TADEUSZ

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1963.07/09 R.31 Nr3

ŚWITAŁA

REDAKTORZY "KRONIKI" W LATACH 1923-1960

ZYGMUNT ZALESKI REDAKTOR NACZELNY (1 I 1923 - 31 VIII 1939)

ZYG MUNT Zaleski urodził się 15 stycznia 1894 roku w Gozdaninie koło Mogilna. Eto gimnazjum uczęszczał w latach 1906-1914 w Gnieźnie i tam uzyskał świadectwo dojrzałości. Już na ławie gimnazjalnej zdradzał nieprzeciętne zdolności organizacyjne i zapał do pracy w tajnych kalkach szkolnych. W latach 1914-1918 studiuje ekonomię polityczną i prawo na uniwersytetach w Kolonii, Wrocławiu i Berlinie. Równocześnie bierze czynny udział w życiu akademickim polskich studentów. Kiedy W roku 1918 rozpoczął przygotowania do egzaminu doktorskiego na wydziale prawno-ekonomicznyin w Berlinie, dobiegła go wieść o wybuchu powstania wielkopolskiego. Przerywa niezwłocznie studia i przenosi się do Poznania. Kilka tygodni temu w dniu 3 grudnia 1918 roku uczestniczy w Sejmie Dzielnicowym w Poznaniu jako delegat Polonii wrocławskiej. Zgłasza wtedy wniosek o utworzenie uniwersytetu w Poznaniu. Po wypędzeniu Prusaków z Poznania organizuje związek akademików-Polaków. Równocześnie redaguje pismo akademickie "Brzask". Jako członek Rady Pracy i Komisji Płac przy Ministerstwie b. Dzielnicy Pruskiej brał udział w rozstrzyganiu najważniejszych problemów socjalnych owego czasu i przyczynił się do uruchomienia Wydziału Rozjemczego dla Spraw Płacy i Pracy, któremu długi czas przewodniczył. W dniu 1 grudnia 1920 roku obejmuje kierownictwo Urzędu Statystycznego m. Poznania. Wznawia miesięcznik źródłowy pl. "Wiadomości Statystyczne m. Poznania" oraz organizuje wydawnictwo pl. "Rocznik Statystyczny m. Poznania" (1921). Poza tyim Zygmunt Zaleski redaguje roczne sprawozdania z działalności Zarządu Miejskiego, które wydawano w Poznaniu od roku 1931, oraz "Orędownik Zarządu Miejskiego". Później bierze czyrmy udział w zjazdach statystyków miejskich i prowadzi pionierską akcję (przez swoje referaty) na rzecz statystyki mieszkaniowej i ruchu ludności. W latach 1934-1936 pracował jako współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Statystycznego w Warszawie, będąc od dawna członkiem Państwowej Rady Statystycznej przy Głównym Urzędzie Statystycznym.

Wszechstronna i szczegółowa znajomość życia zbiorowego miasta pozwala mu z łatwością obejmować coraz szerszy zakres zadań i obowiązków na stanowisku działacza samorządowego, a także wnikliwego badacza przeszłości Poznania. Obok pracy w Urzędzie Statystycznym kieruje także działem prasowym, sprawami przemysłu, a przede wszystkim Wydziałem Kultury i Sztuki oraz Wydziałem Szkolnym. Zygmunt Zaleski był także organizatorem Muzeum Miejskiego, do którego przeniesiono z poronińskiej Harendy pracownię Kasprowiczowską. W roku 1935 z inicjatywy Zaleskiego i pod jego kierownictwem powołano do życia Towarzystwo Literackie i rozpoczęto wydawanie "Rocznika Kasprowiezowskiegto" - jako jedynego tego rodzaju wydawnictwa w Polsce.

Tadeusz

Świtała

Doceniając znaczenie pracy kulturalnej w Poznaniu, Zaleski przyczynił się walnie do powstania w pałacu Działyńskich siedziby Zrzeszenia Związków Artystycznych i Kulturalnych oraz zainaugurował "czwartki literackie". Wybrany w roku 1931 radcą miejskim na lat 12, przewodniczył w komisjach: Teatralnej, Majątku i Długu, w Radzie Szpitalnej, w Komisji dla Nagród Literacko-Artystyaznych im. Jana Kasprowicza, w Komisji Oświatowej i in, Był decernentem Targów Poznańskich, wiceprezesem Zarządu Ogrodu Zoologicznego, członkiem Komisji Historycznej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i in. Osobna karta należy się jego działalności w Towarzystwie Miłośników Miasta Poznania, którego był długoletnim prezesem, a zwłaszcza jego działalności na stanowisku redaktora naczelnego "Kroniki Miasta Poznania", wydawanej dzięki jego staraniom. Ogłosił w "Kronice" około 9.0 własnych rozpraw i esejów. Poza tym ap-raeował w oddzielnych publikacjach wiele zagadnień związanych z historią i życiem miasta Poznania, jak. np. Dzieje Banku Ubezpieczeń " Vesta" (1923); Przewodnik po ratuszu poznańskim (1924), Rzeźnia miejska i targowica zwierzęca (1925); Nazwy ulic w Poznaniu (1926); Zbiór statutów miejskich (1926); Wolny Cech Krawiecki w Poznaniu (1927); Bractwo Krawieckie Chwaliszewskie (1927); Walka Z pożarami w Poznaniu 1877-1927 (1928); Przewodnik po Poznaniu (1927 i 1929); Biblioteka Radziecka (1929); Biblioteka Jana Kasprowicza w Muzeum Miejskim (1920); Cech Szewski w Poznaniu (1932); i wiele innych. Z okazji Powszechnej Wystawy Krajowej przygotował Księgą Pamiątkową.

W listopadzie 1937 reku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych mianowało Zygmunta Zaleskiego tymczasowym wiceprezydentem miasta Poznania. Stanowisko to objął w dniu 30 grudnia 1937 roku i piastował je do czasu wyjazdu z Poznania w sierpniu 1939 roku. Krótko po oipiusziczeniu Poznania, gdzie pracował z poswlęceniem z górą 20 lat, Zymunt Zaleski umarł na tułaczce. Miejsca jego śmierci nie ustalono.

KAZIMIERZ RUCINSKI REDAKTOR (1 I 1923 - 31 XII 1926) Kazimierz Ruciński urodził się dnia 21 grudnia 1873 roku w Poznaniu i całe niemal życie związany był z Poznaniem, zwłaszcza, z jego budownictwem, życiem artystyczno-kiulturalnym i historią miasta, którą się żywo interesował. Studia w zakresie architektonicznym odbywał w Berlinie (Charlottenburg), Monachium, Dreźnie i Wiedniu. Po uzyskaniu dyplomu pracował w Poznaniu jako inżynier-architelkt, projektując i nadzorując budowę wielu budynków w Poznaniu i na prowincji (m. in. pałac w Górznie, kamienicę Wleklińskich przy ul. Zwierzynieckiej w Poznaniu, siedzibę ss. elżbietanek w Kościanie, kaplicę cmentarną na Dębeu w Poznaniu). Brał żywy udział w życiu artystycznym. Przed pierwszą wojną światową przez długie lata piastował wysokie godności, szczególnie w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych. Żywo zajmował się historią oraz architekturą Pfoznania i regionu wielkopolskiego, opracował i wydał m. in. Dwory i pałace wielkopolskie. W rdku 1920 zaczął pracę w Zarządzie Miejskim w Poznaniu na stanowisku decernenta Wydziału Budownictwa Naziemnego. W okresie tym rozwijał bardzo żywą działalność, współdziałając III;. in. od 1921 roku w rozwoju i rozbudowie Targów Poznańskich. Pod jego kierownictwem sporządzono projekty i prowadzono budowę licznych obiektów targowych. Poważny był jego udział w przygotowaniu Powszechnej Wystawy Krajowej (1929), jak i powstawaniu wielu wzniesionych przez miasto budowli: b. Hotel "Polonia" przy ul. Grunwaldzkiej i budynki mieszkalne przy Rolnej, Głogowskiej, Dzierżyńskiego, Kościuszki, Rybakach, J arochowskiego.

W reku 1922 opracował Przewodnik po Poznaniu. Kazimierz Ruciński był jednym ze współzałożycieli "Kroniki m. Poznania" i zamieścił w niej kilka swych prac.

Po opuszczeniu stanowiska radcy budownictwa miejskiego (1932) brał nadal żywy udział w pracach komisyj: budownictwa, kultury i sztuki, oraz projektował i prowadził wiele budowli w Poznaniu. W grudniu 1939 roku na kilka godzin przed deportacją udało mu się zbiec wraz z rodziną do Warszawy. Tutaj pozostał do lata 1940 roku, po czym przeniósł isię z żoną i córką do Lublina, gdzie pracował jako urzędnik Ubezpieczalni Społecznej do czerwca 1944 roku. Wobec zbliżającej się klęski Niemiec powrócił z żoną i córką do Warszawy, by być bliżej Poznania. W czasie powstania warszawskiego wywieziony zosltał do obozu śmierci Sachsenhausen - Oranienburg, gdzie przebywał przez kilka tygodni w tzw, rewirze (barak ozdrowieńców) po przebyciu ciężkiego zapalenia płuc. Jak opowiadają naoczni świadkowie, przez cały czas pobytu w obozie na kawałkach papieru kreślił plany rozbudowy Poznania oraz przebudowy katedry, projektując już wtedy przywrócenie jej gotyckiego charakteru. W dni u 15 lutego 1945 roku Kazimierz Ruciński razem z innymi wlęznlami wywieziony został do Bergen - Belsen. Od tego dnia wszelki ślad po nim zaginął.

ANDRZEJ WOJTKOWSKI REDAKTOR (1 I 1923 - 31 XII 1924)

Andrzej Wojtkowski urodził isię 20 listopada 1891 roku. Maturę zdobył w gimnazjum ostrowskim w roku 1912, po czym odbywał studia filologiczne i historyczne na Uniwersytecie Berlińskim. Doktorat filozofii uzyskał na U niwersytecie Poznańskim w roku 1921. W latach 1919-1923 pracował zawodowo jako archiwista, potem do końca roku 1925 jako wykładowca w uniwersytecie ludowym w Dalkach, a od roku 1928 był dyrektorem Biblioteki Raczyńskich. W roku 1930 uzyskał Stopień docenta Uniwersytetu Poznańskiego. W listopadzie 1939 roku został wysiedlony do tzw. Generalnej Guberni. Zebrane w ciągu dwudziestolecia międzywojennego w kraju i za granicą maiteriały źródłowe oraz części bibliografii historii Wielkopolski złożył Wojtkowski w Archiwum Państwowym. Padły one pastwą pożaru w czasie działań wojennych w roku 1945. Od października 1944 roku pełni W ojtkowski obowiązki profesora nadzwyczajnego historii nowożytnej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, a cd roku 1945, po rozszerzeniu habilitacji na historię kul tury polskiej, jest profesorem zwyczajnym, tego przedmiotu. W dniu 1 października 1962 roku profesor Andrzej Wojtkowski przeszedł na zasłużoną emeryturę.

Prace naukowe A. Wojtkowskiego dotyczą historii Poznania, Wielkopolski, Pomorza i Mazur oraz stosunków polsko- krzyżackich.

Wiele pracował społecznie: w gimnazjum i na uniwersytecie berlińskim, w tajnych organizacjach samokształceniowych. W okresie międzywojennym krzewił czytelnictwo i prowadził walkę z alkoholizmem. W czasie okupacji wykładał historię w tajnych kompletach. Po wyzwoleniu był aktywnym działaczem ruchu obrońców pokoju (w r. 1949 uczestniczył w międzynarodowym kongresie obrońców pokoju w Pradze). W latach 1952-1956 był posłem na Sejm. Został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

KAZIMIERZ KACZMARCZYK REDAKTO R (1 I 1924 - 31 XII 1926)

Kazimierz Kaczmarczyk urodził się 3 lutego 1878 roku w Wiśniczu Starym pow. Bochnia, w rodzinie chłopskiej. Szkołę ludową ukończył w Wiśniczu Starym i Nowym, do gimnazjum uczęszczał w Bochni, z którego w roku 1896 został wydalony za prenumerowanie "Przyjaciela Ludu". Po ukończeniu gimna

Tadeusz

Świtałazjum w Podgórzu wpisał się na Wydział Filozoficzny (historia) Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, gdzie obok nauki oddawał się pracy społecznej jako członek stowarzyszeń oświatowych. W roku 1909 uzyskał stopień doktora filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W latach 1901-1920 był adiunktem Uniwersytetu Jagiellońskiego 1 archiwariuszem Archiwum Akt Dawnych w Krakowie W roku 1919 pełnił obowiązki archiwisty Archiwum Skarbowego w Warszawie. W roku 1920 przeniósł się do Poznania i objął stanowisko wicedyrektora, a od roku 19215 dyrektora Archiwum Państwowego. Jego badania archiwalne zostały wykorzystane w związku ze staraniami o przyznanie Polsce odszkodowań z tytułu zniszczeń mienia polskiego w Wielkopolsce i na Pomorzu. Jako ekspert wziął udział w rokowaniach archiwalnych w Berlinie w 1925 roku, a jako delegat w rokowaniach archi walnych z Austrią w latach 1930-1932. W roku 1929 wybrany został członkiem korespondentem, Polskiej Akademii Umiejętności, a w roku 1939 członkiem Honorowym Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków w Krakowie i Polskiego Towarzystwa Historycznego w Warszawie. W roku 1939 uwięziony został przez hitlerowców i deportowany do Ostrowca Świętokrzyskiego. W roku 1940 otrzymał zajęcie w Archiwum Państwowym w Krakowie, a w roku 1944/45 opiekował się archiwaliami wywiezionymi z Warszawy do Częstochowy pp powstaniu warszawskim. W tym czasie wykładał także nauki pomocnicze historii (paleografia, dyplomatyka, archiwistyka) w Tajnym Uniwersytecie Ziem Zachodnich w Częsltochowte.

Po wyzwoleniu wrócił w roku 1945 do Poznania i objął kierownictwo spalonego Archiwum Państwowego. Po raz drugi w życiu przystąpił do zbierania archiwaliów wywiezionych na prowincję, do organizowania archiwumi. Wystarał się o nowy gmach, który odbudował i stworzył w nim ruchliwą placówkę naukową. W roku 1946 był wiceprezesem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, a od roku 1947 przewodniczącym Wydziału Historii i Nauk Społecznych Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W roku 1950 stał na czele grupy specjalistów przeprowadzających ekspertyzę archiwaliów podlegających rewindykacji w Czechosłowacji. Do ważniejszych prac naukowych prof. dr Kaczmarczyka należą: Księga przyjęć do prawa miejskiego w Krakowie 1392-1506 (1913), Akta radzieckie poznańskie 1434-1506 (1925, 1931, 1948, tom I -VI), Liber scabinorium veteris civitatis Thoruniensis 13G3-1428 (1936), Księga ziemska poznańska 1401-1407. Zebrał około 1000 odpisów dokumentów do wydawnictwa Prawa i przywileje ra. Poznania 1257-1793. Cały ten zbiór zaginął w 1945 rofcui. Od kilku lat pracuje nad archiwami wiejskimi od wieków średnich do najnowszych. W roku 1957 prpf. K. Kaczmarczyk odznaczony został Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W roku 1958 otrzymał tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego.

BRONISŁAW WIETRZYCHOWSKI REDAKTOR ODPOWIEDZIALNY (1 I 1936 - 31 VIII 1939) Bronisław Wietrzychowski urodził się w rodzinie chłopskiej Augusta i Agnieszki Sepetowskiej dnia 1 marca 1881 roku w J amielniku pow. Lubawa na Pomorzu. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości B. Wietrzychowski zapisuje się na studia filozoficzne i ekonomiczne w Berlinie. Studiuje również w Królewcu i Wrocławiu. Kończy je w czerwcu 1918 roku, uzyskując stopień doktora filozofii i ekonomii na uniwersytecie we Wrocławiu. Po krótkiej praktyce w bankach wrocławskich B. Wietrzychowski wraca do kraju i podejmuje pracę w Banku Związku Spółek Zarobkowych w Poznaniu,gdzie pracuje do roku 1924, jako kierownik jednego z oddziałów miejskich Następnie B. Wiatrizyohowski usamodzielnia się jako dzierżawca tartaku we Wrześni. Przedsiębiorstwo zastaje zlikwidowane w roku 1931, a B. Wietrzychowski rozpoczyna działalność w Wydziale Kultury. Zarządu Miejskiego w Poznaniu. Od 1 lipca 1936 roku był referendarzem!.

Bliskie kontakty służbowe z Zygmuntem Zaleskim sprawiły, że Wietrzychowski stopniowo wciągał się do prac redakcyjnych w "Kronice". Rozpoczyna regularnie pisać od roku 1935, a od dnia 1 stycznia 1936 roku obejmuje funkcje sekretarza i redaktora odpowiedzialnego. W czasie okupacji pracuje jako urzędnik administracji szkolnej w Poznaniu.

Bezpośrednio po wyzwoleniu w roku 1945 dr B. Wietrzychowski jesft kierownikiem Arohiwum Miejskiego. Sterane zdrowie nie pozwala mu już na aktywną pracę społeczną i zawodową. Pod koniec roku 1949 Bronisław Wietrzychowski opuszcza placówkę i udaje się na zasłużoną emeryturę. Umiera dnia 19 lutego 1952 roku.

STANISŁAW STRUGAREK REDAKTOR ODPOWIEDZIALNY (1 I 1936 - 31 VIII 1939) Urodził się w Poznaniu dnia 21 marca 1911 roku 1 wychował w rodzinie urzędniczej b. uczestnika powstania wielkopolskiego. W roku 1930 ukończył Seminarium Nauczycielskie im. E. Estkowskiego w Poznaniu i objął posadę nauczyciela w Szkole Przygotowawczej imi. A. Mickiewicza. Zainteresowany folklorem wielkopolskim, Stanisław Strugarek występuje wraz z Julianem Benschem i Jerzym Młodziejowskim z cyklem regionalnych audycji w poznańskim radio. Folklorem interesuje się Strugarek także w oflagu w Dobiegniewie, gdzie został osadzony jako jeniec po klęsce wrześniowej 1939 roku. Tam właśnie opowiadał kolegcm-jeńcom ludowe opowieści i zdarzenia w poznańskiej gwarze. Po wyzwoleniu zaczął występować z doskonałymi monologami w klubie literackim "Kukułka Poznańska". Po trzyletniej pracy w Wydziale Kultury i Sztuki Miejskiej Rady N arodowej (1945-1947) Stanisław Strugarek rozpoczął działalność w Poznańskiej Rozgłośni Polskiego Radia. Wkrótce stał slię znany jako autor i wykonawca gawęd regionalnych i słuchowisk słowno-muzycznych, audycji z dziedzina historii obyczaju pl. "Kawiarnia pod uśmiechem", stanowiących dziś jedyne w swoim rodzaju archiwum anegdoty poznańskiej. Warto również podkreślić, że za opiekę nad kulturą ludową miasto Szamotuły przyznało St. Strugarkowi w roku 1960 Odznakę Honorową. W ostatnich latach Stanisław Strugarek aktywnie uczestniczy w ruchu współpracy Poznania z Koszalinem. Jest członkiem Prezydium Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich, popularyzatorem folkloru ziemi złotowskiej, Krajny i ziemi słupskiej, a przede wszystkim autorem niezwykle popularnych "listów z Poznania", nadawanych przez Rozgłośnię Koszalińską. W styczniu 1963 roku nadano w Koszalinie 250 audycję jego autorstwa. Miasto Koszalin odznaczyło go w roku 1959 Złotym Medalem Zasłużonego Działacza m. Koszalina. Stanisław Strugarek jest więc nie tylko zasłużonym twórcą radiowym, ale również ofiarnym i wszechsltronnym działaczem społecznym, otoczonym sympatią i szacunkiem w Poznaniu oraz w wielu miastach i wsiach Wielkopolski. Od ośmiu lat pełni obowiązki przewodniczącego Komisji Oświaty Dzielnicowej Rady Narodowej "Grunwald". Władze Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich mianowały go ostatnio opiekunem studenckiego ruchu młodzieży Ziem Zachodnich studiującej na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza. Za krzewienie wielkopolskiej kul tury muzycznej Zjednoczenie Polskich