KRONIKA MIASTA POZNANIA

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1927 R.5 Nr4

Czas czytania: ok. 3 min.

Rocznik V. - Nr. 4. '

(Ku uczczeniu 70 rocznicy założenia "Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu".) D r. A n d r z e i Woj t k o w ski.

PRóBY ZORGANIZOWANIA TOW ARZYSTW A NAUKOWEGO W POZNANIU I W WIELKOPOLSCE PRZED R. 1857.

Sławny drukarz, wydawca i uczony wencki, Aldo Manuzia starszy. stworzył w latach 1500-1502 w Wenecji towarzystwa naukowe pod nazwą Neakademji, czyli Nowej Akademji, nawiązując do tradycji akademji Platońskiej. Członkami tej akademji umiejętności mogli być nietylko uczeni miejscowi, ale i zagraniczni. Znajomość .języka greckiego oraz literatury greckiej była warunkiem przyjęcia. Założyciel Neakademji próbował także pozyskać dla niej protektorat cesarza Maksymiliana I. Wówczas to. w r. 1502, przyjechał poraz drugi do Włoch, do Padwy i Wenecji, biskup poznański, Jan Godziemba Lubrański, i zaprzyjaźnił się ż założycielem akademji weneckiejl). Biskup był entuzjastycznym zwolennikiem literatur starożytnych i poszukiwał p]nie nieznanych rękopisów. W Padwie odwiedzał go Aldo i w mieszkaniu jego wraz z nim oraz jednym z profesorÓw paclewshich, "siedząc obok siebie na półkolistej ławie", rozmawiał o odkrywaniu n.ieznanych zabytków literatur klasycznych. I.ubrański zobowiązał się nawet wobec Alda, że wróciwszy do Polski, pilnie będzie poszukiwał ukrytych rękopisów, że nawet do Mołdawji wyśle swoich agentów. gdzie według tradycji mrała być cała wieża napełniona temi skarbami, uwiezionemi niegdyś z Italji przez Gotów. Przyrzeczenie to przypominał Aldo biskupowi w październiku r. 1502, przesyłając mu swoje wydanie dzieła Walerjusza Maksymusa p. t. "Dictorum et iactorum memorabilium libri novem". Bliskie te i zażyłe stosunki biskupa poznańskiego z uczonym wene ckjm, podtrzymywane później jeszcze w kore'spon1) Łempicki Stan. Menucjusze weneccy a Polska - Pllmięfnik literacki XII lXXIIl (lg:l5 / 26) str. 140 i n.

KHONIKA MIAR'I'A POZN ANtAdencji. oraz fakt, że Lubrański był w Wenecji w r. 1502. kiedy to akademja aldyńska już zakwitła, pozwalają przypuścić. że nasz biskup do niej należał 2 ). Nie dosyć na tern, Łempicki przy puszcza nadto, że zakładając w r. 1519 w Poznaniu wyższą uczelnię. Lubrański zamierzał stworzyć nietylko szkołę, ale także zrzeszenie uczonych. którym on chciał patronować. Przypuszczenia te wypowiada Łempicki z całą .}stra,żnością, ostrzegając, że jedyną podstawą, na której je opiera. jest tożsamość nazwy: tu i tam - Neakademja. Wszak Hegendorfer. profesor akademji Lubrańskiego. datował swoje druki poznańskie "in Neacademia Posnaniensi". Jeżeli dalsze badania naukowe potwierdzą hipotezę Łempickiego, wówczas będzie można sięgnąć początków wieku XVI, śledząc gen.;zę pomysłu stworzenia w Poznaniu towarzystwa naukowego. Zadne atoli polskie towarzystwo naukowe nie powstal.o pod auspicjami dawnej Rzeczypospolitej. To też wojewoda nowogrodzki, Jabłonowski, chcąc nagradzać wybitne prace naukowe, musiał się zwracać o wskazanie mu ich do niemieckiej "Naturforschende Gesellschaft w Gdańsku 3 ). zawiązanej w r. 1743. Dopiero po rozbiorach, w r. 1800, powstało w Warszawie, należącej wówczas do Prus, Towarzystwo Przyjaciół Nauk, które z czasem stało się wzorem dla wszystkich podobnych poczynań w Wielkopol'sce. Zawiązanie zaś owego Towarzystwa spowodowała przedewszystkiem troska o język nar'oclowy. zagrożony przez rząd pruski, który muocl samego początku panowania na ziemiach polskich wypowiedział walkę bezwzględną. Rozpoczął ją król Fryderyk II na śląsku już przed wojną siedmioletni ą 4). W r. 1751 władze administracyjne Górnego śląska nakazały tym, którzy mieli obowiązek utrzymywania szkół. starać się usilnie o nauczycieli niemieckich dla wsi polskich. Po wojnie zaczęto jeszcze silniej pracować nad rozpowszechnieniem języka niemieckiego a ograniczeniem polskiego. W ma

2) Tamże, str. 143.

:1) Łukllszewicz J6z. Historjll szk6ł w Koronie i W. Ks. Lit., tom I.

str. 426. 4) Walkę tę na Śląsku i Pomorzu za Fryderyka II. przedstawił dok1a.

dnie ks. Kazim. Zimmermann : Fryderyk Wielki i jego kolonizacja rolna na ziemiach polskich, tom I (Poznań 1915). str. 256-282.

Powyższy artykuł jest częścią publikacji Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania: organ Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania 1927 R.5 Nr4 dostępnej w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku. Właścicielem praw jest Wydawnictwo Miejskie w Poznaniu.
Do góry