CZESŁA W

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1964.01/03 R.32 Nr1

KOŁODZIEJCZAK

PROBLEMY GOSPODARKI KOMUNALNEJ MIASTA POZNANIA NA TLE UDZIAŁU JEDNOSTEK GOSPODARCZYCH W KOSZTACH BUDOWY I ROZBUDOWY URZĄDZEŃ KOMUNALNYCH

Część II

ROZWÓJ POZABUDŻETOWYCH FORM FINANSOWANIA INWESTYCJI KOMUNALNYCH

SPIĘTRZENIE tak dużej ilości potrzeb inwestycyjnych miasta w dziedzinie gospodarki komunalnej wywołało konieczność poszukiwania dodatkowych źródeł finansowania inwestycyjnych zamierzeń. Sytuacja zmusiła władze miejskie do odwoływania się o pomoc finansową do zakładów pracy i w robociźnie - do społeczeństwa. Od kilku lat rozwija się inicjatywa podejmowania czynów społecznych. Przy odpowiednich formach organizacyjnych może ona dać duże efekty gospodarcze. Realizacja zadań inwestycyjnych drogą czynów społecznych polega głównie na świadczeniu przez społeczeństwo robocizny, a ze strony zakładów pracy - środków transportowych i urządzeń. Dzięki temu można podejmować niektóre zamierzenia inwestycyjne w zakresie budowy i naprawy dróg, chodników, instalacji świetlnej, rozbudowy urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych itp. Zakłady i przedsiębiorstwa państwowe zainteresowane rozwojem niektórych usług komunalnych (dowóz pracowników, budowa dróg, oświetlenie ulic) z własnej inicjatywy bądź na wniosek Rady Narodowej przekazywały odpowiednie środki na ich realizację \ Niektóre zakłady i przedsiębiorstwa przemysłowe ponoszą świadczenia inwestycyjne na urządzenia komunalne w ramach własnych potrzeb (budowa przemysłowych ujęć wody, kolektorów i oczyszczalni ścieków, zakup taboru komunikacyjnego itp.). Specyficzna forma udziału przedsiębiorstw państwowych w nakładach inwestycyjnych na gospodarkę miasta realizowana jest od kilku lat w budownictwie mieszkaniowym (budownictwo zakładowe). Akcja ta ma na celu zapewnienie jednostkom gospodarczym kadr inżynieryjno-technicznych przez dostarczenie mieszkań służbowych. Środki na to bu

1 Rady narodowe współdziałają z kierownikami przedsiębiorstw nie podporządkowanych, radom celem wykorzystania możliwości produkcyjnych tych zakładów dla potrzeb miejscowego rynku i potrzeb komunalnych, realizacji wspólnych inwestycji komunalnych, realizowania czynów społecznych oraz zapewnienia należytej gospodarki w przedsiębiorstwach wodą, gazem i innymi świadczeniami komunalnymi (Art. i!3 ustawy z dnia 25 I 1958 r. o radach narodowych. Dz. U. nr 5 poz. 16).

Czesław Kołodziejczakdownictwo zakłady pracy otrzymują od władz centralnych. Niektóre zakłady w trosce o poprawę warunków mieszkaniowych swych pracowników przeznaczają na nowe mieszkania część środków z niepodzielnej części funduszu zakładowego. W miarę umacniania się socjalistycznych stosunków we wszystkich działach gospodarki narodowej zmieniają się także formy zarządzania organizmami miast. Dziś nie może być mowy o rozwijaniu funkcji miastotwórczych bez udziału i uwzględniania interesów załóg zakładów produkcyjnych 2. Współczesne stosunki społeczne i gospodarcze wpływają bezpośrednio na gospodarkę miasta i stanowią jego zasadniczy element twórczy. Aparat urzędniczy bez współpracy z przemysłem nie byłby w stanie w sposób prawidłowy zapewnić rozwoju organizmu miejskiego. Wszystko to zdecydowało o tym, że nawet przy braku odpowiednich aktów prawnych obserwowaliśmy udział jednostek gospodarczych w kosztach miejskich inwestycji komunalnych.

CHARAKTERYSTYKA AKTOW PRAWNYCH

Udział jednostek gospodarczych zarządzanych centralnie w kosztach mIeJskich inwestycji komunalnych znalazł prawne usankcjonowanie w uchwale nr 72a Rady Ministrów z 15 marca 1958 r. 3 Dalsze akty prawne wydane w tej sprawie rozszerzają zasięg działania uchwały nr 72a, ustalają zasady i tryb postępowania oraz metody obliczania wysokości udziału użytkowników w realizowanych inwestycjach i sposób ustalania opłat jednorazowych 4 . Uchwały i zarządzenia lokalne wydawane przez Radę Narodową m. Poznania i jej Prezydium na podstawie upoważniających aktów prawnych wyższego rzędu 5 dotyczą ustalenia potrzeb komunalnych miasta i sposobu zabezpieczenia udziału finansowego jednostek gospodarczych w kosztach inwestycji oraz określenia obowiązków i zadań aparatu Rady Narodowej 0. Uchwała nr 72a Rady Ministrów nałożyła na jednostki gospodarcze objęte planem centralnym obowiązek uczestniczenia w kosztach inwestycji miejskich urządzeń komunalnych w zakresie: wodociągów i kanalizacji, oczyszczania ścieków, gazownictwa i ciepłownictwa, komunikacji, budowy ulic i dróg. Udział jednostek gospodarczych w kosztach inwestycji komunalnych uwarunkowany został w uchwale Rady Ministrów zapotrzebowaniem ze strony zain

* Plenum Komitetu Miejskiego Polskiej Zjednoczone] Partii Robotniczej "w Poznaniu zwraca uwagę kierownictwom zakładów i Instytucji oraz podstawowym organizacjom partyjnym, że zadania wynikające z potrzeb komunalnych miasta winny ibyć traktowane na równi z zadaniami produkcyjnymi. Stąd wspólna odpowiedzialność wobec społeczeństwa za ich realizację (Z uchwały Plenum Komitetu Miejskiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Poznaniu z 27 VI 1%2 r. w sprawie węzłowych problemów gospodarki komunalnej i mieszkaniowej miasta). 3 "Monitor Polski" nr 32 poz. 182.

* Uchwała nr 279 Rady Ministrów z dnia l IX 196) r. ("Monitor Polski" nr 65 poz. 309).

Uchwała 494 Rady Ministrów z dnia 15 XII 1958 r. ("Monitor Polski" nr 2/58 poz. 5). Zarządzenie ministra gospodarki komunalnej z dnia 21 VII 1959 r. ("Monitor Polski" nr 66 poz. 340). * Ustawa z dnia 25 I 1958 r. o radach narodowych ("Dziennik Ustaw" nr 5 póz. 16).

6 Uchwała Rady Narodowej m. Poznania nr XII/19/59 z dnia 15 XII 1959 r. ("Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m. Poznania" nr l/ffi poz. 3). Uchwała Rady Narodowej m. Poznania nr 27/26 z dnia 21 IX 1%2 r. ("Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m. Poznania" nr 7/6 poz. 1(0)teresowanych jednostek gospodarczych na dany rodzaj usług komunalnych. Organa administracji prezydiów rad narodowych szczebla wojewódzkiego i powiatowego zobowiązane zostały do uzgodnienia z zainteresowanymi jednostkami gospodarczymi zamierzeń inwestycyjnych gospodarki komunalnej i zawierania z nimi umów określających szczegółowo prawa i obowiązki stron. Podstawę do opracowania założeń inwestycji komunalnych realizowanych przy udziale jednostek gospodarczych stanowi przedłożenie perspektywicznego zapotrzebowania na określone usługi komunalne. Uchwała nr 494 Rady Ministrów wprowadza pojęcie "planu wspólnych inwestycji komunalnych" (rada narodowa + zainteresowane jednostki gospodarcze). Proporcjonalny udział jednostek gospodarczych w kosztach inwestycji komunalnych ustalono: przy urządzeniach wodociągowych i kanalizacyjnych, oczyszczania ścieków i gazowniczych - w stosunku do nowego lub dodatkowego zapotrzebowania na te usługi wyrażanego w m 3 na dobę; przy urządzeniach komunikacyjnych - w stosunku do maksymalnej liczby pracowników korzystających z nowo uruchamianych lub rozbudowanych linii komunikacyjnych; przy ulicach i drogach - w stosunku do przeciętnego natężenia ruchu na nowo wybudowanych lub przebudowanych ulicach i drogach wyrażanego w tonach na dobę. Wysokość udziału jednostek gospodarczych będących odbiorcami usług komunalnych ustala się na podstawie zbiorczego zestawienia kosztów budowy i ogólnych rozmiarów efektów inwestycyjnych sporządzanych z udziałem zainteresowanych. Wysokość opłat jednorazowych ustalają prezydia rad narodowych. Ogólna wielkość udziału inwestycyjnego ze strony jednostek gospodarczych zależna jest jednak przede wszystkim od wielkości posiadanych przez rady narodowe środków, które zamierza się przeznaczyć na wspólne inwestycje. Jeżeli np. rada narodowa staje wobec konieczności budowy nowego ujęcia wody w związku ze wzrostem zapotrzebowania na wodę, to winna przede wszystkim przeprowadzić odpowiedni rachunek ekonomiczny uwzględniający: wzrost zapotrzebowania ze strony przemysłu, przypuszczalne zużycie ze strony społeczeństwa, wielkość ujemną bilansu wody + 15-20% rezerwy. Spośród aktów prawnych lokalnych na szczególne podkreślenie zasługuje uchwała Rady Narodowej m. Poznania z 21 września 1962 r., w której Prezydium Rady zobowiązane zostało do opracowania szczegółowego programu, przewidującego udział jednostek gospodarczych w niezbędnych dla miasta inwestycjach komunalnych w latach 1966-1970. Program ten winien obejmować całokształt zamierzeń inwestycyjnych gospodarki komunalnej, a ponadto: - umożliwić jednostkom gospodarczym przemysłu kluczowego współudział w opracowywaniu wieloletnich planów inwestycyjnych gospodarki komunalnej : - informować wstępnie zainteresowane jednostki gospodarcze o przewidywanych rocznych wysokościach, w jakich winny one współuczestniczyć w poszczególnych latach planu gospodarczego, w celu umożliwienia im odpowiednich starań u władz nadrzędnych o potrzebne środki inwestycyjne; - umożliwić zakładom przemysłowym, położonym w bezpośrednim sąsiedztwie realizowanych inwestycji, wypowiadanie się co do przewidywanych rozwiązań konstrukcyjnych, kosztu inwestycji itp.;

Czesław Kołodziejczak

łączyć zadania inwestycyjne Rady Narodowej z zakresu gospodarki komunalnej ze środkami partycypacyjnymi w jedną całość za pośrednictwem budżetu miasta. Charakterystyka przedstawionych tu aktów prawnych wskazuje na kierunki rozwiązywania problemów komunalnych miast. Uchwała Rady Ministrów przewiduje z jednej strony takie zainteresowanie rozwojem urządzeń komunalnych ze strony rad narodowych, które by zapewniało pierwszeństwo w zaspokajaniu potrzeb komunalnych mieszkańców przed innymi potrzebami, a z drugiej strony poprzez udział jednostek gospodarczych. Chodzi niewątpliwie i o to, by organizm miejski nie rozwijał się sam dla siebie i w oderwaniu od potrzeb zakładów przemysłowych, lecz 'bY' wyrazem pewnej harmonii. Zasada udziału jednostek gospodarczych w kosztach budowy i rozbudowy urządzeń komunalnych rozszerza udział przedstawicielstwa ludu pracującego w zarządzaniu gospodarką miast drogą bezpośredniego zainteresowania problemami inwestycyjnymi załóg fabrycznych za pośrednictwem rad robotniczych i konferencji samorządów robotniczych. Zatwierdzając plany produkcyjne i finansowe przedsiębiorstwa, konferencje samorządów robotniczych decydują równocześnie o celowości włączania do własnych planów produkcyjnych i gospodarczych środków inwestycyjnych na rozwój gospodarki miasta. A więc samorząd robotniczy spełnia równocześnie funkcje kontrolne nad gospodarką terenowych organów władzy. Współpraca przedsiębiorstw w zakresie finansowania inwestycji miejskich powinna być zatem oparta na następujących zasadach: a. Obowiązek uczestniczenia ze strony jednostek gospodarczych w kosztach inwestycji komunalnych nie stanowi podatku komunalnego, lecz ma charakter udziału na prawach współdecydowania o rozwoju i rozmiarach inwestycji komunalnych. b. Planowane inwestycje komunalne do wspólnej realizacji przez rady narodowe i przedsiębiorstwa wymagają wzajemnego uzgadniania i włączania do wieloletnich planów gospodarczych. Jednostki gospodarcze muszą być zainteresowane udziałem w kosztach inwestycji komunalnych z uwagi na wzrastające lub przewidywane zapotrzebowanie na te usługi. c Środki inwestycyjne z tytułu udziału jednostek gospodarczych w budownictwie komunalnym, zagwarantowanym umowami, powinny być przez organa Rady Narodowej włączane do programu inwestycyjnego, rocznych wieloletnich planów gospodarczych oraz rozliczane na ogólnych zasadach z budżetem miasta. d. Pełne zabezpieczenie limitami rady narodowej zamierzeń inwestycyjnych w granicach ustalonego programu realizacyjnego stanowi podstawę prawną do wykorzystywania środków partycypacyjnych na inne cele inwestycyjne (wpłaty opóźnione, jednorazowe).

e. Dokumentacja projektowo- kosztorysowa i techniczna poszczególnych tytułów inwestycyjnych winna być udostępniona do wglądu i zaopiniowania zaintereowanym zakładom pracy. Zdolność do świadczenia usług zależy w dużej mierze od tego, w jakich rozmiarach aparat wykonawczy rady narodowej potrafi zapewnić celowy udział społeczeństwa i jednostek gospodarczych w rozwiązywaniu potrzeb komunalnych.

DOTYCHCZASOWE EFEKTY FINANSOWANIA INWESTYCJI KOMUNALNYCH PRZY UDZIALE ŚRODKÓW POZABUDŻETOWYCH

Dotychczasową współpracę Rady Narodowej m. Poznania i jednostek gospodarczych w dziedzinie budownictwa komunalnego miasta można podzielić na dwa okresy. Okres pierwszy (do roku 1959) charakteryzował się dobrowolnością udziału zakładów i przedsiębiorstw w kosztach urządzeń komunalnych. Formy współdziałania organów Rady N arodowej i przedsiębiorstw odnosiły się głównie do wzajemnego wysuwania żądań (Rada N arodowa domagała się ponoszenia części kosztów budowy i rozbudowy urządzeń komunalnych, a zakłady pracy zwiększenia rozmiarów usług komunalnych). Pomoc ze strony zainteresowanych zakładów pracy miała przeważnie charakter pomocy doraźnej i jednorazowej (wykonywanie pewnych urządzeń, udzielanie środków transportowych i maszyn lub przekazywanie pewnych kwot pieniężnych, przede wszystkim z części niepodzielnej funduszu zakładowego). Ta forma współdziałania organów Rady N arodowej i przedsiębiorstw utrzymuje się nadal i nastawiona jest głównie na działalność w ramach czynów społecznych. W wielu przypadkach zainteresowane zakłady pracy przyjmowały na siebie pełną lub częściową realizację określonego zadania 7.

Tabela l UDZIAŁ JEDNOSTEK GOSPODARCZYCH W KOSZTACH INWESTYCJI KOMUNALNYCH M. POZNANIA W LATACH 1958-1962

Udział jednostek gospodarczych Rok Tytuł inwestycyjny planowany * wykonany * 1958 ul. Michała 250 rozbudowa wodociągów - 1600 1959 rozbudowa wodociągów 15000 3322 rozbudowa wodociągów 2700 - 1960 linia tramwajowa 5030** 5016 rozbudowa wodociągów 4000 4024 1961 kolektor Junikowski 2100 2144 rozbudowa wodociągów 6000 1838 kolektor Junikowski 2900 2913 1962 ul. Wołyńska 1200 866 zajezdnia tramwajowa 6490 400 budowa trafostacji 1200 - Razem 48390 22373

· W tys. zł.

** Jednorazowy udział Zakładów Metalurgicznych" Pomet".

W zasadzie świadczyły: Poznańska Fabryka Maszyn Żniwnych, Zjednoczone Zakłady Rowerowe, Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego, Zakłady Spirytusowe, Zakłady Przemysłu Cukierniczego" Goplana".

Źródło: Dane Zjednoczenia Przedsiębiorstw Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej.

Wobec braku rozporządzenia wykonawczego- do uchwały Rady Ministrów nr 72a, a w szczególności tabel partycypacyjnych i sposobu dokonywania obliczeń, nie można było przystąpić do natychmiastowej realizacji zasad

7 Zakłady Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" - oświetlenie ul. Dzierżyńskiego i budowa kładki nad torami kolejowymi wartości 1700 tys. zł, Zakłady Metalurgiczne "Pomet" - budowa linii tramwajowej na Osiedle Warszawskie kosztem 5 min zł, Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego - udział w rekonstrukcji ul. Roboczej kosztem 300 tys. zł.

Czesław

Kołodziejczak podanych w uchwale. Dalsze akty prawne, a w szczególności zarządzenia ministra gospodarki komunalnej z 21 VII 1959 r. nie zostało przez Wydział Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Prezydium Rady Narodowej wprowadzone w życie. Tylko niektóre przedsiębiorstwa gospodarki komunalnej z własnej inicjatywy (Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji) rozpoczęły nieśmiałe kroki w tym 'kierunku. Praktyczne współdziałanie organów Rady N arodowej i przedsiębiorstw gospodarczych opierało się głównie o formalne przekazywanie tym ostatnim do wiadomości dokonanych obliczeń w postaci umów. Poszczególne tytuły inwestycyjne nie były z kierownictwem jednostek gospodarczych uzgadniane 8. W ten sposób ograniczono w znacznym stopniu istniejące możliwości rozwijania urządzeń komunalnych przy udziale środków pozabudżetowych. Najbardziej istotnym niedociągnięciem jednak było to, iż nie obejmowano uzyskiwanych środków partycypacyjnych i środków Rady N arodowej w jeden ogólny plan gospodarczy i budżet. Okres drugi rozpoczął się w roku 1961.

UDZIAŁ JEDNOSTEK GOSPODARCZYCH PLANU CENTRALNEGO W KOSZTACH INWESTYCJI KOMUNALNYCH W LATACH 1961-1965

Przekształcenie Poznania w latach 1961-1965 w poważny ośrodek przemysłowy, zwiększenie liczby mieszkańców o ponad 60°/», a nadto prognoza demograficzna, według której do r. 1980 miasto liczyć będzie 585-600 000 mieszkańców, spowodowały, że władze centralne uwzględniły najpilniejsze potrzeby gospodarki komunalnej miasta już w planie gospodarczym na lata 1961-1965.

N a zaspokojenie potrzeb gospodarki komunalnej miasta przewidziano w ramach wskaźników dyrektywnych następujące środki (w milionach złotych) : a. Na zadania inwestycyjne (bez budownictwa mieszkaniowego) 69,1 74,2 71,3 78,6 69,5 b. Na remonty kapitalne (łącznie z remontami budynków mieszkalnych) 156,0 161,8 147,4 151,5 159,3

Wobec braku pełnego rozeznania zapotrzebowania na usługi komunalne ze strony jednostek gospodarczych na lata 1961-1965 nie dokonano odpowiedniego zbilansowania środków inwestycyjnych Rady N arodowej z możliwościami partycypacyjnymi zainteresowanych jednostek gospodarczych. W tej sytuacji plan inwestycyjny gospodarki komunalnej na lata 1961-1965 oparty został z jednej strony o pełną wielkość środków Rady Narodowej, a z drugiej o dowolny szacunek udziału jednostek gospodarczych w kosztach tych inwestycji. Dokonano tego w trakcie realizacji zadań rocznych. Przyjęty w roku 1960 plan wspólnych inwestycji komunalnych na lata 1961--1965 przewidywał: W dziedzinie potrzeb w o d o c i ą g o w o - k a n a l i z a c y j n y c h : a) Rozbudowę sieci wodociągowej oraz budowę nowych magistrali wodnych. Zamierzenia te uzasadniono koniecznością zapewnienia wody m. in. dla osiedli mieszkaniowych "Grunwald" i "Jeżyce". Przyjmowano, że koszt tych inwe

* Zakłady pracy zostały zobowiązane do przedstawienia swych perspektywicznych i bieżących potrzeb na usługi komunalne dopiero w 1%1 Tstycji wyniesie około 50 min zł (łącznie z dodatkowym podłączeniem do sieci wodociągowej rejonów i posesji dotychczas nie zwodociągowanych). W kosztach zaplanowanych przedsięwzięć miały uczestniczyć w J/o Rada Narodowa i te zakłady pracy, które wykazują wzrost zapotrzebowania na dostawę wody z wodociągów miejskich. Tak przyjęte propozycje okazały się niezupełnie słuszne, ponieważ planowane inwestycje dotyczyły głównie urządzeń wodociągowych dla ludności miasta. b) Dokończenie budowy starego ujęcia wody. Koszt tej inwestycji realizowanej od 1954 r. wynosi łącznie 123 min zł, z czego na lata 1961-1965 planowano 43,5 min zł. Środki Rady Narodowej miały wynieść tylko 10 min zł, a udział zakładów i przedsiębiorstw w związku z nie spłaconymi zaległościami z lat poprzednich - 33,5 min zł. c) Rozpoczęcie budowy nowego ujęcia wody z realizacją pierwszego etapu budowy na koniec roku 1966. Łączny koszt przedsięwzięcia ma wynieść 169,5 min zł, z czego w latach 1963-1965 planowano wydatkować 106,4 min zł.

Docelowy koszt tej inwestycji ma wynieść około ćwierć miliarda zł. Według przeprowadzonych obliczeń, jednostki gospodarcze miały partycypować kwotą 63,6 min zł jeszcze w latach 1961-1965. Tak wysoki udział zakładów pracy uzasadniono' niewystarczającą ilością środków inwestycyjnych Rady Narodowej i chęcią zrównoważenia tej dysproporcji w latach 1966-1967. d) Rozpoczęcie budowy centralnej oczyszczalni ścieków. Udział jednostek gospodarczych miał wynieść 60 min zł, a z tego w latach 1963-1965 - około 25 min zł.

e) Rozbudowę sieci kanalizacyjnej i budowę kolektorów: prawobrzeżnego, podolańskiego, nadolnickiego , swarzędzkiego , dolnowildeckiego, strefy górnej i innych o łącznej długości 40 km. Planowana wielkość nakładów miała wynieść prawie SO min zł, z czego tytułem partycypacji zamierzano uzyskać 37,5 min zł.

O Modernizację istniejącej przepompowni i oczyszczalni ścieków kosztem około' 15 min zł. Na realizację tej inwestycji zaplanowano tylko środki własne Rady Narodowej.

W dziedzinie potrzeb k o m u n i k a c y j n y c h I d r o g o w y c h : a) Budowę mostów przez Wartę (trasa chwaliszewska) oraz realizację kilku fragmentów samej trasy kosztem około 150 min zł. Środki Rady Narodowej określone zostały na sumę 60 min zł i w takiej samej wielkości miały uczestniczyć zainteresowane zakłady pracy. Niedobór środków w wysokości 30 min zł zamierzano pokryć z subsydiów rządowych. b) Budowę ul. Starołęcikiej (kontynuacja trasy Podwale) kosztem 42 min zł. Środki inwestycyjne miały składać się w 5ff/o z budżetu Rady Narodowej i w J/o od zainteresowanych jednostek gospodarczych. c) Dokończenie budowy zajezdni tramwajowej przy ul. Głogowskiej kosztem 26,8 min zł, z czego Rada Narodowa zamierzała finansować inwestycję sumą 19,7 min zł, a zakłady pracy - 7,2 min zł. d) Budowę linii tramwajowej wzdłuż ulic: Winogradyi Wołyńska kosztem 8,3 min zł z tym, że udział jednostek gospodarczych szacowano na sumę 3,3 min zł.

e) Budowę trafostacji zasilających w energię elektryczną sieć tramwajową i trolejbusową kosztem około 5 min zł, z czego udział jednostek gospodarczych szacowano na 1,5 min zł.

Czesław Kołodziejczakf) Budowę ulic: Podwale, Grochowskiej i Wołyńskiej (kontynuacja z lat poprzednich) kosztem około 11 min zł, z tego na środki pozabudżetowe miało przypaść 4 min zł. Niezależnie od wymienionych tu tytułów inwestycyjnych, zamierzano w ramach specjalnie przyznanych środków wybudować ul. Dolną Wildę w związku z projektowanym zamknięciem ul. Dzierżyńskiego. Koszt całej inwestycji miał wynieść 90 min zł, z czego w latach 1961-1965 zamierzano wydać 45 min zł. Na posiadany przez Radę Narodową limit środków inwestycyjnych na lata 1961-1965 w wysokości 362,7 min zł na inwestycje wspólne przypada 288,9 min zł. Jest rzeczą oczywistą, że część środków inwestycyjnych (około *}» musi być przeznaczona na inwestycje własne przedsiębiorstw, zakupy, dokumentacje i te inwestycje, co do których nie przewiduje się udziału partycypacyjnego, np. oświetlenie miasta itp. Przyjęty szacunkowo udział jednostek gospodarczych w wysokości 281,1 min zł okazał się nierealny. Po otrzymaniu zapotrzebowania ze strony jednostek gospodarczych na usługi gospodarki komunalnej ustalono nowe proporcje nakładów na wspólne inwestycje komunalne. Nastąpiło to jednak już po uchwaleniu założeń planu gospodarczego na lata 1961-1965. Skorygowany plan wspólnych zamierzeń inwestycyjnych obrazuje tabela nr 2. Analiza inwestycji komunalnych Rady Narodowej wykazała, że: a) Rzeczywisty udział zakładów pracy w kosztach budowy inwestycji komunalnych miasta jest niewielki i odbiega znacznie od istniejących możliwości wynikających z uchwały Rady Ministrów nr 72a. Mimo uzyskania jednak w latach 1961-1962 z tytułu partycypacji 12,8 min zł (na 31,5 min zł planowanych) okazało się, że i te iszczupłe środki nie były w całości wykorzystane na działalność inwestycyjną i w postaci nadwyżki budżetowej przechodziły na rok następny. b) Realizacja zadań inwestycyjnych w latach 1961-1962 wykazała ponadto, że znaczna ilość środków inwestycyjnych planowanych pierwotnie na "czyste" inwestycje nie została wykorzystywana, a w związku z tym zwiększono wydatki na tak zwane zakupy inwestycyjne, dokumentację techniczną I Inne.

c) Po przeprowadzeniu korekty planu inwestycyjnego gospodarki komunalnej na lata 1963-1865 przewiduje się zwiększenie nakładów na budowę nowego ujęcia wody i trasy chwaliszewskiej . Szczupłość własnych środków inwestycyjnych Rady Narodowej zmusiła do rezygnacji z rozpoczęcia budowy centralnej oczyszczalni ścieków w latach 1961-1965, natomiast jak najbardziej uzasadniona jest próba włączenia do planu gospodarczego na lata 1964-1965 budowy stacji obsługi autobusów dla Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego.

W związku z omawianym zagadnieniem konieczna staje się próba dokonanIa oceny form i metod współdziałania właściwych organów Rady N arodowej i zainteresowanych jednostek gospodarczych. Obowiązujące akty prawne nie przypadkowo wprowadzają zasadę opracowywania założeń dla wspólnych inwestycji z udziałem zainteresowanych jednostek gospodarczych. Praktyczna realizacja uchwał w Poznaniu w odniesieniu do wspólnych inwestycji wyglądała w ten sposób, że w oparciu o pokomunalnej

Tabela 2 ZESTAWIENIE WSPÓLNYCH NAKŁADÓW INWESTYCYJNYCH NA GOSPODARKĘ KOMUNALNĄ

Wielkość nakładów ogółem Wielkość nakładów w latach 1961 -1965 1956- 1961 -1965 1961 1962 1963 1964'" 1965 '8 1960 Lp Nazwa tytułu wyinwestycyjnego a,lJ; kowy- na nie wy- wy- sko- sko- skov N ko- plan plan ko- plan ko- plan rygo plan rygo plan rygo - N skom nanie nanie nani « wany wany wany R rygowane i 1 ! i 2. 1 3 4 5 I 6 7 1 8 1 » I 10 I 11 12 I 13 I 14 I 15 i Rozbudowa sieci O 19,7 42, l 23,8 6,8 6,7 7,0 5, l 6, l 4,2 10,0 4,8 12,3 3,0 wodociągowej R 19,7 23,3 23,0 4,5 6,4 4,5 5, l 4,0 4,2 7.3 4,3 5,0 3,0 (w tym magistr.) P - 16,8 0,8 2,3 0,3 2,5 2, l 2, l - 2,7 0,5 7,2 2 Rozbudowa sieci O 21,8 50,7 26,2 5,6 5, l 5,0 4,3 10,0 8,8 16,7 5,C 13,4 3,0 kanalizacyj nej R 21,8 27,2 14, l 3,5 5, l 2, l 1,4 3,5 1,6 10,7 3,0 7,4 3,0 P - 23,5 14,2 2, l 2, l 2,9 2,9 6,5 7,2 6,0 2,0 6,0 - 3 Rozbudowa O 61,6 49,6 48,3 12,9 12,7 12,0 10,9 10,5 12,2 14,2 12,5 - starego ujęcia R 56,7 12,4 24,3 6,9 10,9 5,5 9, l - 4,3 - - - - wody P 4,9 37,2 26,2 6,0 4,0 6,5 1,8 10,5 7,9 14,2 12,5 - - 4 Budowa nowego O - 86,0 113,2 - - - - 14,0 13,5 35,0 43,0 37,0 56,7 ujęcia wody R - 42,0 84,0 - - - - 14,0 13,5 16,0 35,3 12,0 35,2 P - 44,0 29,2 - - - - - - 19,0 7,7 25,0 21,5 5 Budowa O - 53,2 - - - - - 13,8 - 18,4 - 21,0 - oczyszczalni R - 28,0 - - - - - 10,0 - 10,0 - 8,0 - ścieków™ P - 25,2 - - - - - 3,8 - 8,4 13,0 - 6 Modernizacja O - 9,8 10,7 - - - - - - 5,0 5,0 4,8 5,7 lewobrzeżnej R - 9,8 5,7 - - - - - 5,0 4,0 4,8 1,7 przepompowni P 5,0 - 1,0 4, l - - - - - - - - - - 7 Budowa Trasy O - 72,0 54,4 - - 8,0 5,5 20,7 12,9 21,3 18,0 22,0 18,0 Chwaliszewskiej R - 42,0 32,5 - - 8,0 5,5 10,7 10,3 11,3 6,5 12,0 10,2 P - 30,0 21,9 - - - - 10,7 '2,6 10,0 11,5 10,0 7,8 8 Budowa ulicy O - 40,0 40,7 0,8 0,2 5,5 5,5 12,0 6,0 13,7 14,0 8,0 15,0 Staro1ęckiej R - 23,0 23,8 0,8 0,2 5,5 5,5 5,0 2, l 8,7 9.0 3,0' 7,0 P - 17,0 16,9 - - - - 7,0 3,9 5,0 5,0 5,0 8,0 9 Budowa ulicy O - 45,0 - - - - - - - 20,0 25,0 - - Dolna Wilda 1 " R p - 45,0 - - - - - - - 20,0 - 25,0 - 10 Budowa O 18, l 26,8 24.6 10,8 10 8 13,0 11,0 3,0 2,8 - - - - zajezdni R 18, l 19,8 22,4 10,8 10,8 9,0 10,0 - 1,6 - - - - tramwaj owej P - 7,0 2,2 - - 4,0 1,0 3,0 1,2 - - - - 11 Budowa linii O 18,5 5,5 5, l - - 0,5 03 5,0 4,8 - - - - tramwaj owej R 13,5 3,5 4,5 - - 0,5 0,3 3,0 4,2 - - - - P 5,0 2,0 0,6 - - - - 2,0 0,6 - - - - 12 Budowa O 5,3 4,9 5,2 l, l l, l 1,9 0,9 1,9 1,5 - 1,7 - - trafostacji R 5,3 3,4 4,7 1,1]; l, l 0,4 0,9 1,9 1,4 - 1,3 - - p - 1,5 0,5 - - 0,5 - - O, l - 0,4 - - 13 Budowa stacji O - - 13,0 - - - - - - - 3,0 - 10,0 obsługi R - - 9.0 - - - - - - - 2,0 - 7,0 autobusów P - - 4.0 - - - - - - - 1,0 - 3,0 14 Budowa ulic O 20,0 20,7 10,7 8,2 8,2 2,5 2,5 (Podwale, Grocho- R 20,0 7,0 10,0 5,0 8,2 2,0 1,8 wska Wołczyńska) P - 3,7 0,7 3,2 - 0,5 0,7 - - - - - - 15 Razem O 175,0 496,3 375.9 46,2 44,8 55,4 46,0 97,0 66,7 154,4 107,0 143,4 111,4 inwestycje R 165, l 243,4 258,0 32,6 42,7 37,5 39,6 52, l 43,2 69,3 65,4 52,2 67, l wspólne P 9,9 252,9 122,2 13,6 6,4 17,9 6,4 44,9 23,5 85,0 41,6 91,2 44,3

Czesław Kołodziejczak

Tabela 2 (c. d.)

, Wielkość nakładów ogółem Wielkość nakładów w latach 1961-1965 .

1956 1961-1965 1961 1962 1963 1964 r [ 1965 'c 1960 N azwa tytułu S wyLp. )J koinwestycyjnego wy- wy- wy- sko- sko- skoN nanie N ko- plan sko- plan ko- plan ko- plan rygo- plan rygo plan rygo1 nanie nanie nanie wany wany wany rygowane l j 2 I 3 I 4 5 6 7 I 8 9 10 li 12 ] 13 14 15 16 Dokumentacja O 18,9 38,6 49,7 10,6 14,0 11,6 13,3 6,5 9,5 3,6 6,5 9,5 3,6 i zakupy R 18,9 38,6 49,7 10,6 14,0 11,6 13,3 6,5 9,5 3,6 6,5 6,3 6,4 P 17 Inwestycj e bez O 23,4 38,3 44,8 12,4 11,8 12,0 12,0 13,0 4,9 9,0 3,0 5,0 6,0 udziału jednostek R 23,4 38,3 44,8 12,4 11,8 12,0 13,0 4,9 9,0 3,0 5,0 6,0 6,0 gospodarczych P 18 Inwestycj e własne O 30,4 42,4 54,6 13,5 17,5 13, l 18, l 17,8 9,6 3,0 4,5 5,0 5,0 przedsię biorstw R 30,4 42,4 54,6 13,5 17,5 13.1 18, l 17,8 9,6 3,0 4,5 5,0 5,0 gosp. komunalnej p 19 Razem inwestycje O 72,3 119,3 149,3 36,5 43,5 36,7 44,3 19,2 28, l 9,6 16,0 17,3 17,4 bez udziału jed- R 72,3 119,3 149,3 36,5 43,5 36,7 44,3 19,2 28, l 9,6 16,0 17,3 17,4' nostek gospodarczych p 20 Czyny O 12, l 151,2 159,2 2,2 2,2 12,0 20,0 41,5 46,0 45,5 44,7 50,0 46,3 społeczne p 2,3 12,2 15,0 0,5 2,5 4,8 5,0 5,0 4,7 4,7 S 9,8 139,0 .144,2 2,2 1,7 9,5 15,2 36,5 41,0 40,8 40,0 50,0 46,3 21 N akłady na D 78,3 227,4 369, l 45,7 54, l 63,0 85,0 31,0 75,0 43.0 75,0 44,7 80,0 remonty R 86,7 203, l 204, l 59,6 56,2 32,8 30,0 45,2 51,0 32,6 34,0 32,9 32,9 kapitalne B 99,0 345,5 325,2 50,7 45,7 66,0 64,8 71,2 63,0 75,9 70,0 81,7 81,7 22 Ogółem nakłady O 523,4 1542,8 1582,8 240,9 246,5 265,9 290, l 305, l 329,8 360,9 346,7 370,0 369,7 na gospodarkę B, 503,7 1150,9 1316,4 225, l 238,4 238,5 268,5 223,7 265,3 234,8 265, l 228,8 279, l komunalną pe 19,7 391,9 266,4 15,8 8, l 27,4 21,6 81,4 64,5 126, l 81,6 141,2 90,6a Ze względu na brak dokumentacji technicznej i ograniczenie środków inwestycyjnych realizację zamierzenia przesuwa się na lata po r. 1965. b Ze względu na brak dokumentacji technicznej i wstrzymanie przewidywanej dotacji z resortu Ministerstwa Przemysłu Ciężkiego realizacja zamierzenia będzie mogła być podjęta w następnym planie gospodarczym 1966 - 70. c Zgodnie z uchwałą KERN rozpoczęcie inwestycji nastąpi w 1965 r, kwotą 10 min zł, a zakończenie w r. 1966 dalszym nakładem 15 min zł. * W stosunku do r. 1964 zawarto umów partycypacyjnych na kwotę 19 min zł. W wyniku decyzji Komisji Planowania przy Radzie Ministrów faktycznie otrzymano 16,9 min zł. Powyższe spowoduje odpowiednie zmiany w planie rzeczowym zamierzeń inwestycyjnych na lata 1964 - 65. e W tym wartość czynów społecznych bez pomocy państwa. Uwagi: W rubryce "Wyszczególnienie" w poz. 1-19 literami oznaczono: O - nakłady ogólne, R - nakłady rady narodowej, P - nakłady jednostek gospodarczych; w poz. 20: O - nakłady ogółem, P - pomoc państwa, S - wartość pracy społecznej; w poz. 21: I) - nakłady na drogi, R - nakłady na remonty urządzeń komunalnych przedsiębiorstw, B - nakłady na remonty budynków mieszkalnych; w poz. 22: jak w poz. 1-19. źródło: Plany gospodarcze Rady Narodowej m. Poznania na lata 1956 - 60, 1961 - 65 oraz dane zjednoczenia przedsiębiorstw komunalnych i komisji planowania gospodarczegosiadane rozeznanie włączono do planu gospodarczego poszczególne inwestycje komunalne, a następnie W miarę opracowywania dokumentacji przesyłano "zawiadomienia - umowy" o wielkościach przewidywanego udziału. W wyniku złej interpretacji przepisów prawnych obciążono limitami inwestycyjnymi niektóre jednostki gospodarcze nie zainteresowane w inwestycjach drogowo-komunikacyjnych, przyjęto bowiem za podstawę wzrost zapotrzebowania nakomunalnej

przewóz masy towarowej i wzrost zatrudnienia 9 . Nastąpiło także rozdrobnienie planowanych środków pozabudżetowych przez obciążenie obowiązkiem uczestniczenia w kosztach inwestycji zbyt dużej ilości jednostek gospodarczych w wysokości od 2 do 100 tys. złotych.- Niektóre jednostki gospodarcze obciążone obowiązkiem uczestniczenia w kosztach inwestycji komunalnych odwołały się do komisji arbitrażowej.

Tabela 3

ZESTAWIENIE ZAWARTYCH I WYSŁANYCH UMÓWPARTYCYPACYJNYCH (w tys. zł)

Planowana wielkość nakładów w tys. złotych na: Ilość urządzenia wod- -Kazem N azwa resortu p a rt y - ulice, drogi ne i kanalizacyj- kom unik icję centralnego cypan- i mosty ne tów 1963 1964 1965 1963 1964 j 1965 1963 1964 1905 1963 J 1964 11965 Przemysł ciężki 20 4020 6946 12425 1584 3753' 690 4398 7300 619010002 1799919313 Górnictwo i energetyka 7 X 218 1111 117 370 285 325 117 323 913 1228 Przemysł chemiczny 11 535 5145 7450 618 900 25 382 771 549 1535 6816' 8069 I Przemysł budownictwa 23 1065 1350 895 6468 10350 8578 392 1426 1102 7925 13126 10575 Przemysł drzewny i leśny 12 478 1%7 460 241 776 173 397 303! 892 1340. 763 Rolnictwo 6 118 60 65 212 32 57 46 215 329 46 Komunikacja 8 5390 3130 2340 1047 2777 1012 451 733 616 6888 6640 3968 Łączność 5 28 81 134 26 85 233 435 358 287 6011 492 Przemysł lekki 4 689 297 46 18 15 28 23 790 MI 320 Handel wewnętrzny 15 278 740 104 337 1886 645 1114 916 1260 2940 1020 Przemysł spożywczy 21 4960 15820 2050 257 1016 11 279 539 444 5496 17375 2505 Handel zagraniczny l 205 1161 51 29 134 101: 1395 185 101 Ministerstwo Spraw A y ewnętrznych 3 210 8 27 14 36 29 232 63 29 Ministerstwo Oświaty 2 114 90 21 71 35 58 47 [ 56 243 137 i Kultura i sztuka 10 37 317 2 108 423 32 22 79 177 1262 81 Gospodarka komunalna 2 18 60 12 54 43 30 114 43 Ministerstwo Finansów 2 13 2 10 7, 15 10 7 Sport i turystyka 2 1272 1611 2272 I 1611 Centrala urządzeń geologicznych l 30 62 213 12 98 74 243J 98 Ministerstwo Żeglugi l 64 64 Komitet Drobnej Wytwórczości 11 136 60 102 340 38 185 79 140 661; 139 Spółdzielczość 99 4577 6638 888 2825 25 987 635 456 1875 8037J 7119 Razem 256 19298 39331 35731 13174 25375 10349 8366 14239 11648 40839 78943 57728

* Podpisano umów na: 17830 23450 12580 8934 9639 8912 2085 488 28349 33497 21492 Źródło: Dane Zjednoczenia Przedsiębiorstw Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej (stan na dzień 111963 r.)

1 Jeżeli mOWl się o jednostkach gospodarczych zainteresowanych inwestycjami komunikacyjno-drogowymi, to rozumie się przez to zakłady i przedsiębiorstwa, które będą daną trasą drogową przewozić swoje towary lub pracowników, a więc przede wszystkim zakłady położone w bezpośrednim sąsiedztwie budowanej drogi. W praktyce wygląda to tak, że udział w projektowanej budowie trasy starołęckiej ze strony takich zakładów pracy; jak: Poznańska Fabryka Maszyn Żniwnych, "Stomil", Zakłady Elektrotechniczne, Fabryka Korków, Instytut Maszyn Rolniczych, Zakłady J ajczarsko- Drobiarskie i szereg innych obciążone zostały udziałem w wysokości od 5 do lm tys. zł. Przy budowie trasy chwaliszewskiej obciążono udziałami zakłady pracy położone w dzielnicy Grunwald i Jeżyce, nie wykazujące żadnego zainteresowania tą inwestycją.

Czesław Kołodziejczak

Brak konsultacji w okresie zbierania informacji o wielkości zapotrzebowania na usługi komunalne 'przez Zjednoczenie Przedsiębiorstw Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej spowodowało między innymi, że niektóre zakłady wystąpiły z wygórowanymi żądaniami i zaczęły je korygować dopiero po otrzymaniu umów partycypacyjnych. Próba sprostowania mogłaby spowodować poważne następstwa, np. dodatkowe obciążenia jednostek już obciążonych. N a uwagę zasługuje równIe z fakt obciążenia kosztami inwestycji wielu małych zakładów, a przede wszystkim zakładów spółdzielczych. Jeżeli przyjmiemy, że ostateczna wielkość środków inwestycyjnych ze strony jednostek gospodarczych w inwestycjach gospodarki komunalnej w ciągu lat 1961-1965 wyniesie około 100 min zł, dojdziemy do wniosku, że koniecznością staje się zorganizowanie komórki miejskiej, która zajęłaby się jedynie sprawami partycypacji.

Makieta mostu Chrobrego na trasie chwaliszewskiej (w budowie). Projektant mgr inż.

Andrzej Rawecki przy współudziale mgr inż. aren. Włodzimierza Staniszewskiego i zespołu (por. art. obok).