WŁADYSŁAW DEWOR

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1962.10/12 R.30 Nr4

POZNAŃSKA SPÓŁDZIELCZOŚĆ MIESZKANIOWA

TRADYCJE POZNAŃSKIEJ SPÓŁDZIELCZOŚCI MIESZKANIOWEJ

FOCZĄTKI spółdzielczości mieszkaniowej w Poznaniu i województwie poznańskim sięgają jeszcze okresu zaboru pruskiego. W 1890 r. powstała najstarsza w Polsce Spółdzielnia Budowlana "Pomoc" w Poznaniu, która m. in. wybudowała gmach Teatru Polskiego. Spółdzielnia posiadała własny dom hotelowy, a nadwyżki przekazywała na potrzeby teatru. W następnych latach powstały spółdzielnie mieszkaniowe w Poznaniu, Gnieźnie, Kościanie, Obornikach, Ostrowie W1kp., Lesznie, Rawiczu, Szamotułach i Wo1sztynie. Po I wojnie światowej powstały dalsze spółdzielnie mieszkaniowe w Poznaniu, Międzychodzie, Krotoszynie, Zbąszyniu, Śremie i Wrześni.

N a obszarze miasta Poznania i województwa poznańskiego istniało do 1939 r. 17 spółdzielni mieszkaniowych, zrzeszających OK. 35CO członków, głównie urzędników. Spółdzielnie te posiadały 340 domów mieszkalnych, w tym 310 wybudowanych przed rokiem 1914, obejmujących 2594 przeważnie dużych, tj. 4, 5 i 6-izbowych mieszkań, wyposażonych w łazienki i centralne ogrzewanie. Pomimo usilnych starań i zabiegów spółdzielcze budownictwo mieszkaniowe nie uzyskało jednak odpowiednich do potrzeb środków finansowych. Państwo kapitalistyczne popierało przede wszystkim inicjatywę prywatną.

Wskutek tego warunki mieszkaniowe mas pracujących, pomimo dużych wysiłków działaczy spółdzielni mieszkaniowych, nie uległy zasadniczej poprawie. Sam bowiem fakt wybudowania kilku wzorowych osiedli mieszkaniowych w województwie i w Poznaniu przy ulicach Śniadeckich, Skrytej , Jasnej, Dąbrowskiego, Palacza, Czajczej i Dzierżyńskiego, nie zmienił trudnej sytuacji mieszkaniowej poznańskiej klasy robotniczej. Spółdzielnie na ogół nie zatrudniały najemnego personelu. Administracja domów oparta była na wzajemnej pomocy i pracy społecznej, wykonywanej dodatkowo przez członków spółdzielni poza godzinami pracy zawodowej. N ajwiększa Spółdzielnia Budowlana Polskich Urzędników Państwowych w Poznaniu, mająca swoją siedzibę przy ul. Śniadeckich 23 powstała w r. 1900, w 1939 r. posiadała 106 budynków: w Poznaniu 72 budynki, a w miastach prowincjonalnych (filie w Międzychodzie, Wronkach, Wągrowcu, Wrześni, Jarocinie, Pleszewie, Krotoszynie i Środzie) - 34 budynki z 855 mieszkaniami o 5457 izbach. Cała administracja spółdzielni spoczywała w rękach trzech członków zarządu i kilku urzędników. Dla prowadzenia administracji budynków mieszkalnych spółdzielnia zatrudniała 15 administratorów (7 w Poznaniu). Porządek w domach, klatkach schodowych, na podwórzach i ulicach utrzymywało 14 dozorców w Poznaniu i 8 w filiach. Czynsze były niskie: czynsz za mieszkanie jednopokojowe w Poznaniu wynosił 9,- zł, za dwupokojowe - 18,- zł, za trzypokojowe - 27,- zł, za czteropokojowe - 40,- zł miesięcz

Władysław Dewornie. Spółdzielnia Budowlana Polskich Urzędników Państwowych posiadała przeszło 13 ha terenów niezabudowanych, z których wiele nabyto od Urzędu Likwidacyjnego w r. 1929.

POLITYKA MIESZKANIOWA W LATACH 1945-1955

Okupacja hitlerowska w Polsce spowodowała, podobnie jak we wszystkich dziedzinach gospodarki narodowej, również i w spółdzielczości mieszkaniowej duże straty i zniszczenia. Spółdzielnie mieszkaniowe w Poznaniu straciły ogółem 1401 izb mieszkalnych o powierzchni użytkowej 25800 m 2 . Po wyzwoleniu reaktywowano w r. 1945 wiele spółdzielni. W dniu 28 grudnia 1948 r. w celu usprawnienia administracji i uzyskania obniżki kosztów eksploatacji nastąpiło połączenie dwunastu spółdzielni w Poznańską Spółdzielnię Mieszkaniową. Statut tak określał cele spółdzielni mieszkaniowych: a) dostarczenie członkom do użytkowania tanich, zdrowych i odpowiednio urządzonych mieszkań drogą samopomocy zbiorczej i przy poparciu instytucji państwowych, komunalnych i społecznych, b) zaspokojenie wspólnymi siłami kulturalnych potrzeb członków, c) propagowanie zasad współdziałania jako metody gospodarki społecznej. Spółdzielczość mieszkaniowa wniosła znaczny wkład w odbudowę zniszczonych w II wojnie światowej budynków. Spółdzielnie należące do Oddziału Centrali Spółdzielni Mieszkaniowych w Poznaniu odbudowały ogółem 538 mieszkań (1781 izb).

Radykalna zmiana polityki gospodarczej w 1950 roku doprowadziła do supremacji budownictwa państwowego nad pozostałymi rodzajami budownictwa mieszkaniowego. Większość jednak miast znalazła się poza zasięgiem inwestorów państwowych. Rozwijanie dalszej działalności przez wielkopolską spółdzielczość mieszkaniową było możliwe w tym okresie dzięki jej tradycjom. Oddział Centrali Spółdzielni Mieszkaniowych w Poznaniu objął swoją działalnością również obszary innych województw. Do roku 1956 poznańska spółdzielczość mieszkaniowa opiekowała się spółdzielniami na terenie województwa szczecińskiego i wrocławskiego. Na koniec grudnia 1956 roku stan spółdzielni mieszkaniowych w tych trzech województwach przedstawiał się, jak następuje.

Tabela 1

STAN SPÓŁDZIELNI MIESZKANIOWYCH WG TYPÓW W WOJ. POZNAŃSKIM, SZCZECIŃSKIM I WROCŁAWSKIM

Spółdzielnie zrzeszenia lokatorskie mieszkaniowo- budowy domów - budow lane jednorodzinnych Woj. poznańskie 21 10 11 " szczecińskie l " wrocławskie l l l Razem 23 11 12

Potencjał gospodarczy spółdzielni prowadzących działalność eksploatacyjną ilustruje tabela 2. Tabela 2 POTENCJAŁ GOSPODARCZY SPÓŁDZIELNI PROWADZĄCYCH DZIAŁ Al NOŚĆ EKSPLOATACYJNĄ

Liczba Województwo spółdzielni domów mieszkań izb członków Woj. poznańskie i m. Poznań 22 571 3207 J2058 5175 . , szczecińskie l 218 1355 4855 1655 " wrocławskie l 176 1197 3459 1357 Razem 24 965 5759 20372 8189

Wraz z rozwojem organizacyjnym spółdzielni na terenie m. Poznania rosną ich zadania inwestycyjne. W okresie od r. 1£51 do r. 1955 wybudowano ogółem ze środków własnych spółdzielni 571 mieszkań liczących 1661 izb.

Tabela 3

WYNIKI DZIAŁALNOŚCI ZE ŚRODKÓW WŁASNYCH W LATACH 1951-1955

Liczba oddanych do użytku Rok mieszkań izb 1951 32 125 1952 48 141 1953 174 493 1954 107 320 1955 210 582 Razem: 571 1661

Chociaż w latach 1951-1955 budownictwo spółdzielcze zostało znacznIe zahamowane, to jednak liczby te muszą budzić uznanIe.

NOWA POLITYKA MIESZKANIOWA

Trudności mieszkaniowe doprowadziły do podjęcia przez Radę Ministrów na podstawie uchwały odbytego w marcu 1954 r. II Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej kroków, które dokonały radykalnych zmian w budownictwie mieszkaniowym. U chwały nr 269 i 270 zapewniły stałą pomoc państwa dla budownictwa spółdzielczego i indywidualnego w formie długotermirowych kredytów bankowych oraz odpowiedniego zaopatrzenia materiałowego. Zapoczątkowana w czasie realizacji Planu 6-1etniego zmiana polityki mieszkaniowej została zaakceptowana przez VIII Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Zalecenia VIII Plenum znalazły wyraz w uchwale I Krajowego Zjazdu Delegatów Spółdzielni Mieszkaniowych (28-29. XII 1956), który reaktywował Związek Spółdzielni Mieszkaniowych i Budowlanych, powierzając mu zadanie wybudowania jak największej ilości tanich mieszkań oraz zapewnienia prawidłowej eksploatacji. Spółdzielniom lokatorskim zagwarantowano kredyt bankowy do wysokości &5%> kosztów budowy, wolny od oprocentowania i umarzalny w jednej trzeciej przy regularnej jego spłacie w ciągu 45 lat. Spółdzielniom własnościowym

Władysław Dewor

"Mister Poznania - 1961" przy ul. Przybyszewskiego, zbudowany przez Państwowe Przedsiębiorstwo Budowlane Nr 2 dla Poznańskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (1959-1961).

Pawilon usługowy przy ul. Grunwaldzkiej, wybudowany przez MIędzyzakładową SpóJdzielnie Mieszkaniową "Grunwald"zagwarantowano kredyt bankowy w wysokości do m> kosztów budowy, jeżeli budują mieszkania nie przekraczające 50 m 2 powierzchni użytkowej oraz odpowiednio mniejszy kredyt przy budowie mieszkań większych. Udzielane tym spółdzielniom kredyty są oprocentowane w wysokości rio w stosunku rocznym. Spłata następuje w ciągu 25 lat. Po 20 latach regularnej spłaty umarza się pozostałe 20% kredytu, a przy wcześniejszym spłacaniu kredytu - w ciągu 15 lat umorzeniu podlega 25% pożyczki bankowej. Na podstawie uchwały Rady Ministrów z dnia 15 marca 1958 r. na wszystkie większe zakłady pracy nałożono otowiązek tworzenia tzw. zakładowych funduszów mieszkaniowych, przeznaczonych m. in. na udzielanie swym pracownikom pomocy w uzyskaniu mieszkania spółdzielczego. Popieranie spółdzielczego budownictwa mieszkaniowego z zakładowego funduszu mieszkaniowego polega na udzielaniu pracownikom pożyczek na wkłady do spółdzielni mieszkaniowych oraz zapomóg finansowych robotniczym spółdzielniom typu lokatorskiego. Ponadto zostały jednocześnie ustalone zasady gromadzenia oszczędności na książeczkach mieszkaniowych Powszechnej Kasy Oszczędności. N a podstawie umowy Powszechnej Kasy Oszczędności ze spółdzielniami mieszkaniowymi odkładane oszczędności służą na pokrycie wkładu mieszkaniowego w spółdzielni z wyznaczeniem przybliżonego terminu przydziału mieszkania. Bezpośrednio po I Krajowym Zjeździe Delegatów Spółdzielni Mieszkaniowych rozpoczął się nowy okres rozwoju spółdzielczości mieszkaniowej. W dniu

28 maja 1957 r. Sejm uchwalił ustawę o wyłączeniu domów i mieszkań spółdzielni mieszkaniowych spod publicznej gospodarki lokalami. Ustala ona, że w domach spółdzielczych będą mieszkać ty1iio członkowie spółdzielni i ich rodziny. Mieszkańcy nie będący członkami spółdzielni zostaną stopniowo przeniesieni do mieszkań wskazanych przez rady narodowe. Mogą też zostać członkami spółdzielni. Nieco później podjęta została uchwała zobowiązująca rady narodowe i zakłady pracy do odstępowania spółdzielniom mieszkaniowym pewnej ilości mieszkań. Dnia 15 marca 1Ł57 r. Rada Ministrów powzięła uchwałę ustalającą zasady pomocy państwa dla budownictwa ze środków własnych ludności, uzupełnioną następnie (15 marca 1958 r.) uchwałą o dodatkowej pomocy państwa dla spółdzielczości budownictwa mieszkaniowego. Zasady te są następujące: każda inicjatywa spółdzielcza powinna być uwzględniona, główny jednak nacisk trzeba kłaść na rozwijanie działalności spółdzielni typu lokatorskiego, przy czym rekrutacja członków do tych spółdzielni powinna odbywać się spośród pracowników zatrudnionych w zakładach pracy i zrzeszonych w związkach zawodowych.

STRUKTURA ORGANIZACYJNA SPÓŁDZIELNI MIESZKANIOWYCH

Na obszarze działania Oddziału Związku Spółdzielni Mieszkaniowych i Budowlanych w Poznaniu istniało na dzień 31 grudnia 1961 r. ogółem ICO spółdzielni, w tjm 65 typu lokatorskiego, 18 spółdzielni mieszkaniowo-budowlanych i 17 spółdzielczych zrzeszeń budowy domów jednorodzinnych. Stan i rozmieszczenie spółdzielni na terenie m. Poznania i woj. poznańskiego obrazuje tabela 4.

Tabela 4

STAN I ROZMIESZCZENIE SPÓŁDZIELNI

Liczba członków Liczba spół - Ogó- praco- pracoTyp dziel- lem wnicy wnicy ?6 inni % ni umy- f1ZYCZsłowi ni POZNAŃ Spółdzielnie lokatorskie 19 9756 5066 52,2 4930 45,2 260 2,6 " mieszkaniowo-budowlane 9 530 330 62,2 149 28,1 57 0,7 Zrzeszenie budowy domów jednorodzinnych 8 343 252 74,1 74 27,8 17 0,5 Razem 36 10629 5648 13,2 4653 43,9 328 2,9 WOJEWÓDZTWO POZNAŃSKIE Spółdzielnie lokatorskie 46 6481 2706 41,7 3550 54,8 225 3,6 " mieszkaniowo-budowlane 9 254 81 31,9 161 63,4 12 4,7 Zrzeszenie budowy domów jednorodzinnych 9 340 120 35,3 214 62,9 6 1,8 Razem 64 7075 2807 41,5 3925 56,0 243 2,5 Razem m. Poznań i województwo 100 17704 8555 48,3 8578 48,5 571 3,2

Władysław Dewor

Na dzień 31. XII. 1961 r. spółdzielnie podległe Oddziałowi zrzeszały ogółem 17 704 członków. Znaczy to, że nastąpił wzrost o 11,3% w stosunku do r. 1960. N a podstawie analizy sprawozdań spółdzielni skład socjalny członków przedstawia sie., jak następuje (tabela 5):

Tabela 5

SKŁAD SOCJALNY CZŁONKÓW SPÓŁDZIELNI Robotnicy 12,3% 41,1% 42,4% 46,9% 48,5% Pracownicy umysłowi 68.7% 48,2% 48,4% 49,1% 48,3% Rzemisślnicy 13,9% 4,5% £4,5% 2,7% - Inni (rolnicy i renciści, wolne zawo- U( **. > dy itp.) 5,6% 6,2% 4,7% 1,3% 3,2% 100% 100% 100% 100% 100%

Rekrutacja członków do spółdzielni odbywa się przy współudziale samorządu spółdzielni i związków zawodowych. Rady zakładowe kierują do spółdzielni przede wszystkim tych pracowników, których sytuacja mieszkaniowa wymaga pilnej poprawy.

DZIAŁALNOŚĆ INWESTYCYJNA W LATACH 1956-1960 W latach 1956-1960 oddano do użytku ogółem 1CC648 izb mieszkalnych oraz rozpoczęto budowę dalszych 6 427 izb przy łącznym nakładzie 604,8 min zł. Stale wzrastające nakłady na budownictwo spółdzielcze oraz uzyskane efekty w latach 1956-1£60 na terenie objętym działalnością Oddziału Związku Spółdzielni Mieszkaniowych i Budowlanych w Poznaniu przedstawia tabela 6.

Tabela 6

NAKŁADY NA BUDOWNICTWO SPÓŁDZIELCZE

Nakłady Oddano do użytku Rok w min zł mieszkań izb 1956 19,8 232 635 1957 30,4 324 888 1958 94,7 450 1120 1959 215,0 858 3047 1960 286,2 1595 4958

Liczby absolutne, a szczególnie wskaźnik tempa wzrostu nakładów świadczy o tym, że nasilenie nakładów na spółdzielcze budownictwo mieszkaniowe stale rośnie. Wskaźnik wzrostu nakładów w latach 1956-1960 wynosi 1,237°/«. Ze wzrostem nakładów następuje sjstematjczny wzrost obiektów rzeczowych. Analiza tendencji rozwojowych w spółdzielczym budownictwie mieszkaniowym wykazuje, że największym zainteresowaniem ludności cieszy się budownictwo wielorodzinne, a więc spółdzielnie lokatorskie. Świadczy o tym najlepiej liczba zorganizowanych spółdzielni lokatorskich oraz efekty rzeczowe uzyskane przez poszczególne typy spółdzielni.

U dział poszczególnych typów spółdzielni w osiągniętych wynikach gospodarczych przedstawia tabela 7.

Tabela 7

UDZIAŁ SPÓŁDZIELNI LOKATORSKICH I WŁASNOŚCIOWYCH W EFEKTACH GOSPODARCZYCH

Typ spółdzielni 1956 1957 1958 1959 1960 lokatorski 22,3% 61,1% . 90,9% własnościowy 100% 100% 77,5% 38,9% 9,1% Razem 100% 100% 100% 100% 100%

Z przedstawionych danych wynika, że jeśli w latach 1956-1957 nowe domy budowały wyłącznie spółdzielnie własnościowe, to w latach następnych udział procentowy spółdzielni własnościowych maleje i w r. 1960 liczba izb oddanych przez te spółdzielnie wynosi zaledwie 9,r/» ogółu izb oddanych do użytku.

REALIZACJA PLANU INWESTYCYJNEGO W ROKU 1961

a) Plan i jego wykonanie. Plan spółdzielczego budownictwa mieszkaniowego na rok 1961 dla Oddziału Związku Spółdzielni Mieszkaniowych i Budowlanych w Poznaniu przewidywał oddanie do użytku 5 160 izb mieszkalnych oraz wykonanie w stanie surowym 7 045 izb przy łącznych nakładach 339,2 min zł.

Wykonanie planu inwestycyjnego w r. 1961 z podziałem na miasto i województwo przedstawia tabela 8.

Tabela 8

WYKONANIE PLANU INWESTYCYJNEGO W R. 1961

Mieszkania Izby . plan I wykonanie plan wykonanie I % M. Poznań 982 987 2560 2721 106,2 Woj. poznańskie 867 1023 2600 2921 112,3 Razem 1849 2010 5160 5642 109,5

Z tabeli 8 wynika, że plan izb wykonany został w 109,5%. Plan nakładów wykonany został sumą 295,9 min zł. Wykonanie planu nakładów należy uznać za prawidłowe, bowiem w spółdzielczym budownictwie mieszkaniowym nie można przekroczyć planu nakładów. Rozwój budownictwa spółdzielczego łączył się z ogólnym rozwojem spółdzielni w całjm kraju, jak i na terenie woj. poznańskiego. Realizowane zadania inwestycyjne przez spółdzielnie mieszkaniowe posiadały pełne pokrycie finansowe. Na pokrycie planowanej kwoty nakładów w wysokości 339,2 min zł spółdzielnie przeznaczyły: - kredyt bankowy ustalony w Narodowym Planie Gospodarczym w wysokości 221,8 min zł,

Władysław Deworśrodki uzyskane w zastępstwie kredytu bankowego z zakładowych funduszy mieszkaniowych lub z dotacji budżetowych podlegających zamianie na kredyt bankowy 22,6 min zł, - saldo środków z 1E60 r. i środki własne spółdzielni na kwotę 94,8 min zł, w tym z zakładowych funduszy mieszkaniowych na uzupełnienie wkładów 9,4 min zł.

J ak z powyższego wynika, spółdzielnie mieszkaniowe uzyskały pełne pokrycie na finansowanie inwestycji łącznie z zakładowymi funduszami mieszkaniowymi 32 min zł. Tabela 9 obrazuje strukturę zawodową członków spółdzielni mieszkaniowych, którzy otrzymali mieszkania wybudowane w r. 1961.

Tabela 9 PODZIAŁ MIESZKAŃ WYBUDOWANYCH W R. 1961 WG ZAWODÓW ICH UŻYTKOWNIKÓW

M. Poznań Woj. Poznańskie Razem Ogółem 987 1023 2010 I. Pracownicy fizyczni 405 (40, 1%) 547 (53,6%) 952 (47,4%) I I. Pracownicy umysłowi 574 (59,0%) 457 (44,6%) 1031 (51,2%) w tym: l) zatrudnieni w zakładach przemysłowych 318 302 620 2) zakłady służby zdrowia i nauczyciele 100 59 159 III. Rzemieślnicy i wolne zawody 8 (0,9%) 19 (1,8%) 27(1,4%)

Z powyższych danych wynika, że uchwały III Zjazdu Spółdzielni Mieszkaniowych i Budowlanych w sprawie kierunku rozwoju budownictwa spółdzielczego w latach 1961-1965 są realizowane. Uchwała przewiduje, że w roku 1965 pracownicy fizyczni winni stanowić 40% ogółu członków. W Oddziale Związku Spółdzielni Mieszkaniowych i Budowlanych w Poznaniu już w pierwszym roku Planu 5-1etniego (1961) wśród spółdzielców, którzy otrzymali mieszkania, pracownicy fizyczni stanowili 47,40/0. Wskaźnik ten będzie systematycznie wzrastał. Jest to w dużej mierze wynikiem dalszego powiązania spółdzielni z zakładami pracy. * Przeciętna powierzchnia użytkowa wybudowanych mieszkań spadła z 61,4 m 2 w 1959 r. do 50,7 m 2 w roku 1960 i do 48,1 m 2 w roku 1961. Wielkość mieszkań oddanych do użytku przez spółdzielnie lokatorskie wynosiła średnio 48,3 m 2 powierzchni użytkowej.

b) Analiza kosztów budowy mieszkań przeprowadzona w 13 spółdzielniach budujących mieszkania wielorodzinne wykazała, że koszty budowy jednej izby kształtują się poniżej planowanych 50 tys. zł. Obrazuje to tabela 10.

Tabela 10 KOSZTY BEZPOŚREDNIE I TOWARZYSZĄCE BUDOWY l m '11 IZBY «

Koszty budowy przypadające na: Poznań l m 2 powierzchni l użytkowej Koszty bezpośrednie 2 500 zł 43 693 zł Koszty towarzyszące 180 zł 2 332 zł Razem 2 700 zł 46 025 zł

Rozpiętość kosztów budowy przypadających na jedną izbę mieszkalną , kształtuje się w granicach od 33 356 do 52 960 zł. Swiadczy to o dużych rezerwach w projektowaniu i realizacji budowy. Analizując koszty budownictwa spółdzielczego w porównaniu z budownictwem państwowym, należy mieć na uwadze fakt, że spółdzielnie poniosły dodatkowe koszty, jak kupno terenów, opłaty skarbowe i hipoteczne, koszty obsługi bankowej itp. c) Dokumentacja projektowo-kosztorysowa. W r. 1961 stan przygotowania inwestycji przez spółdzielnie w zakresie dokumentacji projektowo-kosztorysowej był korzystniejszy niż w latach dawniejszych. Wprowadzenie inwestycji do planu bez pełnej dokumentacji projektowo-kosztorysowej zostało wyeliminowane, przez co w poważnym stopniu uległa poprawie dyscyplina inwestycyjna. Duży wpływ na przebieg prawidłowego przygotowania inwestycji wywierał zespół rzeczoznawców działający przy Oddziale Związku Spółdzielni Mieszkaniowych i Budowlanych. Działalność zespołu stworzyła warunki do prawidłowego oddziaływania inwestorów i naszego związku na ekonomikę inwestycji oraz właściwe rozwiązanie funkcjonalne i konstrukcyjne. Zespół rzeczoznawców, realizując postulaty V Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, dokonał I etapu rewizji dokumentacji projektowo- kosztorysowej. W wyniku przeprowadzonych rewizji uzyskano kwotę 32 500 tys. zł oszczędności oraz wygospodarowano dodatkowo 175 izb mieszkalnych bez zwiększenia kubatury budynków. Duży wpływ na właściwe przygotowanie dokumentacji miało bardziej ścisłe powiązanie dawnego Spółdzielczego I Przedsiębiorstwa Projektowego w Poznaniu ze Związkiem Spółdzielni Mieszkaniowych i Budowlanych.

Dom mieszkalny przy ul. Strzeleckiej wybudowany przez Państwowe Przedsiębiorstwo Budowlane Nr 4 dla Międzyzakładowej Spółdzielni Mieszkaniowej "N owe Miasto"

5 Kronika Miasta Poznania 4

Władysław Dewor

Osiedle mieszkaniowe przy ul. Grunwaldzkiej zbudowane przez Państwowe Przedsiębiorstwo Nr 4 dla Międzyzakładowej Spółdzielni Mieszkaniowej "Grunwald' (1958-1961).

Zainteresowanie spółdzielni budownictwem osiedlowym stwarza realne możliwości coraz szerszego stosowania dokumentacji typowej. W roku 1961 wzrosła znacznie liczba spółdzielni stosujących dokumentację typową i powtarzalną. Na terenie woj. poznańskiego 86"/0 budynków budowane było na podstawie dokumentacji typowej, a 14*/» na podstawie dokumentacji powtarzalnej. W Poznaniu większość inwestycji spółdzielczych usytuowana jest na terenach tzw. "plombowych", dlatego wskaźniki wykorzystania dokumentacji typowej i powtarzalnej wynoszą 44,7*/». d) Nadzór inwestorski. Poważny wzrost budownictwa, szczególnie w Poznaniu, wymagał zorganizowanego nadzoru inwestorskiego. Spółdzielnie odczuwały brak fachowców, którzy oprócz dobrej znajomości sztuki budowlanej orientowaliby się należycie w sporządzaniu kosztorysów i rozliczaniu kosztów budowy. Celem rozwiązania tego problemu powołany został od 1 marca 1960 r.

Zespół Inspektorów Nadzoru przy Oddziale Związku Spółdzielni Mieszkaniowych i Budowlanych w Poznaniu. Zespół postawił sobie za główny cel uporządkowanie zasad rozliczeń na budowach, a następnie powiązanie pracy inspektora nadzoru z samorządem spółdzielni. Odbywane co miesiąc na budowach konferencje z udziałem wykonawcy i samorządu spółdzielni przyczyniają się do postępu robót, wskazują na niedociągnięcia i ustalają środki zaradcze. Powołanie Zespołu Inspektorów Nadzoru przyczyniło się w sposób zasadniczy do zmiany struktury sprawowanego nadzoru nad spółdzielczym budownictwem mieszkaniowym. W r. 1961 zespół sprawował nadzór nad przerobem na kwotę 120,5 min zł.

WYKUP DOMÓW Z BUDOWNICTWA RAD NARODOWYCH

. W ciągu ostatnich dwóch lat spółdzielczość mieszkaniowa w Poznaniu wykupiła z budownictwa rad narodowych 10 domów (662 izby) oraz jeden budynek z budownictwa resortowego Polskich Kolei Państwowych (64 izby). Z budynków tych dwa zakupiła Poznańska Spółdzielnia Mieszkaniowa, pięć budynków - Robotnicza Spółdzielnia Mieszkaniowa przy Zakładach Metalowych "H. Cegielski", dwa budynki Młodzieżowa Spółdzielnia Mieszkaniowa "Osiedle Młodych" i jeden budynek Spółdzielnia Mieszkaniowa przy Dyrekcji Okręgowych Kolei Państwowych. Domy te zamieszkali posiadacze książeczek mieszkaniowych Powszechnej Kasy Oszczędności.

STAN ZASOBOW MIESZKANIOWYCH NA KONIEC 1961 ROKU

Stany zasobów mieszkaniowych na dzień 31. XII. 1961 r. w rozbiciu na m. Poznań i województwo obrazuje tabela 11.

Tabela 11

STAN ZASOBÓW MIESZKANIOWYCH NA 31. XII. 1961 R.

1 Powierzchnia Budynki Mieszkania Izby l użytkowa ogółem Poznań 489 4623 14 727 284 767 Województwo 258 3243 9 631 186 576 Razem 547 7866 24 358 471 343

ZADANIA INWESTYCYJNE NA LATA 1962-1965

Plan spółdzielczego budownictwa mieszkaniowego na lata 1962-1965 opracowany w oparciu o limity ustalone przez Komisję Planowania przy Radzie Ministrów przewiduje oddanie do użytku 27 730 izb mieszkalnych oraz wykonanie 7504 izb w stanie surowjm przy łącznych nakładach 1382,6 min zł. Efekty rzeczowe przypadające do zrealizowania w latach 1962-1965 przedstawia tabela 12.

Tabela 12 PLAN SPÓŁDZIELCZEGO BUDOWNICTWA MIESZKANIOWEGO NA LATA 1962-1965

M. Poznań Woj. poznańskie Razem f Nakłady Rok miesz- izby miesz- izby miesz- izby w min zł kania kania kania 1962 708 2303 845 2620 1553 4923 249,9 9% 1963 754 2472 975 3021 1729 5493 274,3 9% (964 858 2800 1025 3302 1883 6102 310,0 9% 1965 914 2950 1060 3619 1974 6569 336,4 9%

Plan na lata 1962-1965 przewiduje więc wybudowanie 27 720 izb mieszkalnych. Oznacza to przeszło 2,5-krotny wzrost w stosunku do lat 1956-1960. Mimo to spółdzielczość zamierza nie tylko zadania te wykonać, ale i przekro - czyć je budując nie 27 730, ale' 30 ctX) izb mieszkalnych. Podjęte oszczędności dotyczą inwestycji w trakcie budowy z zachowaniem w zasadzie bez zmiany konstrukcji projektowanych budynków. Z tego względu wybudowanie 30 tys. izb jest zadaniem mobilizującym i realnym.

GOSPODARUJEMY CORAZ WIĘKSZĄ LICZBĄ MIESZKAŃ

W latach 1956-1960 spółdzielczość mieszkaniowa Wielkopolski stopniowo zwiększała swoje zasoby. Największy wzrost tych zasobów, jak wynika z ta

3*

Wladyslaw Dewor

beli 13 przypada na lata 1959-1960. Zasoby te wzrosły w wyniku zwiększenia inwestycji spółdzielni finansowanych ze środków własnych ludności, pomocy z zakładowych funduszów mieszkaniowych i kredytów państwowych.

Tabela 13

ZASOBY SPÓŁDZIELCZOŚCI MIESZKANIOWEJ

Rok Liczba Mieszkania Izby Wartość powierzchni spółdzielni użytkowej w tys. zł 1956 22 3207 11 875 192,4 1957 22 3347 12 058 200,8 1958 22 3500 12 946 215,9 1959 4341 14 640 283,4 1 1960 5905 19 029 370,4

W roku 1961 spółdzielnie prowadzące gospodarkę mieszkaniową powiększyły stan swoich zasobów o dalsze 1849 mieszkań z 5642 izbami. Z ogólnej liczby 55 spółdzielni, tylko jedna spółdzielnia jest typu własnościowego, natomiast pozostałe są typu lokatorskiego.

EKSPLOATACJA

W ramach gospodarki mieszkaniowej spółdzielnie prowadzą dwa rodzaje działalności: działalność podstawową i pomocniczą. Podstawową działalnością w spółdzielczości mieszkaniowej jest działalność bezwynikowa, znaczy to, że wszystkie nakłady związane z eksploatacją domów muszą być całkowicie pokrywane przez członków-użytkowników. Gospodarka mieszkaniowa prowadzona jest w oparciu o roczne plany finansowe, obejmujące przewidywane nakłady na poszczególne rodzaje działalności oraz świadczenia członków użytkowników na pokrycie tych nakładów. Analiza kosztów eksploatacji za r. 1£60 w porównaniu z planami na ten rok wykazuje, że planowane koszty zostały w mieście Poznaniu przekroczone o 4,31 zł na 1 m 2 w stosunku rocznym. Wynika to przede wszystkim z tego, że spółdzielnie zwiększyły odpisy amortyzacyjne na kapitalne remonty, a ponadto, zgodnie z zaleceniami związku, w celu stworzenia odpowiednich rezerw pobierają od członków przedpłaty na spłatę kredytu od chwili zamieszkania. Na terenie województwa nakłady są również wyższe i przekroczyły planowany wskaźnik o 0,12 zł na 1 m 2 . Wykonanie planowanych kosztów w r. 1960 w ujęciu problemowym w rozbiciu na m. Poznań i województwo obrazuje tabela 14. Koszty utrzymania czystości w porównaniu z innymi wskaźnikami kształtują się nisko. Przeciętna w Poznaniu wynosi 1,24 zł za 1 m 2 , a w województwie 0,£9 zł za 1 m 2 (plan - 1,5 za 1 m 2 rocznie). Wynika to częściowo z tego, że w niektórych spółdzielniach wiele prac wchodzących w zakres utrzymania czystości wykonują mieszkańcy społecznie. Wydatki związane z tą pozycją przeznaczone są przede wszystkim na zakup drobnych urządzeń i wszelkiego rodzaju środków potrzebnych do utrzymania czystości. Nadwyżki pobierane za lokale użytkowe spółdzielnie wykorzystują na

Tabela 14

KOSZTY EKSPLOATACJI W ROKU 1960

M. Poznań Woj poznańskie plan wykonanie różnica plan wykonanie różnica I. Ogólne koszty eksploatacyjne 28,59 32,90 + 4,31 29,20 29,32 +0,12 w tym: a) odpisy na spłaty zobowiązań długoterminowych 6,26 10,10 + 3,84 11,25 13,25 + 2,32 b) kapitalne remonty 1,03 2,83 + 1,80 1,59 1,83 + 0,24 c) remonty bieżące 3,71 3,71 3,27 1,91 -1,36 I I. Koszty centralnego 1 ogrzewania 30,46 29,95 - 0,51 19,68 22,65 + 2,97

Dane powyższe oparte na materiałach zawartych w planach finansowych gospodarki mieszkaniowej na rok 1961.

powiększenie funduszów na kapitalne remonty. W wielu przypadkach część nadwyżek przekazywana jest na działalność społeczno-wychowawczą. Poznańska Spółdzielnia Mieszkaniowa zgodnie z uchwałą walnego zgromadzenia pobiera również na działalność społeczno-wychowawczą, dodatkowe opłaty. Przeciętny wskaźnik opłat pobieranych przez nasze spółdzielnie wynosi około 20,- zł za 1 m 2 rocznie.

Powierzchnia centralnego ogrzewania wzrosła w r. 1960 w stosunku do planu o 20 364 m 2 , w tym: w Poznaniu o 8235 m 2 , w województwie o 12 129 nr*. Centralne ogrzewanie ma znaczną przewagę nad ogrzewaniem piecowym, stąd słuszne tendencje spółdzielni do wyposażenia nowych budynków mieszkalnych w tego rodzaju urządzenia ogrzewcze. Planowany koszt centralnego ogrzewania na 1 m 2 powierzchni użytkowej w r. 1960 przewidywano w Poznaniu na 30,46 zł, w rzeczywistości wyniósł on 29,95 zł. W województwie planowano 19,68 zł, w wykonaniu zaś koszt ten wyniósł 22,65 zł. Główną przyczyną obniżenia kosztów centralnego ogrzewania w Poznaniu jest budowanie dużych budynków z wbudowaną kotłownią lub budowanie centralnych kotłowni dla całego osiedla, gdyż koszty centralnego

Plac budowy przy ul. Warszawskiej. Budowa 16 bloków mieszkalnych dla Międzyzakładowej Spółdzielni Mieszkaniowej "Pomet" (sierpień 1962).

Władysław Dewor

240-izbowy blok mieszkalny przy ul. Dzierżyńskiego, narożnik Pamiątkowejogrzewania kształtują się odwrotnie proporcjonalnie do wzrostu powierzchni. Najwyższą pozycję w kosztach centralnego ogrzewania stanowi opał, a następnie robocizna. Jedynie Poznańska Spółdzielnia Mieszkaniowa posiada warsztaty remontowe. Umożliwia to nie tylko bieżące wykonywanie napraw i remontów obowiązujących spółdzielnię, lecz również odpłatne wykonywanie drobnych napraw na zlecenie lokatorów. Stan zatrudnienia w warsztatach waha się w granicach od 18-35 rzemieślników. Wynagrodzenie oparte jest na warunkach systemu akordowego i stawek godzinowych. W roku 1961 warsztaty dokonały remontów systemem zleceniowym na ogólną kwotę 1553 tys. zł, co w porównaniu z rekiem 1960 stanowi wzrost o około 412 tys. zł.

DZIAŁALNOŚĆ SAMORZĄDU OSIEDLOWEGO I ODDZIAŁU ZWIĄZKU

Dużą i poważną rolę w gospodarce mieszkaniowej odgrywają samorządy osiedlowe, których zadaniem jest organizowanie współżycia mieszkańców osiedli, bloków bądź domów oraz występowanie w interesach członków wobec statutowych władz spółdzielni. Samorządy w znacznjm stopniu przyczyniły się do usuwania braków i usterek w urządzeniach wspólnych osiedli, podnoszenia estetyki i utrzymania czystości otoczenia, prawidłowego kształtowania stosunków sąsiedzkich mieszkańców, wychowania dzieci oraz wyszukiwania sposobów i środków zmierzających do przeciwstawienia się niegospodarności społecznej. Duże znaczenie dla prawidłowej, zgodnej z interesami członków, działalności spółdzielni posiada kontrola wewnętrzna, prowadzona przez radę nadzorczą spółdzielni albo jej komisje. Rewizje związku stwierdziły znaczny postęp w tym zakresie, niemniej aktywność organów samorządowych nie jest jeszcze wystarczająca. Oddział Związku jest organem Zarządu Centralnego Związku Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego w Warszawie, za pośrednictwem którego realizowane są zadania w terenie. Oddział pracuje w oparciu o regulaminy i zarządzenia wydane przez Zarząd Centrali. Rada Oddziałowa Związku Spółdzielni Mieszkaniowych i Budowlanych wybierana jest na Zjazdach Oddziałowych i sprawuje nadzór nad działalnością Oddziału. W r. 1961 np. działalność oddziału dotyczyła głównie następujących zagadnień: 1) Organizowanie nowych spółdzielni zgodnie z ustalonym planem rozwoju sieci spółdzielni (uzgodnionym z radami narodowymi); 2) udzielanie pomocy spółdzielniom przygotowującym się do działalności inwestycyjnej w zakresie wyboru dokumentacji, terenów budowlanych, lokalizacji oraz

sporządzania planów i sprawozdań; 3) pomoc w zakresie zabezpieczenia spółdzielniom niezbędnych limitów przerobowych, zaopatrzenia materiałowego, środków finansowych na realizację inwestycji oraz zorganizowanie nadzoru inwestycyjnego, przy pomocy którego spółdzielnie będą mogły skutecznie walczyć o obniżkę kosztów budowy w latach 1962-1965; 4) poprawa gospodarki materiałowej spółdzielni przez organizowanie zebrań z użytkownikami w budynkach podawanych, do eksploatacji; 5) pcmoc w opracowywaniu planów finansowych w zakresie gospodarki mieszkaniowej i kapitalnych remontów oraz organizowanie małych warsztatów naprawczych; 6) organizowanie wzorcowych osiedli mieszkaniowych w zakresie działalności eksploatacyjnej i samorządu w osiedlach. Organizowanie współzawodnictwa między spółdzielniami w zakresie utrzj mania czystości w budynkach mieszkalnych, działania świetlic, ogródków jordanowskich itp.

Poznańskie spółdzielnie mieszkaniowe należą do przodujących w kraju nie tylko pod względem ilości oddanych do użytku bloków, mieszkań i izb mieszkalnych, lecz również z uwagi na niskie koszty budowy i eksploatacji, oraz dobre wykonanie. Jest to zasługa projektantów, wykonawców, nadzoru, pracowników Oddziału i społecznych aktywistów spółdzielczości. Spółdzielczość mieszkaniowa w Poznaniu i województwie współdziała z radami narodowymi w rozwiązywaniu trudnego problemu mieszkaniowego. Prezjdia Wojewódzkiej Rady Narodowej i Rady Narodowej miasta Poznania udzielają spółdzielczości pełnego poparcia i pomocy.