REGINA PAWULANKA ZDZISŁAW PIWOWARCZYK JERZY SCHMIDT

Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania 1960.10/12 R.28 Nr4

NOWA DZIELNICA MIASTA - POZNAN-RATAJE

Plan ogólny "Nowego Miasta" w Poznaniu, przeznaczonego dla 120 000 mieszkańców, jest próbą odpowiedzi na pytanie, jak zorganizować współczesne warunki życia dla dużego skupiska ludzkiego. Prace badawcze nad istotą miasta przyszłości opierają się na przesłankach socjologicznych, traktujących miasto jako żywy, pulsujący organizm. Kierującą zasadą urbanistyczną jest czynnik czasu i przestrzeni, wyrażający współczesną koncepcję życia ludzi. Prace nad tym problemem poszukują właściwych rozwiązań do spełnienia różnorodnych potrzeb socjalnych, powiązań człowieka ze społecznością i przyrodą. Miasto w takim pojęciu tworzy organiczną strukturę podstawowych komórek" zwanych jednostkami sąsiedzkimi. Znalezienie właściwego wyrazu funkcjonalno-przestrzennego dla ich określenia, koordynacja pracy i wypoczynku - są głównymi zadaniami urbanisty, biologa, socjologa. Miasto w takim ujęciu nie przedstawia tradycyjnie obudowanych ulic, lecz zespół jednostek tętniących własnym życiem wewnętrznym, połączonych ze sobą zielonymi przestrzeniami rekreacyjnymi, obok których przebiega sieć arterii komunikacyjnych.

Postulaty planu ogólnego Poznania

Aktualnym zadaniem urbanistyki miejskiej w Poznaniu są prace nad uzdrowieniem istniejącego organizmu miejskiego, nie przystosowanego do potrzeb współczesnego życia. Stan zaludnienia w mieście nie ma oparcia w odpowiednich zasobach budownictwa mieszkaniowego ani w stanie urządzeń komunalnych, komunikacji i uzbrojenia. Rozproszone po całym obszarze miasta budownictwo, trudności w opanowaniu sytuacji zabudowy strefy podmiejskiej i związana z tym nieekonomiczna rozbudowa sieci uzbrojenia terenu oraz trudności komunikacyjne - wytworzyły ciężką sytuację. Plan kierunkowy Poznania określa na podstawie szczegółowych badań demograficznych granicę rozwoju miasta na 650 000 mieszkańców. Optymalna wielkość zaludnienia miasta w jego granicach administracyjnych nie powinna przekroczyć 600 000 mieszkańców i powinna być osiągnięta około roku 1985. Podstawowym postulatem planu jest zbudowanie nowych mieszkań i miejsc pracy dla 200 000 nowych mieszkańców. Dalszym zadaniem planu jest przeprowadzenie sanacji w istniejących dzielnicach mieszkaniowych, szczególnie w śródmieściu.

Największe tereny przeznaczone dla rozwoju miasta położone są na prawym brzegu Warty, tworząc przyszłą dzielnicę nazywaną Ratajami. Opis terenu dzielnicy Tereny przeznaczone pod budowę nowej dzielnicy ograniczone są od zachodu rzeką Wartą, od północy Jeziorem Maltańskim, od południa i wschodu układem kolejowym Starołęki i Franowa. Rozbudowa miasta w kierunku wschodnim przybliża miasto do terenów przemysłowych, które układają się wzdłuż budującego się węzła kolejowego we Franowie. Teren ukształtowany jest w formie dwóch tarasów, położonych prawie równolegle do rzeki. Różnica poziomów między lustrem wody i pierwszym tarasem wynosi około 13 m, a między pierwszym i drugim tarasem - 15 m. Teren ma nieznaczny spadek w kierunku zachodnim, przy czym zbocza tarasów posiadają większe nachylenie. Leży on w bezpośredniej zlewni Warty, co ułatwia możliwość zaprojektowania kanalizacji grawitacyjnej. Wzdłuż Jeziora Maltańskiego, w kierunku Swarzędza, rozciąga się klin zieleni. Przewidziano tam lokalizację Ogrodu Zoologicznego.

Opisany teren obejmuje osady: Rataje, Zegrze, Chartowo, Franowo, Starołękę. Są to dawne osady wiejskie. Obszar dzielnicy stanowi w większości własność prywatną, użytkowaną jako ogrodnictwa, sady, pola uprawne. Tereny są administracyjnie włączone do obszaru miasta Poznania i odznaczają się: l) bliskim położeniem od centrum miasta, 2) dogodnymi połączeniami komunikacyjnymi z innymi dzielnicami, 3) korzystnymi warunkami naturalnymi. Tereny są częściowo uzbrojone w sieć drogową, na dolnym tarasie w sieć tramwajową łączącą Główne i Starołękę oraz w kolektor prawobrzeżny, sieć wodociągową, gazową i elektryczną. Większość terenów dzielnicy jest nie zabudowana, rozproszona zaś zabudowa mieszkaniowa jedynie w części stanowi trwałą wartość i może być adaptowana w opracowanym planie.

Koncepcja nowej dzielnicy

Koncepcja planu urbanistycznego jest kompozycją elementów materialnych i momentów, które są niewymierne w sensie fizycznym, a dopiero ich oddziaływanie na elementy materialne pozwala je rejestrować. Elementy te tworzą strukturę uzewnętrznioną poprzez kształt i formę plastyczną zespołów architektonicznych, które wpływają na mieszkańców, dyktując im w pewnym sensie sposób życia. Koncepcja socjologiczna jest prosta i opiera się na tej samej zasadzie co koncepcja przestrzenna. Można ją określić jednym zdaniem: dzielić łącząc i łączyć dzieląc. Jak w każdej dzielnicy, tak i na Ratajach mieszkańcami będą ludzie samotni oraz rodziny. Ludzie samotni powinni otrzymać mieszkania, które zapewniają możliwość izolacji, jednocześnie jednak zespoły takich mieszkań powinny być zgrupowane wokół centralnych pomieszczeń przeznaczonych do wspólnego użytkowania. Rola tych wspólnych pomieszczeń ma zasadnicze znaczenie. Łączy ona ludzi o różnym stopniu przygotowania społecznego, ludzi różnego wieku i płci. W myśl tej zasady np. domy starców będą lokalizowane wśród budynków mieszkalnych.

Regina Pawulanka, Zdzisław PiwowarczYk, JerzY Schmidt

Jednostka mieszkaniowa jest to wspólna grupa rodzin i samotnych i oznacza się tym, że mieszkańcy jej są w pewnym kontakcie osobistym. Teoretyczna wielkość "jednostki" wynika z zasięgu szkoły podstawowej i dla dzielnicy Rataje została obliczona na 4700 mieszkańców (przy przyjęciu szkoły dwuciągowej, ośmioletniej, 2 razy 8 klas + l klasa zapasowa = 17 klas). S truktura tak pojętej jednostki, uwzględniająca wartościowe elementy kontaktów sąsiedzkich, wpływa na poczucie przynależności społecznej, stwarza warunki dla współgospodarzenia mieszkańców osiedlem.

Obszar zajęty przez jednostkę składa się ze zróżnicowanych funkcjonalnie grup budynków, zieleni, miejsc zabaw odizolowanych od komunikacji, stanowiących przestrzenie statyczne odpowiednie dla mieszkania i wypoczynku. Następnym ogniwem łączącym mieszkańców jest zespół jednostek sąsiedzkich, obejmujący teoretycznie cztery jednostki (około 15-20 tysięcy mieszkańców). Powstaje on na zasadzie jedności przestrzennej i wiąże jednostki przez pewne wspólne funkcje wyższego rzędu, jak wspólne urządzenia kulturalne, towarzyskie, administracyjne, polityczne, handlowe itp. Instytucje te są zlokalizowane w ośrodku społeczno-kulturalnym i stanowią elementy ogniskujące życie zespołu. Odpowiednio do osobistego udziału mieszkańców, którzy korzystają z tego ośrodka, uwzględnia się zasięg tego stopnia wspólnoty jako średni dystans dojścia pieszego (w projekcie przyjęto 500 m). Ogniskujące funkcje zespołu są lokalizowane w punkcie ciężkości całego obszaru, łatwo dostępne pieszo, bez zakłóceń tego połączenia komunikacją samochodową.

Centrum dzielnicy Ratajeposiada złożoną funkcj.ę i znaczenie. Oddziaływanie wewnętrzne objawia się przez komasowanie w centrum dużej ilości usług administracyjnych, handlowych i kulturalnych, które działają ogniskująco na całą dzielnicę. Oddziaływanie zewnętrzne polega na przyciągającym działaniu ośrodka usługowego dla mieszkańców Poznania i strefy podmiejskiej i powiązaniu przez to z istniejącym miastem.

Kompozycja przestrzenna Podstawowe znaczenie w kompozycji ma ukształtowanie terenu oraz nawiązanie nowego układu do istniejącego organizmu miasta. Projekt stara się odpowiednio wykorzystać i podkreślić ciekawe ukształtowanie terenu. Dzielnica opiera się od strony zachodniej na Warcie, wzdłuż której na łąkach przyrzecznych projektuje się zieleń wypełniającą dolinę rzeki. W tej zieleni przewiduje się usytuowanie przystani klubowych oraz bulwarów spacerowych, przebiegających bezkolizyjnie pod mostami. Od strony północnej dzielnica wiąże się z Jeziorem Maltańskim, które otwiera ciekawe perspektywy dla centrum i pozwala wciągnąć do kompozycji przestrzennej dzielnicy zespół architektury Starego Miasta i Wyspy Tumskiej. Ukształtowanie terenu w przekroju poprzecznym wschód-zachód składa się z koryta Warty i łąk nadrzecznych, silnej skarpy (około 12-15 m), stanowiącej podbudowę pierwszego tarasu (dolny taras opada lekko w kierunku wschodnim i przechodzi w dolinę równolegle położoną do rzeki, zakończoną na północy Jeziorem Maltańskim) i 15-metrowej skarpy następnej, będącej płaskowyżem bez większych zróżnicowań terenowych. W opracowanej kompozycji ukształtowanie terenu dolnego tarasu odznacza się usytuowaniem zabudowy niskiej, szeregowej u podnóża skarpy oraz przejściem do zabudowy wysokiej na płaskowyżu. Stoki wschodnie doliny dolnego tarasu otrzymają budynki o średniej wysokości 3-4 kondygnacji.

Regina Pawulanka, Zdzisław Piwowarczyk, Jerzy Schmidt

Rzeźba terenu wzdłuż cieku wodnego Obrzycy wskazuje na możliwość gromadzenia się tu chłodnego powietrza. Dolinę przeznacza się pod zadrzewienie. Stworzenie dużej przestrzeni zielonej powinno wpłynąć na poprawę klimatu dzielnicy. Odpowiednio dobrany zestaw roślinności i przestudiowany Układ zespołów zieleni wysokiej i rozmieszczenia zbiorników wodnych wzdłuż Obrzycy powinny wytworzyć właściwy mikroklimat, korzystnie działający na położone wzdłuż niego jednostki mieszkaniowe. Poza tym zabudowa niższego tarasu powinna umożliwić wprowadzenie szerokich pasów przestrzeni otwartej dla kierunku wschód-zachód celem zapewnienia odpowiedniej wymiany mas powietrza. Omawiany teren, przeznaczony na duży zespół zieleni rekreacyjnej, położony w środku dzielnic mieszkaniowych, pełni poza tym funkcję zbiorczej arterii ruchu pieszego do centrum, terenów sportowych oraz w kierunku południowym do zakładów przemysłowych. Arteria ta zbiera ruch pieszy z poszczególnych ciągów jednostek mieszkaniowych i pozwala na bezkolizyjne dojście alejami spacerowymi do każdego punktu dzielnicy. W pasie zieleni rekreacyjnej lokalizujemy szereg urządzeń kulturalno-rozryWkowych, sportowych itp. Podkreśla to układ kompozycyjny całości i stwarza ciekawą oprawę zieloną dla poszczególnych budynków. Zieleń z jednostek mieszkaniowych łączy się z terenami rekreacyjnymi doliny i w ten sposób parki przenikają do bezpośredniego sąsiedztwa domów mieszkalnych. Skarpa zachodnia górnego' tarasu otrzyma zabudowę wysoką, piętrzącą się, która w powiązaniu z grupą punktowców na wzgórzu Malty stworzy odpowiednią skalę nowej dzielnicy. Wewnętrzny klin zieleni u podnóża skarpy otrzyma od strony południowej przesłonę zabudowy wysokościowej. W najbardziej eksponowanym miejscu dzielnicy przewiduje się lokalizację centrum. Lokalizacja ośrodka położonego wzdłuż głównych arterii miejskich, ulic Marchlewskiego i Starołęokiej, sprawia, że centrum Rataj stanie się również częścią składową śródmieścia. Na zboczu drugiego tarasu w miejscu skrzyżowania dwóch podstawowych ciągów kompozycyjnych wschód-zachód oraz północ-południe przewidziana jest lokalizacja zespołu urządzeń kulturalnych, pełniącego w tej sytuacji rolę elementu łączącego kompozycyjnie ośrodek centrum z dzielnicą mieszkaniową. Układ komunikacji ZWIąze Rataje z miastem przy pomocy arterii obwodowej, dzielącej dzielnicę na tereny mieszkaniowe położone wewnątrz obwodu i na tereny przemysłowo-składowe, położone zewnątrz tego obwodu. Główna arteria wypadowa dzielnicy - trasa Marchlewskiego -. stanowi powiązanie śródmieścia z przyszłą autostradą Warszawa-Poznań-Berlin, biegnącą u południowych granic miasta. Wymienione arterie połączone będą za pomocą węzłów bezkolizyjnych z arteriami zbiorczymi dzielnicy. Rolę ulicy zbiorczej dolnego tarasu stanowią ulice Podwale i Starołęcka, dla górnego tarasu - nowoprojektowana arteria, biegnąca śladem ulic Obotryckiej, Weleckiej i Łabskiej. Arteria prawobrzeżna Starołęka-Główna łączy oprócz tego dzielnice prawobrzeżne. Wystopniowany układ komunikacji łączy się w sposób organiczny z układem ogólnomiejskim.

Układ funkcjonalny dzielnic mieszkaniowych

Projekt poprzedzono przeprowadzeniem studiów układów urbanistycznych o podobnej skali zagadnienia, analizą zagadnień socjologicznych, programowych, funkcjonalnych i ekonomicznych. Szczegółowej analizie poddano sposób użytkowania miasta "dzisiaj", aby wyciągnąć wnioski do sposobu użytkowania "jutro". Ze względu na okres budowy dzielnicy w latach 1965-75 nie można bezkrytycznie nawiązywać do warunków ekonomicznych panujących obecnie w Polsce ani posługiwać się przykładami z innych państwo odmiennej sytuacji ekonomicznej l tradycji mieszkaniowej.

STRU KTU RA DZIELNICY

DZIELNICA ELEM OGNISKUJĄCE CENTRUM (HANDEL USŁUGI ADMINISTR KULTURA)

OŚRODEK SPORTU WYCZYNOWEGO OŚRODEK SPORTU REKREACYJNEGO 1 SI OŚRODEK SPORTU REKREACYJNEGO II ST

ZESPÓŁ JEDNOSTEK SĄSIEDZKICH ELEM OGNISKUJĄCE: OŚR. USŁUG II ST (HANDEL. USŁUGI. ADMINISTR . KULTURA) SZKOŁY ŚREDNIE

JEDNOSTKA SĄSIEDZKA ELEM OGNISKUJĄCE: OSR USŁUG I ST (HANDEL, USŁUGI PODSTAWOWE) ŻŁOBEK. PRZEDSZKOLE, SZKOŁA PODST MIEJSCE ZABAW DZIECI lYP I lYP U OGRÓD JORDANOWSKI

Regina Pawulanka, Zdzisław Piwowarczyk, Jerzy Schmidt

Zasada generalna, którą wprowadziliśmy do projektowania, pOWInna przyczynić się do stworzenia odpowiednich warunków życia przyszłym mieszkańcom, a zarazem projekt musi być realny z ekonomicznego punktu widzenia. Punktem wyjścia była hipoteza wieku dla projektowanej dzielnicy. Hipotezę demograficzną dla 120 000 mieszkańców dzielnicy Rataje opracował zespół demograficzny Miejskiej Pracowni Urbanistycznej. Przedstawia SIę ona następująco:rocznik procent rocznik procent 0- 2 5,5 15-17 5,1 3- 6 6,7 18-59 54,7 7-14 14,5 60- 13,5

Biorąc pod uwagę, że układ nowej dzielnicy jest oparty na zasadzie jednostek mieszkaniowych obsługujących szkołę 7 Aklasową, obliczono liczbę mieszkańców jednostki (teoretyczna wielkość - 4700 mieszkańców). Drugą zasadą projektowania, wyprowadzoną na podstawie studiów socjologicznych i kompozycji przestrzennej, jest zerwanie z obowiązującą dotychczas interpretacją strefy zabudowy, związanej z liczbą kondygnacji. W projekcie postulujemy zabudowę mieszaną, w różnych zestawach wysokościowych. Pragniemy pogodzić różnorodność ludzkich życzeń dotyczących izolacji w domku jednorodzinnym albo wysokim wieżowcu, bądź zapewnienia kontaktów towarzyskich w budynku blokowym i galeriowym i stworzyć mimo to jednorodny, funkcjonalny układ organizacji miasta. Mieszkania położone wśród drzew i kwiatów oraz mieszkania na wysokości koron drzew albo jeszcze inne, z rozległym widokiem miasta, dać mogą w sumie żywy, barwny obraz przestrzennie zróżnicowanych budynków, powiązanych organicznie z otaczającym krajobrazem.

Program mieszkaniowy dzielnicy

W oparciu o projekt normatywu dla jednostek mieszkaniowych przyjęto na Ratajach cztery różne zestawy typów zabudowy o średniej gęstości 7000 m 2 powierzchni mieszkalnej na hektar. Dla obliczenia liczby mieszkańców posługujemy się następującymi współczynnikami: dla etapu - 16 m 2 pow. mieszko brutto = 11 m 2 pow. użytkowej mieszkania = 7 m 2 pow. mieszkalnej na l mieszkańca, dla perspektywy - 20 nr pow. mieszko brutto 9 m 2 pow. mieszkalnej na l mieszkańca. Na podstawie tych współczynników okaże się, że liczba mieszkańców na hektar w etapie będzie wynosiła 470, w perspektywie zaś 340. Obszar terenu dla 4700 mieszkańców wynosi w perspektywie według przeliczenia 13,5 ha. Do tego terenu dodajemy powierzchnię dodatkową, niemieszkalną o obszarze 3,5 ha, razem 13,5 + 3,5 = 17 ha. Powierzchnia niemieszkalna składa się z: terenu żłobka - 0,25 ha, terenu 2 przedszkoli - 0,7 ha, terenu szkoły - 1,4 ha, terenu handlowego - 0,3 ha, terenu parkingu i garaży 0,9 ha, razem 3,5 ha.

Rozmieszczenie jednostek według planu

Na dolnym tarasie, przy Warcie na dolnym tarasie powyżej ul. Starołęekiej na tarasie górnym na terenie rezerwowym (powyżej obwodnicy) na terenie przemysłowym Starołęki Uednostka adaptowana)

2,5 jednostki sąsiedzkie 4,5 jednostki sąsiedzkie 15 jednostek sąsiedzkich 4 jednostki sąsiedzkie

Razeml jednostka sąsiedzka 27 jednostek sąsiedzkich

Zasada funkcjonalna wypoczynku

W projekcie dzielnicy przeznacza się tereny nieodpowiednie do zabudowy (cieki wodne Piaśnicy, Obrzycy, Świątnicy) na wolne przestrzenie zieleni rekreacyjnej, które w połączeniu z terenami żłobków, przedszkoli, szkół, ośrodków społecznych, placów zabaw i placów sportowych, ogródków jordanowskich i pływalni otwartych utworzą duże przestrzenie otwarte między jednostkami mieszkaniowymi i zapewnią odpowiednie warunki higieny i zdrowia mieszkańców. Ze względu na charakter użytkowania stosujemy podział zieleni na: zieleń wewnętrzną, którą tworzy sieć dróg zielonych, oraz zieleń między jednostkową, która stanowi izolację zieloną między poszczególnymi jednostkami mieszkaniowymi. Zieleń ta kompozycyjnie dzieli jednostki, funkcjonalnie zaś łączy je ze sobą. W znacznej części zieleń ta obejmuje istniejące zespoły zielone przy ciekach naturalnych. Łącznie zajmuje ona obszar około 90 ha. Zieleń ogólnomiejską (I zasięg) stanowi podstawowy klin zieleni dzielnicy (około 100 ha), biegnący doliną między dolnym i górnym tarasem. Funkcjonalnie pełni on rolę dużego parku, do którego zbiegają się ciągi zielone oraz drogi piesze. Stanowi on niejako "arterię" zbiorczą ruchu pieszego, prowadząc ją bezkolizyjnie w stosunku do arterii komunikacji drogowej do centrum, Jeziora Maltańskiego, Ogrodu Zoologicznego i pobliskich lasów klina zielonego wschód-zachód. Zieleń ogólnomiejską (II zasięg) są to tereny zalewowe i łąki nad Wartą, tereny zielone nad brzegiem Malty i lasy klina zielonego (około 120 ha). Zieleń izolacyjna od przemysłu - to tereny zielone (około 90 ha) izolujące zakłady przemysłowe od terenów mieszkaniowych oraz tereny stanowiące pasy zielone między poszczególnymi zakładami w celu odpowiedniego przewietrzania. Po ustaleniu rodzaju i wielkości zakładów istnieje możliwość przekształcenia części tych terenów na ogrody warzywniczo-sadownicze. Przy założeniu, że dzielnica mieszkaniowa Rataje będzie położona wyłącznie wewnątrz pierścienia obwodowego, rezerwy terenowe (około 160 ha), położone między obwodnicą miejską i terenami dworca rozrządowego we Franowie, można (przeznaczyć czasowo na ogródki działkowe o powierzchni około 100 ha. Część mieszkańców (około 30"'«) posiadać będzie ogródki przydomowe, średnio 13 nr na l mieszkańca.

Regina Pawulanka, Zdzisław Piwowarczyk, Jerzy Schmidt

Zasada funkcjonalna usług osiedlowych

Studia nad strukturą ośrodka usługowego doprowadzają do założenia planu podziału na ośrodki handlowe główne i ośrodki handlowe drugorzędne. Koncepcja rozwiązania usług w planie dzielnicy Rataje opiera się na zasadzie hierarchii potrzeb, zgodnie z rozwiązaniem urbanistycznym jednostek mieszkaniowych. Stopniowanie usług handlowych, socjalnych, administracyjnych oraz kulturalnych i wypoczynkowych polega na właściwym powiązaniu z grupą społeczną, której służą. U sługi w jednostce mieszkaniowej: Pawilon handlowy] o powierzchni 750 m 2 (stoisko spożywcze, wędliniarskie, piekarnicze, nabiałowe, warzywnicze, artykuły gospodarstwa domowego) , warsztaty rzemieślnicze o powierzchni 150 m\ bar na 75 miejsc, kawiarnia na 60 miejsc, sala publiczna na 100 miejsc, filia biblioteczna (6000 tomów), administracja osiedlowa. W jednostce mieszkaniowej znajdują się poza tym usługi lokalizowane blisko zieleni rekreacyjnej osiedla: szkoła podstawowa 8-letnia (dwuciągowa dla 680 dzieci), dwa przedszkola (dla 150 dzieci), jeden żłobek (dla 90 dzieci). Między dwoma jednostkami mieszkaniowymi w pasie zieleni osiedlowej lokalizowane są: szkoła średnia (zawodowa albo ogólnokształcąca), dwa ogrody jordanowskie, place zabaw dla dzieci starszych, boiska sportowe. Usługi w zespole jednostek mieszkaniowych: pawilon handlowy o powierzchni 3000 nr* (sklepy zakupów tygodniowych), pawilon usług rzemieślniczych o powierzchni 1500 nr, restauracja na 200 miejsc, jadłodajnia na 100 miejsc, kawiarnia na 100 miejsc, ośrodek klubowy na 500 miejsc, z salą kinoteatralną 1 salą taneczną, dom harcerza na 300 miejsc, biblioteka (30 000 tomów),

1 Rozproszenie sklepów w parterach budynków na bardzo długiej odległości, z mieszaniną ruchu pieszego i samochodowego, trudności postoju i zaopatrzenia sklepu wynikające ze wzrastającego ruchu ulicznego nie odpowiadają już potrzebom miasta. Nowe formy handlu zmierzają ku ośrodkom handlowym. Istotnym celem ośrodka jest proponowanie skali sprzedaży tak rozległej, jak to tylko jest możliwe.

1-2 ośrodki zdrowia, poczta, ośrodek administracyjny i organizacji politycznych, ośrodki kultu religijnego. Poza tym w każdym zespole jednostek mieszkaniowych projektuje SIę zakład pracy przewidziany dla kobiet, umożliwiający im pracę zarobkową w bliskiej odległości od mieszkania. Na terenie zespołu lokalizuje się stację benzynową ze stacją obsługi samochodów i garaże zespołowe oraz zespół urządzeń sportowych.

U sługi w ośrodku centralnym

Lokalizację ośrodka centrum przewidziano na szlaku głównych arterii komunikacyjnych, łączących śródmieście Poznania z zespołami jednostek mieszkaniowych nowej dzielnicy. Położenie tego ośrodka daje możliwości stworzenia koncepcji powiązanej przestrzennie i funkcjonalnie z istniejącym układem miejskim oraz wkomponowanej w otaczający krajobraz skarpy rzecznej, Jeziora Maltańskiego i ciągów zieleni rekreacyjnej. Ośrodek centralny jest oddalony od ośrodków "miejscowych" o 1,5 km.

Promień obsługi dzielnicy wynosi maksimum 2 km. Przyjmuje się w założeniach, że ośrodek będzie obsługiwał zarówno dzielnicę Rataje, tzn. 120 000 mieszkańców, jak i mieszkańców innych dzielnic wschodnich tzn. Główne, Zawady, Osiedle Warszawskie oraz ludność strefy podmiejskiej (Mosiny, Szczepankowa, Swarzędza, Czerwonaka). Z uwagi na swoje atrakcyjne położenie i strukturę ośrodek będzie zapewne przyciągał również mieszkańców lewobrzeżnego Poznania. Orientacyjnie przyjęto w obliczeniach, że z usług ośrodka korzystać będzie około 250 000 mieszkańców A Określenie szczegółowego programu usługowego centrum wymaga dalszych studiów programowych. Ogólnie przyjmuje się, że ośrodek centralny pomieści: l. o ś r o d e k h a n d l o w y: wielki magazyn handlowy, sklepy specjalistyczne wielobranżowe, supermarket, kryte targowisko, domy mody, instytut kosmetyczny, pralnie ekspresowe i farbiarnie, zakłady fryzjerskie, pawilony usług rzemieślniczych, oraz zakłady żywienia zbiorowego: 3 restauracje, 4 bary, 4 kawiarnie; 2. o ś r o d e k a d m i n i s t r a c y j n y i s o c j a l n y : siedziba prezydium dzielnicowej rady narodowej, siedziby organizacji społecznych i partyjnych oraz związków zawodowych, ośrodek biurowy (administracyjno-handlowy), agentura banku, poczty, Orbisu, PKO, klub prasy, dom zdrowia i różnego rodzaju przychodnie specjalistyczne, stacja pogotowia ratunkowego, komenda MO; 3. Oś r o d e k k u l t u r a l n y: teatr na 800 miejsc, sala koncertowa na 600 miejsc, 2 kina po 800 miejsc, ośrodek klubowy + sala zebrań dla 800 osób, studio radiowo-telewizyjne, ośrodek klubowy dla młodzieży dla 500 osób, biblioteka centralna (300 000 tomów), galeria wystawowa; 4. o ś r o d e k s p o r t o w y i w y p o c z y n k o w y : stadion dla 12 000 widzów, hala sportowa dla 2000 widzów, cyrk + wesołe miasteczko, place

Regina Pawulanka, Zdzisław Piwowarczyk, Jerzy Schmidtzabaw dla dzieci, hotel na 600 łóżek, motel na 200 łóżek, garaż zespołowy wielokondygnacyjny dla 300 samochodów, stacje obsługi, stacje benzynowe; 5. o ś r o d e k n a u k o w y (w pobliżu centrum istnieje i rozbudowuje się zespół Politechniki Poznańskiej).

Zasada funkcjonalna miejsc pracy

Obszar przeznaczony dla przemysłu ograniczony jest od strony miasta ul. Obotrycką i dalej jej przedłużeniem w kierunku północno-zachodnim, a od strony południowo-wschodniej układem rozrządowym stacji Franowo. Tereny przemysłowo-składowe ograniczone są od strony północno-wschodniej ul. Ostrowską. Rozbudowa stacji we Franowie związana jest z oddzieleniem ruchu towarowego od osobowego oraz wyeliminowaniem pracy rozrządowej ze stacji Poznań Główny. Na przyległym terenie powstanie nowy dworzec towarowy dla Poznania. Tereny przeznaczone dla przemysłu zostaną uzbrojone w bocznice kolejowe, podłączone do wspólnej linii towarowej. Tereny przemysłowe tworzą niezależne sektory rozdzielone od dzielnicy mieszkaniowej pasem zieleni i układem komunikacji ogólnomiejskiej obwodnicy, łączącej się poprzez most na Warcie z ul. Traugutta i Hetmańską, a w przebiegu na północ z terenami Głównej i Osiedla Warszawskiego. Obwodnica miejska, uzbrojona w komunikację szynową, zapewni właściwe połączenie z innymi dzielnicami Poznania. Komunikacja lokalna, to znaczy połączenie dzielnicy Rataje z ośrodkami przemysłu, odbywać się będzie na arteriach zbiorczych dolnego i górnego tarasu. Odległość ta wynosi 2 km. Oprócz dojazdu kołowego przewiduje się wytworzenie niezależnych ciągów pieszych związanych z terenami zielonymi dzielnicy.

Zasada funkcjonalna komunikacji

Dzielnica Rataje - integralna część miasta Poznania, posiadać będzie sieć uliczną jako wystopniowany układ komunikacyjny, z wydzieleniem ruchu pieszego. Podstawowym zadaniem przy projektowaniu komunikacji osiedlowej jest prawidłowe określenie rodzaju przyszłego ruchu, natężenia i szybkości dla głównych arterii dzielnicowych. Rozróżniamy dwa rodzaje ruchu: przelotowy, czyli szybszy, o dłuższej średnicy odległości podróży i rzadkich możliwościach dojazdów (np. przystanków lub skrętów ku sieci ulic lokalnych), i dojazdowy, wolniejszy, o częstych przystankach lub skrętach. Łączenie obu zadań ruchu na wspólnej jezdni nie jest wskazane. Do tego zagadnienia nie można się ustosunkować na podstawie obecnego natężenia ruchu. Inaczej będą się przedstawiały warunki ruchu przy pełnej motoryzacji (1 samochód na 10 mieszkańców), gdy ulica Marchlewskiego będzie arterią wylotową o nieprzerwanym potoku ruchu. Wówczas wyloty ulicosiedlowych, wyrzucając na arterie potoki ruchu, będą stanowiły czynnik zmniejszający w poważnym stopniu szybkość na arterii. W projekcie przyjęto klasyfikację ulic miejskich z podziałem na następujące rodzaje, różniące się zadaniem i szybkością ruchu (wg opracowania Instytutu U rbanistyki i Architektury):

1) arterie ekspresowe szybkość śre dnia 70 km/h 2) arterie przelotowe ruchu przyspieszonego " , , 30-40 km/h 3) ulice dojazdowe (dzielnicowe) , , , , 15-25 km/h 4) ulice lokalne (mieszkaniowe) , , , , 10-20 km/h

Arterie ekspresowe (o znaczeniu ogólnomiejskim)

1) Trasa Marchlewskiego. Stanowi wlot do miasta z projektowanej autostrady Warszawa-Berlin. Łączy ona bezpośrednio dzielnice lewobrzeżne z Ratajami, stacją kolejową, lotniskiem oraz jest wylotem z miasta na kierunek Ostrów-Katowice. Posiada po dwa pasma ruchu w każdym kierunku i tramwaj na-wydzielonym torowisku. 2) Obwodnica miejska. Przebiega na terenie dzielnicy od projektowanego mostu na Warcie (przedłużenie ulicy Hetmańskiej) do terenów zielonych na Malcie, następnie ul. Krańcową poprzez istniejący most na Warcie powraca na lewy brzeg na Winogradach. W tym układzie wewnątrz obwodu zamkniętego od północy Jeziorem Maltańskim mamy osiedla mieszkaniowe; na zewnątrz są tereny składowe, przemysłowe, stacje rozrządowe z przystankiem osobowym. W ten sposób tereny przeznaczone "'zarówno na mieszkania, jak i na pracę byłyby w pewnym sensie wyizolowane od szybkiej komunikacji i łączyłyby się z nią poprzez ulice zbiorcze i węzły bezkolizyjne. Jest to arteria o dwu pasmach ruchu w każdym kierunku i wydzielonym torowisku tramwajowym pośrodku.

Arterie przelotowe (ruchu przyspieszonego) 1) Ulica Starołęcka. Jest to adaptowana ulica o znaczeniu mieszanym.

Łączy ona dzielnice prawobrzeżne Poznania, równocześnie zaś pełni funkcję ulicy zbiorczej dla dolnego tarasu Rataj. Bezkolizyjne połączenie tylko z arteriami wyższego stopnia, jak ul. Marchlewskiego, obwodnicą miejską itp. 2) Ulica zbiorcza górnego tarasu, doprowadzająca do miejsc pracy w przemyśle, biegnie częściowo po istniejących ulicach: Obotryckiej, Weleckiej i Łabskiej, posiada po dwa pasma ruchu i tramwaj na wydzielonym paśmie. 3) Ulica Majakowskiego. Pełni funkcję ulicy wypadowej na tereny rekreacyjne, równocześnie zbiera ruch z głównej ulicy zbiorczej górnego tarasu i wprowadza do ośrodka centralnego. W okresie przejściowym (do czasu wykonania autostrady Warszawa-Berlin) będzie wprowadzała część ruchu z Warszawy poprzez centrum Rataj do śródmieścia. 4) Przedłużenie ul. Armii Czerwonej przez most Rocha i ul. Kórnicką.

W ten sposób nastąpi powiązanie istniejącego śródmieścia z centrum Rataj i poszerzenie obszaru śródmiejskiego Poznania.

Regina Pawulanka, Zdzisław PiwowarczYk, JerzY Schmidt

Wyposażenie w parkingi i garaże Punktem wyjścia do wyposażenia dzielnicy w parkingi i garaże są przyjęte wskaźniki liczby samochodów i innych pojazdów mechanicznych, tzw. wskaźniki motoryzacji. W planie perspektywicznym przyjmujemy \ samochód na 10 mieszkańców. W jednostkach mieszkaniowych przewidujemy dla 50°'» samochodów garaże zespołowe lub indywidualne, dla pozostałych J/« - odpowiednią powierzchnię parkingową. Dla zespołu jednostek mieszkaniowych (15-20 tys. mieszkańców) przewidujemy stację obsługi samochodów i stację benzynową. Poza tym w centrum przewidujemy budowę garażu zespołowego dla 300 samochodów oraz zespoły parkingów o łącznej powierzchni około 9 ha (3500 samochodów).

Budowa dużej dzielnicy Rataje da organizmowi miejskiemu wiele korzyści. Do najważniejszych zaliczamy: l) przez skupienie programu inwestycyjnego na jednym terenie uzyskać można znaczne efekty funkcjonalno-przestrzenne oraz ekonomiczne, 2) przez określenie rozdziału miejsc zamieszkania i miejsc pracy oraz ich wzajemne powiązanie z układem miejskim można uniknąć niepotrzebnych przerzutów komunikacyjnych w transporcie miejskim, 3) przez połączenie śródmieścia Poznania z centralnym ośrodkiem usługowym ma Ratajach można: a) odciążyć śródmieście i umożliwić jego przebudowę, b) poprawić warunki komunikacyjne w mieście (rozdział ruchu wg klasyfikacji), c) stworzyć ośrodek usługowy przyciągający ludność strefy podmiejskiej.

Regma Pawuwnka Zdzisław PiwowarczYk JerzY Schmidt

Od redakcji: W październiku 1959 r. zespół architektów w składzie: mgr inż. Regina Pawulanka, mgr inż. Zdzisław PiwowarczYk, mgr inż. JerzY Schmidt, wyraził gotowość podjęcia kompleksowego opracowania urbanistycznego i realizacyjnego dzielnicy Rataje. Przedstawiona propozYcja uzYskała akceptacją Głównego Architekta i PrezYdium Rady Narodowej m. Poznania. Dla projektantów utworzono w ramach Pracowni Urbanistycznej wydzielony zespół, powierzając opracowanie planów dzielnicy. Pierwsza faza pracy - Plan ogólny zagospodarowania przestrzennego - została już ukończona i przedstawiona do zaopiniowania Komisji Urbanistyczno-Architektonicznej w dniu 9 czerwca 1960 r. Plan spotkał się Z pOzYtywną oceną KU A.

Teksty źródłowe: 1) Grupa CIAM - Francja "Urbanistyka C I. A. M. Karta Ateńska" (tłumaczenie K. Szeronos). 2) "Ein Beitrag zur AbkHirung des Habitat" (die Bas1er Architekten Werner Hebli SWB, Reinhard Giese1mann und Theo Manz SWB - " Werk" 1954).

3) "Les Centres commerciaux (per Claude Parent "Le architecture d'aujourd'hui 1959).

-