowacja, Węgry) i południowego zachodu do Bałtyku i z powrotem, (w czasie przejazdu przez Poznań spędzają zazwyczaj kilka dni dla zapoznania się z miastem i jego zabytkami) oraz wycieczki z Europy zachodniej do Związku Radzieckiego i z powrotem szczególnie modne i cieszące się ogromnym zainteresowaniem w krajach Europy zachodniej w okresie ostatnich pięciu lat. Pobyt tych turystów IW Poznaniu jest zazwyczaj jeszcze krótszy, ograniczony do spożycia posiłku i noclegu. Osobną grupę w tej kategorii turystów stanowią wycieczki Polonii zagranicznej, przybywające w celu odwiedzenia kraju rodzinnego. Wycieczki te przybywają głównie z krajów Europy zachodniej (Francją, NRF, Belgia, Wielka Brytania) i dla nich Poznań jest punktem etapowym, skąd zazwyczaj rozjeżdżają się do swoich rodzin, zamieszkałych w innych dzielnicach kraju. Drugą kategorię turystów stanowią cudzoziemcy przybyli 'do- Poznania jako do punktu docelowego, zazwyczaj w celach handlowo-produkeyjnych albo naukowo-kulturalnych i stąd już po określonym czasie pobytu powracają do swego stałego miejsca zamieszkania. N ajważniejszym z tych celów są Międzynarodowe Targi Poznańskie. Przyjazd na Międzynarodowe Targi Poznańskie ma charakter głównie handlowy: zakup albo sprzedaż towarów, lub zapoznanie się z kształtującym się w czasie imprezy rynkiem podaży i popytu towarów polskich albo zagranicznych. Ta kategoria cudzoziemców przybywa do Poznania zazwyczaj na dłuższy okres czasu. Same Targi Poznańskie! trwają 15 dni, do tego dochodzi okres montażu i demontażu ekspozycji. Kupcy przybywający na poznańską imprezę tar

2*

"*

"" i.. :.. (

",/>',. ', "IWIIII

"łirIt"

. .#:.

V'.......

.:'- .

.h':'" '.

'. .-;., :;__ l, ,

,r '. ...,

\.

,,-.

,' :,'

'. 'J

-'-.' ..... .

t.::""'::::; ':::' ":--.::,-.'.::i;f' '\'ł

.YI

"*I:

. - '.

::'_. '.- - ":' :':.:?:

../ ...

¥L'

. -." ". '--::

t . ' "" l "

.. "'1' ".,. ,.

.:. .

-.f; . ,

'J

'\I

.,

. ,T,.- .-, ,,:,:

'.'6 "<. -:',_ł' jIt

'"'r>.

.. '_"o '

, ...: }_' ( ' I

: \ :':i . : . :: . } , ; , 1 . ,f \ \ 'c:=: r , , .1:./.

. 1 .... : .;:., J \ ' ł ';i1,j/ ! > J ;. .

fIt . l l >:itJ li. ,;- ., ' i> ":j- '. t \ '.' . ", <".

" ::.; :':.' ::." ':;:;, : .

f ." 1 Ct ;'! . , .J J, ;:1 ,..., . ' '.',;" . ł . . ,.;: ': .. m, ..... '<H':::" r': ':'Tl \? : '1IWIIIf. I &1 ;t; , ::' : ' . ' ;r:i . U l .' ':.-:.<: , :; '{ '. '1 '''\ -, ., 'J i 1-:"'" 'ł · "': .... ". J,' I '.. ': ; l': 1 )1 '-= L:; ,n; f <, ! 'L.,; : J'I :} .....) . :.:. --/:. ri!t .

; .

T t.: . 11 lił "\t. :: ftl: 1 " I;;*f i' ; f .. . : .' .. ::.. . i r :">. t' ....... .

»

::<.

. .

- "....,.

, ,, ::.:.:.: :.:-:.:. -:", ' .- '.-' .. '. ,-,

- .. ,

" -: :',

....;.. , :; .

f'-'

'4; , ' \: '

-::-; :':- .:' ::.: .

"t;. ...

" '

,w)

'"

. /'" :;':';,i $ . ...

':-:

'''?,

: ._u,* f -- :: ' '::':'K":,,:,'. : ; .

: '. . =,. ." ;¥.

..« 't!}* ti ,.:.", . >$!J.. '- '." :... ff!?;::'

,fł": .:' _: ; :t:'

. -i.-........Jo..,.--.

:Ho. )foJV.;/' .

"*, ':. . : J,: ....,:<.'" - ,}... '-.

'.+ "! :-ł

. : .r :.:? to.

t . . .' : .:: ił;,L :! .

."": ":j'

-'.

.

':: ":;":Y; '.:':' .'tt>: ł 'j:' ::::i;r ,; .- \,'.:''-: ' "i. 1.,%\1, " ; ';;';) > ,. ,J.

.... .

.. ...

'n ..'.'

"',:

.:ił

..

..t .. .. ':.,

"''

-:.-:: : f' . r

.::-::.=

..

,< .

,; .:t). f;'

.... .,; ,, .' ::.', < '+: '"

'. :-.: ::' ....;:.

/',;

::;:,'

....... "'4 ..,:.. :,.

:;: ,. :';

}.:,: ]o, ' : ,

,h:, :.

<--:'.

IY' :: :

-. :t.,

.:;.,

"::-':', t : ",

,,. '.

h' ;' ..... \ .. : .

, '... " .

, .',

. :r":;.

"ti

..;)o

': /'... \

',' , , :.: =---:"::-.. ...y . .:",t.

.:;.-':.'L

',i,

" '

Qj -2 -...... ...... et! b.O o P::

. " . :.

CJ CIS et! Pi

:: .

.r: ,', , A

; -..

..:.'

'.-l .:; ., . -o,'

... '

"-::,-.,, :n.,.

"i _.

L 1

>!

gową przebywają w mieście przeważnie krócej niż cały okres jej trwania, wystawcy natomiast zazwyczaj dłużej, ponieważ przedtem muszą przygotować ekspozycję, a po zamknięciu Targów zlikwidować ją. Długość potoyitu cudzoziemców w Poznaniu z tej okazji można ustalić średnio na 20 dni. Poznańskie zakłady przemysłowe ściągają cudzoziemców w dwojakim celu: a) jako odbiorców produkcji: są to zazwyczaj przedstawiciele kontroli technicznej odbiorcy, technicy zapoznający się z procesami produkcyjnymi zakupionych towarów albo z obsługą zakupionych urządzeń technicznych; b) jako dostawców urządzeń produkcyjnych albo surowców i półfabrykatów, a więc w charakterze monterów urządzeń, doradców w pierwszej fazie rozruchu produkcji, załatwiających reklamacje przy złych dostawach itp. Można czasem spotkać się ze zdaniem, że tych cudzoziemców nie należy zaliczać do turystów, ponieważ przyjeżdżają oni w celach zawodowych, a nIe np. krajoznawczych lub wypoczynkowych. Niewątpliwie ten typ gościa mało ma wspólnego 7. dawnym" klasycznym, pojęciem tur.ysty - "obieżyświata". Z punktu widzenia ekonomicznego jednak cudzoziemiec, którly przebywa i utrzymuje się W Poznaniu za pieniądze, w świetle współczesnych pojęć jest już turystą.

Trudno ustalić okres pobytu cudzoziemców przybywających do Poznania w sprawach produkcyjno-handlowych. Pobyt ich może trwać od kilku dni do kilku miesięcy. Analizując konkretne dane i porównując je z ogólną liczbą cudzoziemców zaliczanych do tych kategorii, przyjąć możemy szacunkowo, że średnia długość ich pobytu trwa około 25 dni. Osobną grupę stanowią obcokrajowcy przybyli do Poznania w celach kulturalno-naukowych. Poznańskie środowisko skupiające się wokół ośmiu wyższych uczelni i wielu instytuitow naukowych posiada szeroko rozgałęzione kontakty z zagranicznymi ośrodkami naukowymi. W ramach tych kontaktów odbywa się rozległa wymiana pracowników nauki, wzajemne wizyty, konferencje lub sympozja naukowe. Pobyt cudzoziemców w sprawach naukowych albo kulturalnych jest zazwyczaj krótszy niż to ma miejsce w poprzednich grupach. Szacować można, że jeden cudzoziemiec tej grupy przebywa w Poznaniu około 10 dni. Reasumując, stwierdzić możemy, że Poznań w ciągu noku wizytowany jest przez następujące kategorie turystów: a) turystów tranzytowych, przebywających w mieście jedną dobę lub krócej, b) turystów przejeżdżających przez miasto w ramach wycieczek krajoznawczych, zatrzymujących się zazwyczaj na 2-4 dni i w tym czasie zwiedzających miasto, jego zabytki, ciekawsze obiekty i okolice, c) cudzoziemców przybywających do miasta z okazji Międzynarodowych Targów Poznańskich (średnio ok. 20 dni), d) cudzoziemców przybywających do miasta w sprawach zawodowych (ok. 25 dni), e) cudzoziemców przybywających do miasta w sprawach naukowo-kulturalnych (ok. 10 dni). Uwzględniając wyze'j przeprowadzoną klasyfikację podaną na wstępie, liczbę 30 500 cudzoziemców przebywających w Poznaniu w ciągu 1962 roku, podzielić możemy następująco: a) turyści tranzytowi b) turyści w wycieczkach zbiorowych ,c) turyści przybyli z okazji Międzynarodowych Targów Poznańskich d) różni indywidualni przybyli w sprawach zawodowych e) przybyli w sprawach naukowo - kulturalnych

7 500 osób 14 000 fi

5 500 fi 2 000 fi 1 500 fi

3 O 500 osób

J ak wynika Z powyższego zestawienia, najliczniejszą grupę wśród wszystkich przybyłych do Poznania cudzoziemców w r"ku 1962 stanowili turyści, którzy

Franciszek Jaśkowiak, Henryk

Wojciechowski

przebywali w Poznaniu ii-4 dni (grupa a i b). Pobyt ich miał charakter etapowo-tranzyitowy. Ten typ cudzoziemców stanowi 7fY/o wszystkich przybyłych. Wśród tych natomiast, którzy przybyli do Poznania jako do miasta docelowego (grlupy c, d, e) największą, bo stanowiącą pomad ffJO/o> grupę stanowili interesanci Międzynarodowych Targów Poznańskich. Ponieważ jeżeli chodzi o czas pobytu w Poznaniu poszczególne grupy turystów poważnie różnią się, musimy z kolei ustalić ilości dni turystycznych (turysto-dni) przypadających na poszczególne grupy turystyczne:gru p a a 7 500 osób a l dzień 7 500 dni turystycznych gru p a b- 14 500 osób a 3 dni 42 000 " gru p a c- 5 500 osób a 20 dni 110 000 " gru p a d- 2 000 osób a 25 dni 50 000 " grupa e- l 500 osób a 10 dni 15 000 " razem 224 500 dni turystycznych

Należy jeszcze zastanowić się, w których porach roku turyści przybywali do Poznania. J ak wynika z omówionych już celów, w jakich cudzoziemcy przyjeżdżali do Poznania, rozróżnić możemy dwie kategorie: cudzoziemców - turystów oraz cudzoziemców przybyłych w sprawach zawodowych. Pierwszy typ turysty uprawia turystykę zasadniczo w miesiącach letnich (pomijamy tu szczególne przypadki odnoszące się do turystyki w górach), drugi - w zależności od potrzeby wynikającej z wykonywanych czynności zawodowych. Również w grupie drugiej większość, tzn. ponad 60% cudzoziemców, przybywa do Poznania latem, w miesiącu czerwcu, gdy odbywają się Międzynarodowe Targi Poznańskie. Na tej podstawie możemy stwierdzić, że około 27 000 turystów zagranicznych, tj. 88,5%, przybywa do Poznania w okresie 3-4 miesięcy lata (maj-sierpień). Porównując okresowość natężenia pobytu cudzoziemców w Poznaniu z sezonowością pobytu cudzoziemców w Polsce, stwierdzić można, że przebiegają one w podobnych okresach. Wynika to z faktu, że ośrodek poznański, tak jak cały niemal obszar Polski (z wyjątkiem miejscowości górlskich i terenów łowieckich), atrakcyjny jest głównie w miesiącach letnich.

2, EFEKTYWNOŚĆ DEWIZOWA POZNANSKIEGO OŚRODKA TURYSTYCZNEGO

Najistotniejszą cechą powojennego rozwoju turystyki jest jej masowość i ilościowy wzrost turystyki warstw średniozamożnych, zadowalających się niższym standardem świadczonych im usług. Ten typ turysty dobrowolnie skazuje się na niewygodny, często nawet prymitywny sposób życia. Wykazuje natomiast dużą wrażliwość i zainteresowanie w poszukiwaniu miejsc z punktu widzenia turystycznego szczególnie ciekawych. Również i w Polsce przeważa nowy typ turysty, wywodzącego się z warsitw mniej zamożnych. W poznańskim ośrodku turystycznym natomiast, w odróżnieniu od przeciętnej światowej i polskiej, istnieje większe zróżnicowanie turystów pod względem ich zamożności. Wynika to ze specyficznego charakteru poznańskiego ośrodka turystycznego. Powracając do przedstawionego w poprzednim rozdziale podziału turystów zagranicznych na pięć kategorii, możemy stwierdzić, że tylko turyści zwiedzający miasto w ramach zbiorowych wycieczek krajoznawczych (grupa b), a więc około 45%t wszystkich przybyłych, zaliczyć możemy do grupy turystów pochodzących z warptw średnich, pozostałe 55"/c to turyści o wyższej zamożności. Są to przemysłowcy i kupcy przybyli na Międzynarodowe Targi Poznańskie oraz turyści indywidualni, będący w przejeździe przez Poznań głównie własnymi pojazdami. wywierać wpijyw na różnorodność i formę świadczonych im usług. Wszystkich cudzoziemców przybyłych do Poznania w roku 1962 obsługiwały następujące przedsiębiorstwa: Polskie Biuro Podróży "Orbis", Spółdzielnia Turystyczno- Wypoczynkowa "Turysta", Spółdzielnia Turystyczno- Wypoczynkowa "Gromada", Polskie Towarzystwo Turystyczno- Krajoznawcze, Polski Związek Motorowy, Zrzeszenie Studentów Polskich. Liczba obsłużonych przez te przedsiębiorstwa cudzoziemców przedstawia się następująco: "Orbis (indywidualnych i zbiorowych) łącznie z Polskim Związkiem Motonowym "Gromada" - wycieczki "Turysta" - wycieczki Polskie Towarzystwo Turystyczno- Krajoznawcze · Zrzeszenie Studentów Polskich (wycieczki i kursy studentów zagranicznych)

Ekonomiczne aspekty ruchu cudzoziemców

Kąpielisko nad CRusalkąrazem

-.

21 700 osób 3100 " l 500 " l 200 "

3 000 ",

30500 osób

Franciszek Jaśkowiak, Henryk Wojciechowski

Obsługa cudzoziemców dokonywana jest na podstawie clearingowych umów-zleceń, otrzymanych z zagranicznych biur podróży w odniesieniu do wycieczek zbiorowych, albo na podstawie uoueher-ów 4 , wykupionych w zagranicznych biurach podróży w odniesieniu do cudzoziemców przybyłych do Poznania indywidualnie. Koszty utrzymania turystów zbiorowych oraz indywidualnych przybyłych z foucfier-ami pokrywane są w ramach clearingu, rozliczanego między polskimi a zagranicznymi biurami podróży. Obejmują one zasadniczo przejazdy, zakwaterowanie, zwiedzanie oraz wyżywienie w okresie pobytu W Polsce. Turyści opłacający pobyt w Poznaniu indywidualnie opłacają go w złotych polskich k wymienionych za walutę ich kraju na granicy państwa, albo w Narodowym Banku Polskim w stosunku 1,- $ (lub inna waluta przeliczona w dolarach) = 24,-> zł. Niezależnie od sum wydatkowanych na utrzymanie zarówno wycieczki, jak i osoby indywidualne zaopatrzone w voucher-y wymieniają dodatkowo określoną sumę waluty ich kraju na złote, jako tzw. kieszonkowe, przeznaczone na zakup pamiątek, upominków itd. Z. F i l i p o w i c Z 5 oblicza, że stawka dzienna wydatków turysty zagranicznego w Polsce, obejmująca nocleg, wyżywienie, rozrywki, zakup benzyny, różnego rodzaju opłaty itd. w roku 1961 szacowana mogła być w wysokości 40,-' zł dewizowych, tj. około 10,-i $ U. S. Przyjmując tę stawkę za odpowiednią również dla roku 1962 jako prfzeciętną dla wszystkich turystów zagranicznych przybyłych do Polski (w tym również dla przybyłych w ramach wizyt rodzinnych, których zazwyczaj w czasie pobytu w Polsce, przynajmniej częściowo, utrzymuje rodzina, oraz dla turystów przybywających w ramach konwencji o ruchu granicznym) stwierdzić równocześnie możemy, że wartość ta w odniesieniu do cudzoziemców przybyłych do ośrodka poznańskiego była wyższa od przeciętnej krajowej. Składa się na to kilka przyczyn. J ak już wykazano, specyfika poznańskiego ośrodka turystycznego sprawia, że mamy tu do czynienia z turystami wyższej zamożności niż w innych ośrodkach. Koszty pobytu przeciętnego turysty składają się ż dwu zasadniczych rodzajów wydatków. Pierwsza grupa obejmuje wydatki na tzw. utrzymanie (noclegi, wyżywienie), opłacane zazwyczaj wcześniej w biurze podróży kraju pochodzenia turysty i następnie rozliczane z biurem podróży kraju przyjmującego, druga gruna natomiast obejmuje tzw. wydatki dodatkowe, na zakup upominków, atrakcyjnych towarów, rozrywki, wycieczki w okolice, koszty benzyny w wypadku posiadania własnego pojazdu itp. Turysta nie może oszczędzać na wydatkach pierwszej grupy, ponieważ koszty utrzymania ustalone są według określonych grup i według wyikupiomej grupy utrzymania następuje obsługa turysty. Zmienność wydatków zaznacza się natomiast w drugiej grupie. O ile turysta z wycieczek zbiorowych ogranicza się na ogół do wydatkowania tzw. kieszonkowego, jakie otrzymuje od opiekującego się nim biura podróży na czas pobytu w Polsce, to turysta o dużej zamożności zachowuje się bardziej rozrzutnie i jego wydatki kształtują się na poziomie wyższym. Prawidłowość tę możemy stwierdzić, biorąc za przykład korzyści, jakie odniósł Poznań z pobytu wystawców i kupców na XXX Międzynarodowych Targach Poznańskich w roku 1961 6 . J ak wynika z przedstawionych tam obliczeń, 8000 cudzoziemców przebywających na Międzynarodowych Targach Poznańskich w roku 1961 wydatkowało na swoje utrzymanie (gastronomia, handel, zakwaterowanie, komunikacja, usługi różne) - 39 692 000 złotych. Dzieląc tę suimę przez liczbę cudzoziemców oraz przez 15 dni przeciętnego pobytu, otrzymujemy

4 Voucher - dowód opłacenia przez turystę kosztów pobytu w zagranicznym przedsiębiorstwie , podróży będącym korespondentem biura podróży kraju przYJmuJącego. 5 T. Cwik, Z. F i l i p o w i c z Krajowy rynek turystyczny. "Handel Wewnętrzny" 1961 nr l, s. 38. j ( 8 H. Woj c i e c h o w s k i Efektywność Międzynarodowy eh Targów Poznańskich dla iycia gospodarczego miasta Poznania. "Kronika miasta Poznania" 1962 nr 2, s. 17cudzoziemcówaspektyruchu

Jezioro Góreckie w Wielkopolskim Parku Narodowym Przystań na Jeziorze Kierskim

Franciszek Jaśkowiak,

Henryk

Wojciechowski

330,73 zł za jeden dzień pobytu cudzoziemca w Poznaniu w czasie MTP, czyli biorąc pod uwagę kurs 24,- zł = 1,- US $, otrzymujemy 13,78 $ diziennie. Według taryfy opłat za voucher-y cudzoziemiec płaci 10,- $ za dzień utrzymania, czyli przeciętnie dodatkowo w czasie Międzynarodowych Targów Poznańskich wydatkował 3,78 $ lub 90,- zł dziennie. Wracając do poprzednio przedstawionego twierdzenia, że 55% turystów przebywających w poznańskim ośrodku turystycznym stanowią turyści o wyżsizej niż średnia zamożności, możemy twierdzić, że z tych 5510/0 turystów każdy wydatkuje dziennie około 13,5 $, czyli 54,- zł dewizowych. Przejdźmy więc obecnie do ostatniego etapu naszych obliczeń, tj. do określenia dochodów uzyskiwanych od turystów zagranicznych przybyłych w 1962 r. do poznańskiego ośrodka turystycznego. Z uwagi na fakt, że różne kategorie turystów przebywają różny okres czasu w Poznaniu obliczenia tego' należało dokonać w oparciu o dni pobytu.

Zgodnie z tym: 7 500 turystów tranzytowych przebywało 7 500 dni, wydatkując a 54,- ził dew. 14 000 turystów (zbiorowych przebywało 42 000 dni, wydatkując a 40,- zł dew. 5 500 turystów indywidualnych Międzynarodowych Targów Poznańskich przebywało 110 000 dni, wydatkując a 54,- za dew. 2 000 turystów zawodowych przebywało 50 000 dni, wydatkując a 54,- zł dew. l 500 turystów naukowych przebywało 15 000 dni, wydatkując a 54,- ził dew.

405 000,- złl 680 000, - zł

5 940 000, - zł

2 700 000,- zł

810 000,- zł

Razem 11 535 000,- zł czyli 2 844 000,- US $

Dzieląc tę sumę przez liczbę przybyłych w 1962 roku do Poznania turystów zagranicznych, otrzymujemy od każdego z nich przeciętny wpływ 378,20 zł dewizowych za cały okres pobytu w Poznaniu. Suma ta jest niższa od przeciętnego wpływu obliczonego od jednego turysty zagranicznego przybyłego do Polski, a wynoszącego 392,40 zł dewizowych. Wynika to z tego, że pobyt turystów zagranicznych w Poznaniu jest krótszy niż przeciętny pobyt obliczony w skali krajowej. Przeciętny pobyt turysty zagranicznego w Poznaniu wynosi 7,4 dnia, podczas gdy średnia ogólnokrajowa wynosi 12,4 dnia. Potwierdza to równocześnie fakt, że większość cudzoziemców przebywających w poznańskim ośrodku turystycznym stanowią turyści etapowo-tranzytowi. Przejdźmy obecnie do określenia stopnia efektywności świadczonych turystom zagranicznym usług. Stawka pełnego utrzymania gościa zagranicznego na podstawie wykupionego w jego kraju voucher wynosi 240,- zł (10,- US $). W opłacie tej mieści się nocleg w hotelu oraz trzykrotne wyżywienie w ciągu dnia. Jest to niewątpliwie suma wysoka, zapewniająca wysoki standard utrzymania płacącemu. Oblicza się, że równorzędne utrzymanie osoby przybyłej bez voucher i utrzymującej się indywidualnie może być niższe i może wynosić około 190,- zł dziennie, licząc nocleg W hotelu (pokój l-osobowy) - 100,- zł, śniadanie - .20,-zł, obiad -' 40,- zł oraz kolacja - 30,- zł. Po bieranie tak wysokiej należności w dewizach wypływa z dwu faktów: a) utrzymanie cudzoziemców indywidualnych zapewnia "Orbis" w swoich hotelach i lokalach gastronomicznych, które posiadają najwyższą kategorię usług, tzw. "S" (najwyższe narzuty),ruchuoudzoziemców

.Hf

Motel w Strzeszynkub) ustalony kurs przeliczeniowy dla turystyki wynosi 24,- zł za l - U,S $ Kurs ten jest zawyżony w stosunku do faktycznej, wartości złotego. Oblicza sie ze realna wartość dolara w przeliczeniu do wartości przeciętnych towarów o charakterze konsumpcyjnym w Polsce wynosi około 50,- zł. Na podstawie ooucher utrzymywanych jest w Poznaniu ok 20 000 cudzoziemców rocznie. Pozostałe 10 000 turystów, przybyłych w ramach wycieczek zbiorowych, obsługiwane jest przez biura podróży na podstawie zleceń biur podroży krajów ich pochodzieniia. Standard utrzymania tych wycieczek jest zazwyczaj nieco niższy i wynosi około 150,- zł dziennie. Sumy są zmienne ustalane są bowiem indywidualnie między biurami podróży, różnie dla różnego typu wycieczek. Noclegi dla wycieczek są często organizowane w domach noclegowych lub w pokojach hotelowych kilkuosobowych (domy turysty, a w okresie wakacyjnym internaty i domy studenckie); wyżywienie, mimo że również na wysokim poziomie, jest tańsze, obliczane według cennika kategorii I lub nawet kategorii II Szacunkowo można przyjąć, że realna wartość utrzymania turystów przybyłych w ramach wycieczek zbiorowych wynosi około 120,- zł co wynika z na stępującego szacunku: nocleg 50,- zł, śniadanie - 15 - zł obiad - 35- zł kolacja - 20,- zł. N a podstawie tych danych można dokonać próby obliczenia zyskowności utrzymania turystów zagranicznych w Poznaniu.

Koszt u trzymania cudzoziemca indywidualnego, W "Orbisie" wynosi według szacunku faktyczny koszt wynosizaopatrzonego w woucher 240,- zl 190,- złróżnica

+ 50,- zł

Franciszek Jaśkowiak,

Henryk

Wojciechowski

Koszt utrzymania cudzoziemca przybyłego w wynosi według szacunku faktyczny koszt wynosiramach wycieczek zbiorowych 150,- zł 120,- zł

. różnica

+ 30,- zł

Mnożąc powyższe sumy nadwyżkowe przez liczbę turysto-dni w poszczególnych grupach turystów, otrzymujemya) 7 500 dni turystów tranzytowych voucher b) 42 000 dni turystów zbiorowych c) 110 000 dni turystów Międzynarodowych Targów Poznańskich (voucher) d) 65 000 dni turystów zawodowych (voucher)zysk

375 000,- zł )J; 250 000, - zł

5 500000,- zł 3 250 000,- złrazem zysk wynosi czyli około l 730 000, - zł dew., czyli około 432 000 US $.

10 385 000,- zł

Zyisk ten uznać należy za bardzo wysoki, przekracza bowiem 15% wartości świadczonych usług oraz potwierdza jeszcze raz tezę o wysokiej opłacalności turystyki. Trzeba w tym miejscu równocześnie zaznaczyć, że zysk ten występuje jako "zysk nadzwyczajny", wynikający z obsługi turystów zagranicznych, niezależnie od normalnych marż zarobkowych uzyskiwanych przez przedsiębiorstwa obsługi turystycznej, a wynikających z ich normalnej działalności. Problemem, jaki się nasuwa dodatkowo, jest określenie stopnia wykorzystania ośrodka poznańskiego dla potrzeb turystyki zagranicznej. Przeciętny czas pobytu turysty zagranicznego w Poznaniu, jak to określiliśmy poprzednio, wynosi 7,4 dnia. Ponieważ zaś turyści zagraniczni przybywają do Poznania 'głównie (w W o) w porze letniej, tzn. w miesiącach maj -sierpień, można stwierdzić, że w ciągu 123 dni tych miesięcy przebywa w Poznaniu średnio w każdym dniuokoło 1000, osób, zarówno jako turyści w wycieczkach zbiorowych, w przejeździe tranzytowym, albo indywidualnie z okazji Międzynarodowych Targów Poznańskich. Liczba ta nie rozkłada się naturalnie równomiernie w całym sezonie letnim.

Największe nasilenie pobytu turystów zagranicznych przypada na miesiąc czerwiec z okazji Międzynarodowych Targów. Wówczas w Poznaniu napotyka się na trudności kwaterunkowe, pogłębione przez przyjazd W tym samym czasie wielu tysięcy gości krajowych. W tych warunkach, gościom, zagranicznym zaopatrzonym w voucherA przydziela się kwatery u mieszkańców miasta i wypłaca równowartość voucher w złotych polskich, skazując ich tym samym na własne utrzymanie, z czego ani często są nlawet zadowoleni. Wycieczki zbiorowe w okresie letnim otrzymują zakwaterowanie w domach akademickich, bursach itp. hotelach zastępczych. Podobne trudności występują w lokalach gastronomicznych, które w okresie Międzynarodowych Targów Poznańskich są przepełnione, zarówno gośćmi krajowymi, jak i zagranicznymi. Odnośnie natomiast zaopatrzenia w imasę towarową miasto w tym okresie nie przeżywa trudności. Poznań otrzymuje na okres czerwca, dla wyżywienia i zaopatrzenia zwiększonej o pIj zeszło 10% ludności, dodatkowe przydziały masy towarowej, a cudzoziemcy, którzy z reguły wolą towary o wysokiej jakości, również nie spotykają się ze specjalnymi trudnościami.

3. UWAGI I WNIOSKI KOŃCOWE

Perspektywy rozwoju zagranicznego ruchu turystycznego w Polsce są pomyślne. Oblicza się, że w roku 1975 liczba turystów zagranicznych wzrośnie do około 4 milionów osób, czyli blisko 3,5-krotnie, osiągając istniejący już dzisiaj w większości krajów europejskich stosunek turystów zagranicznych do krajowych l: 10. N a tle wzrostu liczby turystów zagranicznych" w Polsce należy przewidywać, że wzrost ten w odniesieniu dc Poznania postępować będzie szybciej. Wynikać to będzie z takich specyficznych dla Poznania warunków, jak: - rozwój turystyki tranzytowej z Europy zachodniej i północnej do Związku Radzieckiego i do południowo-wschodnlieh krajów Europy (Węgry, Bułgaria, Rumunia, Jugosławia), -' rozwój znaczenia w świecie gospodarczym Międzynarodowych Targów Poznańskich, przyciągających z roku na rok coraz większe liczby wystawców i kupców zainteresowanych wymianą z Polską oraz z krajami socjalistycznymi, - rozwój polskich ośrodków turystycznych nad Bałtykiem i na Mazurach, ściągających coraz więcej turystów z Europy środkowej i środkawo-wsehodniej (Czechosłowacja, Węgry), - rozwój przemysłowy Poznania, pociągający za sobą zwiększenie kontaktów naszych zakładów produkcyjnych z eksporterami i importerami zagranicznymi. Dla większości turystów zagranicznych Poznań, tak jak obecnie, również i w przyszłości pozostanie ośrodkiem etapowo-tranzytowym. Dla turystów tego typu muszą być rozbudowane poznańskie ośrodki usługowe i standard świadczonych usług musi być utrzymany na wysokim poziomie. Wydaje się, że przygotowywane obecnie nowe inwestycje w zakresie obsługi turystów należą do tego typu urządzeń. Świadczy o tym nowo wybudowany hotel "Merkury", motel w Strizeszynku, projekt budowy nowych domów akademickich, które w okresie natężenia ruchu turystycznego przekształcać się będzie w dodatkowe pomieszczenia hotelowe, jak również projekt budowy w najbliższym czasie drugiego hotelu. Również stałe podnoszenie estetyki i poziomu świadczonych usług handlu, gastronomii, transportu itp. dowodzi, że zarówno chłonność, jak i poziom usług poznańskiego ośrodka turystycznego będą stale wzrastały. Istnieje jednak dziedzina turystyki zagranicznej, o której w Poznaniu się zapomina. Jest to turystyka masowa, uprawiana przez średnio i mniej zamożne warstwy, szczególnie popularna i dynamiczna w krajach Europy zachodniej. Ten

Franciszek Jaśkowiak,

Henryk

Wojciechowski

typ turysty nie jest wymagający i nie potrzeba dla niego przeznaczać ani budować specjalnych ośrodków turystycznych, różnych od tych, jakie przeznacza się dla turystów krajowych. Można spotkać się ze zdaniem, że Polska z uwagi na warunki atmosferyczne nie nadaje się do rozwoju campingowej formy turystyki. Zaprzeczeniem tego może być Norwegia, gdzie turyści campingowi w roku 1953 stanowili 11° o ogółu turystów, a w roku 1954 - 44,6Vo': Turysta wywodzący się z warstw średniozamożnych jest turystą z prawdziwego zdarzenia. Nie łączy on turystyki ze sprawami zawodowymi czy interesami, w pełni poddaje się przeżywanliu wrażeń i poznawaniu nowych, ciekawych dla niego obiektów. Zyski z jegO' obsługi, jak to staraliśmy się wykazać poprzednio, są również poważne, ale poza względami ekonomicznymi nie można również zapominać o dużych możliwościach oddziaływania propagandowego i społeczno-politycznego. Oba te względy stwarzają konieczność większego niż dotychczas zwrócenia uwagi na problem rozwoju masowej turystyki zagranicznej. J ak to stwierdziły badania ankietowe przeprowadzone przez Zakład Prawnych i Ekonomicznych Zagadnień Turystyki Szkoły Głównej Planowania i Statystyki 8 , w oczach turystów zagranicznych urządzenia usługowe dla potrzeb turystyki w Polsce są na ogół zadowalające. N a tym tle baza usługowa Poznania odbiega od przeciętnej ogólnokrajowej i jest nieco wyższa. Licząc się jednak z faktem stale zwiększającego się napływu turystów zagranicznych, poziom ten należy nie tylfeo podtrzymać, ale i systematycznie rozszerzać, przystosowując do przewidzianego zwięikszonego zapotrzebowania.

'w. lachniak, M. Dyner DewizY klaniajq się turystyce "Zycie Gospodarcze " 1961 nr 41, s. 5.

8 G. K o n se w i -c z Polska oczach turystów zagranicznych. ,,2ycie Gospodarcze " w 1958 r>r 51/52.