ŁUCJAN MAJEWSKI l BOGUMIŁ ZIÓŁEK

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1964.04/06 R.32 Nr2

Czas czytania: ok. 17 min.

NIEKTÓRE ZAGADNIENIA KOORDYNACJI W POZNANIU

LjYNAMIKA rozwoJu miasta i ZWIązane Z tym osiągnięcia W latach 1945-1964 nie mogą przesłonić faktu, że tempo rozwoju wielu dziedzin gospodarki było nierównomierne, co w rezultacie było powodem pewnych trudności w harmonijnym rozwoju gospodarczo-przestrzennym. Rozwój sił wytwórczych był znacznie szybszy aniżeli rozbudowa urządzeń komunalnych, usługowych i budownictwa mieszkaniowego, co w konsekwencji w wielu dziedzinach nie pozwoliło na pełne zaspokojenie potrzeb ludności miasta. Dysproporcje wystąpiły szczególnie ostro w latach 1950-1955 i chociaż zostały znacznie złagodzone w latach 1956-1964, stanowią one w dalszym ciągu poważny problem. Trudności te dotyczą w pierwszym rzędzie zaopatr?enia miasta w wodę, gaz, odprowadzenia ścieków, uzbrojenia terenów, problemów drogowo-komunikacyjnych oraz budownictwa mieszkaniowego. Niedostateczna rozbudowa podstawowych urządzeń komunalnych spowodowała niewłaściwy rozwój przestrzenny miasta, głównie w kierunku zachodnim i częściowo południowym, a równocześnie niemożliwość zapewnienia kompleksowego rozwoju inwestycji przemysłowych i socjalno-bytowych w kierunku wschodnim, na prawym brzegu Warty, gdzie znajduje się 47% caiej powierzchni miasta, oraz w kierunku północnym. Istniejący układ drogowo- komunikacyjny miasta, charakteryzujący się słabym powiązaniem 1ewo- i prawobrzeżnej jego części oraz brakiem tras przelotowych, powoduje znaczne trudności komunikacyjne. Równocześnie więc z naruszeniem podstawowych proporcji rozwoju gospodarczego nastąpiło zakłócenie układu funkcjonalnego miasta w aspekcie przestrzennym i społecznym. Pewne dysproporcje wystąpiły również w strukturze przemysłu. Wyraźna przewaga rozwoju przemysłu kluczowego nie stwarzała warunków do odpowiedniego rozwoju przemysłu drobnej wytwórczości, zaopatrującej rynek lokalny, świadczącej usługi i kooperującej z przemysłem kluczowym. Był to je.den z czynników powodujących, że istniejące powiązania kooperacyjne przemysłu są często bardzo słabe ekonomicznie i nie uzasadnione. Zbyt wolno w stosunku do potrzeb ludności rozwijała się sieć punktów handlowych i usług przemysłowo-rzemieślniczych, szczególnie poza głównymi ciągami usługowo-handlowymi, przy czym trudności pogłębia dotąd jeszcze fakt opóźniania zagospodarowywania 10ks1i przeznaczonych na te cele w nowych blokach mieszkaniowych.

Łucjan Majewski, Bogumił Ziółek

Powstałe i ukształtowane dysproporcje w rozwoju miasta z jednej strony, z drugiej zaś szereg niezmiernie istotnych potrzeb takich, jak rozbudowa lecznictwa zamkniętego, właściwy rozwój zaplecza Międzynarodowych Targów Poznańskich itp. - na tle ogólnej sytuacji gospodarczej kraju, wymagającej szczególnie oszczędnego gospodarowania wszystkimi środkami będącymi w dyspozycji poszczególnych ogniw zarządzania, wskazują na jeden z podstawowych kierunków działania w mieście. Kierunek ten - to stałe dążenie do uzyskiwania zamierzonych efektów naj niższymi kosztami, to znaczy dążenie do pełnej optymalności gospodarowania. Jednym z podstawowych warunków poprawy zamierzeń tak w dziedzinie gospodarczej, jak i pozagospodarczej, jest koordynowanie działalności wszystkich jednostek biorących udział w realizacji zadań. Osiąganie zamierzonego celu środkami skutecznymi, przewidywanie i usuwanie rozbieżności, zapobieganie rozpraszaniu sił i środków, wprowadzanie jednolitej synchronizacji działania - to istota i najważniejsze funkcje ogólne koordynacji. Koordynacja w praktycznej działalności Rady obejmuje całokształt powiązanych' ze sobą funkcji i decyzji, zaleceń i opinii, wprawiających w ruch system jednostek podporządkowanych i niepodporządkowanych, administracyjnych i gospodarczych typu państwowego, spółdzielczego, społecznego i jednostek prywatnych. VIII Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, określając kierunki dalszego rozwoju działalności rad narodowych, rozszerzyło zakres uprawnień i obowiązków rad. Do najważniejszych problemów objętych uchwałą należy rozszerzenie uprawnień w dziedzinie koordynacji terenowej, a więc koordynacji planowania terenowego, centralnego. W warunkach Poznania oznacza to powierzenie Radzie Narodowej i jej organom wykonawczym pieczy nad prawidłowym rozwojem gospodarki miasta w ścisłym powiązaniu z rozwojem przestrzenno-urbanistycznym. Określone funkcje w procesie koordynacji spełniają zarówno sesje Rady Narodowej, komisje Rady, posiedzenia Prezydiam, sesje Rady Naukowo- Ekonomicznej, Miejska Komisja Planowania Gospodarczego, jak również branżowe i funkcjonalne jednostki organizacyjne Prezydium. Coraz bardziej intensywny rozwój sił wytwórczych i potencjału gospodarczego w mieście powoduje stale rosnącą współzależność różnych dziedzin gospodarki. Podnosi to funkcje koordynacyjne Rady Narodowej i jej organów wykonawczych do rangi problemu niezwykle ważnego, a jednocześnie trudnego, wymagającego w oparciu o podstawy teoretyczne i prawne permanentnego rozwiązywania i ciągłego doskonalenia. Poszerzenie zakresu działania rad, zwłaszcza w dziedzinie kompleksowego planowania rozwoju gospodarki centralnej i terenowej, podniesienia roli i znaczenia planowania perspektywicznego regionalnego, w dziedzinie koordynowania inwestycji, budownictwa, produkcji przemysłowej, zaopatrzenia ludności, usług, gospodarki mieszkaniowej, rozwoju urządzeń komunalnych i zagadnień komunikacji - potwierdziły konieczność konsekwentnego działania w ramach uprawnień i obowiązków wynikających z uprzednio wydanych aktów prawnych, a równocześnie znalazły swe odbicie w szeregu nowych aktów prawnych. Doświadczenie wskazuje, że wydane dotąd ogólne i szczegółowe przepisy w zakresie koordynacji terenowej w znacznym stopniu rozszerzyły uprawnienia Rady Narodowej w tej dziedzinie. Istota zagadnienia sprowadza sis obecnie nie tylko do' pełnego wykorzystania już obowiązujących uprawnień, ale również do dalszego szukania nowych, lepszych dróg i metod działania. W warunkach aglomeracji wielkomiejskiej, jaką stanowi Poznań, i konieczności systematycznego wyrównywania dysproporcji w rozwoju gospodarczym i przestrzennym miasta, problem wyboru ogniw wiodących w procesie koordynacyjnym - zarówno w zagadnieniach produkcyjnych, jak i socjalno-bytowych - sprowadza się przede wszystkim do następujących elementów: - koordynowania wzrostu zatrudnienia, szczególnie w gospodarce uspołecznionej, metodą bilansową, planów oraz poprzez bieżącą politykę w tej dziedzinie w celu pokrycia zapotrzebowania na wykwalifikowaną siłę roboczą oraz podniesienie aktywizacji zawodowej kobiet i częściowe złagodzenie występującego obecnie niedoboru siły roboczej w niektórych działach gospodarki; - usprawnienia koordynowania rozwoju inwestycji i potencjału budowlanego, szczególnie inwestycji wytwórczych z inwestycjami komunalnymi (uzbrojeniowymi i drogowymi), inwestycji drogowo- komunikacyjnych o charakterze przelotowym, inwestycji mieszkaniowych i innych socjalno-bytowych, również inwestycji o charakterze ponadregionalnym - głównie lecznictwa zamkniętego szkolnictwa wyższego oraz całości zamierzeń inwestycyjnych, składających się na miejskie gospodarczo-techniczne zaplecze Międzynarodowych Targów Poznańskich; - kompleksowej koordynacji produkcji przemysłowej w aspekcie pełnego wykorzystania istniejącego potencjału produkcyjnego, unowocześnienia bazy technicznej przemysłu i jej przystosowania do zadań produkcyjnych i lokalnych zasobów siły roboczej, kształtowania właściwej struktury branżowej oraz uzasadnionych powiązań kooperacyjnych, określenia wyraźnej funkcji przemysłu drobnej wytwórczości; - koordynowania zaopatrzenia ludności w układzie organizacyjnym i branżowym, rozwoju bazy technicznej obrotu towarowego, sieci handlowej i usług, zwłaszcza przemysłowo-rzemieślniczych i komunalnych w proporcji do rosnących potrzeb ludności w tej dziedzinie; - koordynowania szeregu problemów o charakterze pozagospodarczym.

Rola Poznania jako ośrodka nauki wymaga koordynowania poczynań w zakresie ściślejszego powiązania kierunków badań i prac naukowych wyższych uczelni oraz instytutów z potrzebami miasta i regionu, jak również koordynowania poczynań międzyuczelnianych. Oddzielną dziedziną jest koordynacja czynów społecznie użytecznych oraz akcji socjalnej organizacji społecznych - zagadnień niezwykle ważnych dla kształtowania obywatelskiej postawy ogółu mieszkańców miasta i osiągania tą drogą efektów gospodarczych. W praktycznej działalności koordynacyjnej nie wszystkie ogniwa wiodące zostały dotąd w pełni opanowane. Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że osiągnięcie efektywnego celu w tej dziedzinie wymaga przede wszystkim wzmocnienia organizacyjnego i podniesienia operatywności wykonawczej organów koordynujących, usprawnienia organizacji pracy w drodze wyraźnego podziału kompetencji oraz dalszego doskonalenia metod koordynacyjnego działania.

Łucjan Majewski, Bogumił Ziółek

II

Jednym z zasadniczych problemów prawidłowych proporcji wzrostu Poznania jest właściwa i racjonalna gospodarka siłą roboczą, w aspekcie ilościowym i jakościowym. Chodzi tu o problem wzajemnego dostosowywania popytu na pracę do jej podaży w wielkościach bezwzględnych, i w elementach strukturalnych. Poznański rynek pracy, tak jak i rynki pracy innych dużych miast, musi być rozpatrywany w jego powiązaniach regionalnych. Przypływ siły roboczej, konieczność uwzględnienia siły przyciągającej miasta, struktura ekonomiczna podregionu - to czynniki, które wyznaczyły bezwzględną konieczność przyjęcia takiej formy organizacyjnej organów związanych z rynkiem pracy i całą problematyką zatrudnienia, która by chociaż w minimalnym stopniu uwzględniała ich działanie. Formy i metody działalności koordynacyjnej w tym zakresie - to zagadnienie drugie, które tutaj nabiera istotnego znaczenia. Planowanie prawidłowynh kierunków rozwoju regionu i prowadzenie bieżącej polityki gospodarczej dostosowanej do potrzeb terenu wymagają przede wszystkim rozpoznania stanu rozmieszczenia i wykorzystania zasobów siły roboczej. Szybki rozwój gospodarczy i rosnące zapotrzebowanie na siłę roboczą z jednej strony, a z drugiej specyficzna sytuacja demograficzna, przejawiająca się wchodzeniem począwszy od roku 1962 w wiek zdolności do pracy bardzo licznych roczników powojennych, sprawiają, że waga prawidłowości działalności koordynacyjnej w tym zakresie jest szczególnie duża. Odnosi się to do takich problemów, jak prawidłowe kojarzenie interesów jednostek gospodarczych w aspekcie racjonalnej polityki gospodarowania siłą roboczą, a w szczególności kadrami specjalistycznymi. Wchodzi tu w rachubę również właściwe profilowanie specjalizacji szkół wyższych, a także średniego szkolnictwa zawodowego, aktywizacji kobiecej siły roboczej i wiele innych. Właściwe formy i metody koordynacji w zakresie polityki zatrudnienia winny stanowić podstawowy czynnik uzyskania maksymalnych efektów działalności jednostek gospodarczych poprzez właściwą mechanizację i organizację procesów produkcyjnych, należyte wykorzystanie kadry specjalistycznej i bardziej realne planowanie czynników wzrostu produkcji. Podstawą kształtowania tej polityki i narzędziem koordynacji są opracowywane roczne i wieloletnie bilanse siły roboczej. Są one także jednym V,- zasadzie źródłem informacji o stanie oraz perspektywie rozmieszczenia i wykorzystania zasobów siły roboczej. Dają odpowiedź na pytanie, czy zamierzony rozwój gospodarczy terenu znajduje pokrycie w zasobach kadrowych i umożliwia podejmowanie decyzji gospodarczych. Analiza bilansu siły roboczej pozwala bowiem na wysuwanie odpowiednich wniosków, mających na celu rozstrzyganie zagadnień związanych z polityką zatrudnIenIa. Jednym z problemów wymagających pogłębienia form i metod działalności koordynacyjnej jest zagadnienie pełnego wykorzystania potencjalnych rezerw kobiecej siły roboczej przez dostosowywanie miejsc pracy do jej specyfiki, jak i jej pełnej aktywizacji. J ak wynika ze skorygowanego bilansu siły roboczej na lata 1961-1965, w naszym mieście występuje niedobór męskiej i pewne nadwyżki kobiecej siły roboczej. Toteż dotychczasowe dążenia zmierzały do zachowania właściwych proporcji w strukturze

zatrudnienia według płci. Zmierzały one w kierunku reWIZJI zapotrzebowania na siłę roboczą, przy równoczesnym nasileniu kontroli w zakładach pracy celem ustalenia faktycznych potrzeb. W świetle dotychczasowych doświadczeń należy stwierdzić, że aczkolwiek kompetencje rad narodowych w zakresie koordynacji zatrudnienia są dość szerokie, wykorzystuje się je w pełni tylko w sytuacjach dyktowanych trudnościami na lokalnym rynku pracy. Nie prowadzi się bowiem pełnych analiz zapotrzebowania zakładów pracy na siłę roboczą z punktu widzenia ich rzeczywistych i istotnych potrzeb, tj. w powiązaniu z wartością produkcji, wzrostem wydajności pracy, postępem technicznym. Wymagałoby to bowiem wszechstronnych badań ekonomicznych, które są uwarunkowane szeregiem czynników organizacyjnych, metodycznych i innych. Nie mniej ważnym w bieżącej działalności koordynacyjnej jest zapewnienie młodocianym dostatecznej ilości miejsc nauki i pracy. Wspólnie z władzami oświatowymi, zakładami pracy, organizacjami młodzieżowymi tworzy się nowe placówki nauczania, zwiększa nabór do istniejących szkół. Wykazane w bilansie niedobory lub nadmiary w poszczególnych grupach zawodowych wyrównuje się przez ograniczanie naboru młodzieży do nauki zawodów lub przekonywanie do wybierania zawodu niepopularnego. O pewnych wynikach świadczy wzrost liczby dziewcząt w grupie zawodów mechanicznych z 2 w roku 1961 do 120 w roku 1962. Przykładem efektów działalności koordynacyjnej jest zorganizowanie szkolenia kreślarek i sił technicznych dla potrzeb biur projektowych, w których od dłuższego czasu odczuwano braki personelu niższego. Szkolenie to zapoczątkowały w roku 1962 Zakłady Przemysłu Metalowego "H. Cegielski", a w roku 1963 również Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego, Wielkopolska Fabryka Maszyn "Wiepofama" , Poznańska Fabryka Łożysk Tocznych, Poznańska Fabryka Maszyn Żniwnych i Zjednoczone Zakłady Rowerowe.

III

Wskazane problemy koordynacyjne stanowią nieznaczny wycinek zagadnienia pełnej i właściwej koordynacji poczynań wiążących się z rynkiem pracy w pełnym tego słowa znaczeniu. Problem gospodarki siłą roboczą, bilansu kadr - to zagadnienie przewodnie w racjonalnej działalności gospodarczej. Wielostronność powiązań i wpływów tej sfery działania wymaga szczególnie wnikliwych rozwiązań organizacyjnych. Problem zatrudnienia jest bowiem jednym z ogniw decydujących w całym procesie racjonalnego gospodarowania. Fakt, że w latach 1966-1970 stosunek liczbowy ludności w wieku produkcyjnym do ogólnej liczby ludności wzrośnie w Poznaniu z 60,6% do 62,0%, narzuca zasadniczy kierunek działalności koordynacyjnej w dziedzinie zatrudnienia. Winno nim być z jednej strony zapewnienie odpowiedniej ilości miejsc pracy, z drugiej zaś zabezpieczenie pokrycia na wzrost siły nabywczej ludności wynikający ze znacznego zwiększenia liczby osób zawodowo czynnych. Nie wnikając w szczegóły dotyczące wielkości przyrostu liczby zatrudnionych w mieście, trzeba wskazać na jeden z ważniejszych problemów wiążących się z problematyką zatrudnienia i podaży pracy w Poznaniu. Zagadnienie to - to kwestia niskiej aktywności zawodowej kobiet, niewiele odbie

Łucjan Majewski, Bogumił Ziółekgającej od stosunków przedwojennych', Niska - w porównaniu z innymi miastami tej wielkości - aktywność zawodowa kobiet w Poznaniu wynika z faktu jej obniżania się w okresie zakładania rodziny oraz wychowywania dzieci. Swiadczyć to może o istnieniu - przynajmniej w obecnym pokoleniu tradycji "ogniska domowego" z żoną nie pracującą. Jeżeli jednak uwzględni się fakt, że zarówno w wiek rozrodczości jak i aktywności zawodowej wchodzą i w przyszłym pięcioleciu będą wchodziły kobiety wychowane i wykształcone w Polsce Ludowej, można z dużą dozą prawdopodobieństwa przypuszczać, że stosunki w dziedzinie aktywności kobiet mogą ulec zmianie. O skali zagadnienia świadczy fakt, że o ile przy niezmienionej aktywności zawodowej przyrost kobiecych zasobów siły roboczej wyniesie w latach 1966-1970 niecałe 10 tys., to przy zmianie aktywności zawodowej do poziomu Wrocławia wzrost wyniósłby około 17 tys. osób. Poprawa działania koordynacyjnego w tym wypadku winna się wyrazić umiejętnością pogodzenia ewolucji struktury przemysłowej miasta z koniecznością zatrudnienia odpowiedniej liczby osób. Właściwego rozważenia wymagają tu trzy aspekty: nowe zakłady pracy, rozbudowa istniejących zakładów pracy, zintensyfikowanie procesów produkcji poprzez zwiększenie współczynników zmianowości.

IV

Prawidłowy rozwój bazy wytwórczej, komunalnej, mieszkaniowej, socjalnej i usługowej miasta wymaga permanentnej koordynacji działalności inwestycyjnej we wszystkich podstawowych fazach procesu inwestycyjnego. Wstępnym etapem w procesie koordynacji inwestycji jest faza programowania inwestycji w zakresie planu perspektywicznego, jak i planu wieloletniego. Perspektywiczny plan rozwoju miasta winien ujmować program rozmieszczenia inwestycji na podstawie optymalnego wykorzystania warunków fizjograficznych, zasobów siły roboczej oraz rezerw tkwiących w nie wykorzystanym zainwestowaniu terenu. Problem programowania inwestycji w mieście nie może zamykać się jedynie w kręgu inwestycji planu terenowego, ale musi zawierać całokształt rozwoju perspektywicznego miasta z uwzględnieniem podstawowych inwestycji miastotwórczych, jakimi są inwestycje przemysłowe, a więc głównie inwestycje planowane centralnie. Stąd zachodzi konieczność koordynacji programu inwestycyjnego w planie perspektywicznym w taki sposób, aby znalazły w nim odbicie założenia perspektywiczne planu krajowego. Te ogólnie zarysowane elementy znajdują swoje odbicie w pracach nad planem regionalnym. Obecnie Pracownia Planów Regionalnych opracowuje projekt ogólnego planu regionalnego województwa i miasta oraz wytyczne do szczegółowego planu regionu Poznania. Opracowania te mają być ukończone jeszcze w roku 1964. Dotychczas jednak podstawowe zadania w zakresie koordynacji terenowej inwestycji koncentrują się w fazie opracowania planu wieloletniego (pięcioletniego).

1 Oczywiście, po doprowadzeniu do porównywalności poprzez dodanie do kobiet pracujących przed rokiem 1940 liczby kobiet bezrobotnych (poszukujących pracy).

Opracowanie planu na lata 1966-1970 wymaga odpowiedniego zorganizowania prac do wykonania trudnego i odpowiedzialnego zadania zaprojektowania racjonalnego rozmieszczenia inwestycji, w tym przede wszystkim inwestycji przemysłowych. Wstępem do tych prac było opracowanie przez Miejską Komisję Planowania Gospodarczego i Pracownię Planów Regionalnych podstaw możliwości lokalizacji zakładów przemysłowych w latach 1966-1970 w oparciu o dotychczasowy rozwój przemysłu w mieście. Opracowanie to - poza przemysłem planowanym centralnie - objęło również program lokalizacji całości planu terenowego. Jest to niewątpliwie praca z zakresu koordynacji lokalizacji inwestycji, w oparciu o którą Komisja Planowania przy Radzie Ministrów w porozumieniu z terenową Komisją Planowania Gospodarczego dokona wstępnego rozmieszczenia ważniejszych inwestycji przemysłowych oraz oceny wstępnego programu inwestycyjnego miasta z punktu widzenia potrzeb i możliwości rozwoju gospodarczego, podstawowych bilansów gospodarczych oraz wykorzystania mocy produkcyjnych. W wyniku wspólnych prac obu jednostek powstała również koncepcja rozwoju lecznictwa zamkniętego i zakładów opieki społecznej w latach 1966-1970. W toku opracowania znajduje się koncepcja rozwoju szkolnictwa oraz urządzeń komunalnych i budownictwa mieszkaniowego. Zagadnieniem dużej wagi dla racjonalnej polityki w zakresie koordynacji inwestycji jest stała aktualizacja planów ogólnych zagospodarowania przestrzennego miasta przez eliminowanie inwestycji, które z różnych przyczyn nie są realizowane. Sprawa ta wymaga stałej współpracy służb architektoniczno-budowlanych z Miejską Komisją Planowania Gospodarczego. Zagadnienie to wiąże się bardzo ściśle z podjętymi ostatnio pracami zmierzającymi do uporządkowania zagadnień lokalizacji szczegółowych w mieście. Ciągłe zmiany w planach inwestycyjnych ministerstw powodują, że wydane już lokalizacje szczegółowe nie znajdują pokrycia w planie inwestycyjnym we właściwym czasie. Zachodzi więc potrzeba dokonania ponownego przeglądu wydanych lokalizacji. Poznań posiada zatwierdzony plan ogólny zagospodarowania przestrzennego, ale plan ten - jakkolwiek mija dopiero drugi rok od jego zatwierdzenia - wymaga już aktualizacji. Należy z naciskiem podkreślić, że koordynacja inwestycji w ciągu całego procesu inwestycyjnego jest możliwa i uzasadniona przy założeniu pewnej stabilności planów inwestycyjnych. Przykład realizacji inwestycji w latach 1960-1964 wskazuje, że w ustalonym planie mogą zajść radykalne zmiany, które dezaktualizują przyjęty program inwestycyjny. Zagadnienie pełnej koordynacji działalności inwestycyjnej posiada więc szczególną wagę. Jakiekolwiek niedomagania w tej dziedzinie powodują perturbacje o charakterze gospodarczym i społecznym. Wskazać tu można na osiedla mieszkaniowe: Świerczewskiego i Rataje.

Pierwotnie opracowany plan szczegółowy osiedla nie przewidywał zagospodarowania ogródków działkowych, położonych wzdłuż strony wschodniej ul. Buł arskiej. Przewidywano bowiem, że przed zakończeniem budowy osiedla Swierczewskiego uzyskane zostaną nowe tereny budowlane na Winogradach lub Ratajach. Okazało się jednak, że będą one dostępne dopiero w późniejszym terminie. Wyłoniła się więc potrzeba likwidacji ogródków działkowych przy ul. Bułgarskiej i przeznaczenia ich na tereny budowlane. To jednak skomplikowało w zasadniczy sposób plan zagospodarowania przestrzennego, a przede wszystkim budowy sieci gazowej. Pierwotnie opra

Łucjan Majewski, Bogumił Ziółekcowany projekt sieci gazowej nie przewidywał np. odpowiedniego do naszych potrzeb przekroju rur gazowych. Powstały więc zakłócenia w realizacji planu terenowego Rady Narodowej oraz planu inwestycyjnego Zakładów Gazownictwa.

Innym przykładem trudności w uzgodnieniu planu inwestycyjnego jest projekt budowy osiedla Rataje. Dotyczy to zaopatrzenia wielkiego osiedla mieszkaniowego w energię cieplną. Istnieją dwie koncepcje: a) budować ciepłownie osiedlowe, b) przebudować Elektrownię Miejską na elektrociepłownię. Korzystniejsze bezsprzecznie jest przystosowanie elektrowni. Tuta] jednak istnieje zasadnicza rozbieżność, gdyż przebudowa elektrowni może być realizowana jedynie w planie centralnym, ale nie mieści się w programie inwestycyjnym Ministerstwa Górnictwa i Energet3'ki na najbliższe lata, natomiast budowa osiedla Rataje ma się rozpocząć w roku 1966. Przystosowanie elektrowni dla celów ciepłowniczych (a co za tym idzie, dostarczanie do osiedla wody ciepłej) miałoby zasadniczy wpływ na rozmiary zapotrzebowania na gaz, co z kolei wywarłoby wpływ na rozmiary inwestycji Zakładów Gazownictwa. J ak z tych przykładów wynika, problem koordynacji inwestycji - to w dużej mierze uzgadnianie przedsięwzięć w rejonach skoncentrowanego inwestowania. Jest to więc aspekt przestrzenny. W zasadniczy sposób odnosi się on jednak również do inwestycji przemysłowych i składowo-magazynowych. Bieżące prace w tym zakresie zmierzają w kierunku: - ustalenia terminów realizacji poszczególnych inwestycji na określonych terenach skoncentrowanego inwestowania i zsynchronizowania realizacji tych inwestycji w czasie; - ustalenia możliwości scalenia niektórych inwestycji przez realizację inwestycji wspólnych, określenia inwestora zastępczego oraz zasad finansowania inwestycji wspólnej. Przykładem takich poczynań była podjęta już pod koniec roku 1960 próba skoordynowania interesów kilku zakładów przemysłowych budujących się w rejonie Junikowa, w wyniku czego osiągnięto wstępne porozumienie czterech przedsiębiorstw w sprawie wspólnego finansowania budowy lokalnej kanalizacji deszczowej i sanitarnej. Częściowym powodzeniem (ze względu na znaczne zróżnicowanie terminów oddawania obiektów do użytku) cieszy się budowa wspólnej kotłowni dla celów technicznych i ogrzewniczych. Przykład inwestycji przemysłowych na terenie Junikowa w rejonie ulic: Grunwaldzkiej, Jeleniogórskiej i Miczurina potwierdza konieczność podjęcia działalności koordynacyjnej już na etapie programowania, z drugiej jednak strony jest obrazem trudności, jakie napotykają organa Rady Narodowej w procesie koordynacji. Przyczyną zasadniczych trudności i braku oczekiwanych efektów są ciągłe zmiany w planach inwestycyjnych ministerstw, które powodują, że zamiast skoncentrowanego inwestowania następuje nadmierne rozproszenie. W rezultacie obok inwestycji ukończonych lub będących na ukończeniu (np. Fabryka Maszyn i Aparatów Przemysłu Spożywczego) część inwestycji jest na etapie projektu wstępnego lub dokumentacji techniczno-ro boczę j, a niektóre inwestycje opóźnione w realizacji do lat 1966-1970. Efekty koordynacyjne są również zależne od współpracy sąsiadujących zakładów przemysłowych. Wynikiem takief współpracy np. między Poznańską Fabryką Łożysk Tocznych a Zakładami Metalurgicznymi "Pomet"

jest planowana budowa wspólnych obiektów socjalnych i ochronnych (ośrodka zdrowia, stołówki oraz strażnicy przeciwpożarowej). Jest to dobry przykład ekonomii terenów i kosztów inwestowania. Ten i szereg innych przykładów wskazują na celowość i konieczność zawiązywania międzyzakładowych porozumień i umów o szerokiej współpracy inwestycyjno-gospodarczej, zwłaszcza w obrębie zakładów sąsiadujących. Rola Poznania jako miasta Targów zobowiązuje władze miejskie do szczególnej troski o rozwój inwestycji pośrednio lub bezpośrednio powiązanych z Międzynarodowymi Targami Poznańskimi. Powiązanie ze sobą takich elementów, jak potrzeby wynikające z normalnego rozwoju organizmu miejskiego z dodatkowymi potrzebami wynikającymi z dynamicznego rozwoju Targów, zbilansowanie tych wielkości ze stanem obecnym oraz programowanie i etapowanie rozwoju urządzeń zaplecza - to rola koordynacji realizowanej w zakresie kompleksowego rozwoju zaplecza gospodarczo-techrocznego Międzynarodowych Targów Poznańskich. Jednym z podstawowych mierników wzrostu zadań usługowych zaplecza jest liczba cudzoziemców przebywających w Poznaniu w okresie Targów. Wielokrotny wzrost liczby cudzoziemców przybywających do Poznania a ma swoje powiązanie z odpowiednim wzrostem powierzchni wystawowej i wartości zawieranych transakcji handlowych. Ponieważ tej dynamice nie odpowiada dotychczasowe tempo rozwoju urządzeń zaplecza, opracowano w oparciu o założenia planu perspektywicznego oraz aktualne wyniki bilansowania stanu urządzeń zaplecza i występujących w tej dziedzinie potrzeb, 20-1etni program rozwoju zaplecza gospodarczo-technicznego z podziałem na trzy etapy: I - do roku 1965, II - na lata 1966-1970, III *na lata 1971-1980. Obejmuje on bazę hotelową, zaplecze gastronomiczne, inwestycje drogowe i mostowe, oświetlenie ulic, zaplecze komunikacji, bazę turystyczno-wypoc/ynkową i kulturalno-rozrywkową. Przedstawione tu problemy koordynacji inwestycji w odniesieniu do poszczególnych faz działalności inwestycyjnej, jak również w odniesieniu do problemów bardziej kompleksowych omówionych na przykładzie inwestycji mieszkaniowych, przemysłowych oraz inwestycji zaplecza dla Międzynarodowych Targów Poznańskich - wskazują na ich dużą złożoność. Wielostronność i sprawność organizacyjna procesów koordynacyjnych, oraz pogłębienie metod koordynowania winny stać się jednym z zasadniczych celów poczynań w dziedzinie inwestycji.

Poszerzenie funkcji koordynacyjnej Rady Narodowej o problematykę gospodarki zarządzanej centralnie powiązało przede wszystkim Radę z zagadnieniami przemysłu objętego planowaniem centralnym. Opanowanie tych problemów jest ze wszech miar ważne, ponieważ przemysł planowany centralnie (państwowy i spółdzielczy) dostarcza obecnie około 9(f/o całej proa Patrz artykuł Franciszka Jaś k o w i a k a i Henryka Woj c i e c h o w s k i e g o w tym samym numerze: Ekonomiczne aspekty ruchu cudzoziemców.

Łucjan Majewski, Bogumił Ziółek

c1ukcji globalnej i towarowej w Poznaniu, skupia 85°/» pracowników zatrudnionych w przemyśle ogółem i 86% zaangażowanego w tej dziedzinie funduszu płac, a równocześnie zatrudnia 4OVo ogółu pracowników gospodarki uspołecznionej. Przemysł ten jest również najważniejszym udziałowcem w budowie urządzeń komunalnych oraz w zakładowym budownictwie mieszkaniowym. Potwierdza to słuszność przyjętego kierunku koncentracji działalności koordynacyjnej, równocześnie jednak stwarza trudny problem, bowiem przemysł planowany centralnie jest rozproszony organizacyjnie. W roku 1963 spośród 97 przedsiębiorstw (75 państwowych i 22 spółdzielni) 57 podlegało zjednoczeniom, a 8 - związkom spółdzielczym, przy czym przemysł państwowy organizacyjnie podlegał szesnastu różnym ministerstwom. Powiązanie interesów inwestycyjnych, produkcyjnych, zatrudnienia, mieszkaniowych i innych przemysłu z interesami miasta wymagało odpowiedniej pracy, przygotowawczej. Pierwszym etapem i kierunkiem działalności koordynacyjnej było ekonomiczno-statystyczne i techniczne rozeznanie w istniejącym stanie oraz w kierunkach rozwoju przemysłu. Realizacja zadań tego etapu obejmowała: - włączenie jednostek planowanych centralnie do rocznych planów gospodarczych; - okresowe (kwartalne, półroczne i roczne) analizy działalności przedsiębiorstw przemysłowych objętych planowaniem centralnym; - jednorazowe badanie ankietowe przedsiębiorstw przemysłowych planu centralnego. N a podstawie analizy przesłanych materiałów i po sporządzeniu zbiorczego projektu planu na rok 1963 zgłoszono uwagi i wnioski do szeregu zjednoczeń (w wypadkach gdy zachodziły rażące dysproporcje w projektach planów podległych im przedsiębiorstw), do uwag tych niestety nie ustosunkowało się żadne zjednoczenie. W toku prac nad projektem planu na rok 1664 wystąpiły dodatkowe trudności, wynikające z ciągłych zmian i opóźnień w ustalaniu zamierzeń inwestycyjnych. W rezultacie materiały nadsyłano z dużym opóźnieniem i nie skompletowane, zwłaszcza dotyczące inwestycji i budownictwa mieszkaniowego. W poszukiwaniu nowych form oraz metod współpracy i oddziaływania na zamierzenia przemysłu centralnego w powiązaniu z lokalnymi problemami miejskimi przyjęto nową metodę opiniowania materiałów. Wobec braku przedmiotu opiniowania w otrzymanych materiałach w zakresie inwestycji i budownictwa mieszkaniowego ocenie generalnej poddano tylko problem zatrudnienia, jako problem o szczególnym znaczeniu dla Poznania. W oparciu o dane dotyczące: - przeciętnego rocznego tempa wzrostu zatrudnienia w przemyśle w ostatnich dziesięciu latach; dysproporcji powstałych w zatrudnieniu między założeniami planu 1061-1965, a rzeczywistym wykonaniem w okresie 1961-1963; - relacji wskaźników zatrudnienia i produkcji; - kształtowania się zasobów siły roboczej i aktualnych możliwości pokrycia przewidywanego zatrudnienia w przemyśle. Wykazano w ocenie rażące nieprawidłowości, zarówno w ogólnych wielkościach planu, jak i w grupach resortowych i gałęziowych.

Opracowanie to otrzymały zainteresowane zjednoczenia, resorty i krajowe związki spółdzielcze z postulatem przyjęcia ich jako orientacyjnych wytycznych przy ostatecznym ustalaniu planu techniczno-finansowego na rok 1964. Celem tej oceny, która winna dać efekt na etapie ostatecznego ustalania podstawowych wskaźników planu, było zwrócenie uwagi jednostkom nadrzędnym przemysłu centralnego na realne możliwości absolutnego i względnego wzrostu zatrudnienia w przemyśle poznańskim, wynikające z sytuacji na lokalnym rynku pracy, oraz na wynikające stąd wnioski dla konsekwentnego wprowadzenia postępu technicznego i modernizacji zakładów w celu zabezpieczenia w większym stopniu tą właśnie drogą wykonania narastających zadań produkcyjnych. Wprowadzenie stałych analiz gospodarczych przemysłu było drugim zadaniem i kierunkiem działalności omawianego- etapu pracy. W pierwszym kwartale 1962 roku rozpoczęto okresowe (kwartalne, półroczne i roczne) analizy realizacji planów gospodarczych przemysłu objętego planem centralnym oraz w ujęciu kompleksowym przemysłu centralnego i terenowego, w zakresie produkcji globalnej i towarowej, sprzedaży produkcji eksportowej, zatrudnienia, funduszu płac oraz inwestycji. Źródłem materiałów są sprawozdania Głównego Urzędu Statystycznego, gromadzone i zestawione zbiorczo przez terenowy urząd statystyczny. Sporządzane analizy okresowe dają niewątpliwie bardziej kompletny materiał i szerszy pogląd na aktualną problematykę i realizację zadań przemysłu w mieście, jego kierunki rozwoju i zmiany strukturalne. Materiały te nie zawsze jednak wystarczają. Szczególnie zbyt wąskie ujęcie problematyki eksportu w sprawozdawczości statystycznej nasuwa duże trudności przy analizowaniu tego zagadnienia. Ograniczanie statystyki rocznej do problemów wartości produkcji, dostaw eksportowych, zatrudnienia i funduszu płac oraz inwestycji, bez oceny wykonania planu asortymentowego, zaopatrzenia, gospodarki materiałowej, zapasów, a szczególnie planu kosztów, nie daje możliwości dostarczenia pełnej i obiektywnej oceny wykonania przez przemysł zadań Narodowego Planu Gospodarczego w danym roku. Trudności te pogłębiają obowiązujące terminy sprawozdawczości. Celem przygotowania warunków i stworzenia podstaw do permanentnego wykonywania funkcji koordynacyjnej przystąpiono do akcji inwentaryzacji wskaźników i wszelkich danych dotyczących problematyki przemysłu poznańskiego. Do tego celu posłużyło jednorazowe badanie ankietowe przemysłu objętego planowaniem centralnym, w oparciu o zasady ujednolicone centra1nie 3 . N a podstawie uzyskanych materiałów podjęto opracowanie zagadnień dotyczących: - działalności inwestycji z uwzględnieniem nakładów, obiektów i efektów produkcyjnych w latach 1961-1965, inwestycji nie uwzględnionych w tym okresie oraz zamierzeń inwestycyjnych po roku 1 1965; - wielkości produkcji wraz ze strukturą asortymentową, - wielkości zatrudnienia do roku 1965 z uwzględnieniem liczby dojeżdżających, - wielkości kooperacji i powiązań kooperacyjnych.

· Zarządzenie nr 78 prezesa Rady Ministrów z dnia 7 VHI 1962 r.

Łucjan Majewski, Bogumił Ziółek

W dziedzinie kooperacji przedmiotem szczegółowej analizy są powiązania kooperacyjne Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski", jako zakładu podstawowego, z przemysłem terenowym i kluczowym, ustalone w oparciu o materiały ankietowe oraz dodatkowe dane uzyskane z zakładów, a dotyczące 19 głównych kooperantów spośród około 100 zakładów kooperujących. Przedmiotem analizy jest układ powiązań kooperacyjnych według asortymentów wyrobów oraz według stref odległości. Wstępna analiza, jakiej dokonano w Miejskiej Komisji Planowania Gospodarczego, prowadzi do wniosku, że powiązania kooperacyjne ze względu na odległość kooperantów mają wadliwą strukturę, nie zawsze zależną od zakładu podstawowego. Stwierdzono, że w niektórych wypadkach istniałyby możliwości skrócenia powiązań kooperacyjnych przez podjęcie produkcji kooperacyjnej w zakładach kluczowych i drobnej wytwórczości w Poznaniu i województwie. Wyciągnięcie odpowiednich wniosków nastąpi w oparciu o postulaty zainteresowanych jednostek, zarówno przemysłu drobnej wytwórczości, jak przemysłu objętego planowaniem centralnym. Istotne ze względu na istniejące rezerwy w przemyśle są również informacje dotyczące: dublowania produkcji przemysłowej, zbędnych maszyn i urządzeń, zbędnych zapasów, odpadów produkcyjnych nadających się do wykorzystania w przemyśle terenowym, wnioski w sprawie dublowania inwestycji sąsiadujących zakładów, trudności w działalności eksportowej, braki w kadrach pracowników kwalifikowanych i inne. W opracowywaniu i opiniowaniu niektórych problemów (np. eksportu) bierze udział Rada Naukowo- Ekonomiczna.

Zagadnienia te nie wyczerpują oczywiście złożonej problematyki współpracy i koordynacji w dziedzinie przemysłu objętego planowaniem centralnym. Duże rozproszenie organizacyjne przemysłu planowanego centralnie stwarza podstawy do poddawania w wątpliwość możliwości prawidłowego i racjonalnego wykorzystania zespołu środków materialnych i niematerialnych będących w jego dyspozycji. Utrudnia ono bowiem zarówno właściwe współdziałanie, jak i koordynację poczynań i zamierzeń. Problemy bazy zaopatrzeni owej, wspólnych urządzeń, właściwego wykorzystania bazy materiałowej, właściwego wykorzystania kadr specjalistycznych i wiele innych stwarzają istotne przesłanki do prowadzenia prac w kierunku optymalnej koncentracji organizacyjnej. Przemysł maszynowy, stanowiący zasadniczy człon sił wytwórczych Poznania, wydaje się szczególnie podatny do tego rodzaju rozwiązań. Dostosowanie form organizacyjnych do realnych warunków leży zarówno w interesie gospodarki narodowej, jak i miasta. Niezależnie od tego istnieje konieczność pogłębienia i poszerzenia badań oraz poczynań kordynacyjnych na całą gospodarkę objętą planowaniem centralnym, w celu zapewnienia w pełni kompleksowej analizy oraz planowania i koordynowania rozwoju gospodarczego miasta.

Powyższy artykuł jest częścią publikacji Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1964.04/06 R.32 Nr2 dostępnej w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku. Właścicielem praw jest Wydawnictwo Miejskie w Poznaniu.
Do góry