STANISŁAW

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1962.01/03 R.30 Nr1

KUBIAK

PIERWSZE KROKI WŁADZY LUDOWEJ W POZNANIU

A. WSTĘP

JN INIEJSZY materiał nie wyczerpuje bynajmniej problemu nakreślonego ramami tematu. Porusza tylko niektóre elementy kształtowania się władzy ludowej w Poznaniu, akcentując szczególny udział Polskiej Partii Robotniczej w tym procesie. Najważniejszym ogniwem powstającej władzy ludowo-demokratycznej były rady narodowe. Praca Miejskiej Rady Narodowej jak i Zarządu Miejskiego przyczyniły się do szybkiej odbudowy Poznania. Do napisania artykułu wykorzystałem materiały archiwalne, znajdujące się w składnicy akt Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Poznaniu. Są to dokumenty Miejskiej Rady Narodowej w Poznaniu, przeważnie protokóły jej posiedzeń oraz protokóły zebrań klubu radnych PPR i akta Wydziału Organizacyjnego i Przemysłowego KW PPR. Korzystałem również z informacji miejscowej prasy. Artykuły prasowe odzwierciedlały procesy społeczne, polityczne i ustrojowe, jakie zachodziły w mieście. Analiza treści artykułów prasowych wykazuje, że ich autorzy pilnie śledzili przemiany i w sposób właściwy i wyczerpujący podawali ich treść do wiadomości szerokiego ogółu społeczeństwa * . Ważnym źródłem były także wspomnienia czołowych działaczy partyjnych i państwowych, którzy odegrali dużą rolę w procesie kształtowania się władzy ludowej w tym okresie 2 .

B. WYZWOLENIE POZNANIA I OGÓLNA SYTUACJA W MIEŚCIE

Główną rolę w walkach o wyzwolenie województwa poznańskiego odegrały radzieckie jednostki pancerne pod dowództwem generałów: Czujkowa, Kołpakczy i Katukowa. Wojska radzieckie, wykonując plan ofensywy w kierunku zachodnim, ominęły Poznań, który został przez faszystów zamieniony w twierdzę z załogą około 48 000 żołnierzy niemieckich. Dowódca wojsk niemieckich, gen. Mattern, wydał w dniu 21. I. 1945 r. odezwę, w której nawoływał ludność polską do opuszczenia miasta. Wezwanie to później powtó

1 Wykorzystano: "Wola Ludu", organ KW PPR w Poznaniu, "Walka Ludu", organ WKW PPS w Poznaniu oraz "Glos Wielkopolski", który zawierał najwięcej materiału informacyjnego. a Wykorzystałem następujące wspomnienia znajdujące się w Archiwum Referatu Historii Partii KW PZPR w Poznaniu: Tadeusz B e c e l a, Praca PPR w pierwszym okresie; Stanisław S rok a, Organizowanie władzy ludowej ro Poznaniu; Tadeusz P a s z t a Wyzwolenie Foznania i organizowanie się Milicji Obywatelskiej; Jan I z y d o r c z y k Z działalności PPR w pierwszym okresie.

Stanisław Kubiak

rzone jeszcze raz, nie dało oczekiwanego przez niemieckie dowództwo rezultatu, gdyż tylko około 30 000 Polaków zastosowało się do niego. Ta postawa poznaniaków w znacznym stopniu komplikowała zamiary Niemców i stanowiła dla nich poważną groźbę. Walki o Poznań dzielą się na trzy fazy. W pierwszym okresie od 23-28 stycznia 1945 r. wojska radzieckie przeprowadziły operacje, które doprowadziły do okrążenia miasta. W drugiej fazie, zamykającej się w okresie od 29 stycznia do 19 lutego 1945 r., walki toczyły się już na ulicach Poznania, o wyzwolenie poszczególnych dzielnic miasta. Niemieckie oddziały wojskowe były spychane na coraz mniejszą przestrzeń. Niemcy stawiali zacięty opór i skupiali się w rejonie Cytadeli. W okresie tym Himmler odwołał gen. Matterna ze stanowiska komendanta twierdzy poznańskiej, a na jego miejsce powołano w dniu 10. II. 1945 r. gen. Gonella. Poważne znaczenie dla stabilizacji sytuacji w mIeSCIe, w którym toczyły się walki, miało utworzenie w dniu 12. II. 1945 r. radzieckiej Wojennej Komendanturys. Trzecia i ostatnia faza walk o Poznań zamyka się w okresie od 16-23 lutego 1945 r. Dowództwo radzieckie rozpoczęło intensywne przygotowania do generalnego szturmu na Cytadelę w dniu 17. II. 1945 r. W walkach uczestniczyli aktywnie Polacy. W nocy z 20/21 lutego 1945 r. przeprowadzono mobilizację Polaków. W walce o Cytadelę wspólnie z żołnierzami radzieckimi wzięło udział ponad 1500 Polaków 4 . W dniach od 21 do 23 lutego 1945 r. rozegrały się decydujące walki o Cytadelę. Zharmonizowana została akcja wszystkich rodzajów broni i wojsk. Rosjanie i Polacy atakowali Cytadelę z sześciu stron. W dniu 23. II. 1945 r.

na gruzach Cytadeli zatknięto sztandary zwycięzców. W ten sposób Poznań został ostatecznie wyzwolony. Wspólna walka Rosjan i Polaków o wyzwolenie Poznania była ważnym elementem braterstwa broni w wojnie przeciwko hitleryzmowi. Żołnierze radzieccy wysoko oceniali bohaterstwo poznaniaków. Znalazło to m. in. wyraz w przemówieniu majora armii radzieckiej, Kuźniecowa, na wiecu w Poznaniu w dniu 25. II. 1945 r. 5. Prasa poznańska w licznych artykułach dawała wyraz wdzięczności Armii Radzieckiej za jej wkład w dzieło wyzwolenia miasta e .

, Rozkaz Wojennego Komendanta miasta Poznania i powiatu poznańskiego z 12. II. 1945 r. - patrz Aneks 1. 4 L. Gomolec, S. Kubiak Wyzwolenie Wielkopolski i Poznania 1945 r.

Poznań 1959, s. 38 in.

5 Głos Wielkopolski. R. 1945, nr 10: "Obywatelki i Obywatele miasta Poznania! Winszuję Wam w imieniu Armii Czerwonej i narodu radzieckiego z okazji całkowitego oswobodzenia Waszego miasta z jarzma niemiecko-faszystowskich najeźdźców ... Armia Czerwona wspólnie z Wojskiem Polskim uwolniła od najeźdźców niemieckich zaprzyjaźniony z nami naród polski. Naród polski sam ma być gospodarzem swego kraju. Z tej wojny Polska musi wyjść jako państwo silne, niezależne i demokratyczne, a życie swe tak urządzić, jak tego lud polski pragnie". 6 Głos Wielkopolski. R. 1945, nr 1: , ,Pękły ciężkie okowy niewoli! Zabłysła nam gwiazda wolności i swobody. Na zawsze zniknął koszmarny sen. Rozsypuje się w pył na obłudzie i kłamstwie zbudowana potęga Germanii. Na tyranów, którzy bez litości gnietli i uciemiężali, którzy z sadyzmem i piekielną perwersją niszczyli wszystko, co tchnęło polskością padł blady strach... Hołd i uznanie bohaterom spod Stalingradu, Orła, Woroneża, Leningradu, Charkowa, Odessy, Witebska. Razem ze zwycięską Armią Czerwoną, która wśród huku dział i w łunach pożarów zatknęła zwycięski sztandar wolności, przyszli i nasi żołnierze". Patrz również Aneks nr 2 i 3.

Ogólna sytuacja gospodarcza, polityczna i kulturalna, w jakiej SIę znalazł Poznań zaraz po wyzwoleniu, nie była łatwa. Przebywające tutaj liczne oddziały wojskowe, biorące udział w toczących się walkach przeciw wojskom hitlerowskim zamkniętym w Cytadeli, wymagały zaopatrzenia w żywność. W spełnieniu tego podstawowego zadania w pewnym stopniu musiały także partycypować zapasy miejskie, co w rezultacie odbiło się na zaopatrzeniu ludności cywilnej. N adto w trakcie walk ulicznych ulegały niszczeniu magazynyll{emUlUlemm

I1l1mbnbll{fi

OLH J A«« »a,II;BB,II;H s' HIIIIIIIII)J{III!

Jiii

1I1 * " " * * * 1\ 1\.

ła**** Ul, bU/P, ja*. fi"e , . ,

,* « ( » « (

Poznan oałKowt oie OCzyszczony od Niemców "WMMIiHllllliliiiiHMiiH Mllnl'> i b,>j r _ . . ROZKAZ

WODZA

KACIEtJtOO

M#fst»lka Związku RadAefaep, ŻUKOWA I» Sfi1FA III * 10 rtONW SreneJjiln pMHrnl\rrrKa' MAIlIIlIA.

'i, JI..,>:4» -««"» H B « » ! « » . t» 4 ».'1w< *t* IfMMi::Ib )J(* (. »»ff XiHiiWJa. .»«»»»ena.v lrtał M, fl li Sftifi« *» . * NQ .

«» . . Aa * »-111 *» 11 * * ! !» w

NQ. , * * * # * & * * * # * * * * * * B ,lJ, «O,lJ, * * 4 * M LJ, >

«*B rt<d i**k, ł.sM** dR ł**e»M -pa*»* Mrt

M W MMM BHB* «* ł......

Fotokopia gazety frontowej "Wolność" z dnia 24 lutego 1945 roku z radosnym obwieszczeniem o oswobodzeniu Poznaniażywnościowe i lokale handlu detalicznego. Zdarzały się też akty pospolitego rabunku. Wszystko to utrudniało dystrybucję artykułów codziennego użytku wśród ludności cywilnej, zarówno w okresie toczących się walk o wyzwolenie Poznania, jak i w okresie późniejszym.

Sytuację gospodarczą ludności miasta Poznania pogarszały duże zniszczenia w gospodarce komunalnej. Budynki Zakładów Siły, Światła i Wody zostały zniszczone w 31%, Zakłady Oczyszczania w 60%, ,port rzeczny i przeładownia w 70°/«, Szpital Miejski w 65°/», Międzynarodowe Targi Poznańskie w 80"/«, Straż Pożarna w 58%7. Zniszczenia obiektów gospodarki komunalnej, takich jak gazownia i elektrownia, utrudniało zaopatrzenie ludności w gaz i prąd. Elektrownia miejska została uruchomiona w pierwszych dniach marca 1945 r., dostarczając prądu jedynie w niewielkich ilościach. W związku z tym postanowiono dostarczać energię elektryczną tylko urzędom, szpitalom i niektórym przedsiębiorstwom użyteczności publicznej. W miarę wzrostu produkcji energii elek

7 "Głos Wielkopolski", R. 1945, nr 33, s. 4.

Stanisław Kubiaktrycznej zaczęto stopniowo dostarczać prąd również ludności cywilnej, wobec jednak szczupłych zapasów węgla władze miejskie apelowały o oszczędność energii. Zakazano używania grzejników elektrycznych, wentylatorów i wszelkiego rodzaju silników. Nadto unormowano zużycie prądu w mieszkaniach. Ustalono, że np. w miesiącach marcu i kwietniu w mieszkaniach dwupo'kojowych przy trzech punktach świetlnych można było zużyć 18 KWh prądu. Zakazano oświetlenia korytarzy, łazienek itp. W razie przekraczania limitów groziła kara pozbawienia dostawy prądu na przeciąg jednego miesiąca lub na stałe 8 . Poważnym zniszczeniom uległy budynki mieszkalne. Z ogólnej liczby 10 600 zniszczonych budynków na mieszkalne przypadało 4737, gospodarcze - 577, przemysłowo-handlowe - 272, użyteczności publicznej - 246. Sytuacja taka pogarszała warunki mieszkaniowe ludności cywilnej. Z 184 500 izb nie nadawało się do zamieszkania 44 000, co stanowiło Wo> ogólnej liczby lokali mieszkalnych. Ze względu na to, że miasto wciąż ściągało nowych przybyszów, Wojewódzka Rada Narodowa w Poznaniu podjęła decyzję o zamknięciu przypływu ludności. Zarządzenie miało charakter tymczasowy i miało obowiązywać aż do odwołania. Pozostawiało nadto możliwość osiedlania się w mieście osobom niezbędnym dla gospodarki i życia kulturalnego miasta*. Decyzja ta została później odwołana. W oparciu o ustawę powołano do życia społeczną komisję mieszkaniową. O wiele ważniejszym zagadnieniem była aprowizacja ludności. Magazyny były puste. W pierwszym okresie kształtowania się władzy ludowej w Poznaniu toczyła się jeszcze wojna. Województwo poznańskie, w ramach którego Poznań stanowił centrum, miało do spełnienia poważne zadania aprowizacyjne wobec frontu. Załogi niektórych fabryk poznańskich podjęły natychmiast pracę, nie oglądając się na wynagrodzenie i nie dbając zrazu o sprawy aprowizacji. Troszczono się jedynie o to, aby możliwie szybko uruchomić produkcję dla potrzeb zaopatrzenia przede wszystkim frontu, a później ludności cywilnej. Po zdobyciu Berlina odbyła się uroczystość w Zakładach "H. Cegielski", na której przedstawiciel armii radzieckiej dziękował załodze, podkreślając jej udział we wspólnym dziele pokonania faszyzmu niemieckiego. Władze miejskie, które niedawno zorganizowały się, zdawały sobie sprawę ze szczególnej roli zakładów produkcyjnych w walce o zaopatrzenie frontu, toteż nalegały, aby w każdej fabryce powstał specjalny komitet aprowizacyjny. Problem aprowizacji posiadał zatem dwa aspekty. Przede wszystkim chodziło o umacnianie zaplecza w warunkach toczącej się jeszcze wojny. Nadto w atmosferze niedostatku i ogólnego chaosu aprowizacyjnego mogły prowadzić działalność rozmaite męty społeczne, które hamowały proces powstawania ogniw władzy terenowej. Stąd problem aprowizacji był nierozerwalnie związany ze sprawą powstawania władzy ludowej i jej umacniania. Postanowiono wprowadzić system kartkowy i ustalić ceny na środki żywnościowe. Dzięki zabiegom władz miejskich i Polskiej Partii Robotniczej powołano do życia specjalną komisję dla zwalczania spekulacji. O sytuacji aprowizacyjnej w Poznaniu świadczy fragment artykułu w miejscowej prasie: "Aprowizacja ludności Poznania stanowi niewątpliwie jedno z najbardziej

8 "Walka Ludu". R. 1946, nr 188 oraz "Głos Wielkopolski" 1945, nr 7 i nr 33.

9 "Wola Ludu". R. 1945, nr 51.

palących zagadnień gospodarczych naszego województwa. Mamy wprawdzie karty żywnościowe, chleb otrzymujemy nieregularnie, na targach pojawiły się i w niektórych sklepach jarzyny..., ale z innymi produktami spożywczymi ciągle jeszcze krucho ..." 10. Zaopatrzenie wielkiego miasta wymaga ciągłych dostaw artykułów konsumpcyjnych. Pod tym względem istniały dodatkowe trudności z powodu braku dostatecznej ilości środków transportowych. O tym także pisała prasa: "Brak wagonów kolejowych na miejscu, zniszczenie torów, brak lokomotyw dla ściągnięcia wagonów rozrzuconych po różnych drobnych stacyjkach, brak taboru samochodowego i materiałów pędnych, niedostatek zaprzęgów konnych na prowincji - oto przeszkody piętrzące się na odcinku dowozu" li. W przezwyciężaniu trudności aprowizacyjnych dużą pomoc okazali Poznaniowi mieszkańcy powiatów położonych blisko miasta. Do dnia 10. III. 1945 r. U rząd Gospodarczy w Szamotułach dostarczył 1000 kg mąki żytniej, 400 kg cukru, 50 kg masła. Miejscowość Koźle, licząca 300 mieszkańców, wysłała do naszego miasta pełen wóz żywności. W pierwszej połowie marca 1945 r. prowadzono także akcję zbiórki żywności dla Poznania na terenie powiatu gostyńskiego. O tej akcji tak pisał "Głos Wielkopolski": "Miasta i wsie Wielkopolski niosą pomoc Poznaniowi. Wągrowiec. Powiatowy Oddział Informacji i Propagandy przystąpił do zbiórki pod hasłem: »Z pomocą Poznaniowi«. Najwięcej pomaga młodzież gimnazjalna. Gromadzi się żywność z terenu całego powiatu. Całkowity zbiór będzie rozdzielony biednym dzieciom Poznania w dniu 3 czerwca" 12.

W Poznaniu rozwijał działalność Komitet Opieki Społecznej. Na adres tego komitetu wpływały dary z całego województwa, które z kolei były dzielone pomiędzy najbardziej potrzebujących. Miejski Komitet Opieki Społecznej prowadził kuchnie społeczne, utrzymywał sierocińce, domy noclegowe, zaopatrywał szpitale w żywność, a także wydawał doraźnie artykuły żywnościowe pogorzelcom i ludziom niezdolnym do pracy. Kuchnie prowadzone przez Komitet Opieki Społecznej w Poznaniu znajdowały się przy: ul. Skarbowej 24, Wojciecha 30, Patrona Jackowskiego 31, Rolnej l. Nadto kuchnie prowadzono w Naramowicach i Starołęce. W kuchniach tych oprócz obiadów wydawano również chleb. Do dnia 4. III. 1945 r. wydano 1100 bochenków chleba"

10 "Głos Wielkopolski". R. 1945, nr 32, s. 2.

11 Tamże.

12 "Głos Wielkopolski". R. 1945, nr 20, 23, 24, 94.

13 "Głos Wielkopolski". R. 1945, nr 17, s. 4: "We wszystkich kuchniach podaje się obiady i chleb obywatelom Poznania i to: pogorzelcom, ofiarom wojny, jeńcom wojennym polskim - oficerom, żołnierzom powracającym z obozów niemieckich lub wracającym z robót osobom cywilnym lub potrzebującym obywatelom będącym w przejeździe do miejsc zamieszkania. Ośrodkom mlecznym Miejski Komitet Opieki Społecznej po jednym jajku dla dzieci do lat 2 oraz około 1000 litrów mleka dziennie. Miejski Komitet Opieki Społecznej utrzymuje sierociniec w Kiekrzu oraz przygotowuje otwarcie sierocińca w Puszczykowie. Wielka nędza panująca wśród licznych rzesz ludności st. miasta Poznania skłania Miejski Komitet Opieki Społecznej do wydawania artykułów spożywczych w naturze dla tych osób i rodzin, które nie są w możności korzystać z kuchen społecznych. Dla czasowo bezdomnych pogorzelców i ofiar bitwy poznańskiej oraz dla Polaków wracających z Niemiec otwarto dcm noclegowy przy ul. Wyspiańskiego 28. Bogatą tę pracę umożliwiają jedynie ofiary społeczeństwa woj. pozn. Szczególną ofiarnością wyróżniło się społeczeństwo pow. szamotuiskiego, a to gminy: Grzebienisko, Ostroróg, Biedrowo, Wronki" .

Stanisław Kubiak

W świetle trudnej sytuacji aprowizacyjnej nie może nikogo dziwić fakt stosowania ostrych sankcji karnych wobec tych wszystkich, którzy łamali obowiązujące przepisy i swoim postępowaniem komplikowali ogólną sytuację. O nich tak pisała miejscowa prasa: "Istnieje jednak cały legion ludzi zdemoralizowanych wojną, którzy, mając wrodzony wstręt do pracy, obojętni na sprawy społeczne, stoją na uboczu. Wykorzystując trudności powojennego okresu, głód artykułów pierwszej potrzeby i nieuregulowane jeszcze odcinki naszego życia gospodarczego, ludzie ci, w drodze spekulacji, pokątnego handlu, szabrownictwa i kombinacji, kolidugących często z kodeksem karnym, zapewniają sobie źródła dochodu, a nie płacąc podatków i nie pracując produktywnie, stali się ciężarem dla reszty społeczeństwa. Ludzie ci, dysponując nieraz wielkimi sumami, pozajmowali najwygodniejsze i często luksusowe mieszkania i prowadzą życie wystawne i hulaszcze" 14.

Komisja powołana do zwalczania spekulacji wypowiedziała tej właśnie grupie ludzi bezlitosną walkę. Dla powstrzymania akcji spekulacyjnej przewidziano surowe sankcje. Do bardzo drastycznych posunięć należała decyzja o wysiedlaniu z Poznania osób, które nie mogły się wykazać pełnym zatrudnieniem lub też były zatrudnione fikcyjnie. Wobec tych osób, które mimo odpowiedniego wieku i zdolności do pracy utrzymują się ze spekulacji, pokątnego handlu, szabrownictwa, postanowiono zastosować karę wysiedlenia z Poznania wraz z rodzinami. Mieszkania takich rodzin miały ulec konfiskacie, a następnie miały być rozdzielone ludziom pracy, którzy nie posiadali jeszcze własnych mieszkań. Nadto Komisja Specjalna postanowiła prowadzić kontrolę cen, punktów handlowych i rynków. Kontrola ta w oparciu o czynnik społeczny miała na celu niedopuszczenie do przetrzymywania towarów przez nieuczciwych kupców i podbijania cen. Wszystko to świadczy o tym, że powstająca władza ludowa w Poznaniu w r. 1945 nie miała łatwego startu, tym bardziej że do 9 maja 1945 r. najważniejszym zadaniem było koncentrowanie wszystkich wysiłków społeczeństwa do walki przeciw głównemu wrogowi, jakim był faszyzm. Idea walki z hitleryzmem wpływała pozytywnie na patriotyczną postawę różnych grup społecznych, poza nielicznymi wyjątkami zatwardziałych spekulantów, którzy wykorzystując trudną sytuację rynkową, chcieli się dorobić. Raporty sytuacyjne Milicji Obywatelskiej donosiły, że nastroje społeczeństwa były pozytywne. Nie notowano wystąpień, które byłyby w stanie podkopać kształtujący się ład społeczny i ustrojowy. Pewne światło na sytuację w tym zakresie rzucają liczby oraz oceny charakteru i rodzajów przestępstw. W dniu 15. III. 1945 r. zatrzymano w Poznaniu 30 osób, z czego 12 zwolniono od razu, resztę natomiast zatrzymano celem przeprowadzenia dochodzeń. Dnia 20. III. 1945 r. zatrzymano 17 osób, z czego: 1 za kradzież, 2 za posiadanie broni i zakłócanie spokoju publicznego, 6 pod zarzutem zbrodni dokonanych na narodzie polskim, 1 za przestępstwo polityczne, 1 za brak dowodów osobistych, 2 za opilstwo i 4 za różne inne przestępstwa. W następnych dniach liczba zatrzymań nie przekraczała nigdy 30 osób, a rodzaje przestępstw i przyczyny aresztowań nie ulegały zmianie. Były to najczęściej kradzieże, opilstwo, przekraczanie godziny milicyjnej (np. 2. IV. 1945 r. za przekroczenie godziny

14 "Głos Wielkopolski". R. 1945, nr 215, s. 5.

milicyjnej zatrzymano 118 osób). Spory procent zatrzymanych stanowili Niemcy lub też osoby podejrzane o współpracę z władzami okupacyjnymi 15.

Początki kształtowania się zrębów władzy ludowej w Poznaniu zbiegły się z walką o całkowite wyzwolenie Poznania i o ostateczne rozgromienie Niemiec faszystowskich. Bardzo ważną cechą dla tego okresu było istnienie rządu ludowo-demokratycznego, który ukształtował się już w dniu 21. VII. 1944 r. i opracowywał skrupulatny plan powoływania do życia ogniw władzy ludowej na wyzwalanych ziemiach polskich w miarę posuwania się ofensywy wojsk radzieckich w kierunku zachodnim. Dlatego też specjalnie przygotowywane ekipy podejmowały natychmiast po wyzwoleniu pracę nad odbudową wszystkich dziedzin życia. W pracy swej opierały się one o czynniki miejscowe i kierowały się dążeniem do ukształtowania władzy ludowefe. W mobilizacji społeczeństwa ważną rolę odegrała Polska Partia RobotnIcza.

C POLSKA PARTIA ROBOTNICZA W WYZWOLONYM POZNANIU

Pierwsze zebranie organizacyjne PPR odbyło się w dniu 4. II. 1945 r.

Uczestniczyło w nim około 50 działaczy robotniczych, wśród których znajdowało się wielu byłych członków różnych lewicowych organizacji, nie wyłączając byłych członków Komunistycznej Partii Polski i podziemnej PPR. Dnia 4 lutego 1945 r. powołano do życia Komitet Miejski PPR. W skład kierownictwa wchodzili: Franciszek Danielak (I sekretarz), Józef Majchrzak (II sekretarz), Tadeusz Becela (III sekretarz). Komitetowi Miejskiemu PPR w Poznaniu podlegały następujące komitety dzielnicowe: Wilda, Łazarz, Jeżyce, Dębieć, Górczyn, Śródmieście, Śródka-Zagórze, Sołacz- Winiary, Starołęka, Główna, Antoninek, Naramowice, Szczepankowo, Zegrze, Krzyżowniki, Osiedle Warszawskie, Fabianowo, Junikowo i Ławica-Wieś.

Komitet Miejski PPR rozwinął od pierwszych chwil swego istnienia ożywioną działalność organizacyjną i polityczną". W dniu 12. IV. 1945 r. odbyło się zebranie przedstawicieli komitetów dzielnicowych, na którym podjęto uchwałę o zredukowaniu tych instancji z 19 do 6. Charakterystyczną cechą działalności partii w pierwszym okresie było dążenie do uzyskania wpływów wśród naj szerszych warstw społeczeństwa Poznania. Na przykład na konferencji w dn. 27. II. 1945 r. postanowiono powołać do życia Wydział Kobiecy KM PPR, którego kierownikiem została Wiktoria Hetmańska. Sytuacja organizacyjna partii nastręczała nieraz sporo kłopotów. Niejednokrotnie bowiem komórki partyjne powstawały żywiołowo, nie zawsze w łączności z instancjami nadrzędnymi. Według sprawozdania KM PPR z sierpnia 1945 r. stan liczebny partii w Poznaniu przedstawiał się jak następuje: dzielnica Wilda liczyła ogółem 590 członków (Zakłady "H. Cegielski" - 10 'komórek. 120 członków, warsztaty PKP - 15 komórek, 230 członków,

15 Składnica Akt KW PZPR w Poznaniu. KW PPR, Sekretariat I. Sekretarza.

Korespondencja z Komendą Wojewódzką Milicji Obywatelskiej. 1945 r. syg. 1;\1.

Raporty sytuacyjne Komendy MO miasta Poznania, kierowane do sekretarza KM PPR za okres od 15. I I I. do 3. IV. 1945 r.

18 Patrz Aneks nr 4.

17 Składnica Akt (SA) KW PZPR w Poznaniu. Materiały Komitetu Miejskiego.

Poznań 1945. O powstawaniu ogniw PPR także "Głos Wielkopolski". R. 1945, nr 24, s. 4, 17, s. 4, 11, s. 4, 32, s. 3.

Stanislaw Kubiak

"Ruch" - 1 komórkę, 40 członków, inne ośrodki 200 członków; dzielnica Środka liczyła 17 komórek, 200 członków), dzielnica Jeżyce - 25 komórek, 320 członków; dzielnica Śródmieście - 24 komórki, 600 członków; dzielnica Łazarz - 17 komórek, 240 członków; dzielnica Starołęka - 280 członków.

W kwietniu 1946 r. miejska organizacja partyjna w Poznaniu liczyła 4779 członków, skupionych w 188 komórkach. W ciągu 6 miesięcy drugiego półrocza 1946 r. partia wzrosła do 9781 osób. Była to już organizacja o zdecydowanej przewadze robotników, a przy dalszym rozwoju liczebnym partii wskaźniki te utrzymywały się nadal. Ilustruje to tabela nr 1.

Tabela 1

W tym: Liczba komórek Ogólna Miesiąc i rok liczta rorotni- inteligen- fabrycz- terenow urzęczłonków ków tów ogółem nych dach wych V 1946 4779 4208 571 188 121 36 31 VI 1946 5291 4690 601 190 123 36 31 VII 1946 6002 5363 639 191 124 36 31 VIII 1946 6688 5963 725 193 124 38 31 IX 1946 7312 6553 759 193 124 38 31 X 1946 7995 7121 874 215 143 40 32 X I 1946 8903 7926 977 223 146 43 34 XII 1946 9781 8824 957 225 148 43 34 I 1947 10459 9425 1034 219 149 36 34 II 1947 12319 11198 1121 225 143 51 31 III 1947 13718 12450 1268 244 149 57 38 IV 1947 14640 13260 1380 247 151 58 38 V 1947 15562 14044 1618 268 151 65 42

W r. 1946 w skład Komitetu Miejskiego PPR w Poznaniu wchodzili: Maksymilian Bartz (I sekretarz), Henryk Sokolak, Stefan Kierzak, Stanisław Sroka, Michał Szulimowski, Józef Mączyński, Leon Murzynowski, Piotr Gniadczyk, Czesław Nagler, Stanisław Siwert, Wawrzyn Strzelecki, Michał Djdziak, Jan Maciejewski, Maria Augustyniak, Stefania Mizera, Józef Małecki, Józef Marchewczyk, Antoni Lenczewski, Stanisław Skowroński, Jan Badgowski, Wacław Szałapieta, Czesław Maresz, Władysław Za nt o, Irena Nowakówna, Adam Nowak, Feliks Łuczyński, Edmund Foerster, Józef Rybarczyk i Jan C . d 18 wOJ a . Zakres oddziaływania PPR na przeobrażenia w Poznaniu był duży ze względu na to, że oprócz komitetu miejskiego i podległych mu instancji i komórek na terenie miasta miał swoją siedzibę Komitet Wojewódzki PPR.

18 SA KW PZPR w Poznaniu. I Sekretariat I sekretarza KW PPR. Protokóły posiedzeń egzekutywy KW. Protokół z dnia 16. VIII. 1945 r., s. 3, również SA KW PZPR w Poznaniu. Roczna ankieta sprawozdawcza KW PZPR w Poznaniu.

V. 1946 - V. 1947. Miasto Poznań. Także Archiwum Zakładu Historii Partii przy KC PZPR Syg. 295j1X-272. Blankiet sprawozdawczy PPR o składzie KM w Poznaniu z dn. 22. X. 1946 r.

D. POWSTANIE MIEJSKIEJ RADY NARODOWEJ Wśród wielu zagadnień, na których koncentrowała swoją uwagę PPR, niezmiernie ważne miejsce zajmowała problematyka ustrojowa. W Poznaniu samorząd miejski powstał zaraz po wkroczeniu wojsk radzieckich i mimo trwających jeszcze walk o Cytadelę. W ścisłym porozumieniu z pełnomocnikami Rządu Tymczasowego i pod ich patronatem ukonstytuowały się władze miejskie. PPR posiadała w nich swych przedstawicieli. Stanowili oni większość. Komitet Miejski PPR w Poznaniu przywiązywał duże znaczenie do wyborów do rad narodowych. Z inicjatywy PPR zorganizowano wstępne zebranie związków zawodowych, partii i stronnictw politycznych w celu ustalenia kandydatur do Miejskiej Rady Narodowej. Konstytucyjne zebranie Miejskiej Rady N arodowej w Poznaniu odbyło się 26. III. 1945 r. Zagaił je prezydent miasta, Feliks Maciejewski. Zapoznał on zebranych z dotychczasową działalnością władz miejskich. Podkreślił, że była to praca ciężka, tym trudniejsza, że odbywała się w warunkach toczących się w mieście działań wojennych. Władze miejskie, jak stwierdził F. Maciejewski, starały się o zorganizowanie aprowizacji dla ludności cywilnej oraz starały się likwidować wszystkie utrudnienia spowodowane zniszczeniem miasta 19. Skład rady narodowej pod względem przynależności organizacyjnej Jej członków przedstawiał się następująco: PPR - 22, związki zawodowe - 14, Polska Partia Socjalistyczna - 11, Stronnictwo Demokratyczne - 5, Stronnictwo Ludowe - 2. Na pierwszym konstytucyjnym zebraniu Miejskiej Rady Narodowej omówiono wiele aktualnych spraw, którymi w najbliższej przyszłości winna zająć się rada. Na marginesie utworzenia Miejskiej Rady Narodowej "Głos Wielkopolski" pisał: "Dziś Miejska Rada Narodowa różni się poważnie od dawniejszej Rady Miejskiej, która reprezentowała podówczas tylko pewne uprzywilejowane warstwy społeczeństwa poznańskiego oraz uprzywilejowane grupy polityczne. W obecnej radzie zasiadają przedstawiciele wszystkich warstw: robotnik obok rzemieślnika, urzędnik przy inteligencie. Decyzje rady będą wolą powszechną mieszkańców. W taki sposób obywatele poznańscy będą sami twórcami odbudowującego się Poznania i sami za pośrednictwem swych przedstawicieli zadecydują o najżywotniej - szych sprawach miasta" 20.

Dnia 11. IV. 1945 r. Miejska Rada Narodowa w Poznaniu dokonała ponownego wyboru na stanowisko prezydenta miasta, Feliksa Maciejewskiego (PPR). Pierwszym wiceprezydentem został Antoni Drabowicz (PPS), drugim wiceprezydentem Kazimierz N adobnik (SL) II.

19 Na pierwszym zebraniu dokonano wyboru Prezydium MRN w składzie: Zygmunt Piękniewski (PPR) - przewodniczący, Jan Szulczyński (SD) - zastępca przewodniczącego, Józef Seydlitz (PPS) - członek, Czesław Grajek (PPS) - członek, Michał Cuprych (Związki Zawodowe) - członek. Por. "Głos Wielkopolski". R. 1945, nr 36, s. 3. 20 "Głos Wielkopolski". R. 1945, nr 36, s. 3.

21 "Głos Wielkopolski". R. 1945, nr 49. W połowie czerwca 1945 r. złożył rezygnację pierwszy powojenny prezydent miasta Poznania, Feliks Maciejewski. N a posiedzeniu MRN w dniu 16. VII. 1945 dokonano wyboru nowego przewodniczącego, którym został mgr Stanisław Sroka. Por. "Polska Ludowa". R. 1945, nr 8 i 12. W drugiej połowie 1945 r. kolegialny Zarząd Miasta stanowili: Stanisław Sroka,

Stanisław Kubiak

Rada Narodowa posiadała duże uprawnienia w zakresie gospodarczym, kulturalnym i politycznym. Skupiając przedstawicieli wszystkich partii, stronnictw i innych organizacji masowych mogła bezsprzecznie odegrać decydującą rolę w procesie przeobrażeń społeczno-politycznych i stać się głównym ogniwem kształtującej się władzy ludowej.

OD REDAKCJI. Literatura przedmiotu jest nader uboga. Stąd też praca dra Stanisława Kubiaka posiada charakter pionierski. N a pewno znajdzie się w niej sporo nieścisłości. Będziemy wdzięczni tym wszystkim, którzy uczestniczyli w wydarzeniach, będących przedmiotem niniejszej pracy, a po zapoznaniu się z jej treścią zabiorą w tej sprawie głos.

Kolegium Redakcyjne

ANEKSY

ANEKS nr l

"Głos Wielkopolski" R. 1945, nr l

12 lutego 1945 r.

Rozkaz Wojennego Komendanta miasta Poznania i powiatu poznańskiego nr lm. Poznań

Dzisiejszego dnia przystąpiłem do spełniania obowiązków Komendanta miasta 1 powiatu poznańskiego.

W wykonaniu tego nakazuję: 1. Wszystkim instytucjom i przedsiębiorstwom użyteczności publicznej (elektrownie, wodociągi, szpitale, apteki, straż ogniowa, łaźnie, zakłady handlowo-przemysłowe i inne) kontynuować pracę, a tym które ją przerwały - wznowić. Właścicielom albo dyrektorom (odpowiedzialnym kierownikom) wyżej wymienionych instytucji i przedsiębiorstw zarejestrować swe przedsiębiorstwa osobiście w Komendanturze Wojennej w przeciągu 24 godzin. 2. Dyrektorom urzędów łączności (poczta, telegraf, telefon) kierownikom zakładów, osobom prywatnym, posiadającym radiostacje z aparatami nadawczymi i właścicielom drukarni, drukarskich maszyn oraz powielaczy - osobiście zarejestrować swe zakłady w Wojennej Komendanturze w przeciągu 24 godzin dla otrzymania wskazań co do pracy. 3. Dowódcom i kierownikom wszelkiego rodzaju oddziałów uzbrojonych (policja, grupy wojskowo-sportowe, oddziały partyzanckie itd.) dla otrzymania wskazań co do dalszej działalności natychmiast się zgłosić do mnie nie później niż do 14 lutego 1945 r. 4. Wszystkim osobom i organizacjom do 14 lutego 1945 r. złożyć w Wojennej Komendanturze wszelką broń palną (wojennego, sportowego, myśliwskiego typu) oraz broń białą (tychże typów) i radioodbiorniki.

Antoni Drabowicz, Aleksander Swierczyński, Jan Cieśliński, Józef Chrzanowski, Edward Eisbrenner, Jan Gajewski, Władysław Jakubowski, Stanisław Maćkowiak, Feliks Nowakowski, Józef Figaszewski. Por. SA KW PZPR w Poznaniu. KW PPR.

Wydział Administracyjny. Materiały dotyczące Rady Narodowej i Samorządu m. Poznania 1945 r. Skład osobowy organu zarządzającego stół. miasta Poznania. Patrz również Aneks nr 5.

5. Wszystkim osobom i instytucjom w przeciągu 24 godzin zarejestrować w Wojennej Komendanturze wszelkie rodzaje posiadanych przez nich samochodowych środków transportowych (ciężarowych, osobowych, specjalnych). 6. Wszystkim osobom wiedzącym o miejscu znajdowania się broni (niezależnie od tego, do kogo ona należy) oraz o majątku i składach pozostawionych przez Niemców zgłosić o tym do Wojennej Komendantury.

7. Zezwalam na ruch uliczny w mieście od godziny 7 rano do godziny 20 według czasu moskiewskiego. Na ruch uliczny w godzinach nie dozwolonych (od 20 do 7 rano) zezwalam za specjalnymi przepustkami Wojennej Komendantury.

8. Winni niewykonania któregokolwiek punktu niniejszego rozkazu będą pociągnięci do odpowiedzialności zgodnie z prawem stanu wojennego. Wojenny Komendant Miasta Poznania i powiatu poznańskiego Pułkownik Smirnow

ANEKS nr 2

"Głos Wielkopolski", R. 1945 nr l Wojewoda poznański do społeczeństwa wielkopolskiego

Polacy! Po pięcioletniej okrutnej niewoli niemieckiej, Orzeł Chrobrych i Krzywoustych załopotał znowu nad wolnym Gnieznem, Poznaniem i wieloma innymi grodami wielkopolskimi. W roku 1919 własnymi silami przepędziliśmy gadzinę krzyżacką, w roku 1945 pomogła bohaterskiemu żołnierzowi polskiemu sławna Armia Czerwona. Jako pełnomocnik Rządu obejmuję władzę nad terenem całego województwa poznańskiego. Wzywam wszystkich obywateli do podjęcia codziennej pracy. Niechaj cienie wielkich synów tej ziemi, duchy Stasziców, Marcinkowskich, Langiewiczów, J ackowskich, Wawrzyniaków i całej rzeszy bezimiennych bohaterów, których krew wsiąkła w kolebkę państwowości polskiej, będą z nami w szkole i przy pługu, w warsztacie i urzędzie. Apeluję do wypróbowanej karności, pracowitości i zmysłu organizacyjnego społeczeństwa wielkopolskiego i wzywam obywateli do wytężenia wszystkich sił w kierunku odbudowy odradzającej się ojczyzny.

Pełnomocnik Rządu R. P.

Michał Gwiazdowicz

ANEKS nr 3

"Głos Wielkopolski" R. 1945 nr l

Odwieczny nasz wróg - Niemiec, który do niedawna jeszcze z właściwą sobie butą i pychą deptał, niszczył, rabował i palił nasz kraj oraz mordował i więził tysiące naszych współbraci, został rozbity. Szczątki pobitej armii niemieckiej, wycofując się z Poznania, obróciły większą część miasta w gruzy. Poznań, ta najdroższa perła w koronie miast polskich, to miasto tak drogie sercu każdego Polaka, jest dzisiaj miastem ruin i zgliszczy. W tej ważnej chwili jako gospodarz miasta zwracam się z gorącym apelem do całego społeczeństwa poznańskiego o wykazanie jak największej inicjatywy oraz wytężenia wszystkich sił w kierunku rychłego uporządkowania naszego miasta. Wierzę niezłomnie, że społeczeństwo poznańskie, które pod względem wyrobienia

4 Kronika Miasta Poznania l

Stanisław Kubiakkulturalnego zdało egzamin nie tylko przed własnym narodem, ale i przed całym światem - w tej przełomowej chwili wykaże tężyznę ducha i umysłu. Poznań dźwigniemy z gruzów! {Poznań odbudujemy i przywrócimy mu dawną świetność.

Prezydent stół. m. Poznania inż. Feliks Maciejewski

ANEKS nr 4

"Ilustrowany Kurier Polski". R. 1945 nr 45 Zima 1944-1945 roku była mroźna. Lublin przeludniony, pasowany doraźnie aa stolicę wyzwolonych ziem, z wdzięcznością przyjmował nadchodzące z ZSRR pociągi z mąką i węglem. W połowie stycznia 1945 r., w niedzielę, na sali gimnazjum Vetterow odbyło się zebranie Wielkopolan. Radzono nad opracowaniem zorganizowanego, planowego powrotu na ziemię wielkopolską. W chwili, gdy omawiano szczegóły, doszła wiadomość o rozpoczęciu wielkiej ofensywy przez Armię Radziecką. Radosną nowinę zebrani powitali burzą oklasków i okrzyków. Następnego dnia w poniedziałek w Lublinie panował wzmożony ruch. Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów dobierał ostatnich pełnomocników dla uwolnionych obszarów kraju. Wydawano ostatnie instrukcje. Wreszcie jesteśmy gotowi do drogi. Otrzymujemy pełnomocnictwa i delegacje.

Każdy ze wzruszeniem ogląda pieczęci z orłem piastowskim i siada do samochodu.

Masywnymi ciężarówkami, podrzucani na śnieżnych wybojach, jedziemy do Warszawy. Przy szosie wiją się zygzaki okopów. Zasieki z drutów kolczastych przedzierają się przez zwały śniegu. Późną nocą dobijamy do Pragi. Nocleg wypadł w jakimś bloku kolejowym. Zimno dokucza mocno. Zjadamy suchy prowiant i kładziemy się na podłodze. Rano wstajemy skostniali. Wojskowi szoferzy kręcą się przy motorach. Koledzy piją kawę, potem spieszą na praskie targowisko po obwarzanki i kiełbasy. Około południa ruszamy dalej. Przez wysoki, ręką saperów zbudowany drewniany most w ciżbie samochodów, piechurów dostajemy się do Warszawy. Suniemy jedną, wolną od min drogą pośród gruzów. Takiego spustoszenia nikt się z nas nie spodziewał, chociaż na własne oczy widzieliśmy niejedno barbarzyństwo hitlerowców... Dzień, który spędzamy w Łodzi, wyzyskujemy na przygotowania wstępnych zarządzeń dla województwa poznańskiego. Tutaj redagujemy odezwę do społeczeństwa wielkopolskiego. Z odezwą tą, rozlepioną później na murach wszystkich miast, miasteczek i wsi wielkopolskich przedrukowaną w numerze l "Głosu Wielkopolskiego", miało możność zapoznać się całe społeczeństwo wielkopolskie. N astępnego dnia jedziemy dalej. Spotykamy coraz więcej świeżych śladów walk i klęski hitlerowskiego najeźdźcy. W Kole występuje nasz pełnomocnik po raz pierwszy na powierzonym mu terenie jako wojewoda poznański. Stąd jedziemy na Konin, Słupcę, Wrześnię, Kostrzyn i Swarzędz. Mijamy gromady piechurów wracających do swych domów. Ze Swarzędza oglądamy palący się Poznań. Słyszymy głuche strzały ciężkiej artylerii. Od Poznania dzieli nas od strony wschodniej front. Kierujemy się na Kostrzyn, Środę i Kórnik. Jedni utrzymują, że również od zachodu do miasta się nie dostaniemy, inni twierdzą, że należy się przeprawić przez Wartę, gdyż od strony Łazarza wjazd jest wolny. Decydujemy się na przeprawę przez zamarzniętą rzekę, byle prędzej być w Poznaniu. Pod Kórnikiem ostrzeliwuje naszą kolumnę niemiecki samolot. Dnia 5. II. 1945 r. stajemy w częściowo już wolnym Poznaniu. Dzielnice Łazarza przywitały nas dniem świątecznym, choć nie było takiego, a w okolicy ratusza słychać było terkot karabinów maszynowych. Cytadela drży od bomb ł pocisków artyleryjskich. Biało-czerwone flagi łopoczą na wietrze, ulice pełne ludzi przyozdobionych biało-czerwonymi kokardkami.

Stanęliśmy w gmachu gimnazjum Mickiewicza. Wojewoda przyjął z rąk dowódcy władzę cywilną. Po prawie sześcioletniej niewoli Poznań rozpoczynał nowe życie.. .

B. PIeśniarski

ANEKS nr 5

Skład osobowy organu zarządzającego stół. miasta Poznania KOLEGIALNY ZARZĄD MIASTA 1. Stanisław Sroka - prezydent miasta 6. Józef Chrzanowski 2. Antoni Drabowicz - I wice- 7. Edward Eisbrenner prezydent 8. Jan Gajewski 3. Aleksander Swierczyński - II wice - 9. Władysław Jakubowski prezydent 10. Stanisław Maćkowiak 4. Jan Cieśliński - III wiceprezydent 11. Feliks Nowakowski 5. Józef Figaszewski - sekretarz

Skład osobowy organu stanowiącego stół. miasta Poznania PREZYDIUM MIEJSKIEJ RADY NARODOWEJ

Zygmunt Piękniewski prezydent MRN Jan Sulczyński - zastępca prezydenta MRN

3. Czesław Grajek 4. Bogusław Seydlitz 5. Michał Cuprych

BIURO PREZYDIALNE MIEJSKIEJ RADY NARODOWEJ dyrektor: Stanisław Jurkowski CZŁONKOWIE MIEJSKIEJ RADY NARODOWEJ

1. Stanisław Baranowski 2. Stefan Błachowski 3. Marian Borucki 4. Józef Ceptowski 5. Michał Cuprych 6. Jan Ciemny 7. Franciszek Danielak 8. Leon Dizman 9. Roman Dziubiński 10. Piotr Geliert 11. Franciszek Głowacki 12. Czesław Grajek 13. Władysław Giinther 14. Antoni Jabłoński 15. Stefan Jackowski 16. Michał Jagła 17. Maksymilian Jankowski 18. Stanisław Jurga 19. Franciszek Klause 20. Kazimierz Koch 21. Jan Koczorowski 22. Damazy Kopczyński 23. Franciszek Kowalewski

24. Edward Kraszewski 25. Józef Kukurenda 26. Marian Kulisiewicz 27. Adam Łażewski 28. Zbigniew Maciejewski 29. Dionizy Madaj ewski 30. Józef Majchrzak 31. Wawrzyn Majewski 32.' Leonard Małecki 33. Józef Marchewczyk 34. Jan Michalak 35. Alfons Mielcarek 36. Mieczysław Mintus 37. Stanisław Minczykowski 38. Edmund Mularczyk 39. Wiktoria Nowicka 40. Antoni Paszkowiak 41. Stanisław Pawlak 42. Zygmunt Piękniewski 43. Józef Pietrzak 44. Antoni Płóciennik 45. Ludwik Postaremczak 46. Antoni Roesler

Stanisław Kubiak

47. Władysław Rościszewski 48. Karol Roztworowski 49. Bogusław Seydlitz 50. Stanisław Skwieciński 51. Feliks Śliwiński 52. Jan Sulczyński 53. Wacław Szałapieta 54. Adam Sztaba 55. Władysław Szukała 56. Stanisław Szulc 57. Zdzisław Szymanek 58. Józef Szynkarek PRZEWODNICZĄCY Rewizyjna Finansowa Techniczno- Budowlana Opieki Społecznej Prawnicza Wyborcza Aprowizacyjna Weryfikacyjna Mieszkaniowa

59. Czesław Taracha 60. Tadeusz Turkot 61. Maria Turtoniowa 62. Jerzy Tuszyński 63. Andrzej Twardowski 64. Jerzy U rbanowski 65. Emilian Walentek 66. Tadeusz Wesołowski 67. Ignacy Wróbel 68. Jan Zaus 69. Tadeusz Żynda 70. Stanisław Jaśkiewicz

KOMISJI MIEJSKIEJ RADY NARODOWEJ Antoni Roesler Feliks Śliwiński Alfons Mielcarek Andrzej Twardowski Bogusław Seydlitz Franciszek Kowalewski Władysław Szukała Antoni Płóciennik Zygfryd Kosicki

1. Stefan Błachowski 2. Franciszek Danielak 3. S tefan Jackowski 4. Kazimierz Koch 5. Leonard Małecki 6. Józef Marchewczyk 7. Wiktoria Nowicka 8. Zygmunt Piękniewski 9. Władysław Rościszewski 10. Stanisław Skwieciński 11. Feliks Śliwiński 12- Wacław Szałapieta 13. Adam Sztaba

LISTA RADNYCH KLUBU PPR 14. Zdzisław Szymanek 15. Józef Szynkarek 16. Czesław Taracha 17. Andrzej Twardowski 18. Emilian Walentek 19. Ignacy Wróbel 20. Witosław Bera 21. Wawrzyn Strzelecki 22. Józef Kukurenda 23. Józef Mączyński 24 Roman Dziubiński 25. Józef Kaczmarek 26. Władysław Bejma

[Zestawiono na podstawie akt Wydziału Administracyjnego KWPPR znajdujących sią w Składnicy Akt KWPZPR w Poznaniu.]